Charakter prawny i zasady działania UE

Prezentacja na temat: "Charakter prawny i zasady działania UE"— Zapis prezentacji:

1 Charakter prawny i zasady działania UE
Anna Wyrozumska

2 Przeniesienie suwerennych kompetencji, aby osiągnąć wspólne cele
26/62 Van Gend en Loos „...Wspólnota stanowi nowy porządek prawny w prawie międzynarodowym, na rzecz którego państwa ograniczyły, jakkolwiek tylko w wąskich dziedzinach, swoje prawa suwerenne, i którego normy znajdują zastosowanie nie tylko do państw członkowskich, ale i pochodzących z nich jednostek ...”  pełne przeniesienie = Komptenzkomptenz kompetencje-kompetencji/ metakompetencje – zdolność określania własnych kompetencji, zmiana bez potrzeby odwoływania się do innego ciała

3 Charakter prawny Unii TL/art. 1 TUE/ „Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą prawnym”  osobowość prawna art. 47 TUE/ ale tylko kompetencje przyznane/ powrót kompetencji do PCz  członkostwo w UE art. 49 wystąpienie z UE art. 50 TUE  TL  18. Deklaracja dotycząca rozgraniczenia kompetencji Konferencja podkreśla, że zgodnie z systemem podziału kompetencji pomiędzy Unię a Państwa Członkowskie w myśl postanowień Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich. Jeżeli Traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami Członkowskimi, Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała lub postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji. Ta ostatnia sytuacja ma miejsce wtedy, gdy właściwe instytucje Unii postanowią uchylić dany akt ustawodawczy, w szczególności w celu lepszego zagwarantowania stałego poszanowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Z inicjatywy jednego lub kilku swoich członków (przedstawicieli Państw Członkowskich) i zgodnie z artykułem 241 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Rada może zwrócić się do Komisji o przedłożenie wniosków mających na celu uchylenie danego aktu ustawodawczego. Konferencja z zadowoleniem przyjmuje deklarację Komisji, że będzie ona traktować te prośby ze szczególną uwagą. Analogicznie, przedstawiciele rządów Państw Członkowskich zebrani na konferencji międzyrządowej, zgodnie ze zwykłą procedurą zmiany przewidzianą w artykule 48 ustępy 2–5 Traktatu o Unii Europejskiej, mogą podjąć decyzję o zmianie Traktatów stanowiących podstawę Unii, w tym o rozszerzeniu albo ograniczeniu kompetencji przyznanych Unii we wspomnianych Traktatach. Artykuł 49 (dawny artykuł 49 TUE) Każde państwo europejskie, które szanuje wartości, o których mowa w artykule 2, i zobowiązuje się je wspierać, może złożyć wniosek o członkostwo w Unii. O wniosku tym informuje się Parlament Europejski i parlamenty narodowe. Państwo ubiegające się o członkostwo kieruje swój wniosek do Rady, która stanowi jednomyślnie po zasięgnięciu opinii Komisji oraz po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, udzielonej większością głosów jego członków. Brane są pod uwagę kryteria kwalifikacji uzgodnione przez Radę Europejską. Warunki przyjęcia i wynikające z tego przyjęcia dostosowania w Traktatach stanowiących podstawę Unii są przedmiotem umowy między Państwami Członkowskimi a Państwem ubiegającym się o członkostwo. Umowa ta podlega ratyfikacji przez wszystkie umawiające się Państwa, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.   Artykuł 50 TUE 1. Każde Państwo Członkowskie może, zgodnie ze swoimi wymogami konstytucyjnymi, podjąć decyzję o wystąpieniu z Unii. 2. Państwo Członkowskie, które podjęło decyzję o wystąpieniu, notyfikuje swój zamiar Radzie Europejskiej. W świetle wytycznych Rady Europejskiej Unia prowadzi negocjacje i zawiera z tym Państwem umowę określającą warunki jego wystąpienia, uwzględniając ramy jego przyszłych stosunków z Unią. Umowę tę negocjuje się zgodnie z artykułem 218 ustęp 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Jest ona zawierana w imieniu Unii przez Radę, stanowiącą większością kwalifikowaną po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego. 3. Traktaty przestają mieć zastosowanie do tego Państwa od dnia wejścia w życie umowy o wystąpieniu lub, w przypadku jej braku, dwa lata po notyfikacji, o której mowa w ustępie 2, chyba że Rada Europejska w porozumieniu z danym Państwem Członkowskim podejmie jednomyślnie decyzję o przedłużeniu tego okresu. 4. Do celów ustępów 2 i 3 członek Rady Europejskiej i Rady reprezentujący występujące Państwo Członkowskie nie bierze udziału w obradach ani w podejmowaniu decyzji Rady Europejskiej i Rady dotyczących tego Państwa. Większość kwalifikowaną określa się zgodnie z artykułem 238 ustęp 3 litera b) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 5. Jeżeli Państwo, które wystąpiło z Unii, zwraca się o ponowne przyjęcie, jego wniosek podlega procedurze, o której mowa w artykule 49.

4 Konstytucyjny charakter Traktatów
„nowy porządek prawny” 26/62 Van Gend en Loos/ „własny porządek prawny” 6/64 F. Costa v. ENEL Opinia 1/91  „...Traktat EWG, chociaż zawarty w formie umowy międzynarodowej, niemniej stanowi kartę konstytucyjną Wspólnoty opartą na zasadzie praworządności”

5 Konstytucyjny charakter Traktatów
nadrzędność prawa wynikającego z Traktatów/ prawo pierwotne/ TS nie może kontrolować legalności procedura zmiany Traktatów art. 48 TUE  (zwykła i uproszczona) konstytucyjnych charakter zakłócony  Protokoły  opt-outs  Traktat ustanawiający konstytucję dla Europy z 2004

6 Problemy terminologiczne
Konstytucja/ zbiór podstawowych zasad, zgodnie z którymi działa państwo lub inna organizacja Federacja/ funkcjonalny związek państw Traktat z Maastricht – termin unia „o celu federalnym”  zastąpiony „coraz ściślejszy związek między narodami Europy” L. Gralicki, Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2009, s. 34: „Konstytucja jest to: akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym danego państwa,akt określający podstawowe zasady ustroju państwa, regulujący ustrój naczelnych organów (władz) państwa, zakres ich kompetencji i wzajemne relacje (a w państwach złożonych, federacjach, także zakres kompetencji i relacje wzajemne między federacją a jej składnikami – stanami, krajami, republikami, kantonami) oraz formułujący podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki, akt uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze, trudniejszej niż procedura uchwalania czy zmieniania ustaw zwykłych.”

7 UE jest federacją ale nie jest państwem federalnym
brak Komptenzkomptenz niekompletna kompetencja zewnętrzna brak jednego prawodawcy brak jednego ciała reprezentującego na zew./ brak rządu federalnego brak demos/ jednej tożsamości narodowej

8 Związek oparty na wspólnych wartościach
Artykuł 2 TUE Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.

9 Zasada poszanowania tożsamości narodowej
Artykuł 4 ust. 2 TUE Unia szanuje równość Państw Członkowskich wobec Traktatów, jak również ich tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorządu regionalnego i lokalnego. Szanuje podstawowe funkcje państwa, zwłaszcza funkcje mające na celu zapewnienie jego integralności terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę bezpieczeństwa narodowego. W szczególności bezpieczeństwo narodowe pozostaje w zakresie wyłącznej odpowiedzialności każdego Państwa Członkowskiego. C-208/09 Ilonka Sayn-Wittgenstein Landeshauptmann von Wien C-391/09 Malgožata Runevič-Vardyn i Łukasz Paweł Wardyn

