Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym.
Struktura parlamentu, czyli ile odrębnych organów lecz ze sobą współdziałających wchodzi w skład parlamentu… Historycznie jako pierwsze ukształtowały się parlamenty dwuizbowe a jedynym takim parlamentem, który od czasów Średniowiecza utrzymał się do dzisiaj jest parlament brytyjski. Jego początek sięga XIII wieku kiedy to w 1265 roku w ramach Magnum Concilium Regnum (Wielkiej Radzie Królestwa) zasiedli przedstawiciele baronów, rycerstwa oraz przedstawiciele miast. W 1295 roku odbył swoje posiedzenie tzw. wzorcowy parlament (model parliament), a jego podział na dwie odrębne izby (House of Lords, House of Commons) nastąpił w 1377r.; rzeczą charakterystyczną jest, iż nazwa parlament stała się zbiorczą nazwą dla łącznego określenia obu izb, gdy tymczasem na kontynencie spotykamy się najczęściej z brakiem takiej wspólnej nazwy (wyjątkiem są np. holenderskie Stany Generalne, których izby oznaczane są pierwszymi dwoma liczebnikami, np. Izba Druga Stanów Generalnych czy hiszpańskie Kortezy Generalne składające się z Kongresu Deputowanych i Senatu). Z historyczne punktu widzenia można więc uznać, że pierwsze parlamenty miały złożoną strukturę wewnętrzną. Należy przy tym pamiętać, że niekiedy ilość poszczególnych izb parlamentarnych może być wyższa niż dwie; np. francuskie Stany Generalne miały 3 izby, a przejściowo w b. Jugosławii tamtejszy parlament Skupsztina składał się z 5 izb.

Minimalne konieczne cechy organu, aby uznać ją za izbę parlamentarną wg. prof. P. Sarneckiego: konstytucyjny akt powołania, kolegialność, przy znacznej liczbie członków, przedstawicielski charakter, bez względu na sposób kreacji, jawność obrad, szczególne stanowisko członka izby, co wiąże się z jego ochroną immunitetową , udział w realizacji przynajmniej funkcji ustawodawczej. W opinii J. Szymanka katalog ten nie jest pełny i wymaga doprecyzowania, gdyż g) kompetencje izby parlamentarnej powinny mieć charakter stanowczy, a nie jedynie opiniodawczy lub doradczy; należy jednak zwrócić uwagę, że „poziom stanowczości” kompetencji izby zależy od jej pozycji.

Konstytucyjna zasada dwuizbowości parlamentu wyrażona może zostać explicité …. art. 55 Konstytucji Włoch „Parlament składa się z Izby Deputowanych i Senatu Republiki.” art. 58 ust. 2 Konstytucji Rumunii „Parlament składa się z Izby Deputowanych i Senatu.” art. 24 Konstytucji Francji „Parlament składa się ze Zgromadzenia Narodowego i Senatu.” art. 148 ust. 2 Konstytucja Szwajcarii „Zgromadzenie Federalne składa się z dwóch izb, Rady Narodowej i Rady Kantonów; obie izby są równorzędne.” art. 66 ust. 1 Konstytucji Hiszpanii „Kortezy Generalne reprezentują lud hiszpański i składają się z Kongresu Deputowanych oraz Senatu.”

lub zostać wyrażona implicité … art. 36 Konstytucji Belgii „Federalna władza ustawodawcza wykonywana jest wspólnie przez Króla, Izbę Reprezentantów i Senat.” Tytuł III „O władzach” , Rozdział I „O izbach federalnych”, a tam postanowienia dot. Izby Reprezentantów i Senatu art. 10 ust. 2 Konstytucji RP „Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat (…)” Rozdział IV Konstytucji RP „SEJM I SENAT” Art. 95 Konstytucji RP „1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat.” T. Mołdawa: „Sejm i Senat stanowią właściwie dwa odrębne organy państwowe, a nie dwie izby jednego ciała parlamentarnego opatrzonego własną nazwą”, odmienny pogląd: L. Garlicki, W. Brodziński, S. Bożyk, P. Czarny

Klasyfikacje drugich izb parlamentarnych: A) kryterium struktury terytorialnej państwa: Izby państw federalnych/złożonych (USA – Senat, Szwajcaria – Rada Kantonów, Austria - Rada Federalna, Brazylia – Senat Federalny); bikameralizm jest: 1) niezbędnym elementem struktury ustrojowej państwa federalnego, 2) gwarantem „równej” reprezentacji części składowych państwa federalnego (stany, landy, kantony) , 3) ich uczestnictwa w prowadzeniu spraw państwowych, 4) istnienia ogniwa pośredniego między aparatem federalnym a częścią składową federacji; Izby państw unitarnych/jednolitych (Czechy – Senat, Wielka Brytania – Izba Lordów, Polska – Senat, Holandia – Izba Pierwsza Stanów Generalnych)

B) Kryterium rodzaju przedstawicielstwa wyrażanego poprzez izbę drugą – prof. L. Garlicki: 1) izby federalne, wyrażające interesy podmiotów federacji, 2) izby terytorialne lub regionalne, właściwe dla państw unitarnych lub znajdujących się w tranzycji do państwa federalnego np. Hiszpania: art. 69 Konstytucji 1. Senat jest Izbą reprezentacji terytorialnej. 2. W każdej prowincji wybiera się czterech senatorów w powszechnym, wolnym, równym, bezpośrednim i tajnym głosowaniu wyborców każdej z nich, na zasadach określonych przez ustawę organiczną. Włochy: art. 57 Konstytucji Senat Republiki jest wybierany na podstawie regionalnej (…)

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym
3) izba wyrażająca ideę samorządności lokalnej; np. Francja, art.24 Konstytucji: Senat wybierany jest w wyborach pośrednich. Zapewnia on reprezentację wspólnot terytorialnych Republiki. Francuzi zamieszkali poza Francją są reprezentowani w Senacie Holandia; art. 55 Konstytucji: Deputowani do Pierwszej Izby są wybierani przez deputowanych stanów prowincjonalnych. 4) izba o charakterze ekonomicznym, wyrażająca interesy gospodarcze, zawodowe; np. Irlandia art. 18 Konstytucji: 7. 1° Przed każdymi wyborami powszechnymi członków Seanad Éireann wybieranych z list kandydatów sporządza się, w sposób określony w ustawie, pięć list kandydatów, zawierających nazwiska osób posiadających wiedzę i doświadczenie praktyczne z zakresu następujących dziedzin i zawodów: i. języka i kultury narodowej, literatury, sztuki, edukacji oraz innych dziedzin, które zgodnie z ustawą mogą zostać określone dla potrzeb tej listy; ii. rolnictwa i pokrewnych dziedzin oraz rybołówstwa; iii. pracy, zarówno zorganizowanej, jak i niezorganizowanej; iv. przemysłu i handlu, wliczając w to bankowość, finanse, księgowość, inżynierię i budownictwo; v. administracji publicznej i świadczeń socjalnych, wliczając w to dobrowolną działalność społeczną. 2° Z każdej listy wybieranych jest nie więcej niż jedenastu i nie mniej niż pięciu kandydatów do Seanad Éireann, z uwzględnieniem postanowień art. 19 niniejszej Konstytucji.

Słowenia; art. 96 Konstytucji Rada Państwa jest reprezentacją interesów społecznych, gospodarczych, zawodowych i lokalnych. Rada Państwa liczy czterdziestu członków. W jej skład wchodzi: -- czterech przedstawicieli pracodawców; -- czterech przedstawicieli pracobiorców; -- czterech przedstawicieli rolników, rzemieślników i osób wykonujących wolne zawody; -- sześciu przedstawicieli dziedzin pozagospodarczych; -- dwudziestu dwu przedstawicieli interesów lokalnych.

C) Kryterium sposobu powoływania drugiej izby izby posiadające bezpośrednio przedstawicielski charakter (Polska, Czechy: art. 18 ust. 2 Konstytucji Wybory do Senatu odbywają się w głosowaniu tajnym, na podstawie powszechnego, równego i bezpośredniego prawa wyborczego, według systemu większościowego, izby o pośrednio przedstawicielskim charakterze (np. Austria: art. 35 ust. 1 Konstytucji :Członkowie Rady Federalnej i ich zastępcy są wybierani przez parlamenty krajowe na okres ich kadencji według zasady proporcjonalności; ponadto: Francja, Holandia), izby reprezentujące lokalną egzekutywę (np. Niemcy art. 51 ust. 1 Bundesrat składa się z członków rządów krajów związkowych, które ich powołują i odwołują, izby o innym niż przedstawicielski charakterze (np. Wielka Brytania, Kanada – powołanie przez premiera)

D) Ze względu na charakter spełniany przez izbę w systemie ustrojowym wg. J. Grangé: typ arystokratyczny, izba ze względu na sposób powołania jest instytucją wsteczną, hamującą ale też marginalną, typ modernizacyjny, izba ma na celu moderowanie i miarkowanie podzielonych władz, zapobiega zdominowaniu życia politycznego przez izbę niższą, typ izby federalnej, zapewnienie kompromisu między podmiotami federacji, typ izby reprezentującej interesy ekonomiczne, równoważy klasyczną reprezentację polityczną (partyjną) reprezentacją wyłonioną w oparciu o kryteria ekonomiczne, zawodowe i inne.

W przeszłości wyróżniano ponadto tzw. bikameralizm nordycki funkcjonujący w Islandii oraz Norwegii. W istocie parlamenty obu państw (Storting – Norwegia; Althing – Islandia) miały charakter jednoizbowy lecz na pierwszym posiedzeniu po wyborach parlamentarnych następował ich wewnętrzny na dwie części: w przypadku norweskiego Stortingu był to Lagting ( ¼ deputowanych do Stortingu) oraz Odelsting (¾ deputowanych do Stortingu); w przypadku islandzkiego Althingu były to: Efri Deild (1/3 deputowanych do Althingu) oraz Nedri Deild (2/3 deputowanych do Althingu). Zasadniczym powodem podziału wewnątrz obu parlamentów były nie względy podziału terytorialnego, narodowościowe czy zawodowe lecz potrzeby związane z procedurą ustawodawczą. W przypadku Norwegii miało to też znaczenie przy procedurze odpowiedzialności konstytucyjnej. Podziału tego zaniechano w Islandii w 1991r., natomiast w Norwegii od 2009 r.

