Historia zamku w Rzeszowie

Prezentacja na temat: "Historia zamku w Rzeszowie"— Zapis prezentacji:

1 Historia zamku w Rzeszowie
Projekt gimnazjalny z historii marzec-maj 2013r. Wykonały: Bator Jadwiga Broda Małgorzata Sołek Sylwia Urzędowska Daria Urbańska Agnieszka Opiekun projektu: mgr Iwona Dąbrowska

2 Krótko z historii…. Zamek w Rzeszowie to jeden z głównych zabytków miasta, wybudowany w latach 1902–1906 na miejscu dawnego zamku Lubomirskich. Jest ulokowany pomiędzy aleją Pod Kasztanami, aleją Lubomirskich, ulicą Chopina, placem Śreniawitów oraz ulicą płk. Lisa-Kuli. Aktualnie stanowi siedzibę sądu okręgowego oraz prokuratury. Do 1981r. znajdowało się w nim także więzienie. Pierwsza konstrukcja obronna powstała w tym samym miejscu prawdopodobnie już w XVI w. Następnie pod koniec tego stulecia swój dwór obronny w Rzeszowie wybudował Mikołaj Spytko Ligęza. W 1620 rozbudował go w stylu Palazzo in fortezza. Od 1637 zamek był własnością rodziny Lubomirskich. Główne prace budowlane na nim prowadzili Tylman z Gameren i Karol Henryk Wiedemann. Jego wyburzenie na początku XX w. spowodowane było bardzo złym stanem konstrukcji. W historycznej formie do czasów współczesnych zachowano jedynie wieżę bramową i wieżyczki bastionów.

3 Zamek z bliska….. Znajdujący się w centrum miasta zamek rzeszowski, zwraca uwagę przede wszystkim potężna sylwetką i silnymi obwarowaniami z czterema wielkimi murowanymi bastionami w narożach. Zamek położony jest nad Wisłokiem, ma kształt prostokąta o wymiarach 65 x 71 m z wewnętrznym dziedzińcem o powierzchni aż 2000 m2. Należy pamiętać, iż obecny wygląd zawdzięcza on przebudowie z pocz. XX wieku, a ze starych murów XVI i XVII wiecznych praktycznie nic nie zostało.. Przypuszcza się , że budynki te w czasie wojny pełniły funkcje obronne jako okienka strzelnicze, a podczas pokoju służyły za magazyny i pomieszczenia dla wojska i służby. Poza czterema bastionami posiadającymi narożne wieżyczki (kawaliery) - zamku broniły jeszcze zewnętrzne dzieła obronne jak np.: raweliny. Z pięknego i bardzo obszernego niegdyś otoczenia zamku zachował się jedynie Pałac Letni Lubomirskich o bardzo ciekawej architekturze.

4 Twórca zamku: Mikołaj Spytko Ligęza…
Fakty….. 1. Budowę tej obronnej rezydencji rozpoczął, prawdopodobnie pod koniec XVI w., ówczesny właściciel Rzeszowa - Mikołaj Spytko Ligęza. Jest bardzo prawdopodobne, że w miejscu gdzie obecnie stoi zamek już wcześniej istniały jakieś zabudowania. Można przypuszczać, że liczne zajazdy oraz atmosfera trwogi panująca w Polsce po klęsce pod Cecorą, wpłynęły na decyzję M.S. Ligęzy, wówczas już kasztelana sandomierskiego, o przystąpieniu od 1620 roku do zasadniczej przebudowy rezydencji i stworzenia z niej nowoczesnego na owe czasy zamku. Usypane z lessu wały i bastiony w typie nowowłoskim, nawiązujące we fragmentach do fortyfikacji w typie staroholenderskim, częściowo obmurowano kamienno-ceglanym płaszczem, a częściowo odziano blokami z surowej gliny. Twórca zamku: Mikołaj Spytko Ligęza…

5 2. Po śmierci Ligęzy w 1637 r., właścicielką całej fortuny, wraz z zamkiem w Rzeszowie, została młodsza córka Ligęzy i jej mąż Jerzy Sebastian Lubomirski. Już od I poł. XVII w., kiedy to Lubomirscy przejęli Rzeszów, rozpoczęła się przebudowa obiektu. Rozbudowano zamkowe obwarowania i otoczono zamek kamiennymi fortyfikacjami typu bastionowego, które zachowały się do dziś. Sam zamek, na skutek działalności, stał się budowlą posiadającą cztery dwukondygnacyjne skrzydła, z piętrową bramą na osi skrzydła zachodniego. Elewacje zewnętrzne zostały zaopatrzone w trójkątne szczyty wieńczące , skrajne i środkowe partie fasad, zakończone od dołu na boniowanych pilastrach. Przy okazji tej przebudowy rozebrano narożną wieżę zamku z czasów Ligęzy. Jak wynika z zapisów w kronice rzeszowskich pijarów, prace te zostały zakończone przed połową lat dziewięćdziesiątych XVII w.