10 Zasada demokracji Deficyt demokratyczny (główne decyzje R, brak jawności i przejrzystości, QMV, słaba kontrola PE Szczyt w Laeken 2001 Brak jawności i otwartości - uznany za jedną z przyczyn odrzucenia TUE/ TM przez Danię; TN przez Irlandię Orzeczenia TS i art. 255 TWE/TA Wzmocnienie w TL np.: TYTUŁ II   TYTUŁ II POSTANOWIENIA O ZASADACH DEMOKRATYCZNYCH Artykuł 9 We wszystkich swoich działaniach Unia przestrzega zasady równości swoich obywateli, którzy są traktowani z jednakową uwagą przez jej instytucje, organy i jednostki organizacyjne. Obywatelem Unii jest każda osoba mająca przynależność Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego i nie zastępuje go. Artykuł 10 1. Podstawą funkcjonowania Unii jest demokracja przedstawicielska. 2. Obywatele są bezpośrednio reprezentowani na poziomie Unii w Parlamencie Europejskim. Państwa Członkowskie są reprezentowane w Radzie Europejskiej przez swoich szefów państw lub rządów, a w Radzie przez swoje rządy; szefowie państw lub rządów i rządy odpowiadają demokratycznie przed parlamentami narodowymi albo przed swoimi obywatelami. 3. Każdy obywatel ma prawo uczestniczyć w życiu demokratycznym Unii. Decyzje są podejmowane w sposób jak najbardziej otwarty i zbliżony do obywatela. 4. Partie polityczne na poziomie europejskim przyczyniają się do kształtowania europejskiej świadomości politycznej i wyrażania woli obywateli Unii. Artykuł 11 1. Za pomocą odpowiednich środków instytucje umożliwiają obywatelom i stowarzyszeniom przedstawicielskim wypowiadanie się i publiczną wymianę poglądów we wszystkich dziedzinach działania Unii. 2. Instytucje utrzymują otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i społeczeństwem obywatelskim. 3. Komisja Europejska prowadzi szerokie konsultacje z zainteresowanymi stronami w celu zapewnienia spójności i przejrzystości działań Unii. 4. Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion, mający obywatelstwo znacznej liczby Państw Członkowskich, mogą podjąć inicjatywę zwrócenia się do Komisji Europejskiej o przedłożenie, w ramach jej uprawnień, odpowiedniego wniosku w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie Traktatów wymaga aktu prawnego Unii. Procedury i warunki wymagane w celu przedstawienia takiej inicjatywy określane są zgodnie z artykułem 24 akapit pierwszy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Artykuł 12 Parlamenty narodowe aktywnie przyczyniają się do prawidłowego funkcjonowania Unii: a) otrzymując od instytucji Unii informacje oraz projekty aktów ustawodawczych Unii zgodnie z Protokołem w sprawie roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej; b) czuwając nad poszanowaniem zasady pomocniczości zgodnie z procedurami przewidzianymi w Protokole w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności; c) uczestnicząc, w ramach przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w mechanizmach oceniających wykonanie polityk Unii w tej dziedzinie, zgodnie z artykułem 70 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, oraz włączając się w polityczną kontrolę Europolu i ocenę działalności Eurojustu, zgodnie z artykułami 88 i 85 tego Traktatu; d) uczestnicząc w procedurach zmiany Traktatów, zgodnie z artykułem 48 niniejszego Traktatu; e) otrzymując informacje na temat wniosków o przystąpienie do Unii, zgodnie z artykułem 49 niniejszego Traktatu; f) uczestnicząc we współpracy międzyparlamentarnej między parlamentami narodowymi i z Parlamentem Europejskim, zgodnie z Protokołem w sprawie roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej.  Artykuł 15(dawny artykuł 255 TWE) 1. W celu wspierania dobrych rządów i zapewnienia uczestnictwa społeczeństwa obywatelskiego, instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii działają z jak największym poszanowaniem zasady otwartości. 2. Obrady Parlamentu Europejskiego oraz Rady obradującej i głosującej nad projektem aktu ustawodawczego są jawne. 3. Każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę statutową w Państwie Członkowskim ma prawo dostępu do dokumentów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii, niezależnie od ich formy, z zastrzeżeniem zasad i warunków określonych zgodnie z niniejszym ustępem. Zasady ogólne i ograniczenia, które z uwagi na interes publiczny lub prywatny regulują korzystanie z tego prawa dostępu do dokumentów, są określane w drodze rozporządzeń przez Parlament Europejski i Radę, stanowiące zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą. Każda instytucja, organ lub jednostka organizacyjna zapewnia przejrzystość swoich prac i opracowuje w swoim regulaminie wewnętrznym przepisy szczególne dotyczące dostępu do jej dokumentów, zgodnie z rozporządzeniami, o których mowa w akapicie drugim. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejski Bank Centralny i Europejski Bank Inwestycyjny podlegają niniejszemu ustępowi jedynie w wykonywaniu swoich funkcji administracyjnych. Parlament Europejski i Rada zapewniają publikację dokumentów dotyczących procedur ustawodawczych na warunkach przewidzianych w rozporządzeniu, o którym mowa w akapicie drugim. Artykuł 1 (dawny artykuł 1 TUE) TL Niniejszym Traktatem WYSOKIE UMAWIAJĄCE SIĘ STRONY ustanawiają między sobą UNIĘ EUROPEJSKĄ, zwaną dalej „Unią”, której Państwa Członkowskie przyznają kompetencje do osiągnięcia ich wspólnych celów. Niniejszy Traktat wyznacza nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są z możliwie najwyższym poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej obywateli. Podstawę Unii stanowi niniejszy Traktat oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (zwane dalej „Traktatami”). Oba te Traktaty mają taką samą moc prawną. Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą prawnym.

11 Tytuł II TUE Postanowienia o zasadach demokratycznych
Artykuł 9  We wszystkich swoich działaniach Unia przestrzega zasady równości swoich obywateli, którzy są traktowani z jednakową uwagą przez jej instytucje, organy i jednostki organizacyjne. Obywatelem Unii jest każda osoba mająca obywatelstwo Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego i nie zastępuje go.

12 Artykuł 11 TFUE 1. Za pomocą odpowiednich środków instytucje umożliwiają obywatelom i stowarzyszeniom przedstawicielskim wypowiadanie się i publiczną wymianę poglądów we wszystkich dziedzinach działania Unii. 2. Instytucje utrzymują otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i społeczeństwem obywatelskim. 3. Komisja Europejska prowadzi szerokie konsultacje z zainteresowanymi stronami w celu zapewnienia spójności i przejrzystości działań Unii. 4. Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion, mający obywatelstwo znacznej liczby Państw Członkowskich, mogą podjąć inicjatywę zwrócenia się do Komisji Europejskiej o przedłożenie, w ramach jej uprawnień, odpowiedniego wniosku w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie Traktatów wymaga aktu prawnego Unii. (…)

13 Tytuł II TUE Postanowienia o zasadach demokratycznych
 art. 12 TUE wzmocnienie roli parlamentów narodowych art. 15 TUE zasada otwartości/ obrady dot. projektu aktu ustawodawczego PE i R jawne prawo dostępu do dokumentów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii/ ale ograniczenia z uwagi na interes publiczny lub prywatny publikacja dokumentów

14 Zasada kompetencji przyznanych
Artykuł 5 (dawny artykuł 5 TWE)    1. Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności. 2. Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich.  (…) 4.   Związek między kompetencjami Unii a prymatem prawa Unii Prymat tylko w zakresie kompetencji / zakres kompetencji wskazuje ogólnie art. 3 TUE/ szczegółowe w kolejnych rozdziałach   Jeśli WE ma kompetencje, PCz nie mogą działać sprzecznie (22/70 Komisja przeciwko Radzie (ERTA)) Podstawą kompetencji = przeniesienie suwerennych kompetencji/ Van Gend  zasada przyznania wyznacza granice kompetencji Unii (art. 5 TUE  ) Wykonywanie kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności Kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich Kompetencje nie są dzielone według dziedzin, lecz ograniczone ”funkcyjnie” tym co jest niezbędne do osiągnięcia celów i wypełnienia zadań.   Artykuł 3 (dawny artykuł 2 TUE) 1. Celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów. 2. Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w powiązaniu z właściwymi środkami w odniesieniu do kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji, jak również zapobiegania i zwalczania przestępczości. 3. Unia ustanawia rynek wewnętrzny. Działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego. Wspiera postęp naukowo-techniczny. Zwalcza wyłączenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość i ochronę socjalną, równość kobiet i mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw dziecka. Wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między Państwami Członkowskimi. Szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz czuwa nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy. 4. Unia ustanawia unię gospodarczą i walutową, której walutą jest euro. 5. W stosunkach zewnętrznych Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli. Przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu, do wyeliminowania ubóstwa oraz do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych. 6. Unia dąży do osiągnięcia swoich celów właściwymi środkami odpowiednio do zakresu kompetencji przyznanych jej na mocy Traktatów.     Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w tym Protokole. 4. Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów. Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

15 Niektóre konsekwencje
zakres kompetencji UE wskazuje ogólnie art. 3 TUE/ szczegółowe w kolejnych rozdziałach   Prymat prawa UE w stosunku do prawa krajowego działa tylko w zakresie kompetencji UE  Jeśli UE ma kompetencje, PCz nie mogą działać sprzecznie (22/70 Komisja przeciwko Radzie (ERTA))

16 Wertykalny podział kompetencji
Wyłączne Dzielone Wspierające, koordynacyjne, uzupełniające Podstawowy element porządku konstytucyjnego / federalnego

17 Kompetencje wyłączne „jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii” (art. 2 ust. 1 TFUE)

18 Kompetencje dzielone „Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji. Państwa Członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji.” (art. 2 ust. 2 TFUE)

19 Artykuł 3 TFUE 1. Unia ma wyłączne kompetencje w następujących dziedzinach: a) unia celna; b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego; c) polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro; d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa; e) wspólna polityka handlowa. 2. Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.

