Struktura i etapy procesu badawczego Katarzyna Dojwa

Prezentacja na temat: "Struktura i etapy procesu badawczego Katarzyna Dojwa"— Zapis prezentacji:

1 Struktura i etapy procesu badawczego Katarzyna Dojwa
Za: G.Babiński „Przygotowanie badań empirycznych”, [w:] „Badania empiryczne w socjologii. Wybór tekstów”, pod red. M. Malikowskiego, M. Niezgody, Wyd. Wyższej Szkoły Gospodarczej, Tyczyn 1997. + E.Babbie

2 Struktura procesu badawczego
1) Konceptualizacja – wybór problemu badawczego 2) Eksplikacja –uszczegółowienie problemu badawczego 3) Operacjonalizacja – przełożenie problemu badawczego na terminy i wybór wskaźników 4) Przygotowanie narzędzi badawczych 5) Pilotaż badania 6) Dobór próby 7) Realizacja badań 8) Weryfikacja uzyskanego materiału badawczego 9) Wstępne grupowanie materiału badawczego 10) Analiza materiału badawczego 11) Testowanie hipotez i konsolidacja danych (uogólnianie wyników) 12) Pisane raportu badawczego

3 1. KONCEPTUALIZACJA Wstępne sformułowanie problemu badawczego – KONCEPTUALIZACJA Sformułowanie problemu badawczego „Problem naukowy to pytanie, na które nie ma jeszcze w nauce odpowiedzi” (Babiński, s. 301) Formułowanie problemu badawczego: 1) Musi dotyczyć obiektywnego stanu niewiedzy 2) Powinien być wyrażony w języku naukowym (terminy, pojęcie przyjęte w nauce). 3) Tak sformułowany, że wiadomo jakie czynności należy podjąć, aby móc poszukiwać na pytanie odpowiedzi. Czynniki wyznaczające charakter i zakres problematyki badawczej: Obiektywna rzeczywistość, Dotychczasowa wiedza o tej rzeczywistości Metody badań rzeczywistości (metody naukowe).

4 1. KONCEPTUALIZACJA Źródła problemów badawczych:
Rozwój nauki i pojawienie się w nauce luki i niejasności (tj. problemy teoretyczne), Obserwacja rzeczywistości, praktyka, przekształcenie rzeczywistości (tj. problemy praktyczne). W przypadku podejmowania nowej problematyki należy odpowiedzieć sobie na pytania: 1) W jaką formę pytania najlepiej jest przekształcić problem badawczy? (czy? Jak? dlaczego?) 2) W jakim celu podejmujemy badania? (wypełnienie luki w wiedzy, rozstrzygnięcie spornych problemów, dostarczanie podstaw do działań praktycznych)? 3) Czy w rozwiązaniu problemu trzeba odwołać się do nowych faktów o rzeczywistości (danych empirycznych) czy wystarczy odwołanie się do literatury i danych już istniejących? 4) Czy w rozwiązaniu problemu należy wystarczy posługiwać się już istniejącym w danej dziedzinie nauki aparatem pojęciowym, czy też stworzyć nowe pojęcia?

5 1. KONCEPTUALIZACJA - PRZYKŁAD
Ciekawość Pytanie badawcze Czy wiejskie szkoły mają komputery? Czy w polskim języku codziennym jest coraz więcej wulgaryzmów? Jak wygląda akceptacja samotnego macierzyństwa w Polsce? Jaki jest poziom komputeryzacji szkół w Polsce? Jaki jest poziom używania wulgaryzmów przez Polaków? Jaki jest poziom akceptacji samotnego macierzyństwa wśród Polaków?

6 2. EKSPLIKACJA EKSPLIKACJA - szczegółowa analiza problemu badawczego (wyjaśnienie, uszczegółowienie, „ustawienie”). Wyrażenie problemu w pytaniach i problemach szczegółowych oraz sformułowanie hipotez. Opiera się na dokonaniu 2 rodzajów czynności: Wyrażenie problematyki badawczej w formie zdań zawierających proste, jednoznaczne terminy Ukazanie powiązań tematu będącego przedmiotem wyjaśniania z tematami (problemami) pokrewnymi i nadrzędnymi. Eksplikacja jest pewnym zawężeniem tematu badania. Selekcja pytań i problemów szczegółowych (s. 302) wedle kryterium: Kryterium teoretycznego – wybiera się pytania najistotniejsze, centralne, takie do których można sformułować najbardziej precyzyjne i najmocniej uzasadnione hipotezy. Kryterium metodologiczne – selekcjonuje się pytania wg możliwości udzielania na nie odpowiedzi w oparciu o wyniki badań już przeprowadzonych (inaczej planuje się badania z zastosowaniem wywiadu swobodnego, a inaczej – ankiety). Kryterium techniczno – organizacyjne. Z analizy problematyki wynika czy badania powinny mieć charakter ogólnopolski, czy miejski, itp.