Na rzecz jednoizbowości przemawiają: społeczna jednorodność, sprawiająca iż poszukiwanie dodatkowych (poza politycznymi) kryteriów podziałów nie wydaje się racjonalne (np. w przypadku państw jednolitych), konieczność uproszczenia postępowania ustawodawczego, względy finansowe. Ponieważ pierwszy parlament jednoizbowy został wprowadzony w konstytucji z 1791r. w trakcie Rewolucji Francuskiej, a kolejny po rewolucji z 1848r., przyjęło uważać się, że parlamenty jednoizbowe stanowią postulat lewicowych sił politycznych czy też wyraz nastrojów rewolucyjnych. Przykład regulacji konstytucyjnej jednoizbowości: - rozdział 3 § 1 szwedzkiego Aktu o Formie Rządu „Riksdag składa się z jednej izby liczącej trzystu czterdziestu dziewięciu deputowanych.” - § 24 Konstytucji Finlandii Skład i kadencja parlamentu „Parlament jest jednoizbowy. (…)”

Położenie izby a jej funkcje – deficyt demokratyczny w sposobie kreacji izby drugiej jest często traktowany jako uzasadnienie pomniejszenia zakresu kompetencyjnego tej izby. Klasycznym przykładem jest tu Izba Lordów, która wraz ze wzrastającym jej anachronizmem (w konfrontacji z demokratyzującą się Izbą Gmin) traciła swoją pozycję. Z kolei demokratyzm kreowania izby drugiej, prowadzący do „zdublowania” reprezentacji zasadniczej izby parlamentu prowadzi do pytania o sensowność (racjonalność) utrzymywania takiej struktury parlamentu. To prowadziło prof. K. Grzybowskiego do opinii, ujętej w tytule jednej z jego prac „Senat albo niedemokratyczny albo niepotrzebny”. Podobnie prof. J. Cadart: „druga izba jest niepotrzebna jeśli obie izby są wybierane w tym samym czasie, na ten sam okres i w ten sam sposób tzn. przez tych samych wyborców i w tym samym trybie. Jest ona wówczas kopią pierwszej i niczemu nie służy”

Zasadnicze funkcje izb drugich parlamentów: w przypadku izby drugiej zbudowanej na zasadzie odmiennej reprezentacji niż zasadnicza izba dostrzec w niej można element właściwego dla zasady podziału władz mechanizmu checks and balances, powstrzymywania przed impetem, „tyranią” izby zasadniczej w drodze hamowania ustawodawstwa, nasączania go elementami istotnymi dla reprezentacji znajdującej się w izbie drugiej, prof. A. Esmein: „Despotyzm zgromadzeń prawodawczych, jak uczy doświadczenie, jest równie straszny i zgubny, jak despotyzm monarchów lub dyktatorów”, wyrażanie złożoności społecznej suwerena, rozszerzenie przedstawicielstwa, wyjście poza ściśle partyjną reprezentację, wzbogacenie reprezentacji poprzez uwzględnienie stanowisk wyrażanych z punktu widzenia określonych interesów grupowych (np. gospodarczych, kulturowych, zawodowych itp.) udoskonalenie procedur parlamentarnych, w tym głównie ustawodawczych poprzez wielostronny i wieloaspektowy udział w nim dwóch różnych izb parlamentarnych; izba druga pełni rolę izby refleksji, namysłu, Izba druga może działać jako swoisty bufor w przypadku konfliktu zasadniczej izby parlamentu z egzekutywą; wkroczenie drugiej izby w konflikt między tymi podmiotami jest czynnikiem hamującym taki konflikt.

Typy/rodzaje dwuizbowości: ze względu na podział zadań i kompetencji między obie izby wyróżniamy: bikameralizm symetryczny (egalitarny, równorzędny) dla którego zasadą jest zrównanie obu izb, polega na równym rozłożeniu zadań i kompetencji oraz ustaleniu równego udziału w funkcjach parlamentu (np. Włochy, Rumunia, Stany Zjednoczone); bikameralizm asymetryczny (nierównorzędny)zgodnie z którym jedna z izb parlamentarnych jest podporządkowana drugiej, co wyraża się m.in. możliwości przeforsowania swojego stanowiska wbrew drugiej izbie (np. Polska, Francja). ze względu na przyjęte metody obsadzania mandatów (rodzaj reprezentacji) w izbie wyróżniamy: a) bikameralizm kongruentny (zbieżny), który charakteryzuje podobieństwo rodzaju reprezentacji, b) bikameralizm niekongruentny (niezbieżny), który charakteryzuje odmienność metody wyboru obu izb.

Model polskiego bikameralizmu: Art. 95 Konstytucji RP 1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat. 2. Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw. Orzeczenie TK K 5/93 „Senat nie jest izbą równorzędną Sejmowi. Uznanie Senatu za jeden z dwóch organów władzy ustawodawczej nie oznacza, iż jego status zrównany został z pozycją prawną Sejmu” Wyrok TK K 25/98 „Konstytucja z 1997 roku utrzymała model dwuizbowości niesymetrycznej”

Orzeczenie TK K 25/98 „W procedurze ustawodawczej Konstytucja uregulowała kompetencje obu izb nierównorzędnie. Pozycja Sejmu jest w tym procesie uprzywilejowana w relacji po pozycji Senatu. Znajduje to wyraz w szeregu szczegółowych unormowaniach konstytucyjnych, a w szczególności w tym, że: 1) postępowanie legislacyjne może być wszczęte tylko w Sejmie, a Senat zajmuje się dopiero uchwalonym przez Sejm tekstem, 2) projekt staje się ustawą już w momencie uchwalenia przez Sejm (...), 3) Senat musi zająć stanowisko wobec ustawy w konstytucyjnie wyznaczonym terminie, a brak stanowiska uznaje się za przyjęcie ustawy, 4) Sejm może odrzucić poprawki Senatu (...).” Rola Senatu w procedurze zmiany Konstytucji RP: Art. 235 Konstytucji RP (…) Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.

Kadencja parlamentu – pojęcie. wg. prof. A. Gwiżdża – „czas trwania pełnomocnictw, okres na który został wybrany Sejm (dotyczy to także Senatu)”, wg. prof. Z. Czeszejko – Sochackiego – „z góry określony czas sprawowania mandatu lub urzędu”, wg. prof. A. Burdy – „konstytucyjnie ustalony okres funkcjonowania w zasadniczym składzie, pochodzącym z jednych i tych samych wyborów”.

Sposoby oznaczenia kadencji w tekstach normatywnych: § 5 szwedzkiego Aktu o Formie Rządu Nowo wybrany Riksdag zbiera się na pierwsze posiedzenie piętnastego dnia po dniu wyborów, jednak nie wcześniej niż czwartego dnia po ogłoszeniu wyniku wyborów. Wybór jest ważny przez okres od pierwszego posiedzenia nowo wybranego Riksdagu do pierwszego posiedzenia następnego Riksdagu. Okres ten jest kadencją Riksdagu. Artykuł 171 ust. 1 Konstytucji Portugalii Czas trwania kadencji odpowiada czterem sesjom parlamentarnym.

Zasada kadencyjności parlamentu pozostaje w ścisłym związku z następującymi zasadami ustrojowymi: zasada suwerenności – suweren ma prawo do systematycznego, okresowego określania składu organów przedstawicielskich, zasada reprezentacji – organy przedstawicielskie powinny działać w sposób zgodny z wolą suwerena; dla zapewnienia tej zgodności konieczne jest umożliwienie okresowego odnowienia składu reprezentacji, zasada mandatu wolnego - w okresie sprawowania mandatu deputowany (poseł, senator) nie jest związany instrukcjami jednak powinien działać zgodnie z wolą suwerena; kadencja pozwala na okresową weryfikację jego działań, zasady podziału i równowagi władz – pozycja parlamentu w systemie organów państwowych uzależniona jest od posiadanej przez ten organ aktualnej legitymacji do rządzenia.

Rodzaje kadencji parlamentu: ze względu na czas trwania: długie (4 – 5 lat; np. Polska, Szwecja, Norwegia, Niemcy [Bundestag], Hiszpania, Wielka Brytania, Włochy, Luksemburg) i krótkie (np. Izba Reprezentantów USA – 2 lata); w przypadku krótkich kadencji deputowani są ściśle związani stanowiskiem wyborców, ich działalność w dużym stopniu podyktowana jest nieodległą czasowo kampanią wyborczą; w przypadku długich kadencji istnieje obawa dezaktualizacji stanowiska deputowanych w stosunku do poglądów społecznych,

Rodzaje kadencji parlamentu: ze względu na sposób określenia momentu zakończenia kadencji: kadencje sztywne, których zakończenie następuje w terminie precyzyjnie określonym przez prawo, a jej wydłużenie lub skrócenie jest ściśle prawnie reglamentowane np. : art. 69 ust. 4. Konstytucji Hiszpanii: Kongres jest wybierany na okres czterech lat. Mandat deputowanych wygasa po upływie czterech lat od ich wyboru lub w dniu rozwiązania Izby. art. 60 Konstytucji Włoch: Izba Deputowanych i Senat Republiki są wybierane na pięć lat. Kadencja żadnej z izb nie może zostać przedłużona, chyba że nastąpi to w drodze ustawy i tylko w wypadku wojny. w zw. z art. 61: Wybory nowych izb odbywają się w ciągu siedemdziesięciu dni od końca kadencji izb poprzednich. kadencje elastyczne dopuszczają swobodną decyzję o zakończeniu kadencji jednak w ramach ustalonego horyzontu czasowego; takie rozwiązanie daje możliwość zarządzenia wyborów w terminie dogodnym dla większości rządzącej, pozwalając jej przez to maksymalizować zysk wyborczy. Art. 16 ust. 5 Konstytucji Irlandii Ta sama Dáil Éireann nie może obradować przez okres dłuższy niż siedem lat, licząc od daty jej pierwszego posiedzenia; ustawa może wyznaczyć okres krótszy.