20 Artykuł 4 TFUE kompetencje dzielone
1. Unia dzieli kompetencje z Państwami Członkowskimi, jeżeli Traktaty przyznają jej kompetencje, które nie dotyczą dziedzin określonych w artykułach 3 i 6. 2. Kompetencje dzielone między Unią a Państwami Członkowskimi stosują się do następujących głównych dziedzin: a) rynek wewnętrzny; b) polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie; c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna; d) rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych; e) środowisko naturalne; f) ochrona konsumentów; g) transport; h) sieci transeuropejskie; i) energia; j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości; k) wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie.

21 Artykuł 4 TFUE 3. W dziedzinach badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej Unia ma kompetencje do prowadzenia działań, w szczególności do określania i realizacji programów, jednakże wykonywanie tych kompetencji nie może doprowadzić do uniemożliwienia Państwom Członkowskim wykonywania ich kompetencji. 4. W dziedzinach współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej Unia ma kompetencje do prowadzenia działań i wspólnej polityki, jednakże wykonywanie tych kompetencji nie może doprowadzić do uniemożliwienia Państwom Członkowskim wykonywania ich kompetencji.

22 Kompetencje wspierające, koordynacyjne, uzupełniające
Artykuł 2 TFUE cd. 3. Państwa Członkowskie koordynują swoje polityki gospodarcze i zatrudnienia na zasadach przewidzianych w niniejszym Traktacie, do których określenia Unia ma kompetencję. 4. Zgodnie z postanowieniami Traktatu o Unii Europejskiej Unia ma kompetencję w zakresie określania i realizowania wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, w tym stopniowego określania wspólnej polityki obronnej. 5. W niektórych dziedzinach i na warunkach przewidzianych w Traktatach, Unia ma kompetencję w zakresie prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań Państw Członkowskich, nie zastępując jednak ich kompetencji w tych dziedzinach. Prawnie wiążące akty Unii przyjęte na podstawie postanowień Traktatów odnoszących się do tych dziedzin nie mogą prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich. 6. Zakres i warunki wykonywania kompetencji Unii określają postanowienia Traktatów odnoszące się do każdej dziedziny.

23 Artykuł 6 TFUE  Unia ma kompetencje do prowadzenia działań mających na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań Państw Członkowskich. Do dziedzin takich działań o wymiarze europejskim należą: a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego; b) przemysł; c) kultura; d) turystyka; e) edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport; f) ochrona ludności; g) współpraca administracyjna.

24 Sprawy należące do kompetencji państw członkowskich
wprowadzanie niektórych ograniczeń w swobodnym przepływie kapitału i płatności (zwłaszcza podatkowych) stosowanie środków dla utrzymania prawa i porządku oraz zabezpieczenia bezpieczeństwa wewnętrznego w sferze wiz, azylu, imigracji i polityk związanych ze swobodnym przepływem osób treści nauczania, organizacja systemów edukacyjnych oraz ich różnorodność kulturalna i językowa regulacja reżimów własności produkcja i handel bronią, amunicją i materiałami wojennymi Przykłady: C-186/01 Alexander Dory przeciwko Niemcy Artykuł 345 (dawny artykuł 295 TWE): Traktaty nie przesądzają w niczym zasad prawa własności w Państwach Członkowskich.  kompetencje wyłączne PCz muszą być wykonywane w granicach poszanowania prawa Unii (zwłaszcza zasady niedyskryminacji, proporcjonalności, poszanowania swobód rynku wewnętrznego) zasada pierwszeństwa prawa Unii  jeśli prawo Unii wyczerpująco reguluje daną dziedzinę, regulacja krajowa jest niedopuszczalna!!! doktryna przejęcia (the doctrine of pre-emption) C-459/03 Komisja przeciwko Irlandia „ochrona i zachowanie środowiska morskiego”= k. dzielone, ale pole zostało zajęte – liczne akty WE TS  decyzje państw członkowskich dotyczące organizacji ich sił zbrojnych nie mogą być całkowicie wyłączone z zakresu stosowania prawa wspólnotowego, w szczególności gdy dotyczy to przestrzegania zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w związku z zatrudnieniem, włączając dostęp do stanowisk w armii. Ale  prawo wspólnotowe nie reguluje wyborów dokonywanych przez państwa członkowskie w dziedzinie organizacji obrony ich terytorium lub ich podstawowych interesów. Do kompetencji państw członkowskich należy zatem wybór odpowiednich środków w celu zapewnienia im bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, w tym ograniczenie obowiązkowej służby wojskowej tylko do mężczyzn. W sprawie C-300/01 Salzmann przeciwko Austria TS zauważył, że chociaż regulacja reżimów własności należy do kompetencji wyłącznej państw członkowskich, zgodnie z obecnym art. 295, nie oznacza to jednak, że nie dotyczą jej zasady podstawowe TWE. Tak więc środki krajowe, które regulują nabywanie nieruchomości (specjalna procedura zgody), i które mają na celu zakazanie posiadania drugiej nieruchomości (domu) w pewnych częściach terytorium państwa muszą być zgodne z postanowieniami traktatu dotyczącymi swobodnego przepływu kapitału. Przejęcie następuje poprzez zajęcie pola (field occupation) – WE wydała akt, pole jest zajęte, państwa członkowskie nie mogą działać w tym obszarze.

25 C-300/01 Salzmann przeciwko Austria
Artykuł 345 (dawny artykuł 295 TWE): Traktaty nie przesądzają w niczym zasad prawa własności w Państwach Członkowskich. TS zauważył, że chociaż regulacja reżimów własności należy do kompetencji wyłącznej państw członkowskich, nie oznacza to jednak, że nie dotyczą jej zasady podstawowe TWE. Środki krajowe, które regulują nabywanie nieruchomości (specjalna procedura zgody), i które mają na celu zakazanie posiadania drugiej nieruchomości (domu) w pewnych częściach terytorium państwa muszą być zgodne z postanowieniami traktatu dotyczącymi swobodnego przepływu kapitału.

26 C-186/01 Alexander Dory przeciwko RFN
TS  decyzje państw członkowskich dotyczące organizacji ich sił zbrojnych nie mogą być całkowicie wyłączone z zakresu stosowania prawa wspólnotowego, w szczególności gdy dotyczy to przestrzegania zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w związku z zatrudnieniem, włączając dostęp do stanowisk w armii. Ale  prawo wspólnotowe nie reguluje wyborów dokonywanych przez państwa członkowskie w dziedzinie organizacji obrony ich terytorium lub ich podstawowych interesów. Do kompetencji państw członkowskich należy zatem wybór odpowiednich środków w celu zapewnienia im bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, w tym ograniczenie obowiązkowej służby wojskowej tylko do mężczyzn.

27 Kompetencje wyłączne PCz
muszą być wykonywane w granicach poszanowania prawa Unii (zwłaszcza zasady niedyskryminacji, proporcjonalności, poszanowania swobód rynku wewnętrznego) jeśli prawo Unii wyczerpująco reguluje daną dziedzinę, regulacja krajowa jest niedopuszczalna!!! /zasada pierwszeństwa prawa Unii

28 Rozszerzanie kompetencji UE
zmiana Traktatów kompetencje dorozumiane kompetencje ogólne art TFUE kompetencje dodatkowe art. 352 TFUE 5.    WE/UE posiada wszelkie dorozumiane kompetencje niezbędne do zrealizowania zadań wyraźnie nałożonych na nią Traktatem/ sprawa 281, 283–285, 287/85 Niemcy i inni przeciwko Komisji Czy K może zobowiązać państwa do dostarczenia informacji przed zorganizowaniem konsultacji? Art. 118 TWE (…) Komisja ma za zadanie promowanie ścisłej współpracy państw członkowskich w sprawach socjalnych, w szczególności w sprawach dotyczących (…). W tym celu Komisja działa w ścisłym kontakcie z państwami członkowskimi podejmując badania, wydając opinie i przeprowadzając konsultacje dotyczące zarówno problemów powstających na gruncie krajowym jak i stanowiących zainteresowanie organizacji międzynarodowych. (…)” istnienie danego celu lub funkcji implikuje istnienie wszelkich kompetencji w sposób rozsądny koniecznych do jego osiągnięcia/ C-176/03 Komisja przeciwko Rada  art. 83 TFUE dyrektywy określające normy minimalne – przestępstwa, kary Zob. np. sprawa 281, 283–285, 287/85 Niemcy i inni przeciwko Komisji – ówczesny art. 118 TWE /współpraca między PCz w sprawach socjalnych, zastosowany przez KE do przyjęcia decyzji wymagającej od państw członkowskich dostarczenia informacji. TS – gdy TWE nakłada szczególne zadanie na KE, aby postanowienie to nie było całkowicie bezskuteczne, trzeba przyjąć, że daje ono koniecznie i per se kompetencje niezbędne do wykonania zadania. C-176/03 Komisja przeciwko Radzie  WE posiada w ograniczonym zakresie dorozumiane kompetencje do stanowienia przepisów prawa karnego. TS unieważnił Decyzję ramową Rady 2003/80/JAI z 27 stycznia 2003 r. w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne. „Co do zasady, przepisy prawa karnego, jak i zasady postępowania karnego, nie należą do kompetencji WE. W przypadku jednak, gdy stosowanie przez właściwe władze krajowe skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji stanowi działanie niezbędne dla zwalczania ciężkich przestępstw przeciwko środowisku, to ostatnie stwierdzenie nie może powstrzymać ustawodawcy wspólnotowego od przyjęcia środków związanych z prawem karnym państw członkowskich, które uzna on za konieczne w celu zapewnienia pełnej skuteczności norm przyjętych w dziedzinie ochrony środowiska.”