7 2. EKSPLIKACJA Dzięki wyrażeniu problemu bad.w pytaniach, możemy określić co wiemy, a czego nie… Hipotezy to propozycje odpowiedzi na pytania badawcze Hipoteza – jest to propozycja twierdzenia naukowego , to „propozycja odpowiedzi na pytanie zawarte w problematyce badawczej”. Nie ma ona formy pytania, tylko twierdzenia. „Hipotezy wyznaczają zakres poszukiwań odpowiedzi na pytania, ukazują teoretyczne przesłanki wyjaśnień, określają <<obszar niewiedzy>> badacza” (s. 303). Hipotetyzm (kier, metodolog): „nie jest ważne, skąd się wzięła hipoteza – ważne jest jak się sprawdza jej prawdziwość” (s. 303) Nie na każde z pytań badawczych można sformułować satysfakcjonującą naukowo odpowiedź, stąd też nie wszystkie pytania mają potem swoje hipotezy. „lepiej zrezygnować z hipotez niż tworzyć hipotezy nieuzasadnione, niejasne lub zawężające możliwości odpowiedzi” (s. 304).

8 2. EKSPLIKACJA Źródła hipotez: Wyniki teoretycznych rozważań,
Dotychczasowe badania Inwencja twórcza i pomysłowość badacza. Wymogi stawiane hipotezom Muszą odnosić się do problematyki, czyli dostarczać propozycji odpowiedzi na pytania wynikające z problemów. Musza być uzasadnione (wiedza teoretyczna lub empiryczna) Muszą być podane warunki sprawdzalności hipotezy – musi ona określać jakie warunki/zjawiska muszą zająć, aby zostały one całkowicie/częściowo sprawdzone Musi być określona moc hipotezy: Poziom słaby: hipotezy egzystencjalne albo hipotezy o istnieniu („istnieje zjawisko X”, „istnieje związek pomiędzy X a Y”) Poziom średni: orzeka się o warunkach zajścia zjawiska lub kierunku zależności, ale wyłącznie w ogólnych kategoriach Poziom mocny: kiedy hipotezy mają postać propozycji twierdzeń jednoznacznych, prezyzyjnych, z podanie warunków ich spełnienia (s. 304)

9 2. Eksplikacja – przykład
Poszukiwania odpo w literaturze przedmiotu (co już napisano, jaki temat jest nadrzędny/podrzędny/bliski – powiązany z badaniami) Pytania szczegółowe – czego KONKRETNIE chcemy się dowiedzieć? (jakie szczegóły zjawiska, co dokładnie opisujemy, jak wyjaśniamy…). Zasada: MAX!!! Selekcja pytań szczegółowych – wybieramy te na które szukamy odpo Wyrażenie pytań w formie naukowej (terminy w pytaniach: proste, jednoznaczne, zrozumiałe) Hipotezy badawcze – propozycje odpowiedzi na nasze pytania

10 3. OPERACJONALIZACJA OPERACJONALIZACJA - wyrażenie pojęć teoretycznych w kategoriach operacyjnych, tzn. przez terminy mające jednoznaczny sens empiryczny (lub przez czynności jakie należy wykonać, aby poznać opisywane zjawisko). TERMINY + CO ZROBIĆ „Jak będziemy faktycznie mierzyć badane zmienne?” (Babbie, s. 128) To przede wszystkim wybór wskaźników, wnioskowania ze wskaźników oraz wartości wskaźnikowej obserwowanych faktów. Operacjonalizacja obejmuje następujące czynności: Wybór zbiorowości na której będą realizowane badania – gdzie będą prowadzone badania (kategoria badana, miejsce) Wybór metod i technik badawczych - „Wybór metody badawczej powinien być naturalną i logiczną konsekwencją płaszczyzny teoretycznej przyjętej w eksplikacji problemu” (s. 305). Teraz: wybór technik i narzędzi badawczych (np. na gruncie określonej teorii mogą być zastosowane różne techniki badawcze, ważne: wady/zalety każdej z technik oraz zakres jej stosowalności).

