Państwowy dług publiczny

Prezentacja na temat: "Państwowy dług publiczny"— Zapis prezentacji:

1 Państwowy dług publiczny

2 1) w Konstytucji RP (Rozdział X – Finanse Publiczne),
Podstawy prawne Zasady dotyczące państwowego długu publicznego są uregulowane w aktach prawnych o różnej randze: 1) w Konstytucji RP (Rozdział X – Finanse Publiczne), 2) w ustawie z dnia 30 czerwca 2005 roku o finansach publicznych, 3) w aktach wykonawczych do ustawy o finansach publicznych.

3 Regulacje konstytucyjne
Regulacje zawarte w Konstytucji RP 1. Bezwzględny zakaz zaciągania pożyczek lub udzielania gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto (art. 216 ust. 5).

4 Regulacje konstytucyjne
2. Zakaz zwiększania wydatków lub ograniczania dochodów planowanych przez Radę Ministrów, których skutkiem byłoby ustalenie przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej (art. 220 ust. 1).

5 Regulacje konstytucyjne
3. Przyznanie wyłącznie Radzie Ministrów inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo (art. 221). 4. Zakaz pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w Narodowym Banku Polskim (art. 220 ust. 2).

6 Regulacje konstytucyjne
5. Uznanie, że materia ustawowa obejmuje: zasady i tryb emisji papierów wartościowych przez Skarb Państwa (art. 216 ust. 2), zasady i tryb zaciągania pożyczek oraz udzielania gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo (art. 216 ust. 4),

7 Regulacje konstytucyjne
sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego (art. 216 ust. 5). Produkt Krajowy Brutto (PKB) – jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkowości narodowej. Opisuje wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu.

8 Definicja długu publicznego
Łączne finansowe zobowiązania podmiotów sektora publicznego z tytułu zróżnicowanych z ekonomicznego i prawnego punktu widzenia zdarzeń prawnofinansowych, a przede wszystkim – niedoborów powstających w wyniku finansowania nadwyżki wydatków publicznych ponad dochody publiczne skumulowane w poprzednich okresach. Źródło: E. Chojna-Duch, Polskie prawo finansowe. Finanse publiczne, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004, s. 157.

9 Definicja państwowego długu publicznego
Przez państwowy dług publiczny rozumie się wartość nominalną zadłużenia jednostek sektora finansów publicznych ustaloną po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami tego sektora (art. 10 ust. 1 ustawy o f.p.).

10 Sektor f.p. dzieli się na trzy podsektory: - rządowy, - samorządowy,
Zakres podmiotowy PDP Art. 4 ustawy o f.p. tworzy katalog jednostek zaliczanych do sektora f.p. Sektor f.p. dzieli się na trzy podsektory: - rządowy, - samorządowy, - ubezpieczeń społecznych.

11 PDP – struktura zadłużenia w czerwcu 2006r.
Dług mln zł % Sektora finansów publicznych ,1 100,0 I. Sektora rządowego ,1 94,9 1. Skarbu Państwa ,1 94,7 2. Pozostałe jednostki 1 043,0 0,2 II. Sektora samorządowego 19 325,8 3,9 1. JST 16 528,6 3,3 2 797,2 0,6 III. Sektor ubezpieczeń społecznych 6 218,2 1,2 Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach , Warszawa 2006, s. 50.

12 Zakres przedmiotowy PDP
Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów: - wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne, - zaciągniętych kredytów i pożyczek, - przyjętych depozytów,

13 Zakres przedmiotowy PDP
- wymagalnych zobowiązań: a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych, b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych, będącą dłużnikiem (art. 11 ust. 1 ustawy o f.p.).

14 Definicja nadwyżki i deficytu sektora f.p.
Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych (art. 7 ust. 1 ustawy o f.p).

15 Definicja nadwyżki i deficytu sektora f.p.
Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora (art. 7 ust. 2 ustawy o f.p).

16 dochody + przychody = wydatki + rozchody
przychody – rozchody = wydatki - dochody

17 1) sprzedaż papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe,
Przychody Źródła przychodów: 1) sprzedaż papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe, 2) spłata pożyczek udzielonych ze środków publicznych, 3) otrzymane pożyczki i kredyty, 4) prywatyzacja majątku SP oraz majątku j.s.t. (art. 5 ust. 1 ustawy o f.p.).

