11. 2 Zaspokojenie potrzeb konsumentów, w tym konsumentów będących osobami niepełnosprawnymi, na usługi telefoniczne realizowane za pomocą publicznych.

Prezentacja na temat: "11. 2 Zaspokojenie potrzeb konsumentów, w tym konsumentów będących osobami niepełnosprawnymi, na usługi telefoniczne realizowane za pomocą publicznych."— Zapis prezentacji:

1 11

2 2 Zaspokojenie potrzeb konsumentów, w tym konsumentów będących osobami niepełnosprawnymi, na usługi telefoniczne realizowane za pomocą publicznych aparatów samoinkasujących Raport z badania dla Urzędu Komunikacji Elektronicznej Warszawa, sierpień 2009 r.

3 3  Informacje o badaniu…………………………………………..4  Główne wnioski………………………………………….........14  Korzystanie z PAS ……………………………………………20  Rodzaje połączeń dokonywanych poprzez PAS…………...…………………………………………………31  Przyczyny niekorzystania z PAS ………….……………….35  Dostępność PAS……………………………………………...40  Przystosowanie PAS do potrzeb osób niepełnosprawnych…………………………………………..43  Możliwości częstszego korzystania z PAS..……………..47  Sposoby korzystania z różnych form komunikacji elektronicznej w Polsce, charakterystyka rynku………..54  Aneks……………………………………………………………66 SPIS TREŚCI

4 4 Informacje o badaniu

5 5 Informacje ogólne  Zgodnie z przepisami prawa telekomunikacyjnego, Prezes UKE - decyzją z listopada 2006 r. - wyznaczył Telekomunikację Polską S.A. (TP) do świadczenia w ramach usługi powszechnej - usługi PAS (usług świadczonych za pomocą Publicznych Aparatów Samoinkasujących) i określił minimalną liczbę aparatów publicznych, w tym liczbę tych aparatów przystosowanych dla osób niepełnosprawnych, jakie powinny być instalowane na obszarze RP.  W decyzji Prezes UKE określił możliwość zmiany - na wniosek TP - minimalnej liczby PAS po 2 latach od daty otrzymania decyzji, o ile zmianie ulegnie m.in. stan telefonizacji i zapotrzebowania mieszkańców.  W listopadzie 2008 r. TP skorzystała z tej możliwości i wystąpiła o zmianę.  W celu ustalenia aktualnego zapotrzebowania mieszkańców na usługi PAS, konieczne było przeprowadzenie konsumenckich badań ankietowych. W związku z tym, w dniu 10 marca 2009 r. został ogłoszony przetarg na realizację takiego badania.  W wyniku procedury przetargowej wyłoniony został wykonawca Pentor Research International.  Badanie zostało podzielone na dwie autonomiczne części. W części pierwszej wykonawca ustalił poziom korzystania z PAS wśród ogółu konsumentów na próbie n=2000. W drugiej części badania ustalono z kolei poziom korzystania z PAS wśród osób niepełnosprawnych na próbie n=1025.

6 6 Informacje o badaniu Cele badania  Podstawowymi celami badania było:  Ustalenie częstotliwości korzystania z aparatów publicznych (PAS) przez ogół konsumentów oraz osoby niepełnosprawne w podziale na poszczególne rodzaje gmin (miejskie, miejsko-wiejskie, wiejskie).  Określenie zakresu korzystania z usług świadczonych za pomocą PAS przez ogół konsumentów oraz osoby niepełnosprawne w podziale na poszczególne rodzaje gmin.  Określenie przyczyn niekorzystania z PAS przez ogół konsumentów oraz osoby niepełnosprawne w podziale na poszczególne rodzaje gmin.  Określenie dostępności publicznych aparatów samoinkasujących dla ogółu konsumentów oraz osób niepełnosprawnych w podziale na poszczególne rodzaje gmin.

7 7  Pierwsza część badania została zrealizowana na reprezentatywnej grupie dorosłych mieszkańców Polski, druga natomiast jedynie wśród tych ankietowanych, którzy posiadali ważne orzeczenie o niepełnosprawności.  Wywiady zrealizowane zostały w ramach wielotematycznego sondażu typu „omnibus” na reprezentatywnej próbie mieszkańców Polski w domach/mieszkaniach respondentów techniką bezpośredniego wywiadu CAPI.  Do badania wylosowane zostały rejony badawcze/punkty startowe z operatu "Pesel" - dysponującego bazą adresową wszystkich mieszkańców kraju. Do każdego pomiaru omnibusowego losowanych jest niezależnie 200 punktów startowych. Próba pobrana została warstwowo.  Algorytm losowania adresów-punktów startowych uwzględniał podział administracyjny i urbanizacyjny kraju na regiony, województwa oraz typy miejscowości (wieś, miasta do 20 tys., 20-200 tys. i ponad 200 tys. mieszkańców). Zastosowany algorytm bazuje na specjalnie przygotowanych danych wyjściowych z GUS- owskiego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności z III kwartału 2006 roku, które są także wykorzystywane w procedurze ważenia wyników badania.  Począwszy od wyznaczonego adresu startu - miejsca pierwszego wywiadu - ankieter porusza się zawsze w jednym kierunku i na ściśle określonym obszarze (budynku, ulicy, osiedla lub wsi).  W gospodarstwie domowym wywiad realizowany jest z osobą wskazaną w wylosowanym punkcie startowym (dostarczoną z bazy PESEL). Kolejne wywiady realizowane są w co piątym gospodarstwie domowym, na przemian z mężczyznami i kobietami w wieku 18 lat i więcej - zawsze z tą osobą w gospodarstwie domowym, która ostatnio miała urodziny.  Struktura zrealizowanej próby n=2000 konsumentów ze względu na istotne zmienne demograficzno- społeczne (płeć, wiek, wykształcenie, dochód, miejsce zamieszkania) odzwierciedla strukturę populacji Polaków w wieku co najmniej 18 lat. Analogicznie, struktura n=1025 respondentów niepełnosprawnych odzwierciedla strukturę dorosłych Polaków posiadających ważne orzeczenie o niepełnosprawności. Metodologia badania „omnibus” Informacje o badaniu

8 8 * Mapa regionów znajduje się w aneksie. Struktura próby N=2000/Ogół Polaków

9 9 Informacje o badaniu * Opis grup społeczno – zawodowych, klas społecznych i typologii znajdują się w aneksie. W „typologii” suma proc. jest mniejsza od 100 ze względu na fakt, że nie wszystkich respondentów można przyporządkować do określonych typów psychograficznych. Struktura próby N=2000/Ogół Polaków

10 10 Informacje o badaniu * Mapa regionów znajduje się w aneksie. Struktura próby N=1025/Niepełnosprawni

11 11 Informacje o badaniu * Opis grup społeczno – zawodowych, klas społecznych i typologii znajdują się w aneksie. W „typologii” suma proc. jest mniejsza od 100 ze względu na fakt, że nie wszystkich respondentów można przyporządkować do określonych typów psychograficznych. Struktura próby N=1025/Niepełnosprawni

12 12 Informacje o badaniu Struktura próby N=1025/Niepełnosprawni RODZAJE SCHORZEŃ WYSTĘPUJĄCE U BADANYCH NIEPEŁNOSPRAWNYCH

13 13 Przebieg realizacji badania Informacje o badaniu  Realizacja badania w terenie trwała w okresie od 7 maja do 21 lipca 2009 roku.  Dane dla części pierwszej badania (ogółu Polaków n=2000) zostały zebrane w dwóch pomiarach omnibusowych zrealizowanych od 7 maja do 26 maja 2009 roku.  Dane dla części drugiej badania (niepełnosprawnych n=1025) zostały zebrane w sześciu pomiarach omnibusowych zrealizowanych od dnia 7 maja do 21 lipca 2009 roku.  Kolejnym etapem realizacji badania było zagregowanie otrzymanych danych w formie tabelarycznej.  Badanie zakończyło się opisaniem otrzymanych danych w formie niniejszego raportu.