11 3. OPERACJONALIZACJA Ad. 2. Wybór metod i technik… Ważne decyzje:
Czy problematyka badawcza może być poznana przy pomocy materiałów źródłowych uzyskanych przez zastosowanie danej techniki badawczej? Czy nie istnieją jakieś przeszkody uniemożliwiające zastosowanie określonej techniki (drażliwość problemu, trudność realizacji badania) Czy możliwe jest zastosowanie bardziej złożonych, trudniejszych, ale dających bogatszy materiał technik badawczych: - badania jednokrotne czy w kilku etapach? - czy wystarczy jedna metoda, czy trzeba zastosować kilka różnych? - czy wystarczy np. obserwacja w warunkach naturalnych, czy potrzebne jest wprowadzenie bodźców?

12 3. OPERACJONALIZACJA 3) Wybór bazy źródłowej
Na tym etapie dochodzi do rozstrzygnięcia czy i ewentualnie które problemy szczegółowe mogą być rozwiązane przez odwołanie się do informacji już istniejących, czyli tzw. źródeł zastanych. Konieczne jest zadecydowanie jaki poziom ogólności (szczegółowości) informacji jest konieczny: czy info o jednostkach, czy info o grupach. 4) Wybór zasad, kryteriów i technik analizy wyników badań – wybór sposobu w jaki będziemy analizować nasze dane – czy będzie to analiza jakościowa czy ilościowa (jedno/dwudzielne rozkłady czy analizy wielowymiarowe). Ważne – ponieważ przy każdym z rozwiązań inaczej budujemy narzędzie badawcze.

13 3. OPERACJONALIZACJA - PRZYKŁAD
Pojęcie Operacjonalizacja Skomputeryzowana szkoła Wulgaryzm Samotne macierzyństwo 1) 1 komp na 1 ucznia 2) „wypasiona” pracownia komputerowa 3) sieć wewnętrzna/net bez kabla, itp.

14 3. OPERACJONALIZACJA – PRZYKŁAD
Dodatkowe czynności: Gdzie realizujemy badania? (wybór zbiorowości) Jak realizujemy badania (met/techniki) Skąd dane? (co już jest jako dane zastane, co musimy uzyskać) Co dalej (jak „obrobimy” uzyskany materiał empiryczny)

15 4. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH
Narzędzie badawcze – służy do realizacji określonego celu. „Dopóki cel nie jest dokładnie znany, nie można szczegółowo zaprojektować narzędzia”. (s. 306). „Narzędzia używane w socjologii nie są uniwersalne. Służyć mogą one tylko do realizacji wyraźnie wyznaczonych celów” Przykłady narzędzi: kwestionariusze (wywiadu, obserwacji, ankiety), schematy i klucze kategoryzacyjne (w analizie treści i różnego typu dokumentów), instrukcje i schematy umożliwiające gromadzenie informacji, testy, urządzenia techniczne (dyktafon, kamera). Ważne: budowa narzędzi może być rozpoczęta dopiero po ostatecznym sformułowaniu + eksplikacji+ operacjonalizacji problematyki badawczej oraz po wyborze populacji na której będzie przeprowadzone badanie. Rola narzędzi w badaniach empirycznych: Umożliwiają zebranie potrzebnych informacji Są najbardziej szczegółowym przełożeniem problematyki badawczej na język pytań i problemów jednostkowych Zakres kwestionariusza? Liczba pytań? Ich kształt?

16 4. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH
„Podstawowym i jedynym kryterium wyznaczającym ilość i zakres pytań kwestionariusza jest problematyka badawcza. (…) Kwestionariusz ma być pełnym i adekwatnym przełożeniem problematyki badawczej na język pytań oraz nie powinien zawierać żadnego pytania, nie wynikającego z tej problematyki (oczywiście przy założeniu, że w badaniach użyte jest tylko jedno narzędzie)” (s. 307). Każde z pytań w kwestionariuszu należy poddać testowi: Dlaczego (po co) zadajemy to pytanie? Dlaczego jest ono tak sformułowane? Czego to pytanie dotyczy (jaka jest jego wartość wskaźnikowa)? Jaką (jakie) odpowiedzi można przypuszczalnie uzyskać stosując to pytanie? Dlaczego to pytanie zostało użyte w tej części kwestionariusza? W jaki sposób będziemy to pytanie analizować? Ostateczna forma kwestionariusza uwzględnia zatem: Zakres problematyki badawczej Swoiste wymogi techniki badawczej, jaką zastosowano Cechy specyficzne zbiorowości, która będzie poddana badaniu Warunki techniczno – organizacyjne badań (zespół badawczy, czas, miejsce badań).