6 3.W 1746 roku fortyfikacje budowli zostały wzmocnione dwuramiennikiem, który osłaniał najbardziej zagrożone płd. - zach. czoło zamku. W tym czasie jeszcze raz zmodernizowano przedpiersia głównego obwodu obronnego, ustawiając na narożach bastionów, na kamiennych słupach z kartuszami, drewniane budki obserwacyjne, ułatwiające obserwację przedpola. Rozbudowie uległy też przeszkody na przedpolu obrony. Po śmierci Franciszka Lubomirskiego w 1812 roku- zamek został przeznaczony na siedzibę urzędu cyrkularnego sądu i więzienie, a w 1820 roku został oficjalnie wykupiony przez Austriaków od Jerzego Romana Lubomirskiego. W tym czasie sam zamek był mocno zaniedbany. Najprawdopodobniej w trakcie pożaru miasta w czerwcu 1842 roku część budowli uległa zniszczeniu.

7 Pomieszczenia zamku rzeszowskiego w 1755r.
1. Garderoba 2. Skarbiec 3. Kredens 4. Kandyteria (cukiernia) 5. Biblioteka 6. Kuchnia 7. Kamera mundurowa dla załogi 8. Pokój przed biblioteką 9. Kamera Ignacego Jerzego Lubomirskiego 10. Gabinet Ignacego Jerzego Lubomirskiego 11. Pokój aksamitny 12. Pokój czerwony 13. Jadalnia 14. Pokój paradny 15. Gabinet Joanny Lubomirskiej 16. Sypialnia Joanny Lubomirskiej 17. Bilard pod wieżą 18. Pokój I obok bilardu 19. Pokój II obok bilardu 20. Pokój narożny (ze ścianami obitymi z turecka) 21. Sala 22. Piwnica pod stancją gubernatorską 23. Piwnica pod pokojami Lubomirskich.

8 4.W XIX wieku stan zamku uległ tak gwałtownemu pogorszeniu, że zaistniała potrzeba jego przebudowy. Remont zamku rozpoczęto 1 maja 1902 roku, pod nadzorem inżyniera powiatowego Kazimierza Rogozińskiego. Już we wstępnej fazie zaawansowania prac budowlanych okazało się, że stan techniczny zamku (zarówno murów, jak też fundamentów) jest tak zły, że nie ma możliwości ich zachowania. Dlatego też zdecydowano się na budowę od podstaw gmachu na nowym, prostokątnym już rzucie, zbliżonym jedynie do historycznego obrysu. Nowy projekt nawiązywał także do dawnej XVIII-wiecznej formy architektonicznej rzeszowskiego zamku, którą znano z widoków Wiedemanna. Stary budynek zamkowy, oprócz części wieży, został zburzony. W jego miejscu w latach , wzniesiono całkowicie nową budowlę, przystosowaną do potrzeb instytucji sądowych i na więzienie, która zachowała się do dziś. Od strony północnej i wschodniej zachowały się resztki fos, a w kurtynie północnej wylot tunelu wycieczkowego.

9 5.Dawniej dokoła zamku ciągnęły się fosy i sztuczne rozlewiska, co w połączeniu z płynącym opodal Wisłokiem utrudniało dostęp do fortecy. U szczytu wieży znajduje się zegar, wykonany przez znaną fabrykę zegarów wieżowych Michała Mięsowicza w Krośnie w 1904 r.(ponownie uruchomiony w 1993 r. ). W 1940 r. Niemcy usunęli z zamku instytucje sądowe i przeznaczyli budowlę na siedzibę władz okupacyjnych. W części gmachu pozostawiono więzienie, które mieściło się tutaj aż do 1981 roku. W 1965 r. budynek zamkowy został odnowiony, wyremontowano także walące się mury. Niestety, podczas porządkowania otoczenia zamku w latach zniszczeniu uległy resztki zewnętrznych fortyfikacji ziemnych. Kolejne roboty remontowe rozpoczęto w 1978 r., zaś w roku 1983 przystąpiono do restauracji budowli i zachowanych obwarowań. W roku 1981 zlikwidowano więzienie , a budynek przekazano Ministerstwu Sprawiedliwości.

10 6. W latach gmach zamkowy został gruntownie odrestaurowany, odnowiono również jego wnętrza. Przywrócono pierwotną salę reprezentacyjną i odtworzono znajdującą się w północnym skrzydle dawną kaplicę więzienną. Na frontonie wieży umieszczono tablice upamiętniające tragiczne losy więźniów podczas okupacji hitlerowskiej oraz uwięzienie Wincentego Witosa. Wewnątrz zamku znajduje się, odsłonięta w 1995 r., tablica upamiętniająca męczeństwo prawników więzionych i straconych tu w czasach stalinowskich. Zamek kiedyś i dziś….