Rodzaje kadencji parlamentu: ze względu na występowanie przerwy między kadencjami: systemy postępujących po sobie kadencji (tzw. „bezszwowe”), bliska idei parlamentu stale gotowego do działania, lub systemy akceptujące przerwę międzykadencyjną, oznaczająca zaniechanie lub ograniczenie działalności parlamentu, w ramach której wyróżniamy: b1) bezwzględną przerwę międzykadencyjną lub b2) względną [częściową] przerwę międzykadencyjną (niektóre organy parlamentu wykonują swoją działalność, np. kontrolną). Artykuł 78 Konstytucji Hiszpanii 1. W każdej Izbie powołuje się Stałą Deputację złożoną co najmniej z dwudziestu jeden członków, reprezentujących grupy parlamentarne proporcjonalnie do ich wielkości. 2. Stałym Deputacjom przewodniczą Przewodniczący odpowiednich Izb, a do ich kompetencji należy: uprawnienie przewidziane w art. 73, uprawnienia przysługujące Izbom zgodnie z artykułami 86 i 116, w wypadku gdy Izby zostały rozwiązane lub upłynęły ich pełnomocnictwa, a także stanie na straży praw Izb, kiedy te nie są zebrane. 3. Po upływie pełnomocnictw Izb lub w wypadku ich rozwiązania, Stałe Deputacje kontynuują wykonywanie swych funkcji aż do czasu ukonstytuowania się nowych Kortezów Generalnych. 4. Po zebraniu się odpowiedniej Izby, Stała Deputacja zdaje jej sprawę z rozpatrzonych problemów i podjętych decyzji.

Początek kadencji – sposoby wyznaczania: dzień wyborów, np.: Artykuł 53 ust. 1 Konstytucji Grecji: Deputowani są wybierani na 4 kolejne lata licząc od dnia wyborów powszechnych. dzień ogłoszenia wyników wyborów § 61 Konstytucji Estonii: Mandaty członków Riigikogu rozpoczynają się z dniem ogłoszenia wyników wyborów. W tym samym dniu wygasają mandaty członków Riigikogu poprzedniej kadencji. c) dzień zebrania się parlamentu (jego izby) na pierwsze posiedzenie Rozdział 3 § 5 szwedzkiego Aktu o Formie Rządu: Wybór jest ważny przez okres od pierwszego posiedzenia nowo wybranego Riksdagu do pierwszego posiedzenia następnego Riksdagu. Okres ten jest kadencją Riksdagu. dzień ukonstytuowania się parlamentu Art. 63 zd. 3 Konstytucji Macedonii Kadencja rozpoczyna się w dniu posiedzenia konstytuującego Zgromadzenie.

Zakończenie kadencji: zwykły tryb zakończenia kadencji: aa) określony terminem sztywnym („zawitym”): np. art. 12 Konstytucji Łotwy Nowo wybrany Sejm zbiera się na pierwsze posiedzenie w pierwszy wtorek listopada, w tym dniu upływa kadencja poprzedniego Sejmu. bb) określony elastycznie bez wskazania w przepisie prawa konkretnej daty: np. art. Artykuł 39 ust. 1 niemieckiej Ustawy Zasadniczej (1) Bundestag, z zastrzeżeniem dalszych przepisów, wybierany jest na 4 lata. Kadencja kończy się wraz z zebraniem się nowego Bundestagu. B) nadzwyczajne zakończenie kadencji: Rozwiązanie parlamentu – przedterminowe zakończenie kadencji parlamentu w celu przeprowadzenia nowego wyboru. aa) W sytuacji braku odpowiednich przepisów, na drodze uchwalenia nowelizacji konstytucji lub ustawy konstytucyjnej – z racji, że jest to rozwiązanie wcześniej nie przewidziane w konstytucji - dopuszczalność takiego rozwiązania jest wątpliwa z punktu widzenia zasady demokratycznego państwa prawnego

bb) rozwiązanie parlamentu jako instytucja właściwa systemowi parlamentarno – gabinetowemu, traktowana jako jedno z narzędzi osiągania równowagi między egzekutywą a legislatywą, m.in. jako odpowiedź na parlamentarne votum nieufności (znana wypowiedź ks. de Broglie „Messieurs, nous n’avons pas votre confiance, vous n’avez pas la notre”) Wyróżniamy następujące kategorie rozwiązania parlamentu: I. ze względu na podmiot dysponujący kompetencją rozwiązania parlamentu: a) rozwiązanie przez organ egzekutywy, np. głowę państwa (Francja, Australia, Hiszpania, Holandia) lub rząd (faktycznie Wielka Brytania, formalnie głowa państwa) b) ex lege, np. jako następstwo nowelizacji konstytucji (np. Szwajcaria) c) samorozwiązanie przez parlament (np. Chorwacja) d) odwołanie przez naród (np. Bawaria) II. ze względu na prawne ograniczenia dla podejmowania decyzji o rozwiązaniu parlamentu: brak formalnych ograniczeń (np. Holandia, Republika Weimarska, polska konstytucja kwietniowa), ograniczenia materialne – zawierające określenia sytuacji, w których dopuszczalne jest rozwiązanie parlamentu, np. w zw. z: - b 1) uchwaleniem votum nieufności dla rządu:

§ 97 Konstytucji Estonii (…) W przypadku wyrażenia wotum nieufności Rządowi lub Prezesowi Rady Ministrów, Prezydent Republiki może na wniosek Rządu w ciągu trzech dni zarządzić przedterminowe wybory do Riigikogu. Rozdział 6 § 5 szwedzkiego Aktu o Formie Rządu W przypadku stwierdzenia przez Riksdag, że premier bądź członek Rządu nie cieszą się jego zaufaniem, Przewodniczący Riksdagu powinien odwołać członka Rządu. O ile Rząd może zarządzić wybory nadzwyczajne do Riksdagu, decyzja o odwołaniu nie zostaje wykonana, jeżeli Rząd w ciągu tygodnia od uchwalenia wotum nieufności zarządzi wybory nadzwyczajne. b 2) lub związane z odmową uchwalenia ustawy przedłożonej przez rząd, Art. 35 ust. 1 Konstytucji Czech Prezydent Republiki może rozwiązać Izbę Poselską, jeżeli: (…) b) Izba Poselska nie zajmie w ciągu trzech miesięcy stanowiska wobec rządowego projektu ustawy, z którego rozpatrzeniem rząd związał kwestię zaufania. Podobne rozwiązanie zawiera art. 102 ust. 1 pkt e) Konstytucji Słowacji

b 3) lub niemożnością powołania rządu np. Art. 99 ust. 5 Konstytucji Hiszpanii Jeżeli upłynęły dwa miesiące od pierwszego głosowania w sprawie inwestytury, a żaden z kandydatów nie otrzymał zaufania Kongresu, Król rozwiązuje obie Izby i zarządza nowe wybory za kontrasygnatą Przewodniczącego Kongresu. Art. 89 ust 1 Konstytucji Rumunii Po zasięgnięciu opinii przewodniczących obu izb oraz liderów grup parlamentarnych, Prezydent Rumunii może rozwiązać Parlament, jeżeli ten nie udzieli wotum zaufania, wymaganego dla utworzenia rządu w terminie 60 dni od pierwszego wystąpienia w tej sprawie i tylko po odrzuceniu przez Parlament co najmniej dwóch wniosków w tej sprawie. C) ograniczenia proceduralne związane z koniecznością współdziałania organu rozwiązującego parlament z innym organem państwowym, np.: Art ust. 1 Konstytucji Hiszpanii Przewodniczący Rządu, po uprzednim rozpatrzeniu przez Radę Ministrów i pod swą wyłączną odpowiedzialnością, może wystąpić z wnioskiem o rozwiązanie Kongresu, Senatu lub Kortezów Generalnych, które postanawia Król. Dekret o rozwiązaniu wskazuje datę wyborów. § 26 Konstytucji Finlandii Prezydent Republiki, na uzasadniony wniosek premiera, może po wysłuchaniu opinii frakcji parlamentarnych, rozwiązać parlament obradujący na sesji i zarządzić przedterminowe wybory. Podobne rozwiązanie w Konstytucji Włoch

d) ograniczenia terminowe rozwiązania parlamentu, np. Artykuł 172 ust. 1 Konstytucji Portugalii Zgromadzenie Republiki nie może zostać rozwiązane w ciągu pierwszych sześciu miesięcy po jego wyborze, w ostatnim półroczu kadencji Prezydenta, ani w czasie trwania stanu wojennego lub stanu wyjątkowego. Artykuł 88 Konstytucji Włoch Prezydent Republiki może, po wysłuchaniu przewodniczących izb, rozwiązać je albo tylko jedną z nich. Nie może wykorzystać tego uprawnienia w ciągu ostatnich sześciu miesięcy trwania swojego mandatu, chyba że zbiegają się one w całości lub w części z ostatnimi sześcioma miesiącami kadencji parlamentu. III. Ze względu na skutki rozwiązania parlamentu przyjmującego zasadę bikameralizmu: rozwiązanie jednej izby pociąga za sobą rozwiązanie drugiej izby, rozwiązana może zostać jedna lub obie izby (np. Włochy, Hiszpania, Belgia) rozwiązana zostaje tylko jedna izba (np. Wielka Brytania, Francja, RFN)

Skutki zakończenia kadencji: kontynuacja instytucjonalna (parlament jako organ państwa nadal istnieje, ulega tylko zmianie jego skład osobowy; niekiedy istnieją organy parlamentu, które wykonują w jego zastępstwie pewne funkcje np. w Hiszpanii Stała Deputacja, w Niemczech Komisja Stała) dyskontynuacja personalna – mandaty dotychczasowych deputowanych ulegają wygaśnięciu dyskontynuacja materialna – sprawy prowadzone przez parlament ulegają zamknięciu bez względu na etap ich załatwiania; nie podlegają kontynuacji w parlamencie nowej kadencji i nie stanowią balastu obciążającego nowy skład parlamentu; Art. 171 ust. 2 Konstytucji Portugalii: W przypadku rozwiązania Zgromadzenia, nowo wybrane Zgromadzenie rozpoczyna nową kadencję, której czas trwania jest przedłużony na okres konieczny do zakończenia sesji parlamentarnej trwającej w dniu wyborów.