29 Kompetencje dorozumiane
Czy K może zobowiązać państwa do dostarczenia informacji przed zorganizowaniem konsultacji? Art. 118 TWE (…) Komisja ma za zadanie promowanie ścisłej współpracy państw członkowskich w sprawach socjalnych, w szczególności w sprawach dotyczących (…). W tym celu Komisja działa w ścisłym kontakcie z państwami członkowskimi podejmując badania, wydając opinie i przeprowadzając konsultacje dotyczące zarówno problemów powstających na gruncie krajowym jak i stanowiących zainteresowanie organizacji międzynarodowych. (…)”

30 Sprawa 281, 283–285, 287/85 Niemcy i inni przeciwko Komisji
TS - gdy TWE nakłada szczególne zadanie na K, aby postanowienie to nie było całkowicie bezskuteczne, trzeba przyjąć, że daje ono koniecznie i per se kompetencje niezbędne do wykonania zadania ówczesny art. 118 TWE /współpraca między PCz w sprawach socjalnych, zastosowany przez KE do przyjęcia decyzji wymagającej od państw członkowskich dostarczenia informacji.

31 Obecnie szersze rozumienie kompetencji dorozumianych
istnienie danego celu lub funkcji implikuje istnienie wszelkich kompetencji w sposób rozsądny koniecznych do jego osiągnięcia Np. 22/70 ERTA kompetencje do zawierania umów międzynarodowych

32 C-176/03 Komisja przeciwko Radzie
TS unieważnił Decyzję ramową Rady 2003/80/JAI z 27 stycznia 2003 r. w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne „Co do zasady, przepisy prawa karnego, jak i zasady postępowania karnego, nie należą do kompetencji WE. W przypadku jednak, gdy stosowanie przez właściwe władze krajowe skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji stanowi działanie niezbędne dla zwalczania ciężkich przestępstw przeciwko środowisku, to ostatnie stwierdzenie nie może powstrzymać ustawodawcy wspólnotowego od przyjęcia środków związanych z prawem karnym państw członkowskich, które uzna on za konieczne w celu zapewnienia pełnej skuteczności norm przyjętych w dziedzinie ochrony środowiska.”  art. 83 TFUE dyrektywy określające normy minimalne – przestępstwa, kary

33 Kompetencje ogólne  zbliżanie prawa PCz art. 115 TFUE/ art. 94 TWE – dyrektywy, które mają bezpośredni wpływ na ustanowienie lub funkcjonowanie rynku wewnętrznego/ jednomyślność w R art. 114 TFUE/ 95 TWE – środki, które mają na celu ustanowienie i funkcjonowanie rynku wewnętrznego/QMV/ Np. C-380/03 Niemcy przeciwko PE i R = art. 95 mógł być zastosowany jako podstawa przyjęcia dyrektywy ograniczającej reklamowanie wyrobów tytoniowych/ różnice między regulacjami krajowymi powodowały przeszkody w handlu; dyrektywa harmonizująca prawo PCz niezbędna, aby rynek normalnie funkcjonował.

34 Artykuł 114 (dawny artykuł 95 TWE)
1. Z zastrzeżeniem, że Traktaty nie stanowią inaczej, do urzeczywistnienia celów określonych w artykule 26 stosuje się następujące postanowienia. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą i po konsultacji z Komitetem Ekonomiczno-Społecznym, przyjmują środki dotyczące zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich, które mają na celu ustanowienie i funkcjonowanie rynku wewnętrznego. 2. Ustęp 1 nie ma zastosowania do przepisów podatkowych, przepisów dotyczących swobodnego przepływu osób ani odnoszących się do praw i interesów pracowników najemnych. (….)

35 Artykuł 115 (dawny artykuł 94 TWE)
Bez uszczerbku dla artykułu 114, Rada, stanowiąc jednomyślnie zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą i po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komitetem Ekonomiczno-Społecznym, uchwala dyrektywy w celu zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich, które mają bezpośredni wpływ na ustanowienie lub funkcjonowanie rynku wewnętrznego.

36 Kompetencje dodatkowe
art. 352 TFUE / szerszy od art. 308 TWE  może zostać użyty, aby osiągnąć jeden z celów UE/ przedtem tylko WE  zgoda PE a nie konsultacja  kontrola parlamentów krajowych tak jak przy pomocniczości !!

37 Art. 308 TWE „Jeżeli w czasie funkcjonowania wspólnego rynku, w celu osiągnięcia jednego z celów Wspólnoty okaże się konieczne podjęcie działania przez Wspólnotę, a niniejszy Traktat nie będzie przewidywał potrzebnych uprawnień, Rada podejmie konieczne środki, działając jednomyślnie na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim”.  zastosowany np. do przyjęcia dyrektywy 76/207

38 Artykuł 352 TFUE 1. Jeżeli działanie Unii okaże się niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk określonych w Traktatach, jednego z celów, o których mowa w Traktatach, a Traktaty nie przewidziały uprawnień do działania wymaganego w tym celu, Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, przyjmuje stosowne przepisy. Jeżeli przepisy te są przyjmowane przez Radę zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą, stanowi ona również jednomyślnie na wniosek Komisji i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego. 2. W ramach procedury kontroli stosowania zasady pomocniczości określonej w artykule 5 ustęp 3 Traktatu o Unii Europejskiej Komisja zwraca uwagę parlamentów narodowych na wnioski, których podstawą jest niniejszy artykuł. 3. Środki, których podstawą jest niniejszy artykuł, nie mogą prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich, jeżeli Traktaty wykluczają taką harmonizację. 4. Niniejszy artykuł nie może służyć jako podstawa do osiągania celów związanych ze wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa, a wszelkie akty przyjęte zgodnie z niniejszym artykułem przestrzegają granic określonych w artykule 40 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej.

39 Ograniczanie kompetencji Unii
Zasada proporcjonalności Zasada pomocniczości

40 Artykuł 5 ust. 4 TUE Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów. Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