18 Rozchodami publicznymi są: 1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,
Rozchody Rozchodami publicznymi są: 1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, 2) wykup papierów wartościowych, 3) udzielone pożyczki, 4) płatności wynikające z odrębnych ustawy, których źródłem finansowania są przychody pochodzące z prywatyzacji majątku SP oraz majątku j.s.t., 5) prefinansowanie wydatków, 6) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością (art. 6 ust. 2 ustawy o f.p.)

19 Ze względu na czas, na który zaciągnięto zobowiązania:
Klasyfikacja PDP Ze względu na czas, na który zaciągnięto zobowiązania: - dług krótkoterminowy, - dług średnioterminowy, - dług długoterminowy.

20 Ze względu na strukturę władz publicznych: dług centralny (państwowy),
Klasyfikacja PDP Ze względu na strukturę władz publicznych: dług centralny (państwowy), dług lokalny (samorządowy), dług sektora ubezpieczeń społecznych.

21 Ze względu na źródło finansowania: dług wewnętrzny (krajowy),
Klasyfikacja PDP Ze względu na źródło finansowania: dług wewnętrzny (krajowy), dług zewnętrzny (zagraniczny).

22 Ze względu na sposób liczenia: dług nominalny, dług realny.
Klasyfikacja PDP Ze względu na sposób liczenia: dług nominalny, dług realny. dług rzeczywisty, dług potencjalny.

23 Ze względu na dobrowolność pożyczek: dług dobrowolny, dług przymusowy.
Klasyfikacja PDP dług publiczny brutto, dług publiczny netto. Ze względu na dobrowolność pożyczek: dług dobrowolny, dług przymusowy.

24 Dług Skarbu Państwa

25 Definicja długu Skarbu Państwa
Przez dług Skarbu Państwa rozumie się wartość nominalną zadłużenia Skarbu Państwa. (art. 10 ust. 2 ustawy o f.p.).

26 Definicja potrzeb pożyczkowych budżetu państwa
Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do: 1) sfinansowanie deficytu budżetu państwa, 2) spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań, 3) sfinansowania udzielonych przez SP pożyczek, 4) wykonywania innych operacji finansowych związanych z długiem SP. (art. 8 ustawy o f.p.)

27 Definicja nadwyżki i deficytu budżetu państwa
Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa lub deficyt budżetu państwa. (art. 98 ust. 1 ustawy o f.p.) Saldo budżetowe > 0 = nadwyżka budżetowa Saldo budżetowe < 0 = deficyt budżetowy

28 Sposób pokrycia potrzeb pożyczkowych budżetu państwa
Deficyt budżetu państwa oraz inne potrzeby pożyczkowe budżetu państwa mogą być pokryte przychodami pochodzącymi z: 1) sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym, 2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych, 3) pożyczek, 3) prywatyzacji majątku SP, 4) nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych. (art. 98 ust. 1 ustawy o f.p.)

29 Dług SP wg kryterium miejsca emisji w VI 2006 r.
Wyszczególnienie mln zł % Zadłużenie SP ,8 100,0 1. Zadłużenie krajowe ,4 71,0 - z tytułu SPW ,4 70,5 - inne tytuły 2 494,0 0,5 2. Zadłużenie zagraniczne ,4 29,0 98 370,3 20,6 - z tytułu kredytów 40 007,1 8,4 Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach , Warszawa 2006, s. 51.

30 Dochody, wydatki, przychody i rozchody budżetu państwa w latach 2005 –2007 (mln zł)
2006 2007 Dochody ,7 ,0 ,4 Wydatki ,7 ,7 ,4 Dochody - wydatki ,0 ,7 ,0 Przychody ,2 ,2 ,9 Rozchody ,2 ,5 ,9 Przychody-rozchody ,0 ,7 ,0 Źródło: ustawa budżetowa na rok 2006 z dnia (Dz. U nr 35, poz. 244); ustawa budżetowa na rok 2005 z dnia (Dz. U nr 278, poz. 2755); projekt ustawy budżetowej na rok 2007 przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 27 września 2006 r. i skierowany do Sejmu RP.

31 Definicja skarbowych papierów wartościowych
Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym, w którym SP stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru, i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. (art. 87 ust. 1 ustawy o f.p.)

32 Rodzaje SPW SPW mogą być emitowane lub wystawiane jako papiery wartościowe o pierwotnym terminie wykupu: 1) krótszym niż rok (do 364 dni włącznie), do których zalicza się w szczególności bony skarbowe (krótkoterminowe SPW), 2) nie krótszym niż rok (365 dni), do których zalicza się w szczególności obligacje skarbowe. (art. 88 ustawy o f.p.)

33 Definicja bonu skarbowego
Bon skarbowy jest krótkoterminowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości nominalnej, po upływie okresu, na jaki został wyemitowany. (art. 91 ustawy o f.p.)

34 Definicja obligacji skarbowych
Obligacja skarbowa jest papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowanym w postaci dyskonta lub odsetek. (art. 92 ust. 1 ustawy o f.p.)

35 Definicja obligacji skarbowych
Obligacja skarbowa sprzedawana jest na rynku pierwotnym: 1) z dyskontem, 2) według wartości nominalnej, 3) powyżej wartości nominalnej - i wykupywana po upływie okresu, na jaki została wyemitowana. (art. 92 ust. 2 ustawy o f.p.)

36 Definicja skarbowego papieru oszczędnościowego
Skarbowy papier oszczędnościowy jest SPW oferowanym do sprzedaży osobom fizycznym. Nabywcami skarbowych papierów oszczędnościowych mogą być również stowarzyszenia, inne organizacje społeczne i zawodowe oraz fundacje wpisane do rejestru sądowego, a w przypadku nierezydentów, również wpisane do innego rejestru urzędowego, o ile warunki emitowania tak stanowią. (art. 93 ust. 1 ustawy o f.p.)

37 Dług jednostek samorządu terytorialnego

38 Definicja potrzeb pożyczkowy j.s.t.
Przez potrzeby pożyczkowe budżetu j.s.t. rozumie się zapotrzebowanie na środki niezbędne do: 1) finansowania deficytu budżetu j.s.t., 2) spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań, 3) wykonywania innych operacji finansowych związanych z długiem j.s.t., 4) sfinansowania udzielonych przez j.s.t. pożyczek, 5) prefinansowania zadań realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE, 6) przeprowadzenia postępowania ostrożnościowego lub naprawczego, realizowanych na podstawie odrębnych przepisów. (art. 9 ustawy o f.p.)

39 Definicja nadwyżki i deficytu j.s.t.
Różnica między dochodami a wydatkami budżetu j.s.t. stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu j.s.t. lub deficytu budżetu j.s.t. (art. 168 ust. 1 ustawy o f.p.)

40 Sposób pokrycia potrzeb pożyczkowych budżetu j.s.t.
Deficyt budżetu j.s.t. może być sfinansowany przychodami pochodzącymi z: 1) sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez j.s.t., 2) kredytów, 3) pożyczek, 4) prywatyzacji majątku j.s.t., 5) nadwyżki budżetu j.s.t. z lat ubiegłych, 6) wolnych środków jako nadwyżki środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu j.s.t., w tym wynikających z rozliczeń kredytów i pożyczek z lat ubiegłych. (art. 168 ust. 2 ustawy o f.p.)

41 Struktura zadłużenia j.s.t. w czerwcu 2006 r.
Wyszczególnienie mln zł % Dług j.s.t. ogółem 20 549,6 100,0 1) kredyty i pożyczki 16 969,3 82,6 2) papiery wartościowe, 3 301,8 16,1 3) pozostały dług, w tym: 278,4 1,4 - zobowiązania wymagalne Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach , Warszawa 2006, s. 29.

42 Ograniczenia w zaciąganiu zobowiązań przez j.s.t.
J.s.t. mogą zaciągać kredyty i pożyczki oraz emitować papiery wartościowe na: 1) pokrycie występującego w ciągu roku przejściowego deficytu budżetu j.s.t., 2) finansowanie planowanego deficytu budżetu j.s.t., 3) spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań z tytułu emisji papierów wartościowych oraz zaciągniętych pożyczek i kredytów. (art. 82 ust. 1 ustawy o f.p.)

43 Ograniczenia w zaciąganiu zobowiązań przez j.s.t.
J.s.t. mogą zaciągać jedynie takie zobowiązania finansowe, których koszty obsługi ponoszone są co najmniej raz do roku, przy czym: 1) dyskonto od emitowanych przez j.s.t. papierów wartościowych nie może przekroczyć 5% wartości nominalnej, 2) kapitalizacja odsetek jest niedopuszczalna. (art. 84 ust. 1 ustawy o f.p.)

44 Ograniczenia w zaciąganiu zobowiązań przez j.s.t.
Łączna kwota przypadających w danym roku budżetowym: 1) spłat rat kredytów i pożyczek, 2) wykupów papierów wartościowych emitowanych przez j.s.t., 3) potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez j.s.t. poręczeń oraz gwarancji - nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów j.s.t. (art. 169 ust. 1 ustawy o f.p.)

45 Ograniczenia w zaciąganiu zobowiązań przez j.s.t.
Łączna kwota długu j.s.t. na koniec roku budżetowego nie może przekraczać 60% wykonanych dochodów ogółem tej jednostki w tym roku budżetowym. (art. 170 ust. 1 ustawy o f.p.)

46 Ograniczenia w zaciąganiu zobowiązań przez j.s.t.
Jednostki sektora f.p., z wyjątkiem SP, nie mogą zaciągać zobowiązań finansowych, których wartość nominalna należna do zapłaty w dniu wymagalności, wyrażona w złotych, nie została ustalona w dniu zawierania transakcji. (art. 85 ust. 1 ustawy o f.p.)

47 Dochody, wydatki, przychody i rozchody budżetu miasta Gdańska w latach 2005 –2006 (mln zł)
1 142,8 1 212,5 Wydatki 1 232,6 1 450,3 Dochody - wydatki - 89,8 - 237,7 Przychody 171,1 318,5 Rozchody 81,3 80,8 Przychody-rozchody + 89,8 + 237,7 Źródło: Uchwała Nr XXXIII/1003/04 Rady Miasta Gdańska z dnia r. w sprawie uchwalenia budżetu miasta Gdańska na rok 2005; Uchwała nr XLVI Rady Miasta Gdańska z dnia r. w sprawie uchwalenia budżetu miasta Gdańska na rok 2006.

48 Zadania Ministra Finansów związane z PDP

49 Zadania Ministra Finansów
Minister finansów: 1) ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski” kwotę i relację państwowego długu publicznego i długu SP do PKB (art. 15 ust. 1 ustawy o f.p.), 2) sprawuje kontrolę nad sektorem f.p. w zakresie przestrzegania zasady stanowiącej, iż państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60% wartości rocznego PKB (art. 69 ust. 1 ustawy o f.p.),

50 Zadania Ministra finansów
3) opracowuje trzyletnią strategię zarządzania długiem SP oraz oddziaływania na państwowy dług publiczny (art. 70 ust. 1 ustawy o f.p.), 4) zaciąga zobowiązania finansowe w imieniu SP w celu sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz w związku z zarządzaniem długiem SP (art. 71 ustawy o f.p.).

51 Dług publiczny w prawie Unii Europejskiej

52 Podstawy prawne 1) Traktat z Maastricht – poziom długu publicznego, obok ograniczeń dotyczących deficytu, stanowi kryterium, w oparciu o które Komisja bada przestrzeganie dyscypliny budżetowej w państwach członkowskich. Komisja ocenia, czy stosunek zadłużenia publicznego do PKB nie przekracza wartości bazowej, chyba że stosunek ten zmniejsza się znacznie oraz w sposób ciągły i zbliża się do wartości bazowej.

53 - wartość bazową relacji długu publicznego do PKB na poziomie 60%,
Podstawy prawne 2) Protokół w sprawie procedury stosowanej w wypadku nadmiernego deficytu, stanowiący załącznik do Traktatu z Maastricht – określa: - wartość bazową relacji długu publicznego do PKB na poziomie 60%, - wartość bazową relacji deficytu publicznego do PKB na poziomie 3%,

54 Podstawy prawne - ogólną definicję długu, za który uznaje się całkowitą sumę zadłużenia brutto w wartości nominalnej, występującą na koniec roku i skonsolidowaną dla wszystkich sektorów władzy publicznej, czyli rządu centralnego, władz regionalnych lub lokalnych i funduszy ubezpieczeń społecznych (sektor general government).

55 Podstawy prawne 3) Rozporządzenie dotyczące stosowania Protokołu w sprawie procedury stosowanej w przypadku nadmiernego deficytu określa kategorię zobowiązań finansowych stanowiących dług sektora general government: - gotówka i depozyty, - papiery wartościowe inne niż akcje z wyłączeniem instrumentów pochodnych, - pożyczki.

56 Podstawy prawne 4) Europejski System Rachunków Narodowych i Regionalnych (ESA 1995) przyjęty w formie rozporządzenia Rady Unii Europejskiej z dnia 25 czerwca 1996 r. Wprowadza on dokładne kryteria zaliczenia danego podmiotu do jednego z trzech podsektorów sektora general government.

57 Podstawy prawne 5) Pakt na rzecz Stabilności i Wzrostu, który składa się z z trzech elementów: - rezolucji Rady Europejskiej w sprawie Paktu na rzecz Stabilności i Wzrostu, - rozporządzenia Rady nr 1466/97 w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budżetowych oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych, - rozporządzenia Rady nr 1467/97 w sprawie przyśpieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu

58 Różnice między państwowym długiem publicznym a długiem sektora general government
1) Inny zakres podmiotowy. Do sektora general government nie należą jednostki badawczo – rozwojowe. 2) Inny zakres przedmiotowy – różnice w tytułach dłużnych. Dług liczony zgodnie z regulacjami UE nie obejmuje zobowiązań wymagalnych.

59 Kontrowersje wokół OFE
Zgodnie z polską interpretacją zasad ESA 95 do sektora general government powinno się zaliczać otwarte fundusze emerytalne. Sektor General governemnt składa się z następujących podsektorów: - centralny (budżet państwa oraz pozabudżetowe instytucje szczebla centralnego), - lokalny (budżety JST oraz pozabudżetowe instytucje szczebla lokalnego), - fundusze ubezpieczeń społecznych (FUS, FRD, ZUS, KRUS, FP, NFZ, OFE).

60 Poziom zadłużenia Polski w latach 2005-2007
2006 2007 Dług Skarbu Państwa mld zł 440,2 483,0 532,1 % PKB 44,9 46,6 48,4 Państwowy Dług Publiczny 467,7 510,2 556,5 47,7 49,2 50,6 Dług sektora general government (z OFE w sektorze) 411,4 439,0 474,4 41,9 42,4 43,1 Dług sektora general government (bez OFE) 463,9 510,4 562,4 47,3 49,3 51,1 Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach , Warszawa 2006, s. 33.

61 Relacja długu publicznego do PKB
Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach , Warszawa 2006, s. 34.

62 Poziom deficytu budżetu państwa w latach 2005-2009
2006 2007 2008 2009 Deficyt budżetu państwa (mld zł) 28,6 29,3 30,0 Deficyt budżetu państwa (% PKB) 2,9 2,8 2,7 2,5 2,4 Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach , Warszawa 2006, s. 13.

63 Deficyt i dług publiczny w krajach UE w 2005 r.
deficyt / PKB dług / PKB Grecja -4,5 107,5 Włochy -4,1 106,4 Niemcy -3,3 67,7 Wielka Brytania -3,6 42,8 Luksemburg -1,9 6,2 Dania +4,9 35,8 Malta 74,7 Węgry -6,1 58,4 Polska -2,5 41,9 Estonia +1,6 4,8 UE 25 -2,3 63,4 Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach , Warszawa 2006, s. 33.

64 Negatywne skutki nadmiernego zadłużenia
postrzeganie Polski jako kraju o podwyższonym ryzyku oraz negatywny wpływ na poziom i zmienność stóp procentowych i kursów walutowych, negatywne następstwa przekroczenia przez Polskę kryterium z Maastricht dotyczące długu sektora general government, oznaczające opóźnienie planowanego przez Polskę wejścia do strefy euro, negatywne następstwa przekroczenia przez relację długu publicznego do PKB progów ostrożnościowych 50% i 55%, jak również konstytucyjnego limitu 60%,

65 Negatywne skutki nadmiernego zadłużenia
wypieranie kapitału prywatnego w dostępie do oszczędności krajowych, niebezpieczeństwo, że duże potrzeby pożyczkowe państwa natrafią na barierę popytu na rynku finansowym, możliwość powstania kryzysu zadłużenia i częściowej lub całkowitej utraty zdolności do terminowej obsługi długu.