Dodatkowo, należy rozpatrzeć skutki rozwiązania parlamentu jako szczególnego trybu zakończenia kadencji: w przypadku, gdy system ustrojowy dopuszcza istnienie przerwy międzykadencyjnej, wówczas rozwiązanie parlamentu oznacza natychmiastowe zakończenie pracy parlamentu oraz jednoczesne rozpoczęcie biegu terminów wyznaczonych dla zarządzenia wyborów parlamentarnych, w przypadku, gdy system ustrojowy nie zna przerwy międzykadencyjnej wówczas rozwiązanie parlamentu oznacza jedynie skrócenie kadencji, która jednak trwa do momentu rozpoczęcia nowej kadencji; w takim przypadku rozwiązanie parlamentu również pociąga za sobą zarządzenie przedterminowych wyborów parlamentarnych (stąd w Polsce nazwa skrócenia kadencji zamiast rozwiązania Sejmu i Senatu).

Możliwość wydłużenia kadencji – dominuje z reguły zasada określoności kadencji, gdyż pełnomocnictwa udzielane przez suwerena poprzez wybory powinny mieć maksymalnie precyzyjny „okres ważności”; wydłużenie kadencji nie powinno mieć charakteru dowolnego, może natomiast wynikać z nadzwyczajnej sytuacji, która uzasadnia przedłużenie kadencji (odsunięcie kolejnych wyborów); Sposoby wydłużenia kadencji: poprzez podjęcie specjalnego aktu prawnego i w warunkach określonych w konstytucji Art. 60 Konstytucji Włoch (…) Kadencja żadnej z izb nie może zostać przedłużona, chyba że nastąpi to w drodze ustawy i tylko w wypadku wojny. Ex lege w warunkach określonych konstytucyjnie Art Konstytucji Hiszpanii 1. Ustawa organiczna reguluje sytuację stanu pogotowia, stanu wyjątkowego i stanu oblężenia, a także odpowiednie kompetencje i ograniczenia. (…) 5. Nie można przystąpić do rozwiązania Kongresu po zarządzeniu któregoś ze stanów wymienionych w niniejszym artykule. Izby zostają automatyczne zwołane, gdyby owe zarządzenie nastąpiło w okresie między sesjami. Ich funkcjonowanie, jak również funkcjonowanie pozostałych konstytucyjnych władz państwa nie może zostać przerwane podczas obowiązywania tych stanów.

Kadencja w polskim prawie parlamentarnym: Wyrok Trybunału Konstytucyjnego K 29/95 „kadencyjny charakter jest oczywistą konsekwencją ich wybieralności, można go więc uznać za konstytucyjnie konieczną cechę tych organów. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego kadencyjność oznacza zaś nie tylko nadanie pełnomocnictwom danego organu z góry znanych ram czasowych, ale oznacza też nakaz stabilizacji składu personalnego tego organu w ramach kadencji. Innymi słowy, sytuacje w których skład personalny organu wybieralnego (kadencyjnego) ulega zmianom w okresie kadencji należy traktować jako wyjątki. Powyższa zasada nabiera dodatkowej wyrazistości w odniesieniu do tych organów, których wybór dokonywany jest bezpośrednio przez wyborców. Ogólne konsekwencje zasady kadencyjności splatają się wówczas z obowiązkiem szanowania woli wyborców wyrażonej w demokratycznym akcie głosowania. Ma to szczególne znaczenie, gdy opróżnione w trakcie kadencji mandaty są obsadzane w innym trybie niż wybory powszechne. Z tego punktu widzenia rysuje się też bezpośredni związek stabilizacji składu organu kadencyjnego z ogólną zasadą państwa demokratycznego „

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego sygn. K 17/98 Na treść zasady kadencyjności składają się przede wszystkim trzy podstawowe elementy. Rozważana zasada oznacza, po pierwsze, nakaz nadania pełnomocnictwom danego organu z góry oznaczonych ram czasowych. Po drugie, wymienione ramy czasowe nie mogą przekroczyć pewnych rozsądnych granic. Po trzecie, kadencyjność oznacza nakaz ustanowienia regulacji prawnych, które zapewnią ukonstytuowanie się nowo wybranego organu tak, aby mógł on rozpocząć wykonywanie swoich funkcji bez nadmiernej zwłoki, po zakończeniu poprzedniej kadencji.

Cd. wyroku TK sygn. K 17/98 Ramy czasowe działania danego organu mogą być określone w różny sposób. Prawo może określać długość kadencji w taki sposób, że dzień jej upływu zostaje określony w sposób całkowicie jednoznaczny i sztywny. Takie rozwiązanie zostało przyjęte w przypadku kadencji rad gmin, która trwa dokładnie cztery lata od dnia wyboru. Kadencyjność dopuszcza również uzależnienie dokładnego dnia upływu kadencji od określonych zdarzeń prawnych, pod warunkiem, że prawodawca wyznaczy w sposób precyzyjny pewien wąski przedział czasowy, w którym musi nastąpić upływ kadencji. Tak jest np. w przypadku kadencji Sejmu i Senatu. Art. 98 ust. 1 zd. 1 konstytucji ustanawia zasadę, że Sejm i Senat są wybierane na czteroletnią kadencję, jednakże ich kadencje trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Określenie tego dnia należy do Prezydenta, który ma obowiązek zwołać pierwsze posiedzenie Sejmu w ciągu 30 dni od dnia wyborów. W efekcie - nawet jeżeli Prezydent nie podjął decyzji o skróceniu kadencji izb parlamentu - czas trwania tej kadencji może być różny, ale dopuszczalne różnice nie mogą przekroczyć jednego miesiąca.

Cd. wyroku TK sygn. K 17/98 Zasada kadencyjności wymaga w każdym razie precyzyjnego wyznaczenia maksymalnego czasu trwania kadencji danego organu, przy czym czas ten powinien być ustalony przed wyborem danego organu i nie powinien w zasadzie być zmieniany w odniesieniu do organu już wybranego. Ewentualne zmiany długości kadencji powinny wywoływać skutki pro futuro, w odniesieniu do organów, które dopiero zostaną wybrane w przyszłości. Nie dotyczy to sytuacji szczególnych, o których mowa w art. 228 konstytucji, których nie można było przewidzieć.

Cd. wyroku TK sygn. K 17/98 Analizowana zasada nie wyklucza wprowadzenia regulacji prawnych umożliwiających skrócenie kadencji danego organu. Regulacje prawne określające zasady skrócenia kadencji powinny również być ustanowione przed rozpoczęciem kadencji danego organu i nie powinny w zasadzie być zmieniane w odniesieniu do organu urzędującego. W szczególnych sytuacjach można jednak dopuścić zmianę obowiązującej regulacji i skrócenie kadencji urzędującego organu, pomimo że prawo pierwotnie w ogóle tego nie przewidywało lub też określało przesłanki skrócenia kadencji w sposób bardziej restryktywny. Takie rozwiązanie jest dopuszczalne wyłącznie, jeżeli szczegółowy przepis konstytucyjny tego nie zakazuje i pod warunkiem, że przemawiają za tym szczególne okoliczności. Wymaga ono zawsze ustanowienia - zgodnie z przewidzianą przez prawo procedurą - odpowiedniego aktu prawodawczego, zmieniającego wcześniej obowiązujące regulacje prawne określające ramy czasowe działania danego organu.

Z istoty kadencyjności wynika tym bardziej, że kadencja danego organu nie powinna być przedłużana w odniesieniu do organu urzędującego. Obywatele, wybierając określony organ władzy publicznej, udzielają mu jednocześnie pełnomocnictw o określonej przez prawo treści i określonym czasie “ważności”. Upływ tego czasu oznacza wygaśnięcie pełnomocnictwa i utratę legitymacji do sprawowania władzy. Rozważając kwestię dopuszczalności przedłużenia kadencji organu wybieralnego należy rozróżnić przypadek naczelnych organów państwa, których kadencja została określona w konstytucji, oraz przypadek organów samorządu terytorialnego, dla których długość kadencji została ustalona ustawą zwykłą. Kadencja naczelnych organów państwa, określona w konstytucji, może zostać przedłużona wyłącznie w przypadku określonym w art. 228 ust. 7 konstytucji. Taka regulacja konstytucyjna pozostaje w ścisłym związku z faktem, że sprawowanie władzy przez te organy jest podstawową formą realizacji zasady suwerenności Narodu.

Zasady kształtujące kadencję parlamentarną w Polsce wg. Konstytucji RP z 1997r.: Zasada jednakowości kadencji – kadencje Sejmu i Senatu są identyczne, przy czym kadencja Senatu podporządkowana jest kadencji Sejmu; art. 98 ust. 1: „Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji” oraz art. 98 ust. 3: „Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Przepis ust. 5 stosuje się odpowiednio.”

b) Zasada jednolitości kadencji - ma zastosowanie do identycznej sytuacji prawnej wszystkich deputowanych (posłów i senatorów); w polskim konstytucjonalizmie znane były sytuacji wyjątkowe, np. związane z systematycznym uzupełnianiem składu Sejmu Ustawodawczego wybranego w zasadniczym zrębie w styczniu 1919r.; podobnie dotyczyło to uzupełniania składu francuskiego Zgromadzenia Narodowego po wojnie z 1870r. Z tego punktu widzenia wyróżniamy: - zasadę całkowitej równoczesnej odnawialności (pełny skład izby podlega zmianie wraz z zakończeniem jej kadencji ), np. Polska, - zasadę stopniowej (kroczącej) odnawialności (skład izby może podlegać częściowej odnawialności periodycznie, np. co 2 lata 1/3 senatorów Senatu USA czy 21 senatorów co dwa lata w Czechach) c) Zasada jednorodności kadencji – kadencja parlamentu nie jest podzielona na zróżnicowane prawnie okresy np. sesje i przerwy międzysesyjne; okresy aktywności i jej braku; d) Zasada ciągłości istnienia parlamentu – upływ kadencji nie kończy istnienia instytucji parlamentu; zostaje zachowana jego instytucjonalna ciągłość.