14 14

15 15 Główne wnioski Poziom korzystania z różnych form komunikacji elektronicznej  95% Polaków posiada dostęp do innych środków komunikacji elektronicznej niż Publiczne Aparaty Samoinkasujące (telefon komórkowy prywatny bądź służbowy, telefon stacjonarny w domu lub w pracy, Internet, telefon u sąsiadów/znajomych). Z samych prywatnych telefonów komórkowych korzysta 80% Polaków (60% osób niepełnosprawnych).  Nie dziwi więc, że tylko 8% ogółu respondentów i 20% osób niepełnosprawnych w ciągu ostatniego roku korzystało z Publicznych Aparatów Samoinkasujących.  Porównując powyższe dane można zauważyć, że wśród ogółu Polaków dziesięciokrotnie więcej osób korzysta z telefonów komórkowych niż z Publicznych Aparatów Samoinkasujących. W przypadku osób niepełnosprawnych proporcja ta wynosi natomiast tylko 3:1. Świadczy to o tym, że ranga budek telefonicznych jako formy komunikacji ze światem jest w tej grupie znacznie większa niż wśród ogółu konsumentów. Częstotliwość korzystania z budek telefonicznych i rodzaje wykonywanych połączeń  Ogół Polaków korzysta z PAS średnio 3.3 razy w miesiącu, a osoby niepełnosprawne - 2.2 razy w miesiącu (w obliczeniu tych średnich uwzględniono tylko osoby korzystające z PAS).  Polacy najczęściej z budek telefonicznych wykonują połączenia lokalne. Im dalsze połączenia stacjonarne (międzymiastowe, międzynarodowe), tym rzadziej badani wskazują na nie jako na wykonywane za pomocą PAS.  Osoby niepełnosprawne częściej niż ogół Polaków wykonują z budek telefonicznych połączenia lokalne i połączenia z numerami alarmowymi. Częściej odbierają także rozmowy w budkach telefonicznych. Rzadziej natomiast wykonują innego rodzaju połączenia.

16 16 Główne wnioski Powody niekorzystania z PAS  Respondenci, którzy w ostatnim roku nie korzystali z PAS, reprezentujący ogół konsumentów, zdecydowanie najczęściej fakt niekorzystania z budek telefonicznych tłumaczyli posiadaniem własnego aparatu telefonicznego (nieco częściej w gminach miejskich niż w miejsko-wiejskich i wiejskich) oraz brakiem potrzeby wykonywania rozmów telefonicznych (nieco częściej w przypadku gmin miejsko-wiejskich i wiejskich niż miejskich).  Konsumenci niepełnosprawni, którzy w ostatnim roku nie wykonywali połączeń z PAS, nieco rzadziej niż ogół konsumentów tłumaczyli to posiadaniem własnego aparatu telefonicznego (aczkolwiek i w tej grupie był to motyw dominujący), natomiast nieco częściej brakiem potrzeby wykonywania rozmów telefonicznych. Dostępność PAS  Dostępność budek telefonicznych nie stanowi problemu dla zdecydowanej większości ogółu konsumentów. Tylko 4% ogółu Polaków jako przyczynę niekorzystania z PAS podało brak wystarczającej liczby aparatów samoinkasujących.  Problem ten jest jednak większy dla osób niepełnosprawnych – 8% spośród nich nie korzysta z budek telefonicznych, bo w ich miejscowości jest ich za mało. 57% osób niepełnosprawnych deklaruje, że w ich miejscu zamieszkania znajduje się publiczny aparat telefoniczny, z którego mogą samodzielnie skorzystać.

17 17 Główne wnioski  Zdecydowana większość Polaków (około 80%) nie jest skłonna częściej korzystać z budek telefonicznych, nawet w przypadku obniżenia cen połączeń, zwiększenia się ich dostępności i poprawienia funkcjonalności.  Osoby niepełnosprawne są skłonne do częstszego korzystania z budek telefonicznych w przypadku polepszenia się wszystkich powyższych czynników (w zależności od czynnika od 23% do 35% deklaruje chęć częstszego korzystania).  Najważniejszym czynnikiem mogącym ewentualnie wpłynąć na częstsze korzystanie z PAS są niższe ceny połączeń (23% ogółu badanych i 35% niepełnosprawnych byłoby skłonnych wtedy wykonywać więcej połączeń z budek telefonicznych). Nieco mniej istotnymi czynnikami mogącymi wpłynąć na częstsze korzystanie z PAS są: lokalizacja budek bliżej domu (analogicznie 17% i 27% wskazań) oraz większa liczba aparatów publicznych i ich lepsze funkcjonowanie (po 14% i 23% wskazań). Ewentualne czynniki wpływające na częstsze korzystanie z PAS w przyszłości

18 18 Główne wnioski  Niezależnie od typu gmin poziom korzystania z PAS w ciągu ostatniego roku wśród ogółu respondentów kształtował się na podobnym poziomie (od 7% do 9% korzystających w zależności od typu gminy).  Zebrane dane wskazują jednak, że dostępność PAS jest w gminach miejsko-wiejskich i wiejskich niższa niż w gminach miejskich (w ocenie 6% mieszkańców gmin miejsko-wiejskich i wiejskich niekorzystających z PAS w ich miejscowościach jest za mało aparatów telefonicznych; w gminach miejskich taką ocenę wyraziło 1% mieszkańców). Mieszkańcy gmin wiejskich i wiejsko-miejskich częściej niż mieszkańcy gmin miejskich deklarują ponadto, że korzystaliby z budek telefonicznych częściej, gdyby nastąpiło zwiększenie ich dostępności, spadek cen i poprawa jakości usług (warto jednak zauważyć, że najważniejszym motywatorem byłaby cena).  Typ gminy ma wyraźny wpływ na korzystanie z PAS wśród osób niepełnosprawnych. Odsetek niepełnosprawnych korzystających z PAS jest w gminach miejskich wyższy niż w pozostałych rodzajach gmin (gminy miejskie - 26%; gminy wiejskie – 14%, gminy wiejsko-miejskie – 18%). Wynika to z lepszej dostępności aparatów publicznych, z których niepełnosprawni mogą samodzielnie skorzystać w gminach miejskich (67%) niż miejsko-wiejskich (49%) i wiejskich (52%). O większej dostępności aparatów publicznych na terenach miejskich świadczy także to, że osoby niepełnosprawne z gmin wiejskich, nie korzystające z PAS, na brak dostatecznej liczby budek telefonicznych (jako powód niekorzystania) wskazują częściej (12%) niż konsumenci z gmin miejskich (5%) i miejsko-wiejskich (7%). Warto jednak dodać, że o niższym poziomie korzystania z PAS przez niepełnosprawnych z gmin wiejskich decydować może również większa izolacja społeczna (ewentualnie wystarczająca sieć osobistych, bezpośrednich kontaktów). Hipotezę tę zdaje się potwierdzać fakt, że wpływ różnych czynników motywujących do częstszego korzystania z PAS jest nieco większy w przypadku niepełnosprawnych z gmin miejskich niż pozostałych rodzajów gmin.  Częstotliwość połączeń wykonywanych z PAS przez respondentów z obszarów miejskich jest niższa niż w przypadku ankietowanych z obszarów wiejskich (zarówno w przypadku ogółu konsumentów jak i niepełnosprawnych). Typ gminy a korzystanie z PAS