41 Zasada proporcjonalności
środek musi być odpowiedni i konieczny dla osiągnięcia celu oraz nie może nakładać niepotrzebnych ciężarów na państwo członkowskie lub jednostki (współmierny) stos. do oceny środków przyjmowanych przez UE lub PCz sankcje  proporcjonalne do powagi naruszenia (181/84 R przeciwko Intervention Board for Agricultural Produce) w przypadku szerokich uprawnień dyskrecjonalnych WE/ większość/ środek musi być w oczywisty sposób niewłaściwy dla osiągnięcia celu Przykład: C-491/01 sprawa drugiej dyrektywy tytoniowej (British American Tobacco) art. 7 dyrektywy – zakaz stosowania na opakowaniach wyrobów tytoniowych niektórych pojęć, takich jak o „niskiej zawartości substancji smolistych”, „lekkie”, „ultralekkie”, „łagodne”, który ma na celu zagwarantowanie, by konsumenci byli w sposób obiektywny poinformowani co do szkodliwości wyrobów tytoniowych. „137    Prawodawca wspólnotowy miał prawo uznać, nie wykraczając poza granice swego zakresu uznania, że wskazanie zawartości substancji smolistych, nikotyny i tlenku węgla zgodnie z art. 5 ust. 1 dyrektywy zapewni w sposób obiektywny przekazanie konsumentom informacji w przedmiocie szkodliwości wyrobów tytoniowych związanej z tymi substancjami, podczas gdy użycie elementów opisowych takich jak wskazane w art. 7 dyrektywy nie gwarantuje poinformowania konsumentów w sposób obiektywny. 138    (T)ego rodzaju elementy opisowe mogą wprowadzić konsumenta w błąd. Po pierwsze, mogą one, jak w przypadku pojęcia „łagodne”, opisywać odczucia smakowe pozostające bez związku z zawartością substancji szkodliwych w produkcie. Po drugie, w braku regulacji dotyczącej ich używania, pojęcia takie jak „o niskiej zawartości substancji smolistych”, „lekkie”, „ultralekkie” nie odnoszą się do dokładnych progów ilościowych. Po trzecie, nawet jeśli dany produkt charakteryzuje się mniejszą zawartością substancji smolistych, nikotyny i tlenku węgla niż inne produkty, to jednak ilość substancji rzeczywiście wdychanych przez konsumenta zależy również od jego sposobu palenia, a ponadto produkt ten może zawierać inne substancje szkodliwe. Po czwarte, użycie elementów opisowych sugerujących, że konsumpcja określonego wyrobu tytoniowego jest korzystna dla zdrowia w porównaniu do innych wyrobów tytoniowych prowadzi do ryzyka nakłaniania do konsumpcji tych wyrobów.” TS unieważnił dyrektywę z uwagi na zły wybór podstawy prawnej (art. 95 TWE), stąd już nie wnikał w zarzut Niemiec – sprzeczności z zasadą pomocniczości. Pokazał jednak, że chroni kompetencje państw członkowskich. Wyrok uważany jest za odpowiedź TS na zarzuty sądów krajowych, w tym niemieckiego sądu konstytucyjnego, który w wyroku dot. Traktatu z Maastricht wskazał, że będzie kontrolował czy akty Unii nie naruszają kompetencji należących do Niemiec. Sąd krajowy pytanie do TS: czy dyrektywa jest nieważna z powodu naruszenia zasady pomocniczości. Skarżące firmy uważały, że nowa dyrektywa jest niepotrzebna, gdyż w dyrektywach 89/622 oraz 90/239 zostały już przyjęte zharmonizowane zasady dotyczące handlu wyrobami tytoniowymi oraz nie udowodniono, że PCz nie mogłyby same przyjąć środków, które uważają za najlepsze dla ochrony zdrowia ludzkiego. Rząd Belgii i PE twierdziły, że zasada pomocniczości nie ma zastosowania, ponieważ ma ona zastosowanie tylko do kompetencji dzielonych. Dyrektywa została przyjęta w celu osiągnięcia rynku wewnętrznego, a to należy do wyłącznych kompetencji WE. Holandia i Komisja twierdziły, że jeżeli spełnione zostały warunki zastosowania art. 95 TWE (kompetencje ogólne/dodatkowe), to spełnione są także warunki podjęcia działań na poziomie WE. Jest bowiem jasne, że żadne PCz działające samo nie może przyjąć środków zapobiegających różnicom w prawach państw członkowskich mających wpływ na handel. TS (par ): potwierdził, że zasada subsydiarności ma zastosowanie do art. 95 TWE, ponieważ postanowienie to nie daje wyłącznych kompetencji do regulowania działalności gospodarczej na rynku wewnętrznym, lecz tylko określoną kompetencję w celu poprawienia warunków jego ustanowienia i funkcjonowania poprzez usunięcie przeszkód w swobodach przepływu towarów i usług lub usunięcie zakłóceń konkurencji. Co do spełnienia zasady pomocniczości, TS zbadał czy cel proponowanych działań mógłby być lepiej osiągnięty na poziomie wspólnotowym. Celem dyrektywy było usunięcie przeszkód spowodowanych różnicami w prawie państw czł. dot. prezentacji sprzedaży produktów tytoniowych, przy zachowaniu wysokiego poziomu ochrony zdrowia, zgodnie z art. 95 (3) TWE. Taki cel nie może być wystarczająco osiągnięty przez państwa członkowskie indywidualnie i wymaga działań na poziomie wspólnotowym. Wynika z tego, że w przypadku powyższej Dyrektywy, cel proponowanego działania może być lepiej osiągnięty na poziomie wspólnotowym.

42 Przykłady C-285/98 Tanja Kreil 120/78 Cassis de Dijon 36/75 Rutili
115 i 116/81 Adoui and Cornuaille 178/84 Komisja przeciwko Niemcy/ sprawa czystości piwa C-331/88 Fedesa

43 C-491/01 sprawa drugiej dyrektywy tytoniowej (British American Tobacco)
art. 7 dyrektywy – zakaz stosowania na opakowaniach wyrobów tytoniowych pojęć np. o „niskiej zawartości substancji smolistych”, „lekkie”, „ultralekkie”, „łagodne”, który ma na celu zagwarantowanie, by konsumenci byli w sposób obiektywny poinformowani co do szkodliwości wyrobów tytoniowych  zamiast tego – dokładne wskazanie zawartości substancji smolistych!!!!! „137    Prawodawca wspólnotowy miał prawo uznać, nie wykraczając poza granice swego zakresu uznania, że wskazanie zawartości substancji smolistych, nikotyny i tlenku węgla zgodnie z art. 5 ust. 1 dyrektywy zapewni w sposób obiektywny przekazanie konsumentom informacji w przedmiocie szkodliwości wyrobów tytoniowych związanej z tymi substancjami, podczas gdy użycie elementów opisowych takich jak wskazane w art. 7 dyrektywy nie gwarantuje poinformowania konsumentów w sposób obiektywny.

44 wskazanie zawartości substancji smolistych czy opis
138    (T)ego rodzaju elementy opisowe mogą wprowadzić konsumenta w błąd. Po pierwsze, mogą one, jak w przypadku pojęcia „łagodne”, opisywać odczucia smakowe pozostające bez związku z zawartością substancji szkodliwych w produkcie. Po drugie, w braku regulacji dotyczącej ich używania, pojęcia takie jak „o niskiej zawartości substancji smolistych”, „lekkie”, „ultralekkie” nie odnoszą się do dokładnych progów ilościowych. Po trzecie, nawet jeśli dany produkt charakteryzuje się mniejszą zawartością substancji smolistych, nikotyny i tlenku węgla niż inne produkty, to jednak ilość substancji rzeczywiście wdychanych przez konsumenta zależy również od jego sposobu palenia, a ponadto produkt ten może zawierać inne substancje szkodliwe. Po czwarte, użycie elementów opisowych sugerujących, że konsumpcja określonego wyrobu tytoniowego jest korzystna dla zdrowia w porównaniu do innych wyrobów tytoniowych prowadzi do ryzyka nakłaniania do konsumpcji tych wyrobów.”

45 Zasada pomocniczości Artykuł 5 ust. 3 TUE
Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym /dodane TL/ , i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii. (....)