Charakterystyka kadencji Sejmu i Senatu – art. 98 ust. 1 Konstytucji RP: Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Sztywna kadencja, wyrażająca się nie tylko w określeniu czasu jej trwania w latach, ale także poprzez wyraźne określenie terminu rozpoczęcia i zakończenia kadencji Powiązanie kadencji Sejmu i Senatu (wyraźne nie tylko przez uzależnienie początku i końca kadencji Senatu od zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie, ale także przy instytucji skrócenia kadencji – art. 98 ust. 3 i 4) Ustalenie początku kadencji (na uwagę zasługuje, że początek biegu kadencji nie jest obarczony dodatkowymi wymogami formalnymi np. ukonstytuowaniem się Sejmu) Zakończenie kadencji, brak przerwy międzykadencyjnej

Możliwość wcześniejszego zakończenia kadencji – instytucja skrócenia kadencji jako wariant instytucji rozwiązania parlamentu; instytucja wprowadzona do polskiego porządku konstytucyjnego w 1995r. w wyniku nowelizacji Małej Konstytucji z 1992r. – jej celem umożliwienie dalszej nieprzerwanej pracy parlamentu po decyzji o rozwiązaniu parlamentu: ograniczenia podmiotowe skrócenia kadencji podmioty uprawnione do skrócenia kadencji – Prezydent RP i Sejm RP; brak kompetencji Senatu do uczestniczenia w tej procedurze czy to pośrednio (np. poprzez wyrażenie stanowiska, opinii) czy bezpośrednio (udział w podjęciu decyzji o skróceniu kadencji) ograniczenia przedmiotowe (materialne) skrócenia kadencji: konstytucja ustanawia je wyłącznie dla Prezydenta RP na zasadzie enumeracji materialnej przez co wskazuje na wyjątkowość zarówno kompetencji prezydenta jak i sytuacji w których może nastąpić podjęcie przez niego decyzji o skróceniu kadencji: Art. 155 ust. 2 W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w ust. 1, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory. – oznacza to fiasko trzeciej procedury powoływania rządu i nakłada na Prezydenta RP obowiązek skrócenia kadencji (skrócenie obligatoryjne) Art Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. – kompetencja, którą Prezydent RP może użyć fakultatywnie w zależności od własnej oceny sytuacji.

Na uwagę zasługuje brak ograniczeń przedmiotowych (materialnych) po stronie Sejmu; jest to wyrazem zagwarantowania pełnej autonomii tego organu (odmiennie niż w przypadku Senatu). Ograniczenia proceduralne: - w przypadku prezydenta: zgodnie z art. 98 ust. 4 Konstytucji RP wymaga „zasięgnięcia opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu”, formalnie brak ograniczeń czasowych, gdyż może odbyć się w każdym momencie kadencji (tak prof. L. Garlicki); jednak w obu przypadkach moment podjęcia decyzji o skróceniu kadencji zostaje określony przez Konstytucję (moment fiaska III procedury tworzenia rządu, upływ czterech miesięcy od złożenia projektu budżetu) forma prawna – postanowienie Prezydenta RP, zwolnione z obowiązku kontrasygnaty; w przypadku Sejmu: Konieczność podjęcia przez Sejm uchwały o samorozwiązaniu większością 2/3 ustawowej liczby posłów, co powinno stanowić wystarczającą gwarancję dla opozycji.

Skutki prawne skrócenia kadencji Sejmu i Senatu: brak wpływu na sytuację prawną posłów i senatorów, brak wpływu na kompetencje Sejmu i Senatu (w odróżnieniu od Małej Konstytucji z 1992r., która zakazywała od dnia rozwiązania obu izb uchwalania zmian: w ustawach konstytucyjnych, w ordynacjach wyborczych, w ustawie budżetowej oraz ustaw wywołujących zasadnicze skutki finansowe dla budżetu państwa); w opinii prof. L. Garlickiego „należy oczekiwać od parlamentu pewnej powściągliwości w uchwalaniu ustaw i podejmowaniu wszelkich innych rozstrzygnięć, które nie wymagają bezzwłocznej decyzji, a mogą rodzić polityczne spory i wątpliwości” - wcześniejsze zakończenie kadencji, a tym samym przyspieszenie wyborów, co może sprzyjać gwałtownemu przestawieniu prac parlamentarnych „na potrzeby wyborcze” (kampania wyborcza).

Wydłużenie kadencji – następuje ex lege, w warunkach określonych w art. 228 ust. 7 Konstytucji RP: W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.

Zakończenie kadencji Sejmu i Senatu: Art. 98. ust. 1 Konstytucji RP Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. kontynuacja instytucjonalna, ciągłość występowania organu państwa, czego podkreśleniem jest brak przerwy międzykadencyjnej dyskontynuacja personalna, wynika z wygaśnięcia mandatów posłów/senatorów z dniem upływu kadencji Sejmu i Senatu (co oznacza nie tylko wygaśnięcie uprawnień nie tylko osobistych i związanych z pracą w parlamencie, ale także ustaniem członkostwa w innych organach państwa, związanym z posiadaniem mandatu posła/senatora np. Krajowa Rada Sądownictwa, Krajowa Rada Prokuratorów, Rada Ochrony Pracy;

dyskontynuacja materialna; wszystkie sprawy i procedury parlamentarne biegnące do momentu zakończenia kadencji uważa się za zamknięte; nie są przekazywane do dalszego procedowania Sejmowi i Senatowi nowej kadencji; nie jest to zasada określona w normie prawa pisanego i obejmuje postępowanie ustawodawcze do czasu przekazania ustawy Prezydentowi (nie obejmuje aktywności Prezydenta), a także o ile Prezydent zastosuje veto ustawodawcze (nie będzie rozpatrzone przez Sejm nowej kadencji); ponadto obejmuje funkcję kontrolną (z wyjątkiem możliwości zapoznania się ze sprawozdaniem komisji śledczej, o ile zostało one przygotowane w poprzedniej kadencji) oraz postępowanie przez TK (upływ kadencji organów Sejmu dezaktualizuje ich wniosek; wyjątki od zasady dyskontynuacji materialnej: obywatelski projekt ustawodawczy, postępowanie w ramach procedury odpowiedzialności konstytucyjnej, postępowanie ze sprawozdaniem komisji śledczej złożonym w Sejmie poprzedniej kadencji, opiniowanie projektów aktów prawnych Unii Europejskiej w Komisji do spraw Unii Europejskiej.

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego K 17/10 z 2011r. Zasada dyskontynuacji głosi (….) że z chwilą wyborów do parlamentu, spełniających także funkcję kreacyjną, nowo wykreowany parlament uzyskuje legitymację polityczną do realizowania swego programu, co znajduje wyraz w czynieniu przez niego użytku z kompetencji prawodawczej. (…) gdyby nie zasada dyskontynuacji, odnosząca się wszakże do prac legislacyjnych, nowo wybrany parlament nie miałby wolności podejmowania decyzji w niektórych sprawach.

Struktura kadencji parlamentu: system sesyjny, system permanencji. System sesyjny – sesja, okres w którym parlament (jego organ) ma prawo zbierać się (odbywać posiedzenia) i wykonywać swoje funkcje; oznacza to, że poza sesją parlament nie może zgodnie z prawem zbierać się i podejmować działania, do których jest uprawniony. Niekiedy sesja może dotyczyć wyłącznie posiedzeń parlamentu, natomiast organy parlamentu mogą pracować normalnie. Organizacja sesji parlamentarnych może dokonywać się według dwóch tradycji: a) monarchistycznej, zwanej też autorytarną, która opierała się na zasadzie szerokiego wpływu monarchy (egzekutywy) na czas trwania sesji, oraz b) republikańskiej, zwanej też demokratyczną, która chroniła swobodę działalności parlamentu i dawała mu większą swobodę w organizacji swoich prac. Podział ten współcześnie zanika, lecz w przeszłości był wyrazem stosunku monarchy (szerzej: egzekutywy) do parlamentu.

Tryb sesyjny zakłada, że kadencja nie ma jednorodnego charakteru, a stanowi system wzajemnie po sobie następujących okresu aktywności i dezaktywności parlamentu – okresu sesji i przerw międzysesyjnych. Tryb sesyjny z reguły zakłada również, iż kompetencjami dotyczącymi sesji (np. zwoływanie sesji, zamykanie sesji, przedłużanie sesji, skracanie sesji, zawieszanie sesji) dysponuje organ pozaparlamentarnym np. głowa państwa lub rząd, co może stanowić przejaw ograniczenia autonomii parlamentu. Niekiedy występuje podział na sesje zwyczajne, stanowiące rutynową część każdej kadencji oraz sesje nadzwyczajne, zwoływane w szczególnie ważnych okolicznościach, w trakcie przerwy międzysesyjnej. Niekiedy nie zakończenie spraw w trakcie sesji sprawia, iż nie są one kontynuowane w następnej sesji (np. Wielka Brytania). W trakcie sesji parlamentu odbywają się posiedzenia, które z reguły zwoływane są przez organy wewnętrzne parlamentu, niekiedy także uchwałą całej izby.

Artykuł 78 Konstytucji Chorwacji Sesje zwyczajne Chorwackiego Saboru odbywają się dwa razy w roku: pierwsza pomiędzy 15 stycznia a 30 lipca; druga pomiędzy 15 września a 15 grudnia. Sesje nadzwyczajne Chorwackiego Saboru odbywają się na żądanie Prezydenta Republiki, Rządu albo większości deputowanych. Przewodniczący Chorwackiego Saboru może, po zasięgnięciu opinii klubów parlamentarnych, zwołać sesję nadzwyczajną Chorwackiego Saboru. Artykuł 73 Konstytucji Hiszpanii 1. Izby zbierają się corocznie na dwóch sesjach zwyczajnych: pierwszej - od września do grudnia i drugiej - od lutego do czerwca. 2. Izby mogą zbierać się na sesjach nadzwyczajnych na wniosek Rządu, Stałej Deputacji lub bezwzględnej większości członków którejkolwiek z Izb. Sesje nadzwyczajne winny być zwoływane z określonym porządkiem dnia i zamykane niezwłocznie po jego wyczerpaniu.

Konstytucja Norwegii § 68 Storting zbiera się z reguły w pierwszy powszedni dzień października każdego roku w stolicy Królestwa, chyba że Król z powodu nadzwyczajnych okoliczności, jak inwazja wroga lub choroba zakaźna, wyznaczy do tego celu inne miasto Królestwa. Zarządzenie takie musi być ogłoszone publicznie we właściwym czasie. § 69 Gdy Storting nie jest zebrany, może zostać zwołany przez Króla, jeżeli uzna on to za niezbędne. § 80 Storting pozostaje zebrany na sesji tak długo, jak uzna za konieczne, i zamyka obrady, kiedy doprowadzi do końca swoje sprawy. Zgodnie z regulaminem uchwalonym przez Storting, obrady mogą być ponownie podjęte, lecz powinny zostać zakończone nie później niż w ostatni powszedni dzień w miesiącu wrześniu.