19 19 Główne wnioski  Niepełnosprawność, oprócz takich czynników jak: dojrzały wiek, utrzymywanie się ze źródeł transferowych, czy bierność zawodowa, przyczynia się do „izolacji technologicznej”. Zarówno w populacji ogólnopolskiej, jak i grupie niepełnosprawnych posiadanie nowoczesnych narzędzi komunikacyjnych było najrzadziej spotykane wśród osób powyżej 60 roku życia, emerytów i rencistów i biernych zawodowo.  Niepełnosprawność może być jednak traktowana jako czynnik pogłębiający „izolację technologiczną” w opisanych wyżej grupach narażonych na „wykluczenie technologiczne”.  Oprócz „izolacji technologicznej” w grupie niepełnosprawnych wpływ na korzystanie z PAS ma dodatkowy czynnik w postaci mniej rozwiniętej sieci kontaktów społecznych. W efekcie częściej wśród niepełnosprawnych spotykamy użytkowników PAS, ale wykonują oni mniejszą liczbę połączeń. Jednocześnie częściej wśród niepełnosprawnych pojawia się brak potrzeby wykonywania jakichkolwiek połączeń telefonicznych. Niepełnosprawność a korzystanie z PAS

20 20

21 21 Deklaracje korzystania z PAS w ciągu ostatniego roku Korzystanie z publicznych aparatów samoinkasujących wśród ogółu Polaków  Korzystanie z publicznych aparatów telefonicznych deklaruje jedynie 8% ogółu konsumentów.  Deklaracje korzystania z budek telefonicznych są związane z brakiem telefonu komórkowego (w grupie nie posiadających telefonów komórkowych 14% ankietowanych korzystało z budek telefonicznych) oraz brakiem dostępu do wszystkich wymienionych (telefon komórkowy, telefon stacjonarny, telefon stacjonarny u sąsiadów, Internet, telefon stacjonarny w pracy, służbowy telefon komórkowy) środków komunikacji elektronicznej (21%).  Stosunkowo często korzystanie z PAS deklarowali mieszkańcy regionu południowo-zachodniego (16%).  Niezależnie od typu gminy odsetek korzystających z PAS kształtował się na podobnym poziomie, tj. wahał się od 7% do 9% (różnica nieistotna statystycznie). Może być to efektem zbliżonego poziomu nasycenia innymi środkami komunikacji. Podobny odsetek badanych – 94%-96% w zależności od typu gminy - ma bowiem dostęp do choćby jednego z analizowanych środków komunikacji. Nie ma też większych różnic w poziomie wyposażenia mieszkańców różnego rodzaju gmin w telefony stacjonarne (od 49% do 54%). Należy jednak zauważyć, że mimo podobnego ogólnego poziomu nasycenia (w tym podobnego dostępu do telefonów stacjonarnych) mieszkańcy gmin wiejskich znacznie rzadziej niż mieszkańcy gmin miejskich i miejsko-wiejskich dysponują nowoczesnymi narzędziami komunikacji: prywatnymi telefonami komórkowymi (odpowiednio 71%, 84% i 82%) i dostępem do Internetu (39%; pod względem tego aspektu najlepiej wypadają respondenci z gmin miejskich - 56%; nieco gorzej, ale i tak lepiej niż mieszkańcy gmin wiejskich, respondenci z gmin miejsko- wiejskich - 46%). Mieszkańców gmin wiejskich odróżnia natomiast od mieszkańców pozostałych rodzajów gmin lepszy dostęp do telefonu stacjonarnego u sąsiadów (42%; pozostałe rodzaje gmin – 34%-35%), co może wskazywać na większą siłę więzi sąsiedzkich.  Należy również zauważyć, że nieco częściej korzystanie z PAS deklarują studenci (14%), co może świadczyć o potrzebie utrzymania większej liczby budek telefonicznych na uczelniach oraz w akademikach.

22 22 Korzystanie z publicznych aparatów samoinkasujących przez osoby niepełnosprawne Deklaracje korzystania z PAS w ciągu ostatniego roku  Osoby niepełnosprawne znacznie częściej niż ogół konsumentów deklarują korzystanie z PAS. W okresie ostatniego roku z PAS skorzystało 20% niepełnosprawnych.  Najczęstszą przyczyną korzystania z PAS jest brak dostępu do jakiejkolwiek innej formy komunikacji elektronicznej (40% nie posiadających wszystkich wymienionych w ankiecie środków komunikacji elektronicznej korzystało z budek telefonicznych) oraz brak telefonu stacjonarnego (26%). Posiadanie telefonu komórkowego natomiast nie wpływa na korzystanie z PAS (19% osób niepełnosprawnych posiadających telefon komórkowy i 22% nie posiadających telefonu komórkowego stwierdziło, że korzystało z PAS – różnica nieistotna statystycznie). Powyższy fakt może wskazywać na przywiązywanie dużej wagi przez niepełnosprawnych do kosztów połączeń, które w przypadku połączeń lokalnych (właśnie takie są najczęściej wykonywane z PAS przez osoby niepełnosprawne) są tańsze z PAS niż z telefonów komórkowych.  W ostatnim roku 26% konsumentów niepełnosprawnych z gmin miejskich korzystało z PAS, a w gminach miejsko-wiejskich i wiejskich odsetek korzystających wyniósł odpowiednio 18% i 14%. Najprawdopodobniej różnica powyższa wynika z większej dostępności PAS dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych w gminach miejskich (67%)* niż miejsko- wiejskich i wiejskich (odpowiednio 49%* i 52%*). *odsetki osób niepełnosprawnych stwierdzających, że w ich miejscowości jest PAS, z którego mogą samodzielnie korzystać. Różnica pomiędzy gminami miejskimi a wiejskimi i wiejsko-miejskimi jest istotna statystycznie.

23 23 Czy w ciągu ostatniego roku korzystał(a) Pan(i) z publicznych aparatów telefonicznych? Korzystanie z Publicznych Aparatów Samoinkasujących OGÓŁ POLAKÓWOSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE N=2000N=1025

24 24 Odsetek korzystających z PAS w zależności od dostępu do innych środków komunikacji N=420 N=960 N=90 N=405 N=479 N=83

25 25 Korzystanie z Publicznych Aparatów Samoinkasujących [ze względu na typ gminy] OGÓŁ POLAKÓW OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE Czy w ciągu ostatniego roku korzystał(a) Pan(i) z publicznych aparatów telefonicznych?