11 CIEKAWOSTKI…. Parametry budowy zamku…. Więzienie
Od czasów II wojny światowej rozpoczeła się ciemna karta w dziejach zamku. Najpierw Niemcy więzili, torturowali i mordowali tam Polaków w czasie okupacji, a później przez długie lata to samo robili Rosjanie i Urząd Bezpieczeństwa. W latach 90-tych XX w. ku pamięci ich ofiar postawiono wielki krzyż. Dane Liczbowe: Powierzchnia zespołu zamkowego 3,6 ha Wymiary prostokąta, na którym został wzniesiony zamek 65 m x 71 m Wysokości w linii kalenicy 22,5 m Powierzchnia całkowita ok m² Powierzchnia użytkowa 5500 m² Powierzchnia komunikacji poziomej i pionowej 2600 m² Pole wewnętrznego dziedzińca 2000 m² Parametry budowy zamku….

12 CIEKAWOSTKI…. Legenda:
Miejscowe podanie, które prawdopodobnie oparte jest na prawdzie mówi, iż w XVIII wieku, gdy na zamku panował Jerzy Ignacy Lubomirski , miało miejsce gorszące zdarzenie. Podczas jednej z zabaw, goście na zamku zobaczyli za oknem człowieka idącego z kogutem w kobiałce na targ. Kogut widząc ludzi ,wystawił głowę i zaczął głośno piać. Rozbawiony Lubomirski zrobił zakład, iż zastrzeli koguta z okna. Niestety ,zamiast w zwierzę trafił w człowieka. Straszny żal go ogarnął, był bowiem bardzo pobożny. Chojnie obdarował rodzinę zabitego i wyjechał do Warszawy na spowiedź do ojców kapucynów. Jako pokutę wybudował klasztor w Rozwadowie k. Stalowej Woli i kościół k. Łańcuta. Aż do śmierci odbywał regularne rekolekcje do Rozwadowa i postawił sobie tam nawet małe surowe pomieszczenie, aby pokutować za swój straszny czyn.

13 CIEKAWOSTKI…. Projekt fasady zamku z 1723 r.
Od października 1939 r. na zamku w Rzeszowie funkcjonował Niemiecki Zakład Karny (Deutsche Strafanstalt). Przez jego cele przeszło kilkanaście tysięcy osób, w tym wielu polskich Żydów. Więźniowie byli zatrudnieni w warsztatach, wykonując prace drukarskie, krawieckie, szewskie i inne; oraz poza więzieniem, przy robotach budowlanych. Warunki bytowe były bardzo ciężkie. W przeznaczonych dla 400 osób celach, zamykano nawet do 600 osób. W więzieniu dochodziło do zachorowań, między innymi na tyfus, czerwonkę, świerzb. Szacuje się, że w wyniku wykonywanych przez Niemców egzekucji, śmierć poniosło około tysiąca stu więźniów. Rozstrzeliwano ich w podziemiach Zamku, na jego dziedzińcu i pod murami; w rzeszowskiej cegielni, w Lubzinie, Charzewicach, Pustkowie. Niemiecki Zakład Karny w Rzeszowie istniał do lata 1944 roku. W latach PRL urządzono tu więzienie, które stało się miejscem kuźni dla członków podziemnych organizacji niepodległościowych.

14 Forma obecna i plany na przyszłość…..
Zamek zachował do dzisiaj formę z 1906 roku, w tym zabytkową wieżę, wieżyczki bastionów i pozostałości fosy. Od 2004 r. prowadzone są prace nad utworzeniem trasy turystycznej "Śladami konfederatów barskich". Jednym z jej elementów ma być wyposażony w 41 armat -zamek w Rzeszowie. Pierwsza armata, odlana współcześnie w XVIII-wiecznym stylu, dostarczona została z Orłów pod Przemyślem 23 marca 2004 r. roku. Od 2005 r. roku miasto planuje przejęcie zamku i przeniesienie do niego siedziby muzeum okręgowego. Zwiększyłoby to atrakcyjność instytucji i pozwoliło na wyeksponowanie dodatkowych okazów ,aktualnie przechowywanych w magazynach. Aby przenosiny mogły stać się możliwe, konieczne jest wybudowanie nowego budynku sądu, prace nad którym opóźniają się już od kilku lat. Dodatkowy problem stanowią koszty utrzymania zamku, które mogą się okazać zbyt wysokie dla muzeum.

15 Dziękujemy za obejrzenie prezentacji…
Prezentację opracowały: Daria Urzędowska Sylwia Sołek Plakat wykonały : Małgorzata Broda Jadwiga Bator Informacje zebrała: Agnieszka Urbańska Opiekun projektu: p. mgr Iwona Dąbrowska Dziękujemy za obejrzenie prezentacji…