Artykuł 28 Konstytucji Francji Parlament zbiera się z mocy prawa na jedną sesję zwyczajną w roku, która rozpoczyna się w pierwszy roboczy dzień października i kończy się w ostatni roboczy dzień czerwca. Liczba dni posiedzeń, które każda z izb może odbyć w okresie sesji zwyczajnej nie może przekroczyć stu dwudziestu. Tygodnie, w których odbywają się posiedzenia, określa każda z izb. Premier, po przeprowadzeniu konsultacji z przewodniczącym zainteresowanej izby, lub z większością członków każdej z izb, może zdecydować o odbyciu dodatkowych dni posiedzeń. Dni i godziny posiedzeń określają regulaminy izb.

Przypadek sesji poddanej całkowitej regulacji konstytucyjnej – brak swobody działania egzekutywy. § 36 Konstytucji Danii (1) Rok obrad Folketingu rozpoczyna się w pierwszy wtorek października i trwa do pierwszego wtorku października następnego roku. (2) W pierwszym dniu roku obrad o godzinie dwunastej w południe deputowani zbierają się na nową sesję Folketingu.

Przypadek sesji poddanej w pełni kontroli parlamentu § 33 Konstytucji Finlandii Sesja parlamentu Parlament zbiera się corocznie na sesję w czasie, który sam określi. Prezydent Republiki ogłasza wówczas o otwarciu sesji parlamentu. Sesja parlamentu trwa do czasu zebrania się parlamentu na kolejną sesję. Jednakże ostatnia sesja parlamentu przed wyborami powszechnymi trwa do momentu decyzji parlamentu o zakończeniu jego prac. Prezydent stwierdza wówczas zakończenie obrad parlamentu danej kadencji. Przewodniczący parlamentu ma jednak prawo, jeżeli jest to konieczne, do ponownego zwołania parlamentu przed odbyciem nowych wyborów powszechnych.

Niekiedy otwarcie sesji jest otwarciem nowego cyklu (sezonu) politycznego w państwie i stanowi ważną cezurę w działalności organów państwowych, głównie parlamentu i rządu. Dlatego też otwarcie sesji jest ważnym aktem państwowym, często połączonym z kluczowym wystąpieniem rządowym (choć niekiedy za pośrednictwem głowy państwa, szczególnie w monarchiach – Wielka Brytania, Holandia). Art. 65 Konstytucji Holandii Corocznie w trzeci wtorek września lub w innym wcześniejszym terminie określonym w ustawie powinna zostać przedstawiona przez Króla lub w jego imieniu na wspólnym posiedzeniu Stanów Generalnych deklaracja rządu o kierunkach jego polityki. § 38 Konstytucji Danii (1) Na pierwszym posiedzeniu w roku obrad [sesja – przyp. AK] premier zdaje sprawę z ogólnego stanu Królestwa oraz przedsięwzięć proponowanych przez Rząd. (2) Sprawozdanie to staje się przedmiotem debaty generalnej.

W Wielkiej Brytanii każda sesja rozpoczyna się od wygłoszenia mowy tronowej przez monarchę do obu izb parlamentu zgromadzonych w sali posiedzeń Izby Lordów. Mowa tronowa licząca ok słów zawiera program rządu na nadchodzącą sesję, w tym program legislacyjny – zapowiedź wniesienia określonych projektów ustaw. Program ten jest przedmiotem debaty w Izbie Gmin (sześć dni) i Izbie Lordów (cztery dni).

Polskie rozwiązania konstytucyjne: Art. 25 Konstytucji Marcowej: Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje, otwiera, odracza i zamyka Sejm i Senat. Sejm winien być zwołany na pierwsze posiedzenie w trzeci wtorek po dniu wyborów i corocznie najpóźniej w październiku na sesję zwyczajną. Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Sejm w każdym czasie na sesję nadzwyczajną wedle własnego uznania, a winien to uczynić na żądanie jednej trzeciej ogółu posłów w ciągu dwóch tygodni Inne przypadki zebrania się Sejmu na sesję nadzwyczajną określa Konstytucja. Odroczenie wymaga zgody Sejmu, jeżeli ma być w ciągu tej samej sesji zwyczajnej powtórzone lub jeżeli przerwa ma trwać dłużej niż 30 dni. (…)

Art. 35 Konstytucji Kwietniowej Sejm będzie zwołany na pierwsze posiedzenie w nowej kadencji nie później niż trzydziestego dnia po ogłoszeniu wyników wyborów do Izb Ustawodawczych. Sesja zwyczajna Sejmu będzie otwarta corocznie najpóźniej w listopadzie i nie może być zamknięta przed upływem czterech miesięcy, chyba że budżet będzie uchwalony w terminie wcześniejszym. Sesja zwyczajna może być odroczona na dni trzydzieści. Odroczenie na okres dłuższy lub ponowienie odroczenia wymaga zgody Sejmu. Okresu przerwy spowodowanej odroczeniem sesji nie wlicza się do biegu terminów, przepisanych Konstytucją dla czynności Sejmu.

System permanencji – polega na braku wyróżnienia w trakcie kadencji parlamentu okresów aktywności i przerw od działalności; przez całą kadencję parlament może w dowolnie przez siebie określonym momencie wykonywać swoje funkcje. Powszechny jest pogląd, że system permanencji właściwy był dla legislatyw okresu rewolucyjnego (przełomu), które pracowały w sposób swobodny. Istotną cechą tego systemu jest całkowite uniezależnienie pracy parlamentu od decyzji organów zewnętrznych (głowa państwa, organ egzekutywy); stąd uważa się, że system ten najlepiej spełnia standard autonomii parlamentu. Współcześnie obserwujemy w państwach przyjmujących sesyjny tryb pracy parlamentu, praktykę wydłużania sesji, np. w Holandii sesja trwa od trzeciego wtorku września do soboty poprzedzającej trzeci wtorek września następnego roku. Podobnie w Wielkiej Brytanii, gdzie przerwa między sesjami trwa ok. 4-5 dni. Prowadzi to do zatarcia różnic między systemem sesyjnym a systemem permanencji.

Przykłady państw przyjmujących system permanencji prac parlamentarnych. Art. 39 niemieckiej Ustawy Zasadniczej (…) (2) Bundestag zbiera się najpóźniej w trzydziestym dniu po wyborach. (3) Bundestag ustala terminy zamknięcia i wznowienia swoich posiedzeń. Przewodniczący Bundestagu może go zwołać wcześniej. Jest on do tego zobowiązany na żądanie jednej trzeciej deputowanych, Prezydenta Federalnego lub Kanclerza Federalnego. Art. 99 Konstytucji Rosji 1. Zgromadzenie Federalne jest organem stałym. 2. Duma Państwowa zbiera się na pierwsze posiedzenie trzydziestego dnia po jej wybraniu. Prezydent Federacji Rosyjskiej może zwołać posiedzenie Dumy Państwowej przed tym terminem. Art Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej 1. Sejm i Senat obradują na posiedzeniach. 2. Pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje na dzień przypadający w ciągu 30 dni od dnia wyborów, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 98 ust. 3 i 5.

Art. 34 Konstytucji Czech (1) Sesje każdej z izb toczą się na zasadzie permanencji. Sesję Izby Poselskiej zwołuje Prezydent Republiki tak, aby została otwarta najpóźniej w trzydziestym dniu od dnia wyborów; jeśli tego nie uczyni, Izba Poselska zbiera się trzydziestego dnia od dnia wyborów. (2) Sesja izby może być przerwana w drodze uchwały. Całkowity okres przerw w sesji nie może przekroczyć stu dwudziestu dni w roku. (3) W czasie przerwy w sesji przewodniczący Izby Poselskiej lub Senatu może zwołać posiedzenie izby przed przewidzianym terminem. Uczyni tak zawsze, jeśli zażąda tego Prezydent Republiki, rząd lub co najmniej jedna piąta członków izby. (4) Sesja Izby Poselskiej kończy się wraz z upływem jej kadencji lub z chwilą rozwiązania Izby.

Zasada autonomii (niezależności) parlamentu. Unia Międzyparlamentarna (organizacja powstała w 1889r.) definiuje to pojęcie następująco: „Przez autonomię rozumiemy zdolność parlamentu do podejmowania rozstrzygnięć według własnych zasad oraz dysponowania środkami koniecznymi do osiągania swoich celów, głównie reprezentowania ludności, publicznego wyrażania zróżnicowanych opinii podzielanych przez ludzi, podejmowania rozstrzygnięć oraz głosowania ważnych spraw (zasadniczo prawa) oraz kontroli dalece jak tylko to możliwe aktywności rządu i pracy podległej rządowi administracji”. Piotr Czarny: Zgodnie z tradycją parlamentarną sprawy wewnętrznej organizacji i trybu pracy określane są przez same izby. Chodzi tu o wyeliminowanie wpływów władzy wykonawczej na obrady parlamentu i zapewnienie legislatywie niezależności. Izby są więc autonomiczne, to znaczy same ustalają obowiązujące je normy organizacyjno – proceduralne. Leszek Garlicki: Zasada ta [autonomii parlamentu] polega na uznaniu wyłącznej właściwości parlamentu (jego izb) do podejmowania pewnych rozstrzygnięć, dotyczących zwłaszcza jego wewnętrznej organizacji i sposobu działania. W aspekcie formalnym znajduje to wyraz przede wszystkim w tzw. autonomii regulaminowej – każda izba ma prawo do uchwalania swojego regulaminu (…). W aspekcie materialnym (…) znajduje zastosowanie nie tylko do ustalania wewnętrznej organizacji czy procedury parlamentarnej , ale wymaga stworzenia parlamentowi niezbędnych gwarancji swobodnego wykonywania zadań, a parlamentarzystom – swobodnego wykonywania mandatu.