26 26 W zależności od grupy społeczno-zawodowejW zależności od regionu Odsetek korzystających z PAS [ogół Polaków] N=286 N=177 N=261 N=218 N=293 N=136 N=352 N=162 N=114 N=359 N=88 N=474 N=120 N=169 N=580 N=85 N=126

27 27 Częstotliwość korzystania z Publicznych Aparatów Samoinkasujących wśród ogółu Polaków  Statystyczny użytkownik budki telefonicznej korzystał z niej w ciągu ostatniego roku średnio nieco ponad 3 razy w miesiącu.  Częściej połączenia z PAS wykonują mężczyźni (średnio 5.7 razy w ciągu miesiąca), osoby powyżej 60 lat (6.1), z wykształceniem podstawowym (7.9), mające najniższe dochody na rodzinę (do 1000 zł – 9.1, 1000-1500 zł – 7.3) oraz mieszkańcy południowo-zachodniego regionu kraju (8.1).  Różnice w częstotliwości korzystania z PAS wśród mieszkańców z różnych typów gmin nie są do końca jednoznaczne, co może wynikać ze stosunkowo małych liczebności respondentów w tych podgrupach (w przypadku mieszkańców gmin miejsko-wiejskich jest ona znacznie mniejsza niż 50). Dlatego też bezpieczniej odnieść się do danych na temat częstotliwości korzystania z PAS w grupie osób zamieszkujących wsie i w grupie mieszkańców miast. Okazuje się wówczas, że respondenci mieszkający na wsiach korzystali z PAS ze znacznie większą częstotliwością (średnia 5.9) niż mieszkańcy miast (średnia 1.7). Częstotliwość korzystania z PAS w ciągu ostatniego roku

28 28 Częstotliwość korzystania z Publicznych Aparatów Samoinkasujących przez osoby niepełnosprawne Deklaracje częstotliwości korzystania z PAS w ciągu ostatniego roku  Rozkład częstotliwości korzystania z PAS wśród niepełnosprawnych jest inny niż wśród ogółu społeczeństwa.  Osoby niepełnosprawne korzystające z budek telefonicznych robią to rzadziej niż ogół społeczeństwa (średnio 2.2 razy w ciągu miesiąca).  W przypadku osób niepełnosprawnych nie ma istotnych zróżnicowań w zakresie korzystania z budek telefonicznych ze względu na płeć respondenta.  Podobnie jak w przypadku ogółu konsumentów, miejsce zamieszkania (jego miejski lub wiejski charakter) wpływa na częstotliwość korzystania z PAS. Kierunek tego wpływu jest również podobny - niepełnosprawni z gmin miejsko-wiejskich i wiejskich korzystają z PAS nieco częściej (2.6, 2.7 razy w miesiącu) niż ci z miast (1.8). Różnica ta obserwowana jest również między mieszkańcami wsi (średnia 3.2) a mieszkańcami miast (1.8).

29 29 Częstotliwość korzystania z Publicznych Aparatów Samoinkasujących Jak często w ciągu ostatniego roku korzystał(a) Pan(i) z publicznych aparatów telefonicznych? Średnio (liczba razy w miesiącu)

30 30 OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE Częstotliwość korzystania z Publicznych Aparatów Samoinkasujących [ze względu na typ gminy] OGÓŁ POLAKÓW Jak często w ciągu ostatniego roku korzystał(a) Pan(i) z publicznych aparatów telefonicznych? Średnio (liczba razy w miesiącu)

31 31

32 32 Charakterystyka Rodzaje połączeń wykonywanych z PAS  Występują niewielkie różnice w typie wykonywanych połączeń pomiędzy osobami niepełnosprawnymi a ogółem społeczeństwa.  Zdecydowanie najczęściej konsumenci z obydwu tych grup wykonują z PAS połączenia lokalne (56% ogółu respondentów i 63% konsumentów niepełnosprawnych).  Obie grupy respondentów najrzadziej wykorzystują PAS do wysyłania SMS oraz łączenia się z numerami alarmowymi i informacyjnymi.  Połączenia międzymiastowe i międzynarodowe cieszą się nieco większą popularnością wśród ogółu konsumentów (odpowiednio 34% i 17% wskazań) niż wśród tych niepełnosprawnych (26% i 10%).  Ogół konsumentów również nieco częściej (24%) wykonuje połączenia na telefony komórkowe niż osoby niepełnosprawne (19%).  Osoby niepełnosprawne natomiast częściej niż ogół konsumentów wykonują połączenia lokalne (odpowiednio 63% i 56%) i połączenia na numery alarmowe (9%, 2%) oraz częściej odbierają rozmowy telefoniczne w PAS (10%, 4%).  Wśród ogółu konsumentów jedynie wykonywanie połączeń na telefony komórkowe z PAS różnicowało w sposób istotny statystycznie mieszkańców gmin wiejskich i pozostałych typów gmin. Podczas gdy tylko 9% korzystających z PAS w gminach wiejskich wykonywało połączenia na telefony komórkowe, to w gminach miejsko-wiejskich i miejskich odsetek ten wynosił około 30%. *  Wśród respondentów niepełnosprawnych nie odnotowano istotnego statystycznie wpływu typu gminy na rodzaje wykonywanych połączeń. * Różnice widoczne na str. 33 są zostały zanotowane na małych próbach. Jedyną istotną statystycznie różnicą była ta dotycząca wykonywania połączeń na telefony komórkowe

33 33 Rodzaje połączeń wykonywanych z PAS Jakie rodzaje połączeń zazwyczaj wykonuje Pan(i) z publicznych aparatów telefonicznych lub z jakich usług tych aparatów Pan(i) korzysta?

34 34 OGÓŁ POLAKÓW OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE Rodzaje połączeń wykonywanych z PAS [ze względu na typ gminy] Jakie rodzaje połączeń zazwyczaj wykonuje Pan(i) z publicznych aparatów telefonicznych lub z jakich usług tych aparatów Pan(i) korzysta?

35 35

36 36 Charakterystyka Przyczyny niekorzystania z PAS  Niekorzystanie z publicznych aparatów samoinkasujących jest najczęściej efektem posiadania własnych aparatów telefonicznych, komórkowych bądź stacjonarnych. Taka przyczyna została zadeklarowana przez 84% ogółu badanych i 76% osób niepełnosprawnych.  Rzadziej brak zainteresowania korzystaniem z PAS wynikał z braku potrzeby wykonywania jakichkolwiek połączeń telefonicznych. Brak potrzeb w tym zakresie zadeklarowało 11% ogółu Polaków i 18% niepełnosprawnych. Odnotowana różnica wskazań może być efektem silniej występującego w grupie niepełnosprawnych zjawiska wykluczenia społecznego, szczególnie wyraźnego w grupie osób powyżej 60 roku życia (26% deklaracji brak potrzeby wykonywania połączeń), o podstawowym wykształceniu (29%) i najniższych dochodach – do 1000 złotych na gospodarstwo domowe (33%).  Dla 6% ogółu badanych i 2% niepełnosprawnych przyczyną niekorzystania z PAS jest korzystanie z aparatów telefonicznych w miejscu pracy. Jednocześnie 3% ogółu ankietowanych i 5% niepełnosprawnych wykonując rozmowy telefoniczne korzysta z telefonów innych osób.  Wśród ogółu badanych tylko 4% nie korzysta z PAS ze względu na brak (niedostateczną liczbę) PAS w miejscu ich zamieszkania.  Wśród osób niepełnosprawnych powód ten przybiera jednak na znaczeniu – grupa niekorzystających z PAS w powodu niedostatecznej ich liczby jest dwa razy większa niż dla ogółu konsumentów i wynosi 8%. *

37 37 Przyczyny niekorzystania z PAS Dlaczego w ciągu ostatniego roku nie korzystał(a) Pan(i) z publicznych aparatów telefonicznych?