17 5. PILOTAŻ BADAŃ Funkcje pilotażu badań:
Stwierdzenie poprawności problemu badawczego (głównie: eksplikacji i operacjonalizacji problemu badawczego). Umożliwia udzielenie odpo na pytania: Czy problem może być rozwiązany za pomocą przyjętych metod i technik badawczych? Czy problem badawczy został właściwie zoperacjonalizowany? Jaka jest wartość przyjętych wskaźników? Czy wszystkie pojęcia mają jednoznaczny sens empiryczny? Czy dany problem badawczy rzeczywiście istnieje? Przykład: Co Polacy myślą o stosunkach UE z Afryką? 2) Sprawdzenie technik i narzędzi badawczych - dokonuje się sprawdzenia poprawności narzędzia, sprawdza się czy nie istnieją przeszkody w jego stosowaniu. Dzięki temu można oszacować ilość braków odpowiedzi na poszczególne pytania (co pozwala na przeformułowanie takich pytań).

18 5. PILOTAŻ BADAŃ b) Sprawdzenie poprawności kategorii pytań zamkniętych i półotwartych (analiza kategorii „inne”) c) Ocenić wiarygodność odpowiedzi (takie pytania przeformułować lub wyeliminować). d) Ocenić zrozumiałość pytań (eliminacja, przeformułowanie) e) „Zamknięcie” niektórych pytań otwartych przez zbudowanie kategorii. f) Określenie czasu trwania badania. 3) Sprawdzenie techniczno – organizacyjne badań. Jest to szczególnie istotne w badaniach terenowych i zespołowych. Pilotaż jest tu potrzebny aby oszacować liczbę jednostek niedostępnych. Pilotaż powinien być przeprowadzony na tej samej zbiorowości na której będą przeprowadzane badania zasadnicze (ale nie na tych samych jednostkach), co najmniej na próbie wynoszącej 5% przewidzianej do badania populacji.

19 6. DOBÓR PRÓBY Reprezentatywna Niereprezentatywna
Umożliwia uogólnienia wyników badania na cała populacje Umożliwia porównywanie badań Ściśle określone kryteria wyboru Nie daje możliwości uogólnienia wyników badania na całą populacje (uwaga) Jej wybór jest mniej restrykcyjny Daje ogólną optykę patrzenia na zjawisko

20 6. DOBÓR PRÓBY Próba = zbiorowość na której będą badania
Próba – to tylko część populacji (najczęściej) Determinanty określające wielkość próby: Wielkość badanej zbiorowości Stopień jednorodności tej zbiorowości Oczekiwana dokładność wyników Dopuszczalny stopień błędu przy uogólnianiu wyników Rodzaj doboru próby (jednostkowy, grupowy) Ilość i charakter zmiennych występujących w badaniach Stosowana metoda i technika badań, sposób analizy i wykorzystania wyników. Najistotniejsze: (s. 309) Istotne są kryteria merytoryczne (problem, charakter badań, charakter zbiorowości) jak i kryteria statystyczne. Dobór próby może być dokonany dopiero po ostatecznym przygotowaniu planu badań.

21 6. DOBÓR PRÓBY Kwestie praktyczne:
Konsekwencje przyjętego typu badań: w badaniach case study (studium przypadku) nie ma problemu reprezentatywności próby, bo chodzi o wydobycie szczególnych cech jakiejś grupy czy zjawiska. Problem doboru próby jest istotny w przypadku badań porównawczych. Wymogi jakie stawia konieczność weryfikacji przyjętych hipotez: dobór próby powinien być dokonywane ze względu na występujące w hipotezach zmienne niezależne (ich rozkład jest często znany lub łatwy do określenia). Charakter (punkt odniesienia) zamierzonego wnioskowania: czy wyniki badań empirycznych i odnoszą się do jednostek, czy do grup ludzkich? „Dlatego też jeżeli przedmiotem badania są grupy i zjawiska zachodzące w tych grupach – dobór próby powinien być także grupowy (zespołowy). Wybierać należy całe grupy a nie jednostki”. (s. 301.)

22 7. REALIZACJA BADAŃ EMPIRYCZNYCH
Inaczej: „pobyt w terenie”, czyli gromadzenie danych empirycznych. Trudno mówić o podziale na fazy, czynności, itp. O tym jak przebiega realizacja badań decydują: Typy badań (jednokrotne, powtarzalne) Zastosowane metody i techniki badawcze Miejsce badań (laboratorium vs „teren”) Liczba osób biorących udział w badaniu (badacz-wąska ekipa-sieć ankieterów). Charakter bazy źródłowej. Przyczyny utrudnień/ograniczeń/opóźnień: - realizacja badań w nieodpowiednich okresach (urlopy, święta, spiętrzenie prac w firmie) Nieodpowiednie przygotowanie organizacji badań (zwłaszcza zespołowych), Zadziałanie jakiegoś nieprzewidzianego bodźca którego nie można było wcześniej przewidzieć.

23 8. WERYFIKACJA ZEBRANEGO MAT. EMPIR.
Etap obejmuje opracowanie badań i skonfrontowanie ich z założeniami początkowymi. Obejmuje czynności od wstępnej oceny wartości materiału aż do pewnej weryfikacji wyników badań. Weryfikacja wstępna polega na: Poznaniu stopnia (najczęściej %) realizacji próby Poznaniu kierunków zniekształceń próby (określenie w których podgrupach wystąpiły największe luki w realizacji próby) Eliminacji materiałów (ankiet, kwestionariuszy wywiadów) niepełnych, wypełnionych nieprawidłowo. Ustaleniu problemów szczegółowych, pytań, zagadnień, przy których wystąpiły największe nieprawidłowości i luki w materiale empirycznych Ocenie stopnia istotności (pełniości, zawartości informacyjnej przydatności) materiału empirycznego. Może się okazać, że w toku weryfikacji całe badania trafią do kosza, ewentualnie „do kosza” trafi któryś z problemów szczegółowych i wtedy ten problem musi być wyłączony z końcowego opracowania. Weryfikacja pogłębiona – polega przede wszystkim na ocenie wiarygodności uzyskanego materiału empirycznego. Pozwala na określenie przyczyn zniekształceń, jak i ich wielkości i kierunku.

24 Końcowe etapy projektu badawczego
9. WSTĘPNE GRUPOWANIE SUROWEGO MATERIAŁU – czyli kodowanie danych oraz łączenie jednostkowych informacji w ogólniejsze klasy oraz przypisywanie kilku klasom zjawisk nazw oraz symboli cyfrowych (kodowych). 10. ANALIZA MATERIAŁU EMPIRYCZNEGO – na tym etapie pogrupowane wstępnie dane empiryczne zostają „skonfrontowane” z pytaniami oraz hipotezami z EKSPLIFIKACJI problematyki badawczej. Analiza materiału może mieć charakter ilościowy (zależności pomiędzy zmiennymi za pomocą liczb: (1) analiza jednodzielcza, (2) dwudzielcza, (3) wielodzielcza), jak i jakościowy (posługiwanie się typologiami oraz wyodrębnieniem i opisaniem przypadków szczegółowych). 11. TESTOWANIE HIPOTEZ I UOGÓLNIANIE WYNIKÓW – jest to następstwo analizy materiału badawczego, czyli wnioskowanie z siły i kierunków zależności między analizowanymi zmiennymi o słuszności naszych założeń badawczych i poprawności sformułowanych na ich podstawie hipotez. „jest to ten etap na którym podejmuje się decyzje o możliwościach uogólnień zaobserwowanych zjawisk”. (s. 313). Niezależnie od prowadzonych badań, ten etap ma charakter analizy jakościowej, gdyż stanowi on przejście od zależności ilościowych do zależności jakościowych, pojęć, twierdzeń, uogólnień.

25 Końcowe etapy projektu badawczego
12. RAPORT KOŃCOWY – różne formy (tzw. Surowy raport vs praca na podbudowie teoretycznej). „Charakter opracowania końcowego zależy przede wszystkim od celu, w jakim badania były podejmowane”. Raport powinien nawiązywać do założeń wyjściowych, pytań i hipotez sformułowanych w programie badań. Raport powinien zawierać odpo: Na które pytanie uzyskano zadowalające odpowiedzi? Które pytania należy przeformułować, uszczegółowić, itp.? Które hipotezy zostały sprawdzone? Jaki jest poziom (moc) argumentów potwierdzających/obalających hipotezy? Jakie nowe fakty poznano w wyniku badań? Jakie pojawiły się nowe, nieznane wcześniej pytania, wątpliwości, hipotezy?