46 Zasada pomocniczości TM /wprowadzona wcześniej JAE w ochronie środowiska kontrola TS – skarga na nieważność / trudna procedura np.: C-376/98 Niemcy przeciwko PE i R/ dyrektywa dot. reklamy wyrobów tytoniowych C-491/01  sprawa drugiej dyrektywy tytoniowej C-376/98 Niemcy przeciwko PE i R (dyrektywa dot. reklamy wyrobów tytoniowych) C-491/01  sprawa drugiej dyrektywy tytoniowej (British American Tobacco) I sprawa TS unieważnił dyrektywę z uwagi na zły wybór podstawy prawnej (art. 95 TWE), stąd już nie wnikał w zarzut Niemiec – sprzeczności z zasadą pomocniczości. Pokazał jednak, że chroni kompetencje państw członkowskich. Wyrok uważany jest za odpowiedź TS na zarzuty sądów krajowych, w tym niemieckiego sądu konstytucyjnego, który w wyroku dot. Traktatu z Maastricht wskazał, że będzie kontrolował czy akty Unii nie naruszają kompetencji należących do Niemiec. II sprawa Sąd krajowy pytanie do TS: czy dyrektywa jest nieważna z powodu naruszenia zasady pomocniczości. Skarżące firmy uważały, że nowa dyrektywa jest niepotrzebna, gdyż w dyrektywach 89/622 oraz 90/239 zostały już przyjęte zharmonizowane zasady dotyczące handlu wyrobami tytoniowymi oraz nie udowodniono, że PCz nie mogłyby same przyjąć środków, które uważają za najlepsze dla ochrony zdrowia ludzkiego. Rząd Belgii i PE twierdziły, że zasada pomocniczości nie ma zastosowania, ponieważ ma ona zastosowanie tylko do kompetencji dzielonych. Dyrektywa została przyjęta w celu osiągnięcia rynku wewnętrznego, a to należy do wyłącznych kompetencji WE. Holandia i Komisja twierdziły, że jeżeli spełnione zostały warunki zastosowania art. 95 TWE (kompetencje ogólne/dodatkowe), to spełnione są także warunki podjęcia działań na poziomie WE. Jest bowiem jasne, że żadne PCz działające samo nie może przyjąć środków zapobiegających różnicom w prawach państw członkowskich mających wpływ na handel. TS (par ): potwierdził, że zasada subsydiarności ma zastosowanie do art. 95 TWE, ponieważ postanowienie to nie daje wyłącznych kompetencji do regulowania działalności gospodarczej na rynku wewnętrznym, lecz tylko określoną kompetencję w celu poprawienia warunków jego ustanowienia i funkcjonowania poprzez usunięcie przeszkód w swobodach przepływu towarów i usług lub usunięcie zakłóceń konkurencji. Co do spełnienia zasady pomocniczości, TS zbadał czy cel proponowanych działań mógłby być lepiej osiągnięty na poziomie wspólnotowym. Celem dyrektywy było usunięcie przeszkód spowodowanych różnicami w prawie państw czł. dot. prezentacji sprzedaży produktów tytoniowych, przy zachowaniu wysokiego poziomu ochrony zdrowia, zgodnie z art. 95 (3) TWE. Taki cel nie może być wystarczająco osiągnięty przez państwa członkowskie indywidualnie i wymaga działań na poziomie wspólnotowym. Wynika z tego, że w przypadku powyższej Dyrektywy, cel proponowanego działania może być lepiej osiągnięty na poziomie wspólnotowym.  Wyrok: „ W przedmiocie pytania pierwszego, lit. f) 173    W pytaniu pierwszym lit. f) sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy dyrektywa jest w całości lub w części nieważna ze względu na naruszenie zasady pomocniczości.  Uwagi przedłożone Trybunałowi 174    Skarżące w postępowaniu przed sądem krajowym podnoszą, że zasada pomocniczości ma zastosowanie do środków dotyczących rynku wewnętrznego takich jak omawiana dyrektywa i że przy jej stanowieniu prawodawca wspólnotowy w ogóle nie uwzględnił tej zasady lub w każdym razie nie uwzględnił jej w sposób prawidłowy. Gdyby to bowiem uczynił, to powinien był dojść do wniosku, że ustanowienie dyrektywy nie było konieczne, ponieważ na mocy dyrektyw 89/622 i 90/239 zostały już ustanowione zharmonizowane przepisy w celu wyeliminowania przeszkód w wymianie handlowej wyrobami tytoniowymi. Ponadto nie przedstawiono jakiegokolwiek dowodu na okoliczność, że państwa członkowskie nie miały możliwości ustanowienia środków ochrony zdrowia publicznego, które uznawały za konieczne. 175    Rząd belgijski i Parlament podnoszą, że zasada pomocniczości nie ma zastosowania do dyrektywy, ponieważ zasadę tę stosuje się jedynie w dziedzinach, które nie należą do wyłącznej kompetencji Wspólnoty, podczas gdy omawiana dyrektywa, ustanowiona w celu realizacji rynku wewnętrznego, jest objęta tą kompetencją wyłączną. W każdym razie, przyjmując nawet, że zasada ta ma zastosowanie do dyrektywy, została ona w niniejszej sprawie dochowana, ponieważ podjęte działania nie mogły zostać zrealizowane w sposób wystarczający na poziomie państw członkowskich. 176    Rządy Zjednoczonego Królestwa, francuski, niderlandzki i szwedzki oraz Rada i Komisja uważają, że zasada pomocniczości ma w niniejszej sprawie zastosowanie i że została ona w dyrektywie dochowana. Rządy Zjednoczonego Królestwa i francuski oraz Komisja podnoszą w szczególności, że stwierdzenia zawarte w pkt 30–34 wskazanego powyżej wyroku w sprawie Niderlandy przeciwko Parlamentowi i Radzie mogą zostać przeniesione na grunt niniejszej sprawy i wynika z nich, że dyrektywa jest ważna w kontekście zasady pomocniczości. Zdaniem rządu niderlandzkiego i Komisji, gdy spełnione zostały przesłanki zastosowania art. 95 WE, to spełnione są wówczas również przesłanki działania wspólnotowego na podstawie art. 5 akapit drugi WE, ponieważ jest pewne, że żadne państwo członkowskie nie może samo przyjąć środków koniecznych do wyeliminowania wszelkich rozbieżności pomiędzy przepisami państw członkowskich mającymi wpływ na wymianę handlową.  Ocena Trybunału 177    Zasada pomocniczości jest ustanowiona w art. 5 akapit drugi WE, zgodnie z którym w dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty. 178    Zgodnie z pkt 3 protokołu w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności załączonego do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską zasada pomocniczości nie kwestionuje kompetencji przyznanych Wspólnocie Europejskiej przez traktat, zgodnie z wykładnią Trybunału. 179    Należy wskazać na wstępie, że zasada pomocniczości ma zastosowanie, gdy prawodawca wspólnotowy opiera się na art. 95 WE, ponieważ postanowienie to nie przyznaje mu wyłącznej kompetencji do uregulowania działań gospodarczych na rynku wewnętrznym, lecz wyłącznie kompetencję w zakresie poprawy warunków ustanowienia i funkcjonowania tego rynku poprzez zniesienie przeszkód w swobodnym przepływie towarów i swobodnym świadczeniu usług oraz poprzez usunięcie zakłóceń konkurencji (zob. podobnie wyrok w sprawie Reklama tytoniu, pkt 83, 95). 180    Co się tyczy kwestii, czy dyrektywa została ustanowiona zgodnie z zasadą pomocniczości, należy zbadać po pierwsze, czy możliwe jest lepsze osiągnięcie celu proponowanego działania na poziomie Wspólnoty. 181    W tym względzie należy przypomnieć, że Trybunał stwierdził w pkt 124 niniejszego wyroku, że dyrektywa ma na celu wyeliminowanie barier wynikających z różnic, które wciąż istnieją między przepisami państw członkowskich w sprawie wytwarzania, prezentacji i sprzedaży wyrobów tytoniowych, przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony zdrowia zgodnie z art. 95 ust. 3 WE. 182    Tego rodzaju cel nie może zostać osiągnięty w sposób wystarczający przez działanie podjęte na szczeblu samych państw członkowskich i wymaga podjęcia działania na szczeblu wspólnotowym, na co wskazuje rozbieżna ewolucja uregulowań krajowych w niniejszym przypadku (zob. pkt 61 niniejszego wyroku). 183    Z powyższego wynika, że w przypadku omawianej dyrektywy możliwe jest lepsze osiągnięcie celu proponowanego działania na poziomie Wspólnoty. 184    Należy po drugie stwierdzić, że natężenie działania podjętego przez Wspólnotę w niniejszej sprawie jest również zgodne z wymogami zasady pomocniczości, ponieważ, jak wynika z pkt 122–141 niniejszego wyroku nie wykroczyło ono poza to, co konieczne do osiągnięcia celu zamierzonego tym działaniem. 185    Z powyższych rozważań dotyczących pytania pierwszego lit. f) wynika, że dyrektywa nie jest nieważna ze względu na naruszenie zasady pomocniczości.”

47 C-491/01 sprawa drugiej dyrektywy tytoniowej
„Celem dyrektywy było usunięcie przeszkód spowodowanych różnicami w prawie państw czł. dot. prezentacji sprzedaży produktów tytoniowych, przy zachowaniu wysokiego poziomu ochrony zdrowia, zgodnie z art. 95 (3) TWE. Taki cel nie może być wystarczająco osiągnięty przez państwa członkowskie indywidualnie i wymaga działań na poziomie wspólnotowym. Wynika z tego, że w przypadku powyższej Dyrektywy, cel proponowanego działania może być lepiej osiągnięty na poziomie wspólnotowym.”

48 Mechanizm nadzorowania przestrzegania zasady pomocniczości (Protokół nr 2 do TL)  
1/ skargi w sprawie naruszenia przez akt ustawodawczy zasady pomocniczości (na nieważność)  wnoszą : PCz w imieniu parlamentu narodowego lub jego izby Komitet Regionów/ jeśli akty wymagały jego konsultacji 2/ kontrola przez parlamenty narodowe

49 Zasada lojalnej współpracy
Artykuł 4 TUE ust. 3 /poprzednio art. 5, potem art. 10 TWE Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów. Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii. Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii.