38 38 Przyczyny niekorzystania z PAS [ze względu na typ gminy]  Wśród ogółu Polaków konsumenci z gmin miejskich częściej (89%) za powód niekorzystania z budek telefonicznych podają posiadanie własnych telefonów (stacjonarnych bądź komórkowych) niż ci z gmin miejsko-wiejskich i wiejskich (po 81%).  Konsumenci z gmin miejsko-wiejskich i wiejskich częściej za powód niekorzystania z budek telefonicznych podają zbyt małą ich liczbę (6%) niż konsumenci z gmin miejskich (1%). Podobnie osoby niepełnosprawne z gmin wiejskich częściej wskazują ten powód (12%) niż konsumenci z gmin miejskich (5%; gminy miejsko-wiejskie – 7%).  Wśród ogółu Polaków mieszkańcy gmin miejsko-wiejskich (14%) i wiejskich (12%) częściej niż mieszkańcy miast (8%) nie mają w ogóle potrzeby wykonywania rozmów telefonicznych.  Powyższa różnica nie występuje w grupie osób niepełnosprawnych.

39 39 Przyczyny niekorzystania z PAS Dlaczego w ciągu ostatniego roku nie korzystał(a) Pan(i) z publicznych aparatów telefonicznych? OGÓŁ POLAKÓW OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE

40 40

41 41 Ogólna charakterystyka Dostępność budek telefonicznych w Polsce  Generalnie dostęp do PAS nie stanowi problemu dla ogółu Polaków.  Jak wspomniano, tylko 4% ogółu niekorzystających (odpowiedzi na pytanie dlaczego Pan(i) nie korzysta z budek telefonicznych, dane zobrazowane na stronie 36) z PAS stwierdziło, że przyczyną tego jest brak wystarczającej liczby budek.  Wśród niepełnosprawnych niekorzystających z budek telefonicznych przyczyna ta wyrażana była jednak dwukrotnie częściej (8%).  Większość osób niepełnosprawnych (57%) posiada w swojej miejscowości publiczny aparat telefoniczny, z którego w razie potrzeby może samodzielnie skorzystać. 31% natomiast nie posiada dostępu do takiego aparatu. Typ gminy a dostęp do PAS  Konsumenci z gmin miejskich (ogół respondentów) nie odczuwają problemu zbyt małej liczby budek telefonicznych w ich miejscu zamieszkania (1% niekorzystających z budek telefonicznych twierdzi, że przeszkodą w użytkowaniu PAS jest ich zbyt mała liczba). Wśród mieszkańców gmin miejsko-wiejskich i wiejskich problem ten jest jednak bardziej zauważalny - podobnego zdania jest po 6% respondentów reprezentujących każdą z tych grup (dane na stronie 38).  Wśród osób niepełnosprawnych nie korzystających z PAS, podobnie jak wśród ogółu społeczeństwa, pogląd o niedostatecznej liczbie budek telefonicznych w miejscu zamieszkania jest częstszy wśród mieszkańców gmin wiejskich (12%) niż wśród mieszkańców gmin miejskich (5%).  Deklaracje te potwierdza także fakt, że odsetek osób niepełnosprawnych posiadających dostęp do aparatu telefonicznego, z którego można samodzielnie skorzystać, jest w gminach miejskich wyższy (67%) niż w gminach miejsko-wiejskich (49%) i wiejskich (52%).

42 42 Dostępność budek telefonicznych w Polsce [zdaniem osób niepełnosprawnych] Czy w miejscu Pana(i) zamieszkania znajduje się publiczny aparat telefoniczny, z którego może Pan(i) samodzielnie korzystać lub mógłby Pan(i) skorzystać, gdyby miał(a) Pan(i) taką potrzebę? TYP GMINY

43 43

44 44 Przystosowanie PAS do potrzeb osób niepełnosprawnych  Ponad połowa osób niepełnosprawnych twierdzi, że budki telefoniczne są przystosowane do ich potrzeb (55% - suma odpowiedzi „raczej tak” i „zdecydowanie tak”), natomiast 27% jest przeciwnego zdania.  Niepełnosprawni, którzy uważają, że budki telefoniczne nie są dostosowane do ich potrzeb, wskazują na problemy związane z:  aparatem w budce zbyt wysoko - 42%, zbyt małe klawisze – 7%  budową budki niewygodne, trudno dostępne – 21% brak podjazdu – 16% zbyt wąskie drzwi – 12%  lokalizacją budki zła lokalizacja, zbyt mała liczba aparatów – 11%  Nie ma różnic w ogólnej ocenie przystosowania budek do potrzeb osób niepełnosprawnych w zależności od typu gminy. Istnieją jednak różnice w opiniach na temat konkretnych niedogodności związanych z przystosowaniem budek telefonicznych do potrzeb osób niepełnosprawnych (np. respondenci z gmin wiejskich znacząco częściej niż ankietowani z innych gmin twierdzą, że budki telefoniczne są niewygodne i trudno dostępne).

45 45 Przystosowanie budek telefonicznych do potrzeb osób niepełnosprawnych Czy Pana(i) zdaniem publiczne aparaty telefoniczne są dostosowane do Pana(i) potrzeb jako osoby niepełnosprawnej? TYP GMINY Średnia* *Aby obliczyć średnią, każdej odpowiedzi została przyporządkowana odpowiednia liczba widoczna w legendzie. Wartość średniej zbliżającej się do 1 oznacza więc opinię negatywną natomiast zbliżającej się do 4 pozytywną.