Źródłami zasady autonomii (niezależności) parlamentu są: zasada suwerenności narodu, która sprawia, iż jego reprezentanci powinni mieć nieskrępowane warunki prawidłowego wykonywania swoich zadań, zasada podziału władzy, zgodnie z którą każda z władz powinna mieć zagwarantowaną swoją odrębność organizacyjną, a w relacjach między władzami powinny być wykluczone elementy nadrzędności i podporządkowania; pojawienie się takich elementów w relacjach między parlamentem a innymi organami państwa oznaczałoby naruszenie (ograniczenie) autonomii legislatywy; naturalna skłonność każdego oficjalnego zgromadzenia ludzi do samoorganizacji. Poziom autonomii (niezależności) poszczególnych parlamentów uzależniony jest od stopnia determinacji jego pozycji wspomnianymi wyżej zasadami przyjętej w danym systemie ustrojowym. Zasada autonomii parlamentu wyrażona może być bezpośrednio w konstytucji (w jednej formule lub w sposób rozproszony), co jest jednak rzadkością; częściej zalicza się do zwyczaju ustrojowego, jest instytucją zakotwiczoną w orzecznictwie konstytucyjnym lub znajduje podstawy w regulaminie parlamentarnym (co jest stosunkowo słabą formą jej instytucjonalizacji).

Unia Międzyparlamentarna wyróżnia trzy zasadnicze obszary autonomii (niezależności) parlamentu: - instytucjonalno – proceduralny, odnoszący się do takich kwestii jak: status prawny parlamentu, struktura kadencji parlamentu (system sesyjny czy permanencji obrad), organizacja wewnętrzna, reguły dotyczące legislacji i budżetu oraz środków kontroli, w tym wykluczenie możliwości podejmowania decyzji w tych kwestiach przez organy zewnętrzne lub też uchylania przez nie decyzji podejmowanych przez parlament lub jego organy; akceptowanym wyjątkiem jest oczywiście kontrola konstytucyjności np. regulaminu parlamentarnego lub innych uchwał parlamentu o charakterze organizacyjnym, - administracyjny, do którego zalicza się poziom samorządności i od egzekutywy samodzielnego zarządzania własnymi sprawami co w warunkach ustroju opartego na zasadzie podziału władzy oznacza przede wszystkim niezależność, zdolność do zarządzania własnymi budynkami, zdolność do rekrutacji własnych pracowników i posiadania wobec nich środków dyscyplinarnych - finansowy, na który składa się swoboda projektowania i uchwalania własnego budżetu, kierowania własnymi wydatkami i kontrolowania sposobu wydatkowania środków,

Zasada autonomii parlamentu w polskim orzecznictwie konstytucyjnym: Orzeczenie TK U 10/93 „W systemach opartych o zasadę podziału władz stanowi jedną z podstawowych zasad służących zapewnieniu parlamentowi niezależności w sprawach własnej organizacji i sposobu działania, a przez to niezależnej i samodzielnej pozycji w systemie organów państwa” Orzeczenie TK K 8/99 „pojęcie autonomii parlamentu oznacza wyłączne prawo każdej z izb ustawodawczych do decydowania w sprawach związanych ze swoją organizacją i funkcjonowaniem. Wymieniona zasada obejmuje nie tylko sprawy wewnętrznej organizacji izb oraz postępowań parlamentarnych (autonomia regulaminowa), ale również m.in. wyłączność decyzji w sprawach składu personalnego organów izb (autonomia personalna), budżetu izb i jego wykonania (autonomia budżetowo – finansowej), immunitetu parlamentarzystów (autonomia jurysdykcyjna) oraz wyłączność zarządzenia terenem parlamentu (autonomia terytorialna).”

Zakres swobody orzecznictwa konstytucyjnego względem prawa regulaminowego: Wyrok Trybunału Konstytucyjnego U 10/92 „Charakter autonomii parlamentarnej nakazuje Trybunałowi Konstytucyjnemu zachować szczególną powściągliwość w kontrolowaniu norm ustanowionych w granicach tej autonomii. W przypadku kontroli konstytucyjności regulaminu parlamentarnego należy bowiem przyjąć założenie, że parlament ustanawiając takie czy inne przepisy w zakresie własnej organizacji i trybu działania, rozporządza szerokim marginesem swobody. A zatem w tych dziedzinach Trybunał winien liczyć się ze szczególnie silnym domniemaniem zgodności regulaminu z konstytucja”

Konstytucyjne ujęcie problematyki autonomii parlamentu Art. 72 Konstytucji Hiszpanii 1. Izby ustalają swoje własne regulaminy, aprobują autonomicznie swoje budżety oraz, za wspólną zgodą, regulują statut personelu Kortezów Generalnych. Pełne teksty regulaminów oraz całość wnoszonych do nich zmian winny być poddane pod głosowanie końcowe, w którym wymagana jest większość bezwzględna. 2. Izby wybierają swoich Przewodniczących oraz pozostałych członków swoich Prezydiów. Wspólnym posiedzeniom przewodniczy Przewodniczący Kongresu, a tok ich obrad określa regulamin Kortezów Generalnych, przyjęty bezwzględną większością przez każdą Izbę. 3. Przewodniczący Izb wykonują w ich imieniu pełnię władzy administracyjnej i uprawnień policyjnych wewnątrz ich siedzib. Art. 66 ust. 3. Kortezy Generalne są nietykalne.

Art. 65 Konstytucji Grecji 1. Izba Deputowanych określa tryb swojego wolnego i demokratycznego funkcjonowania przez przyjęcie Regulaminu; jest on przyjęty na posiedzeniu plenarnym zgodnie z postanowieniami art. 76 i, na zarządzenie Przewodniczącego Izby Deputowanych, opublikowany w dzienniku urzędowym. (…).

Konstytucyjne ujęcie zasady autonomii parlamentu w Polsce: brak jednoznacznej regulacji konstytucyjnej, możliwość rekonstrukcji na podstawie rozproszonych przepisów konstytucyjnych ale też ustawowych (autonomia budżetowo – finansowa), główne znaczenie ma art. 112 Konstytucji RP: Organizację wewnętrzną i porządek prac Sejmu oraz tryb powoływania i działalności jego organów, jak też sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu określa regulamin Sejmu uchwalony przez Sejm. a także: art. 61 ust. 4 (prawo do uzyskania informacji o działalności organów władzy publicznej realizowane w drodze postanowień regulaminu Sejmu i Senatu), art. 105 (immunitety parlamentarzystów), art. 109 ust. 1 (zasada permanencji obrad), art. 110 Konstytucji RP (prawo swobodnej kreacji organów izb)

Zasada autonomii parlamentu nie ma charakteru bezwzględnego (absolutnego) stąd konstytucja przewiduje bezpośrednio lub poprzez odesłanie do ustawy pewne ograniczenia zasady autonomii parlamentu, przykładowo: art. 101 ust. 1 Konstytucji RP (stwierdzenie ważności wyborów przez Sąd Najwyższy) art. 106 Konstytucji RP (odesłanie do ustawy w kwestii warunków wypełniania obowiązków poselskich oraz praw wynikających ze sprawowania mandatu), art. 107 ust. 2 Konstytucji RP (możliwość pociągnięcia posła lub senatora do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu), art. 109 ust. 2 Konstytucji RP (zwołanie przez Prezydenta RP pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu), art. 111 ust. 2 Konstytucji RP (odesłanie do ustawy regulującej działalność komisji śledczej), art. 123 ust. 1 Konstytucji RP (nadanie rządowemu projektowi ustawy klauzuli pilności przez Radę Ministrów).

Art. 61 Konstytucji RP 1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. (…) 2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu. 3. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.

Art. 105. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu. Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej. Postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. W takim przypadku ulega również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postępowaniu karnym. Poseł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. W takim przypadku nie stosuje się przepisów ust. 2 i 3. Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Szczegółowe zasady pociągania posłów do odpowiedzialności karnej oraz tryb postępowania określa ustawa.

Art Sejm i Senat obradują na posiedzeniach. Art Sejm wybiera ze swojego grona Marszałka Sejmu i wicemarszałków. Marszałek Sejmu przewodniczy obradom Sejmu, strzeże praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na zewnątrz. Sejm powołuje komisje stałe oraz może powoływać komisje nadzwyczajne.

Konstytucyjne ograniczenia autonomii parlamentu w Polsce : Art. 101 Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy. Art. 106. Warunki niezbędne do skutecznego wypełniania obowiązków poselskich oraz ochronę praw wynikających ze sprawowania mandatu określa ustawa. Art. 107. 1. W zakresie określonym ustawą poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku. 2. Za naruszenie zakazów, o których mowa w ust. 1, poseł, uchwałą Sejmu podjętą na wniosek Marszałka Sejmu, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu. Art. 109. 1. Sejm i Senat obradują na posiedzeniach. 2. Pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje na dzień przypadający w ciągu 30 dni od dnia wyborów, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 98 ust. 3 i 5. Art. 111. 1. Sejm może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy. 2. Tryb działania komisji śledczej określa ustawa. Art. 123. Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów.

Zasada jawności posiedzeń parlamentu. Leszek Garlicki: Jawność działania ciał przedstawicielskich jest jedną z zasad powszechnie w świecie przyjętych. Można ją dzisiaj traktować jako cechę konstytutywną (warunek sine qua non) samej instytucji parlamentu, a więc – być może – zaliczyć do uniwersalnych, „ponadkonstytucyjnych” standardów prawa parlamentarnego. Stanowi ona jeden z elementów przedstawicielskiego charakteru parlamentu i ma umożliwić wyborcom obserwację i ocenę postępowania ich przedstawicieli. Zasada jawności odróżnia sposób działania parlamentu od sposobu działania władzy wykonawczej, od której – też w oparciu o ustabilizowane już zwyczaje – nie wymaga się jawnego obradowania.

Art. 113 Konstytucji RP Posiedzenia Sejmu są jawne. Jeżeli wymaga tego dobro państwa, Sejm może bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, uchwalić tajność obrad. Zakres podmiotowy oddziaływania zasady jawności obejmuje Sejm, Senat i (choć bez wyraźnego wskazania konstytucyjnego) Zgromadzenie Narodowe. Zasada ta nie obejmuje organów Sejmu i Senatu, tzn. nie zobowiązuje obu izb do zapewnienia jawności posiedzeń ich organów Zakres przedmiotowy odnosi się do wszystkich elementów posiedzenia izb tj. nie tylko debat lecz także głosowań, stawianych przedłożeń i wniosków, interpelacji i innych form pytań parlamentarnych, dokumentów będących przedmiotem posiedzenia izb, podejmowanych uchwał. Konsekwencją zasady jawności posiedzeń izby jest obowiązek sporządzania sprawozdania stenograficznego i jego jawność. Zakres czasowy zasady jawności posiedzeń obejmuje okres od otwarcia do zamknięcia posiedzenia.