50 TS wyprowadził z zasady lojalnej współpracy główne obowiązki PCz
obowiązek przestrzegania prymatu prawa wspólnotowego wobec prawa krajowego zakaz stanowienia prawa sprzecznego z przepisami prawa wspólnotowego obowiązek eliminacji z prawa krajowego przepisów sprzecznych z prawem wspólnotowym odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa wspólnotowego obowiązek zgodnej interpretacji prawa krajowego

51 78/70 Deutsche Grammophon “treść obowiązku zależy w każdym indywidualnym przypadku od postanowień Traktatu lub od norm wyprowadzonych z jego ogólnego schematu”

52 C-459/03 Komisja przeciwko Irlandii
WE jest stroną Konwencji NZ o prawie morza Zgodnie z deklaracją kompetencji WE złożoną wraz z formalnym potwierdzeniem przystąpienia do konwencji ma ona wyłączną kompetencję w zakresie postanowień konwencji prawa morza dotyczących zapobiegania zanieczyszczeniu morza, o ile postanowienia te naruszają obowiązujące normy wspólnotowe. Konwencja ta ustanawia mechanizm rozstrzygania sporów. Zgodnie z TWE państwa członkowskie zobowiązały się nie wnosić do innych sądów niż TS sporów dotyczących stosowania lub wykładni prawa wspólnotowego/ art. 292 TWE

53 C-459/03 Komisja przeciwko Irlandii treść obowiązku zależy od postanowień Traktatu ….
 Pierwszy zarzut K  naruszenie obowiązku współpracy wynikającego z art. 10 WE, gdyż wszczynając postępowanie arbitrażowe na podstawie konwencji prawa morza, Irlandia dopuściła się wykonania kompetencji przysługującej WE 169    Tymczasem przewidziane w art. 292 WE zobowiązanie państw członkowskich do odwołania się do sądownictwa wspólnotowego i do poszanowania wyłącznej kompetencji Trybunału, która jest jego podstawową cechą, należy rozumieć jako szczególny wyraz ich generalnego zobowiązania do lojalności wynikającego z art. 10 WE. (…) 171    Nie ma więc konieczności stwierdzać uchybienia zobowiązaniom ogólnym nałożonym na mocy postanowienia art. 10 WE odrębnie od już stwierdzonego uchybienia bardziej szczegółowym zobowiązaniom wspólnotowym, ciążącym na Irlandii na mocy art. 292 WE.

54 C-459/03 Komisja przeciwko Irlandii lub od norm wyprowadzonych z jego ogólnego schematu ….
Drugi zarzut K  naruszenie art. 10 WE i 192 EWEA, gdyż Irlandia wszczęła postępowanie przed sądem arbitrażowym, nie informując i nie konsultując się uprzednio z właściwymi instytucjami wspólnotowymi 174    …. we wszelkich kwestiach związanych z celami traktatu WE art. 10 WE nakazuje państwom członkowskim ułatwiać Wspólnocie wykonywanie jej zadań i powstrzymać się od wszelkich działań mogących narazić na szwank realizację celów traktatu (…). Podobne zobowiązanie spoczywa na państwach członkowskich w ramach traktatu EWEA, na mocy art. 192 EWEA. 175    …… państwa członkowskie i instytucje wspólnotowe są zobowiązane ściśle współpracować w wywiązywaniu się ze zobowiązań, jakie wykonują w ramach wspólnej kompetencji do zawarcia umowy mieszanej (…). 176    Jest tak w szczególności w przypadku sporu, który jak w niniejszej sprawie, dotyczy przede wszystkim zobowiązań wynikających z umowy mieszanej w dziedzinie ochrony i zachowania środowiska morskiego, w której kompetencje Wspólnoty i państw członkowskich mogą być ściśle powiązane, jak potwierdza to zresztą deklaracja kompetencji Wspólnoty i dodatek do niej.

55 C-459/03 Komisja przeciwko Irlandii
177 Poddanie tego rodzaju sporu takiemu organowi jak sąd arbitrażowy stwarza niebezpieczeństwo orzeczenia przez sąd inny niż Trybunał o zakresie zobowiązań nałożonych na państwa członkowskie na mocy prawa wspólnotowego. 178 Ponadto w piśmie z dnia 8 października 2001 r. służby Komisji stwierdziły już, że spór dotyczący zakładu MOX, poddany przez to państwo członkowskie sądowi ustanowionemu na podstawie konwencji o ochronie środowiska morskiego północno‑wschodniego Atlantyku, podlega wyłącznej kompetencji Trybunału. 179 W związku z tym zobowiązanie do ścisłej współpracy w ramach umowy mieszanej oznaczało po stronie Irlandii obowiązek poinformowania i skonsultowania się z właściwymi instytucjami wspólnotowymi przed wszczęciem postępowania w sprawie rozstrzygnięcia sporu dotyczącego zakładu MOX w ramach konwencji prawa morza. 180 Podobne zobowiązanie do informacji i konsultacji spoczywało na Irlandii na podstawie traktatu EWEA z tego względu, że państwo to zamierzało powołać się w planowanym postępowaniu przed sądem arbitrażowym na postanowienia tego traktatu oraz na akty wydane w jego wykonaniu. 181 Wiadomo tymczasem, że w dniu wszczęcia tego postępowania Irlandia nie dopełniła obowiązku uprzedniej informacji i konsultacji. 182 Wziąwszy powyższe pod uwagę, należy uwzględnić trzeci zarzut w zakresie, w jakim zmierza on do stwierdzenia przez Trybunał, że wszczynając postępowanie w ramach mechanizmu załatwiania sporów ustanowionego w konwencji prawa morza, nie poinformowawszy uprzednio i nie skonsultowawszy się z właściwymi instytucjami wspólnotowymi, Irlandia nie dopełniła obowiązku współpracy wynikającego z art. 10 WE i 192 EWEA.

56 Stosuje się do całego prawa UE
Do państw członkowskich 44/84 Hurd C-459/03 Komisja przeciwko Irlandii Do instytucji C-65/93 PE przeciwko Rada 2/88 postępowanie karne przeciwko Zwartveld i inni

57 Pacta sunt servanda czy federalna zasada dobrej wiary
Federalna zasada dobrej wiary ma na celu zapewnić wzajemne poszanowanie kompetencji organów prawodawczych, wykonawczych i sądowych na różnych poziomach zarządzania w ramach systemu federalnego i gotowość do współpracy.

58 Zasada równowagi instytucjonalnej
Zasada trójpodziału władzy nie ma zastosowania do WE/UE!!!!  Instytucje Działają na podstawie upoważnienia wynikającego z Traktatów Nie mogą się zastępować w wykonywaniu kompetencji Muszą przestrzegać przewidzianych prawem procedur „Suwerennie” ustalają swój wewnętrzny regulamin Mają obowiązek współpracy w celu realizacji celów wynikających z Traktatów

59 138/79 Roquette Frère przeciwko Rada
„konsultacje (…) , stanowią środek pozwalający Parlamentowi na uczestniczenie w procesie prawodawczym Wspólnoty. Kompetencja ta stanowi istotny czynnik równowagi instytucjonalnej zamierzonej przez Traktat. Jakkolwiek w ograniczonym zakresie, stanowi ona na poziomie wspólnotowym odzwierciedlenie podstawowej zasady demokratycznej, że społeczeństwa powinny brać udział w sprawowaniu władzy za pośrednictwem zgromadzeń przedstawicielskich. Właściwa konsultacja z Parlamentem w przypadkach przewidzianych Traktatem stanowi zatem podstawową formalność, której pominięcie powoduje nieważność aktu prawnego. Dochowanie wymogu oznacza, że Parlament wyraził swą opinię. Nie można zaakceptować stanowiska, że wymóg został spełniony poprzez zwrócenie się przez Radę o wydanie opinii, jeżeli żadna opinia nie zostanie przez Parlament wydana.”

60 C-70/88 PE przeciwko Rada (Czernobyl)
„Ustanawiając system podziału kompetencji między różne instytucje Wspólnot, przypisując instytucji jej własną rolę w strukturze instytucjonalnej i wykonywaniu zadań powierzonych Wspólnotom, Traktaty stworzyły równowagę instytucjonalną. Przestrzeganie tej równowagi oznacza, że każda z instytucji musi wykonywać swoje prawa z należytym uwzględnieniem praw pozostałych instytucji. Wymaga ona także, aby było możliwe penalizowanie wszelkich ewentualnych naruszeń tej zasady. Trybunał, którego zadaniem na mocy Traktatów jest zapewnienie przestrzegania prawa przy wykładni i stosowaniu Traktatów, musi zatem być zdolny do utrzymania równowagi instytucjonalnej, i w tym celu musi mieć możliwość kontroli przestrzegania prerogatyw różnych instytucji przy pomocy środków prawnych.”