46 46 OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE Dlaczego publiczne aparaty telefoniczne nie są dostosowane do Pana(i) potrzeb jako osoby niepełnosprawnej? Przystosowanie budek telefonicznych do potrzeb osób niepełnosprawnych

47 47

48 48  Około jednej piątej Polaków (od 14% do 23% w zależności od analizowanego czynnika) byłoby skłonnych częściej korzystać z publicznych aparatów samoinkasujących, jeżeli nastąpiłaby poprawa jakości usług, zwiększenie dostępności PAS i obniżenie ceny połączeń.  Najważniejszym czynnikiem mogącym zwiększyć korzystanie z PAS jest niższa cena (23% wskazań „prawdopodobnie tak” lub „na pewno tak”).  Pozostałe czynniki okazały się mieć nieco mniejsze znaczenie. Wśród nich relatywnie większą rangę przypisano bliskości lokalizacji PAS – 17% badanych zadeklarowało częstsze korzystanie, gdyby aparaty te znalazły się bliżej miejsca zamieszkania.  Wszystkie czynniki miały nieco większe znaczenie motywujące dla mieszkańców gmin wiejskich i miejsko- wiejskich niż miejskich. Ewentualne czynniki wpływające na częstsze korzystanie z PAS w przyszłości  Osoby niepełnosprawne w większym stopniu niż ogół respondentów wyrażają chęć częstszego korzystania z PAS w przypadku poprawy jakości usług, zwiększenia dostępności i obniżenia ceny połączeń (odsetki osób deklarujących częstsze korzystanie wahały się od 23% do 35% w zależności od czynnika).  Również wśród osób niepełnosprawnych niższa cena jest najważniejszym czynnikiem, który może decydować o częstszym korzystaniu z budek telefonicznych (35% wskazań „prawdopodobnie tak” lub „na pewno tak”).  Większa bliskość PAS względem miejsca zamieszkania oraz większa liczba tych aparatów skłoniłaby do częstszego korzystania odpowiednio 27% i 23% niepełnosprawnych.  Wśród niepełnosprawnych, inaczej niż wśród ogółu Polaków, to mieszkańcy gmin miejskich nieco częściej niż mieszkańcy pozostałych typów gmin twierdzą, że korzystaliby częściej z budek telefonicznych w przypadku poprawy: ceny, dostępności oraz jakości usług. NiepełnosprawniOgół Polaków

49 49 TYP GMINY OGÓŁ POLAKÓW OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE Średnia* Czy korzystał(a)by Pan(i) częściej z publicznych aparatów telefonicznych, gdyby korzystanie z nich było tańsze? *Aby obliczyć średnią, każdej odpowiedzi została przyporządkowana odpowiednia liczba widoczna w legendzie. Wartość średniej zbliżającej się do 1 oznacza więc opinię negatywną, natomiast zbliżającej się do 5 pozytywną. Ewentualne czynniki wpływające na częstsze korzystanie z PAS w przyszłości

50 50 TYP GMINY OGÓŁ POLAKÓW OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE Średnia* Czy korzystał(a)by Pan(i) częściej z publicznych aparatów telefonicznych, gdyby ich liczba w Pana(i) miejscowości wzrosła? *Aby obliczyć średnią, każdej odpowiedzi została przyporządkowana odpowiednia liczba widoczna w legendzie. Wartość średniej zbliżającej się do 1 oznacza więc opinię negatywną, natomiast zbliżającej się do 5 pozytywną. Ewentualne czynniki wpływające na częstsze korzystanie z PAS w przyszłości

51 51 TYP GMINY OGÓŁ POLAKÓW OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE Średnia* Czy korzystał(a)by Pan(i) częściej z publicznych aparatów telefonicznych, gdyby funkcjonowały lepiej? *Aby obliczyć średnią, każdej odpowiedzi została przyporządkowana odpowiednia liczba widoczna w legendzie. Wartość średniej zbliżającej się do 1 oznacza więc opinię negatywną, natomiast zbliżającej się do 5 pozytywną. Ewentualne czynniki wpływające na częstsze korzystanie z PAS w przyszłości

52 52 TYP GMINY OGÓŁ POLAKÓW OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE Średnia* Czy korzystał(a)by Pan(i) częściej z publicznych aparatów telefonicznych, gdyby znajdowały się bliżej domu? *Aby obliczyć średnią, każdej odpowiedzi została przyporządkowana odpowiednia liczba widoczna w legendzie. Wartość średniej zbliżającej się do 1 oznacza więc opinię negatywną, natomiast zbliżającej się do 5 pozytywną. Ewentualne czynniki wpływające na częstsze korzystanie z PAS w przyszłości

53 53 Średnia Czy korzystał(a)by Pan(i) częściej z publicznych aparatów telefonicznych, gdyby: ich liczba w Pana(i) miejscowości wzrosła? Funkcjonowały lepiej? Znajdowały się bliżej domu? korzystanie z nich było tańsze? Ogół Polaków (N=2000) Osoby niepełnosprawne (N=1025) korzystanie z nich było tańsze? ich liczba w Pana(i) miejscowości wzrosła? Funkcjonowały lepiej? Znajdowały się bliżej domu? Średnia Ewentualne czynniki wpływające na częstsze korzystanie z PAS w przyszłości

54 54

55 55 Dominujące formy komunikacji elektronicznej - ogół Polaków  Najpopularniejszym narzędziem komunikacji elektronicznej w Polsce pozostaje prywatny telefon komórkowy. 4 na 5 Polaków posiada takie urządzenie.  Korzystanie z telefonu komórkowego zależy od wieku, wykształcenia oraz dochodów. Swoistą grupą wykluczoną ze świata telefonii mobilnej są osoby starsze (tylko 45% osób powyżej 60 roku życia posiada prywatny telefon komórkowy), o podstawowym wykształceniu (53%) i o dochodach do 1000 zł (55%). Z kolei wśród osób młodszych (do 39 roku życia), o wyższym wykształceniu i najwyższych dochodach, odsetek osób posiadających telefon komórkowy zbliża się do 100%.  Zbliżony odsetek ogółu Polaków posiada w domu telefon stacjonarny (52%) oraz dostęp do Internetu (48%). Należy jednak zauważyć, że dostęp do Internetu mają w pierwszej kolejności osoby młodsze (74% do 29 roku życia, a osoby powyżej 60 roku życia tylko w 15%). Telefon stacjonarny posiadają natomiast częściej osoby starsze (powyżej 60 roku życia - 62%, wobec 45% osób do 29 roku życia).  Należy zwrócić uwagę na fakt, że 5% badanych nie posiada żadnego wymienionego w ankiecie środka komunikacji. Są to częściej emeryci, osoby powyżej 60 roku życia oraz respondenci z wykształceniem podstawowym.  Do telefonu stacjonarnego w pracy mają dostęp przede wszystkim osoby w wieku produkcyjnym, wykonujący określone zawody (pracownicy biurowi oraz menedżerowie).

56 56 Dominujące formy komunikacji a niepełnosprawność  Niepełnosprawność jest czynnikiem, który w zdecydowanym stopniu pogłębia izolację od nowoczesnych form komunikacji elektronicznej.  Tylko 60% osób niepełnosprawnych posiada prywatny telefon komórkowy, a 28% ma dostęp do Internetu. Podobny jak w przypadku ogółu Polaków odsetek niepełnosprawnych (53%) korzysta z telefonii stacjonarnej.  Niepełnosprawni natomiast częściej od ogółu Polaków korzystają z telefonów stacjonarnych swoich sąsiadów. W sumie niemal co drugi niepełnosprawny (48%) deklaruje możliwość skorzystania z telefonu stacjonarnego swojego sąsiada, podczas gdy w reprezentatywnej próbie ogólnopolskiej taką opinię wyraziło 37% ankietowanych. Tym samym odsetek niepełnosprawnych nie mających dostępu do żadnej z analizowanych form komunikacji elektronicznej jest niewiele wyższy niż wśród ogółu Polaków i wynosi 8%.  Należy zauważyć, że zależność między korzystaniem z nowoczesnych form komunikacji (telefony komórkowe, Internet) a wiekiem, dochodami oraz wykształceniem respondenta jest podobna zarówno wśród ogółu Polaków, jak i niepełnosprawnych (odsetek korzystających w obydwu tych grupach maleje wraz z wiekiem i dochodami i rośnie wraz ze wzrostem wykształcenia). Można więc założyć, że niepełnosprawność nie jest głównym czynnikiem decydującym o „wykluczeniu technologicznym”. Jest ona jednak czynnikiem pogłębiającym to wykluczenie.