Z zasady jawności posiedzeń Sejmu(Senatu) wynikają wg. L. Garlickiego następujące zasady ogólne: zasada publiczności samych obrad, rozumiana jako stworzenie możliwości bezpośredniej obserwacji przebiegu obrad zarówno przez publiczność, jak też – co najważniejsze – przez prasę i inne środki masowego przekazu (ważne z punktu widzenia ich ustrojowej roli oraz prawa obywateli do informacji) zasada dostępności dokumentów i materiałów stanowiących przedmiot bieżących obrad Sejmu, czyli dostępnych posłom, zasada następczej dostępności materiałów i dokumentów rejestrujących przebieg obrad, zwłaszcza sprawozdań stenograficznych i druków sejmowych.

Zasada jawności obrad nie ma charakteru absolutnego, podlegać może ograniczeniu poprzez uchwalenie tajności obrad, o ile „wymaga tego dobro państwa”; Pojęcie tajności obrad odnosi się do całego zakresu przedmiotowego tego pojęcia, czyli nie tylko debaty, ale także materiałów stanowiących przedmiot obrad, co oczywiście nie znaczy, że tajność powinna objąć całość danego posiedzenia. Możliwe jest przedmiotowe ograniczenie jawności poprzez jej wyłączenie tylko dla określonego punktu posiedzenia. Samo podejmowanie decyzji o tajności obrad powinno być objęte zasadą jawności, czyli podejmowanie tej decyzji powinno być jawne. Jednak regulaminy Sejmu i Senatu regulują tę kwestię odmiennie, zastrzegając niejawność podejmowania tych decyzji. Decyzja o tajności obrad w sensie proceduralnym ograniczona jest wyłącznie do decyzji danej izby, przy czym wymogi proceduralne zostały ustalone konstytucyjnie (bezwzględna większość głosów przy kworum wynoszącym co najmniej połowę ustawowej liczby posłów); wykluczone jest podjęcie tej decyzji przez organ izby, np. przez Marszałka Sejmu. Klauzula określająca warunki tajności obrad ma charakter otwarty, niedookreślony, podlegać będzie za każdym razem interpretacji izby podejmującej w tej sprawie decyzję; użycie w niej kategorii państwo może być interpretowane jako zastrzeżenie dla spraw o szerokim i istotnym charakterze; Pojęcie „dobra państwa” należy interpretować jako odwołanie się do wartości konstytucyjnie chronionych jak bezpieczeństwo i porządek publiczny czy suwerenność.

Art Regulaminu Sejmu 1. Posiedzenia Sejmu są jawne. Jawność posiedzeń Sejmu zapewnia się w szczególności poprzez: 1) wcześniejsze informowanie opinii publicznej o posiedzeniach Sejmu, 2) umożliwienie prasie, radiu i telewizji sporządzania sprawozdań z posiedzeń Sejmu, 3) umożliwienie publiczności obserwowania obrad Sejmu z galerii w sali posiedzeń Sejmu, na zasadach określonych przez Marszałka Sejmu w przepisach porządkowych. 2. Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu lub co najmniej 30 posłów, może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro Państwa. 3. Sejm rozstrzyga o tajności obrad bez udziału publiczności i przedstawicieli prasy, radia i telewizji, po wysłuchaniu uzasadnienia wniosku - bez debaty. Uchwała o tajności obrad podejmowana jest bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

Art. 176 Regulaminu Sejmu 1. Z przebiegu posiedzenia Sejmu sporządza się protokół oraz sprawozdanie stenograficzne, które stanowią jedyne urzędowe stwierdzenie przebiegu obrad. 2. Sprawozdanie stenograficzne obejmuje zredagowany stylistycznie pełny zapis przebiegu obrad oraz załączniki - teksty interpelacji i zapytań poselskich oraz odpowiedzi na nie, zestawienia zgłoszonych w debacie poprawek do projektów ustaw i uchwał, imienne wykazy wyników głosowań oraz, z zastrzeżeniem art. 187a zdanie drugie, teksty wystąpień niewygłoszonych w danym punkcie porządku dziennego i teksty niewygłoszonych oświadczeń poselskich. Teksty niewygłoszone są oznakowane w sposób umożliwiający ich odróżnienie od tekstów wygłoszonych. 3. Poseł oraz każdy uczestnik posiedzenia biorący udział w dyskusji może autoryzować swoje wystąpienie, wprowadzając poprawki redakcyjne, nie później niż w ciągu 5 godzin od czasu wygłoszenia przemówienia. Poprawki zgłoszone po terminie umieszcza się w kolejnym sprawozdaniu stenograficznym. (…). 7. Drukowanie sprawozdań stenograficznych zarządza Marszałek Sejmu.

4. Protokół posiedzenia Sejmu obejmuje krótki zapis o przebiegu obrad, a także - w załącznikach - pełne teksty uchwalonych ustaw, podjętych uchwał, przedłożonych sprawozdań i wniosków oraz innych materiałów rozpatrywanych przez Sejm. 5. Poseł oraz każdy uczestnik posiedzenia biorący udział w dyskusji może zgłosić zastrzeżenia lub poprawkę do sporządzonego protokołu nie później niż do chwili rozpoczęcia następnego posiedzenia Sejmu. O przyjęciu lub odrzuceniu poprawki Sejm rozstrzyga większością głosów bez dyskusji. 6. Protokół, do którego nie wniesiono zastrzeżeń lub poprawek, uważa się za przyjęty. Przyjęcie protokołu potwierdza podpisem Marszałek Sejmu lub przewodniczący obradom wicemarszałek oraz prowadzący protokół sekretarz posiedzenia. Protokół, opatrzony pieczęcią Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, przechowuje się w archiwum Sejmu.

Art. 36 Regulaminu Senatu 1. Posiedzenia Senatu są jawne. 2. Senat na wniosek Marszałka Senatu lub co najmniej 10 senatorów może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro państwa. Uchwałę w tej sprawie Senat podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 3. Senat rozstrzyga o tajności obrad na posiedzeniu niejawnym. Art. 37 Regulaminu Senatu 1. Uzyskiwanie informacji o działalności Senatu i jego organów odbywa się zgodnie z przepisami ustawy o dostępie do informacji publicznej i jest realizowane poprzez: 1) wcześniejsze informowanie opinii publicznej o posiedzeniach Senatu, 2) wstęp na posiedzenia Senatu i komisji senackich, 3) udostępnianie druków senackich, protokołów i sprawozdań stenograficznych z posiedzeń Senatu, protokołów i zapisów stenograficznych z posiedzeń komisji senackich, a także innych dokumentów i informacji związanych z działalnością Senatu i jego organów.

2. Udostępnianie dokumentów i innych informacji, o których mowa w ust. 1 pkt 3, odbywa się poprzez zamieszczenie ich w sieci teleinformatycznej. Informacje niezamieszczone w sieci teleinformatycznej udostępniane są na wniosek. 3. Dokumenty i inne informacje, o których mowa w ust. 1 pkt 3, mogą być również udostępniane poprzez wyłożenie, wywieszenie lub zainstalowanie urządzenia umożliwiającego zapoznanie się z nimi w miejscach ogólnie dostępnych. 4. Decyzje w sprawie odmowy udostępnienia informacji publicznej oraz umorzenia postępowania o udostępnienie informacji publicznej wydaje Szef Kancelarii Senatu. 5. Marszałek Senatu określa, w drodze zarządzenia, sposób uzyskiwania informacji publicznej w trybie, o którym mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, w szczególności miejsce i czas jej uzyskiwania.

Art. 33 Konstytucji Francji Posiedzenia obu izb są jawne. Pełne sprawozdania z obrad są publikowane w Journal Official. Każda izba może uchwalić tajność obrad na wniosek premiera lub jednej dziesiątej swych członków. § 50 Konstytucji Finlandii Jawność działalności parlamentu Plenarne posiedzenia parlamentu są otwarte dla publiczności, chyba że parlament z bardzo ważnych powodów zdecyduje inaczej w konkretnej sprawie. Parlament publikuje stenogramy obrad, zgodnie ze szczegółowymi przepisami zawartymi w regulaminie obrad parlamentu. Posiedzenia komisji stałych są zamknięte dla publiczności. Jednak komisja stała może zdecydować, że posiedzenie będzie otwarte dla publiczności w części, w której uzyskuje informacje związane z rozpatrywaniem danej sprawy. Protokół komisji stałej i inne jej dokumenty są jawne, chyba że przewidziano inaczej w regulaminie obrad parlamentu lub komisja stała zdecyduje inaczej w konkretnej sprawie. Członkowie komisji stałej przestrzegają koniecznego stopnia tajności, który komisja stała ustali w konkretnej sprawie. Przy rozpatrywaniu kwestii stosunków międzynarodowych Finlandii lub spraw dotyczących Unii Europejskiej, członkowie komisji stałej przestrzegają koniecznego stopnia tajności, ustalonego przez Komisję Spraw Zagranicznych lub Wielką Komisję, po wysłuchaniu opinii Rady Państwa, a wymaganego w tych kwestiach.

Art. 80 konstytucji Hiszpanii Posiedzenia plenarne Izb są jawne, chyba że każda z Izb większością bezwzględną lub zgodnie z regulaminem postanowi inaczej. Art. 42 niemieckiej Ustawy Zasadniczej (1) Obrady Bundestagu są jawne. Jawność obrad może zostać wyłączona, na wniosek jednej dziesiątej deputowanych lub na wniosek Rządu Federalnego, większością dwóch trzecich. Wniosek jest rozpatrywany na posiedzeniu niejawnym. (…) (3) Za zgodne z prawdą sprawozdawanie jawnych posiedzeń Bundestagu i jego komisji nie ponosi się żadnej odpowiedzialności. § 84 Konstytucji Norwegii Storting debatuje w sposób jawny, a przebieg obrad publikowany jest drukiem, z wyjątkiem tych wypadków, gdy większość zadecyduje inaczej.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym.

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym."— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres

Wejść

Zaloguj się poprzez sieć społeczną:

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym.

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym."— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres