Suplement do metod badania społeczeństwa obywatelskiego. Widok niekoniecznie sondażowy Michał Nowosielski, Jak badać społeczeństwo obywatelskie i aktywność.

Prezentacja na temat: "Suplement do metod badania społeczeństwa obywatelskiego. Widok niekoniecznie sondażowy Michał Nowosielski, Jak badać społeczeństwo obywatelskie i aktywność."— Zapis prezentacji:

1 Suplement do metod badania społeczeństwa obywatelskiego. Widok niekoniecznie sondażowy Michał Nowosielski, Jak badać społeczeństwo obywatelskie i aktywność społeczną? Wprowadzenie

2 Wywiady swobodne Do opisu możliwości jakie wynikają z użycia wywiadów swobodnych dla badania społeczeństwa obywatelskiego i aktywności społecznej posłużymy się przemyśleniami Kathleen M. Blee i Verty Taylor dotyczącymi użycia wywiadów w badaniach ruchów społecznych. K. M. Blee, V. Taylor, Semi-Structured Inteviewing in Social Movement Research, w: B. Klandermans, S. Staggenborg (red.), Methods of Social Movement Research, University of Minnesota Press, Mineapolis 2002, s. 93-97.

3 Co można psiągnąć wywiadami (i) “...można dotrzeć do szerokiego spektrum motywacji i perspektyw uczestników ruchu niż w innych badaniach. Zarówno badania dokumentów jak i sondaże instytucjonalne dają dostęp jedynie do oficjalnych czy dominujących postaw czy opinii. Wywiad swobodny pozwala rozszerzyć perspektywę również na tych, którzy są w oficjalnym dyskursie, czy organizacji pomijani”. Por. Piotra Glińskiego „Style działań organizacji pozarządowych w Polsce” gdzie obok liderów badano także tzw. Krytyków lub klientów czyli „osoba, która z jakiegoś powodu dysponowała niezależną wiedzą na temat badanej organizacji”; por. P. Gliński, działań organizacji pozarządowych w Polsce. Grupy interesu czy pożytku publicznego?, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2006, s. 43-44.

4 (ii) “...dane pochodzące z wywiadów swobodnych pozwalają na pogłębioną analizę semantycznego kontekstu wypowiedzi respondentów”. M. Dudkiewicz, Zastosowanie analizy pola semantycznego i analizy gloss dla zaprezentowania sposobu postrzegania świata społecznego, „Przegląd Socjologii jakościowej” nr 1, 2006.

5 (iii) “... użycie tej techniki daje możliwość uchwycenia znaczenia – zarówno znaczenia własnego zaangażowania dla uczestników jak i znaczeń przypisywanych przez nich światu społecznemu (najbliższemu otoczeniu – np. współpracownikom, jak i szerzej rozumianemu otoczeniu). Jak zauważają autorki daje to możliwość spojrzenia w głąb „indywidualnych i zbiorowych wizji, wyobrażeń, nadziei, oczekiwań, krytyki teraźniejszości i projekcji przyszłości”

6 (iv) „...pochodzące z wywiadów swobodnych dane mogą pomóc w odkryciu i opisaniu długotrwałych cykli (rozwoju i upadku, zwiększania i zmniejszania zaangażowania społecznego itp.) szczególnie przydatne są tu wywiady narracyjne pozwalające na odtwarzanie swoistej ścieżki aktywności społeczne” Por. np. H., B. Lewenstein, Biografia społecznikowska. : P. Gliński, B. Lewenstein, A. Siciński (red.), Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor i wspólnoty lokalne w jednoczącej się Europie, IFiS PAN, 2004, lub V. Taylor, Social Movement Continuity: The Women's Movement in Abeyance, „American Sociological Review” no 54, 1989.

7 (v) „... są przydatne w badaniu tożsamości aktywistów – zarówno indywidualnych jak i zbiorowych. Szczególnie istotne wydają się być wypowiedzi dotyczące samookreślenia i autopercepcji aktywistów i ich działań w obrębie ruchów społecznych czy organizacji” Por. M. Nowosielski, O tożsamości zbiorowej w ruchach społecznych, w: M. Golka (red.), Kłopoty z tożsamością, „Człowiek i społeczeństwo” nr XXVI, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2006.

8 (vi) „...Pozwala w większym stopniu niż inne techniki na analizę podmiotowości i ludzkiego działania. Dzięki użyciu tych danych możliwe jest wydobycie działań zarówno grupowych, jak i indywidualnych, i ich analiza w kontekście ich rezultatów”. Por. A. D. Morris, The Origins of the Civil Rights Movement: Black Comminities Organizing for Change, Free Press, New Yourk 1984.

9 Do najbardziej przydatnych w analizach SO i aktywności społecznej odmian wywiadu swobodnego należą: (a) historia mówiona (oral history), (b) wywiad narracyjny (lub biograficzny), (c) wywiady z informatorami lub osobami kluczowymi. (a) W Polsce Największe zbiory danych historii mówionej posiada w ramach Archiwum Historii Mówionej Ośrodek Karta. W jego z zbiorach znaleźć można np. Archiwum Opozycji (relacje uczestników wydarzeń z lat 956, 1968, 1970, 1976, 1980-81), Fundacja Ośrodka Karta, http://www.karta.org.pl/hm.asp/. Wart uwagi jest także projekt „Pamiętanie Peerelu. Opowieści o wspólnych i indywidualnych sposobach na system: 1956-1989” http://pamietaniepeerelu.pl/.http://www.karta.org.pl/hm.asp/http://pamietaniepeerelu.pl/ (b) Por. J. Koralewicz, H. Malewska-Peyre Człowiek człowiekowi człowiekiem. Analiza wywiadów biograficznych działaczy społecznych w Polsce i we Francji, ISP, Warszawa 1998, K. Kopycka: Ruch społeczny „Solidarność” – proces kolektywny w indywidualnych doświadczeniach biograficznych Łódzkich działaczy, „Studia Socjologiczne”nr 4, 2006. (c i d) P. Gliński, op cit, M. Nowosielski, O tożsamości zbiorowej w ruchach społecznych...; P. Żuk, Społeczeństwo w działaniu, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001, J.M. Jasper, The Art of Moral Protest: Culture, Biography, and Creativity in Social Movements, University of Chicago Press, Chicago 1997.'

10 Studium przypadku Często utożsamia się z techniką studium przypadku prace dotyczące pojedynczych organizacji czy ruchów społecznych lub pewnych ich typów...

11 “Po pierwsze, [...] ma być analizą pewnego wycinka rzeczywistości lub społecznego zjawiska. Warunkiem jest określenie jego granic w obrębie szerszej kategorii podobnych zjawisk. Studium przypadku może dotyczyć np. aktywności społecznej na określonym terenie, rozwoju konkretnego ruchu społecznego, sytuacji konkretnej organizacji pozarządowej, czy też pewnych sektorów (wyodrębnianych np. na podstawie kryterium problematyki podejmowanej przez ruchy czy też organizacje)”.

12 “Po drugie, analiza danego zjawiska ma być gruntowana i wyczerpująca. Moglibyśmy powiedzieć, że studium przypadku powinno być przykładem metody monograficznej – dokonującej głębokiej analizy i dostarczającej możliwie całościowego opisu badanego zjawiska”. Por. J. R. Feagin, A. M. Orun (red.), A Case for Case Study, University of North Carolina Press, Chapel Hill 1991, R.K. Yin, Case Study Research: Design and Methods, Sage Publications, Thousand Oaks 2003, R. E. Stake, The Art of Case Study Research, Sage Publications, Thousand Oaks 1995.

13 “Po trzecie, realizowanie badań [...] zakłada triangulację – łączenie ze sobą rożnych technik badawczych. Taka strategia ma dodatkowo wzmocnić analizę i pozwala uniknąć błędów wynikających z wad poszczególnych technik (np. błąd nadmiernego uproszenia w badaniach sondażowych możne zostać zniwelowany przez wywiady pogłębione, jednostronność informacji płynących z analizy dokumentów oficjalnych może zostać łagodzona przez ich konfrontację z wypowiedziami uczestników itp.)”.

14 Obserwacja “Polega na zbieraniu materiałów badawczych za pomocą oglądu sytuacji – przyglądaniu się, spostrzeganiu określonych zjawisk i zachowań a następnie ich interpretowaniu. Zazwyczaj w socjologicznych dyskusjach nad obserwacją wprowadza się podstawowy podział na obserwację uczestniczącą i nieuczestniczącą...” Por. prace Grażyny Woronieckiej dotyczące wspólnot mieszkaniowych łączące analizę obserwacji uczestniczącej, materiałów prasowych i dokumentów oficjalnych, np. G. Woroniecka, Działanie polityczne. Próba socjologii interpretatywnej, Oficyna Naukowa, Warszawa 2001. Innym przykładem może być praca E. A. Raymond, F. B. Harols, The Creationists Movement in Modern America, Twaybne Publishers, Boston 1991.

15 Analiza sieciowa „Można wskazać dwa dominujące problemy badawcze[...]. Przede wszystkim wykorzystuje się ją do badania, (I) jak istniejące już sieci społeczne wpływają na dynamikę działania zbiorowego – przede wszystkim mobilizację do działania. Drugi najczęściej występujący problem badawczy dotyczy tego, (II) w jaki sposób ruchy społeczne i organizacje budują sieci społeczne – jaka jest ich specyfika, na ile są wynikiem założonych wcześniej strategii, a na ile wynikiem spontanicznych społecznych procesów zachodzących w grupie. Przedmiotami badań analizy sieciowej mogą być zarówno jednostki jak i organizacje.

16 “ Dane używane w analizach sieciowych pochodzić mogą z dwóch źródeł: np. badania wywoływane (np. wywiady kwestionariuszowe), warto jednak zwrócić uwagę, że najlepszy materiał pochodzi zazwyczaj z wywiadów kwestionariu- szowych projektowanych dla celów analizy sieciowej i zawierających pytania dotyczące. Po drugie zaś z analizy danych zastanych. W tej drugiej sytuacji możliwe są trzy przypadki – źródłem mogą być dokumenty organizacji lub ruchu społecznego...” Por. np. J. Scott, Social Network Analysis. A Handbook, SAGE Publications, London 1994; M. Diani, Network Analysis, w: B. Klandermans, S. Staggenborg (red.), Methods of Social Movement Research, University of Minnesota Press, Mineapolis 2002, s. 180-182.

17 Analiza wydarzeń “Event analysis jest techniką polegającą na analizie, najczęściej ilościowej, wydarzeń, definiowanych najczęściej jako „nie rutynowe, zbiorowe i publiczne działania, w czasie których pojawiają się żądania dotyczące szerszych zbiorowości” S. Olzak, Analyzis of Events in the Study of Collective Action, „Annual Review of Sociology”, no 15, 1989, s. 124.

18 Analiza wydarzeń może dostarczyć informacji dotyczących: częstotliwości występowania protestu na danym terenie, czy w danym społeczeństwie; czasu trwania, miejsca występowania protestu; najczęściej używanych strategii działania; rodzaju wysuwanych żądań; reakcji władz i konsekwencji protestu.

19 Podstawowym jest prasa – zarówno wydania papierowe jak i elektroniczne. Ponadto używa się także danych urzędowych oraz informacji tworzonych przez same organizacje np. newsletterów. Dane uzyskane w ten sposób poddaje się różnym rodzajom analizy od najbardziej wyszukanych statystycznie, przez prostsze podejście ilościowe aż po analizę jakościową. G. Ekiert, J. Kubik, Protesty społeczne w nowych demokracjach: Polska, Słowacja, Węgry i Niemcy Wschodnie (1989-1994), „Studia Socjologiczne”, Nr 147, 1997 lub H. Kriesi, R. Koopmans, J.W. Duynendak, M. G. Giuni, New Social Movements and Political Opportunities in Western Europe. A Comparative Analysis, University of Minnesota Press, Minneapolis 1995.

20 Analizy dyskursu i ram Te dwa zasadniczo jakościowe (choć czasem również korzystające z technik ilościowych, t.j. analiza zawartości) techniki do badania pozwalają na opisywanie i analizowanie przede wszystkim znaczeń, które uwikłanych w działania społeczeństwa obywatelskiego. Dzięki temu są bardzo ważne w kulturowej analizie aktywizmu.

21 W przypadku analizy ram... “...kluczowym pojęciem jest rama społeczna. Jednak w odróżnieniu od ramy Goffmanowskiej, która odnosi się przede wszystkim do jednostek i działań jednostkowych, społeczni konstrukcjoniści przenieśli to pojęcie na grunt działań zbiorowych. Stworzyli tym samym pojęcie ram działania zbiorowego”.

22 w ujęciu Roberta D. Benforda i Davida A. Snowa: “... oprócz instrumentów interpretacji dostarcza także narzędzi do „mobilizowania potencjalnych stronników, uczestników, do pozyskiwania poparcia obserwatorów i demobilizacji przeciwników”. [...] „ramy działania zbiorowego są zorientowanymi na działanie zestawami wierzeń i znaczeń, które wzniecają i uzasadniają prowadzenie kampanii i innych działań przez organizację ruchu społecznego”. R.D. Benford, D.A. Snow, Framing Processes and Social Movements: An Overview and Assessment, „Annual Review of Sociology” no 26, 2000, por. M. Nowosielski, Jak badać ruchy społeczne?, w: Rafał Drozdowski, Końce i początki. Socjologiczne podsumowania, socjologiczne zapowiedzi, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2007, s. 470.

23 Badania aktywizujące Są to „... różne bardziej szczegółowe techniki takie jak action research, czy interwencja socjologiczna, które – upraszczając – polegają nie tylko na zbieraniu informacji, ale także wpływaniu na rzeczywistość społeczną”.

24 “...można powiedzieć, że badacz społeczny nie tylko dokonuje oglądu otaczającego świata ale także, przy pomocy uczestników badania stara się nań wpłynąć. W dużej części przypadków wiąże się to z wywieraniem wpływu na uczestników, interweniowaniem w ich życie i za ich pośrednictwem dokonywanie społecznych przekształceń o różnej skali”. Obok action research pojawiają się także inne anglojęzyczne określenia takie jak np.: participatory research, collaborative inquiry, emancipatory research, action learning,czy contextural action research (por. R. O’Brien, An Overview of the Methodological Approach of Action Research, http://www.web.ca/~robrien/papers/arfinal.html/. W języku polskim pojawiają się dwa określenia „badania aktywizujące” (por. P. Glinski, Badania aktywizujące w studiach stylu życia, w: A. Siciński (red.), Problemy teoretyczne i metodologiczne badan stylu życia, IFiS PAN, Warszawa 1980) lub „socjologia akcjonalistyczna” (por. A. Touraine, Socjologia akcjonalistyczna, w: E. Mokrzycki (red.), Kryzys i schizma. Antyscjenytstyczne tendencje w socjologii współczesnej, PIW, Warszawa 1984). http://www.web.ca/~robrien/papers/arfinal.html/

25 Interwencja socjologiczna “...jest techniką badawczą ściśle związaną z teorią ruchu społecznego Alaina Touraine’a i zespołu CADIS. Polega ona nie tylko na przeprowadzeniu zbiorowych dyskusji z działaczami ruchu, przypominającymi nieco wywiady grupowe, ale na autoanalizie działań oraz dyskusji przeprowadzonej przez samych aktorów. Również rola badacza [...] polega na byciu „mediatorem”.

26 „... przede wszystkim badanie to ma odsłonić najczęstsze logiki działania w obliczu konfliktu, co z kolei ma doprowadzić do odkrycia sensu działania zbiorowego i samego konfliktu. Ostateczne pytanie badawcze brzmi: „o co w ogóle toczy się konflikt?” ”

27 Dane zastane (zaawansowane badania: wskaźnikowania i indeksowanie) Ten szybko rozwijający się obszar badań społecznych dotyczy opracowywania i monitorowania wskaźników społecznych, czyli zagregowanych statystyk, odzwierciedlających kondycję społeczeństwa lub jakichś grup społecznych”

28 Wskaźniki i indeksy (Human Developement Index – HDI) czy Wskaźnik Percepcji Korupcji (Corruption Perceptions Index – CPI) itp. W przypadku społeczeństwa obywatelskiego warto wspomnieć o dwóch wskaźnikach: Wskaźniku Globalnego Społeczeństwa Obywatelskiego (Global Civil Society Index – GCSI) oraz Indeksie Społeczeństwa Obywatelskiego (Civil Society Index – CSI)

29 GCSI „ w swoich założeniach ma wychodzić poza dotychczasową praktykę oddzielania od siebie dwóch poziomów analizy: indywidualnego (opierajacego się na wskaźnikach zaangażowania społecznego i uspołecznienia) i instytucjonalnego (opartego na wskaźnikach infrastruktury organizacji pozarządowych). Ujmuje je razem i poddaje wysublimowanej statystycznej obróbce. ”

30 Kształt GCS w kierunku GCSI

31 Generalny kierunek individuals, and their ideas, values, identities, opinions, and actions; and organisations, including associations and networks of many kinds.

32 Krok dalej the organisational infrastructure of global civil society, as measured by the density of international NGOs and associations over a given population (see Record 16); the civility of individuals, as a measure of cosmopolitan values such as ‘tolerance’ (R24), and possibly also ‘democratic values’ (R25), or ‘hospitality’ (R27); and

33 the participation of individuals, as measured by membership in, and volunteering for, global civil society organisations (R28); and the participation of individuals in political action (R29).

34 Konstrukcja GCSI

35

36 Jak oni to robią Pierwszy krok:

37 Kolejny krok

38

39

40

41

42 CSI jest konstruowany w zupełnie inny sposób, w oparciu o dość nietypową metodologię, polegającą na „połączeniu rozbudowanej techniki dokumentacji istniejących źródeł danych i ich aktywnej interpretacji”.

43 W każdym kraju objętym badaniem krajowy koordynator projektu zbiera potrzebne dane zastane i, jeśli to konieczne, przeprowadza dodatkowe badania tworząc na ich podstawie 72 szczegółowe wskaźniki opisujące kondycję społeczeństwa obywatelskiego. Kolejnym etapem badania jest dyskusja nad wartościami wskaźników w ramach Rady Indeksu Społeczeństwa obywatelskiego RISO (National Advisory Group) – ciała doradcze składającego się z ekspertów – oraz uczestników panelu „Kondycja społeczeństwa obywatelskiego”