57 57 Dominujące formy komunikacji elektronicznej Proszę powiedzieć czy ma Pan(i)?

58 58 Posiadanie prywatnego telefonu komórkowego w grupach wyodrębnionych ze względu na wiek respondentów

59 59 Posiadanie prywatnego telefonu komórkowego w grupach wyodrębnionych ze względu na wielkość dochodów gospodarstwa domowego

60 60 Posiadanie prywatnego telefonu komórkowego w grupach wyodrębnionych ze względu na wykształcenie

61 61 Posiadanie dostępu do Internetu w grupach wyodrębnionych za względu na wiek

62 62 Posiadanie dostępu do Internetu w grupach wyodrębnionych ze względu na wielkość dochodów gospodarstwa domowego

63 63 Posiadanie dostępu do Internetu w grupach wyodrębnionych ze względu na wykształcenie

64 64 Formy komunikacji elektronicznej a stopień niepełnosprawności  Stopień niepełnosprawności wpływa na korzystanie z różnych form komunikacji elektronicznej.  Im mniejszy stopień niepełnosprawności, tym bardziej korzystanie z różnych środków komunikacji jest zbliżone do całej populacji. Analogicznie im większy stopień niepełnosprawności, tym większa bariera dostępu do nowoczesnych narzędzi komunikacji.  Niepełnosprawni w stopniu lekkim częściej niż inni niepełnosprawni posiadają nowoczesne środki komunikacji (telefon komórkowy, Internet). Są oni również częściej aktywni zawodowo (32%) i w związku z tym najczęściej spośród wszystkich niepełnosprawnych posiadają dostęp do telefonu stacjonarnego w miejscu pracy (17%).  Niepełnosprawni w stopniu umiarkowanym najrzadziej posiadają w domu telefon stacjonarny. Najczęściej też nie posiadają w ogóle żadnego środka komunikacji elektronicznej (13%).  Konsumenci o znacznym stopniu niepełnosprawności z kolei częściej (nie tylko w stosunku do wszystkich niepełnosprawnych, ale także w stosunku do ogółu społeczeństwa) posiadają w domu telefon stacjonarny (63%).

65 65 Dominujące formy komunikacji wśród osób niepełnosprawnych Proszę powiedzieć czy ma Pan(i)?

66 66 Aneks

67 67 Miejsce zamieszkania oraz grupa społeczno-zawodowa Stołeczny 14% Północno-wschodni 7% Północny 9% Południowo-wschodni 18% Środkowy 8% Południowy 15% Południowo- zachodni 11% Środkowo-zachodni 13% Środkowo- wschodni 6% Miejsce zamieszkania - Region Robotnicy (RB) Rolnicy (RI) Pracownicy Biurowi (PB) Menedżerowie (MN) Studenci (ST) Emeryci (EM) Gospodynie domowe (GD) Bezrobotni (BR) Grupa społeczno–zawodowa

68 68 Klasa społeczna * 1 - Robotnicy niewykwalifikowani 2 - Robotnicy wykwalifikowani i rolnicy indywidualni 3 - Pracownicy biurowi niższego i średniego szczebla, właściciele prywatnych firm zatrudniający do 5 pracowników 4 - Pracownicy umysłowi wyższego szczebla i wolne zawody, właściciele prywatnych firm powyżej 5 pracowników Przy określaniu klasy społecznej bierzemy pod uwagę wykształcenie i grupę zawodową głowy gospodarstwa domowego. ŁĄCZNE MIESIĘCZNE DOCHODY NETTO GOSPODARSTWA DOMOWEGO GRUPA ZAWODOWA* 0-500501-600601-700701-800801-900901-10001001-12501251-15001501-17501751-20002001-25002501-30003001-40004001-5000ponad 5000 WYKSZTAŁCENIE 1 PODSTAWOWE, GIMNAZJALNE I ZASADNICZE ZAWODOWE 2 3 4 1 ŚREDNIE 2 3 4 1 WYŻSZE 2 3 4 E D C B A Wyróżnione w tabelach klasy społeczne, umownie nazwane literami (od A – klasy najwyższej do E – klasy najniższej), opisują syntetycznie status społeczno-ekonomiczny respondenta. W ich konstrukcji bierze się pod uwagę trzy zmienne: wykształcenie i grupę zawodową respondenta oraz dochody gospodarstwa domowego, zgodnie z zasadami przedstawionymi w poniższej tabeli. I tak dla przykładu, respondenci należący do najniższej klasy społecznej, E, to respondenci, u których kombinacja trzech wspomnianych cech odpowiada któremuś z niebieskich pól w poniższej tabeli, np. grupa zawodowa 1, wykształcenie podstawowe, gimnazjalne lub zasadnicze zawodowe i dochód gospodarstwa nie przekraczający 500 zł.

69 69 Więcej niż tylko demografia Celem PSYCHOGRAFII jest wzbogacenie charakterystyki konsumenta opartej o swoistą konfigurację cech związanych ze stylem życia, orientacją na pewne systemy wartości czy pewne cechy osobowości. Poprzez pryzmat typologii konsumentów można lepiej uchwycić motywacje badanych, genezę ich opinii, wyjaśniać preferencje wobec określonych marek, i chyba co najważniejsze komercyjnie, określić podatność na specyficzne strategie marketingowe. „Psychograficzne portrety konsumentów” bazują na bogatym dorobku Pentor RI w zakresie badań empirycznych rozmaitych postaw konsumentów i obywateli. Poprzez odpowiedni dobór wskaźników typologia ta nie replikuje informacji zawartych w cechach demograficznych. Szczególną zaletą segmentacji „Psychograficzne portrety konsumentów” jest to, że nie jest ona wielkim studium psycho-społeczno-rynkowym publikowanym raz na dwa lata, ale dzięki starannej i selektywnej kompresji wskaźników można ją stosować w każdym badaniu. Zawsze doskonale sprawdza się jako uzupełnienie wyjaśniania poprzez cechy demograficzne, a czasami je przewyższa, ukazując większe zróżnicowania postaw i zachowań poszczególnych typów niż jakakolwiek cecha demograficzna. Jak powstawały „Psychograficzne portrety konsumentów”? Psychografia powstawała w oparciu o paroletnie badania funkcjonowania różnych skal, kilka badań "pilotażowych" (czterokrotnie na 1000 osobowych próbach badano użyteczność ponad 200 wskaźników) wyselekcjonowano kilkadziesiąt stwierdzeń tworzących kilkanaście skal. Na ich podstawie wyodrębnione zostało sześć typów o szczególnej konfiguracji postaw wobec siebie i innych, świata społecznego i rynku. Typologia Psychografia