61 Zasada państwa prawnego/rządów prawa/the rule of law
Obejmuje kilka zasad, m.in. zasadę: pewności prawa nieretroakcji ochrony uprawnionego oczekiwania

62 Zasada pewności prawa Normy prawne powinny być jasne i przewidywalne dla wszystkich zainteresowanych podmiotów   Po raz pierwszy TS w 43/75 Defrenne (Nr 2) Obejmuje szereg postulatów, np.: akt UE musi być oparty na odpowiedniej podstawie prawnej akt musi zawierać uzasadnienie i zostać ogłoszony lub notyfikowany zainteresowanym podmiotom, C-161/06 Skoma Lux nulla poena sine lege – przepis karny musi jasno określać zarówno przestępstwo jak i karę, postanowienia prawa karnego nie mogą być stosowane w sposób ekstensywny ze szkodą dla oskarżonego prawo nie może działać wstecz

63 Zasada nieretroakcji 63/83 Kent Kirk
zasada absolutnej nieretroakcji przepisów karnych stanowi jedną z zasad wspólnych wszystkim porządkom prawnym państw członkowskich oraz jest określona w art. 7 EKPC; zajmuje ona miejsce wśród ogólnych zasad prawa, których ochronę zapewnia TS 80/86 Public Prosecutor przeciwko Kolpinghuis Nijmegen 98/78 Racke Środek może skutkować retroaktywnie pod warunkiem, że: jego retroaktywny charakter jasno i wyraźnie wynika z jego treści lub z celów ogólnego systemu, którego jest częścią, jest to uzasadnione istnieniem ważnego interesu wspólnotowego, w należyty sposób ochronione zostało uprawnione oczekiwanie podmiotów, których dotyczy.

64 Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania
   Skarżący powinien wykazać: istnienie uprawnionego oczekiwania, oraz że poniósł stratę lub znalazł się w niekorzystnej dla siebie sytuacji, ponieważ na tym oczekiwaniu polegał / /86 Mulder  Nie stanowi naruszenia uprawnionego oczekiwania zmiana przepisów na niekorzyść podmiotu: przewidywalna np. ze względu na specyfikę danego sektora (12/77 Toepfer przeciwko Komisja, zwłaszcza w zakresie wspólnej polityki rolnej), mieszcząca się w granicach zwykłego ryzyka gospodarczego (C-331/88, Fedesa, handlowcy nie mogli rozsądnie oczekiwać, że stosowanie substancji hormonalnych do produkcji zwierzęcej nie będzie zabronione, w sytuacji gdy nie zakończyły się badania naukowe co do jego szkodliwości), mająca na celu ukrócenie spekulacji, poprawienie obowiązującej regulacji (2/75 EVGF przeciwko Mackprang)

65 Zasada niedyskryminacji
zakaz zróżnicowanego traktowania podmiotów znajdujących się w takiej samej (czy podobnej) sytuacji, jeśli to zróżnicowanie jest arbitralne i nieuzasadnione zasada nie ma zastosowania w przypadkach, gdy różne (dyskryminujące) traktowanie, jest uzasadnione ze względu na obiektywne kryteria

66 Dyskryminacja jawna (bezpośrednia)
akt prawny wyraźnie odwołuje się do „zakazanego” kryterium zróżnicowania np. 293/83 Gravier Przepisy belgijskie wymagały od zagranicznych studentów wniesienia opłaty rejestracyjnej

67 Dyskryminacja ukryta (pośrednia)
akt prawny zawiera kryterium z pozoru neutralne, faktycznie jednak powoduje dyskryminację, również jeśli taki skutek był niezamierzony C-175/88 Biehl luksemburskie przepisy podatkowe przewidują, że osoby zamieszkałe w Luksemburgu tylko przez cześć roku nie mają prawa do zwrotu nadpłaconego podatku dochodowego; dotyka to głównie obywateli innych państw czł.

68 Dyskryminacja odwrotna
PCz przyznają swoim obywatelom mniej korzystne traktowanie; dopuszczalna w obszarach nie wchodzących w zakres prawa UE/ „w sytuacjach czysto wewnętrznych” Obywatel PCz, który nie skorzystał ze swobody przemieszczania się w UE znajduje się w gorszej sytuacji, ponieważ nie może się powołać na prawo Unii, podczas gdy obywatel innego PCz w takich samych okolicznościach może to zrobić C-212/06 C‑212/06 Gouvernement de la Communauté française, Gouvernement wallon przeciwko Gouvernement flamand Rząd flamandzki – ubezpieczenie zdrowotne dla osób pracujących i zamieszkujących w regionie flamandzkim lub dwujęzycznym regionie Brukseli; TS – stanowi to ograniczenie, zniechęca obywateli UE do migrowania, obywatel UE musi mieć takie same prawa bez względu na to gdzie zamieszkuje, z wyj. obywateli belgijskich zamieszkujących w Belgii w regionie francusko lub niemiecko-języcznym, którzy nigdy nie skorzystali ze swobód przepływu

69 Przewidziana w TFUE art. 18 TFUE/art.12 TWE – zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową art. 19 TFUE/ art.13 TWE – inne podstawy np. orientacja seksualna, wiek, niepełnosprawność art. 157 TFUE/ art. 141 TWE – dyskryminacja ze względu na płeć odmiany zawiera np. 110 TFUE/ art. 90 TWE (dyskryminacja podatkowa), artykuły TFUE/art TWE (towary), 45 TFUE/ art. 39 TWE (pracownicy), art. 49 TFUE/ art. 43 TWE (zakładanie przedsiębiorstw), 56 TFUE/ art. 49 TWE (usługi), art. 63 TFUE/ art. 56 TWE (kapitał)

70 Przynależność państwowa
181/84 Cowan 293/83 Gravier 115 i 116/81 Adoui i Cornuaille przeciwko Belgii C-247/96 Bickel i Franz C-184/99 Grzelczyk

71 Wyznanie 130/75 Prais Podstawa dyskryminacji nie była przewidziana w TWE TS  ogólna zasada dyskryminacji

72 Płeć 43/75 Defrenne przeciwko Sabenie prawa transeksualistów
C-13/94 P przeciwko S and Cornwall County Council C-117/01 K.B. przeciwko National Health Service Pensions Agency (prawo do zasiłku na wypadek śmierci) C-423/04 Sara Margaret Richards (prawa emerytalne)

73 Orientacja seksualna C-267/06 Tadeo Maruko
C-249/96 Lisa Grant przeciwko South-West Trains Ltd – prawo do zniżkowych biletów kolejowych dla partnera odmiennej płci C-125/99 P D przeciwko Rada – prawo do dodatku rozłąkowego przysługującego małżonkom: “co się tyczy naruszenia zasady równego traktowania funkcjonariuszy bez względu na ich orientację seksualną, jest oczywiste, że to nie płeć partnera determinuje to czy dodatek rozłąkowy jest przyznawany, lecz prawna natura więzi między funkcjonariuszem i jego partnerem”

74 Wiek C-144/04 Mangold C-555/07 Seda Kücükdeveci przeciwko Swedex GmbH & Co

75 C-144/04 Mangold 78      (…) prawo wspólnotowe a w szczególności art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78 należy interpretować w ten sposób, że stoi ono na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak uregulowanie stanowiące przedmiot sporu przed sądem krajowym, które bez ograniczeń zezwala na zawieranie umów o pracę na czas określony z pracownikami w wieku powyżej 52 lat, chyba że występuje ścisły związek z wcześniejszą umową o pracę na czas nieokreślony z tym samym pracodawcą. Na sądzie krajowym spoczywa obowiązek zagwarantowania pełnej skuteczności ogólnej zasady niedyskryminacji ze względu na wiek poprzez niestosowanie wszelkich przepisów prawa krajowego, które są z nią sprzeczne również wtedy, gdy termin do dokonania transpozycji tej dyrektywy jeszcze nie upłynął.

76 C-555/07 Seda Kücükdeveci prawo niemieckie przewiduje, że okresy zatrudnienia ukończone przez pracownika zanim osiągnął on wiek 25 lat, nie są uwzględniane przy obliczaniu okresu wypowiedzenia stosunku pracy czy takie uregulowanie znajduje uzasadnienie w okoliczności, że w przypadku rozwiązywania przez pracodawcę stosunków pracy z młodymi pracownikami powinien być przestrzegany jedynie podstawowy okres wypowiedzenia po pierwsze po to, by umożliwić pracodawcom elastyczne zarządzanie personelem, co nie byłoby możliwe w przypadku dłuższych okresów wypowiedzenia, a po drugie – ponieważ od młodych pracowników można racjonalnie wymagać większej mobilności zawodowej i osobistej niż wymagana jest od starszych pracowników?

77 C-555/07 Seda Kücükdeveci 27      (…) ustalenia, czy prawo Unii stoi na przeszkodzie istnieniu przepisu krajowego takiego jak w sprawie przed sądem krajowym, należy dokonywać na podstawie zasady ogólnej prawa Unii zakazującej wszelkiej dyskryminacji ze względu na wiek, skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78