70 70 DOJRZALI Chętni kontaktom towarzyskim, dynamiczni, z pewną dozą konformizmu. Zdecydowane odrzucają populizm. Wyraźnie nie imponuje im konsumpcja na pokaz. Spójnie godzą mieszczańską solidność z pewną dozą tolerancji obyczajowej. Wykazują najsilniejsze zamiłowania estetyczne. Cechuje ich też pewna, acz nie histeryczna dbałość o to, by być modnym. W zachowaniach na rynku zdecydowanie odrzucają etnocentryzm, natomiast dość cenią jakość i zaufane firmy. Kupują to co chcą, z rozwagą i nie zapożyczają się. Spokojni, pewni siebie, troszczący się o rodzinę. W sumie spełnieni, ale nie spoczywający na laurach. DEMOGRAFIA: raczej lepiej wykształceni, najzamożniejsi, miasta średnie i duże ZDOBYWCY in spe Opowiadają się zdecydowanie za nowym (rynkowym) ładem. To ludzie, którzy prą do przodu niezależnie, jaki już status osiągnęli. Najczęściej jednak są u progu kariery. Nastawieni na kontakt z innymi, zważający na ich opinię o sobie. Nade wszystko cenią sobie emocje, ryzyko, walkę - ale w ramach reguł obecnego ładu, a zatem zdecydowanie odrzucający egalitaryzm i ksenofobię. Cechuje ich największa tolerancja obyczajowa i antyklerykalizm, pewna doza zainteresowań kulturalnych, estetycznych. Najbardziej dynamiczny, otwarty, ale jednocześnie najbardziej konsumpcyjnie nastawiony typ. Najsilniej ze wszystkich sterowani są przez trendy mody, cenią sobie markowe produkty wysokiej jakości, niekoniecznie polskie. Prowadzi to do najsilniejszych występujących w takim natężeniu tylko w tej grupie neurotycznych stanów, zapożyczają się by coś kupić, a potem bywają ze swej niezbyt rozważnej decyzji niezadowoleni. DEMOGRAFIA: głównie młodzi, wykwalifikowani Typologia

71 71 SFRUSTROWANI Wyznawcy konsumpcyjnego stylu życia, którego jednak - na skalę, jaką się im marzy - nie są w stanie prowadzić, z braku odpowiednich środków materialnych. W skrajnym rozziewie między bardzo rozbudzonymi aspiracjami konsumpcyjnymi a bardzo ograniczonymi możliwościami ich zaspokojenia. Stąd rebelianckie postawy, deklarują nonkonformizm, odrzucają mieszczańskie wartości, kontestują ład, w którym zajmują nie najwyższe pozycje. Swą skromną pozycję chcieliby rekompensować ostentacyjną konsumpcją. Skłonni się zapożyczać dla posiadania przedmiotów, które w ich mniemaniu są symbolami statusu. W tej histerii popełniają błędy, ciągle są niezadowoleni ze swych wyborów. W produkcie liczy się dla nich efekt, siła wrażenia, nie zaś kraj pochodzenia, faktyczna jakość, oryginalna marka. Podatni na reklamy, zważający na trendy mody. DEMOGRAFIA: 20-30-latkowie, dochody niższe, wykształcenie zasadnicze i średnie, rolnicy, pracownicy umysłowi niższego szczebla SCEPTYCY Dystans nie oznacza frustracji - ci ludzie dzięki wykształceniu lub/ i wrodzonej inteligencji jakoś sobie radzą, na pewno jednak nie są beneficjentami III Rzeczpospolitej. Nie są więc oni entuzjastami, ale też nie są kontestatorami współczesnej rzeczywistości. W warstwie psychologicznej cechuje ich niechęć do kontaktu z wieloma ludźmi, zdecydowany nonkonformizm, poszukiwanie spokoju. W stosunku do otaczającego świata przejawiają niezależność, indywidualizm, z pewną dozą abnegacji i nonszalancji. Obce im są wszelkie ideologiczne skrajności, zdecydowane odrzucają "nowoczesny" konsumeryzm, jak również zdecydowanie odrzucają "tradycyjne" postawy rewindykacyjnego populizmu, religijnego rygoryzmu czy solidnych mieszczańskich wartości. Wykazują zdecydowany brak zainteresowania modą, pracami praktycznymi w domu. Na rynku kupują rozważnie i to, co rzeczywiście chcieli, ale bez przyjemności. Nie mają poczucia obowiązku kupowania tylko polskich towarów. W tle ich postawy tkwią nie nachalnie deklarowane wartości jak tolerancja i wyrozumiałość, jakość - jako opozycja tandety, i piękno jako wartość estetyczna. DEMOGRAFIA: wiek średni i starsi, raczej wykształceni, dochód średni Typologia

72 72 SWOJACY Swojski pragmatyk przywiślański. Nie opanowani żadną ideą przewodnią, ale zorientowani na konkretne codzienne cele. Jeżeli wyrażają jakieś ogólniejsze poglądy, to cechuje ich rozdarcie między populistycznymi resentymentami a mieszczańską stabilizacją. Pełni rezerwy wobec urynkowionego świata, ale również niechętni ingerencji kościoła w życie publiczne. Lubią samemu coś zrobić, aby było zgodne z ich gustem, ale na pewno nie musi to być modne. W zachowaniach rynkowych są roztropni, pewni siebie, nie kupują na pokaz – przekonani, że przy zakupach nie popełniają błędów, wybierają polskie. Argumentem dla nich może być solidne, zdrowe, praktyczne, polskie, za rozsądną cenę, nigdy zaś modne, ekstrawaganckie, zagraniczne. DEMOGRAFIA: wiek przynajmniej 30, zwłaszcza 40+, dochody raczej średnie TRADYCJONALIŚCI Wyróżnia ich bardzo tradycjonalistyczny światopogląd. Ich system wartości oparty jest o skrajny rygoryzm moralny powiązany z przekonaniem o niedostatecznej roli kościoła w Polsce. Mają pewną skłonność do populizmu (tu: egalitaryzm + ksenofobia). Nie są to jednak wyłącznie słuchacze Radia Maryja - surowi w osądach starzy ludzie, ale również i młodsi chroniący swą bezradność wobec świata zewnętrznego za pogardą surowej oceny „współczesnej zgnilizny”, czyli upadku wartości narodowych, religijnych, chłopskich, socjalistycznych itp. Najsilniej ze wszystkich unikają emocji, niechętni kontaktom towarzyskim. Zdecydowane odrzucają konsumpcję na pokaz, aktualną modę, nie wykazują zainteresowań kulturalnych. Jeżeli chodzi o zachowania na rynku, to cechuje ich silny etnocentryzm konsumencki, brak zainteresowania produktami markowymi, ale też dzięki niewielkiemu zaangażowaniu w rynek konsumencki nie doświadczają żadnych stanów neurotycznych z tym związanych. Dodatkowym przejawem ich alienacji rynkowej jest skłonność do samowystarczalności - wolą raczej samemu coś zrobić niż kupić. DEMOGRAFIA: raczej starsi, mniej wykształceni, niskie dochody Typologia

73 73