“Zdrowe zasady żywienia w chorobach przewlekłych.”

“Zdrowe zasady żywienia w chorobach przewlekłych.”
dr n. med. Urszula Grata-Borkowska Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

Fizjologiczne odżywianie:
1.Zapotrzebowanie na energię: Organizm pobiera energię z pożywienia, głównie z węglowodanów i tłuszczów, a w mniejszym stopniu z białek. 1g węglowodanów 17 kJ (4 kcal) 1g tłuszczu 38kJ (9 kcal) 1g białka 17kJ (4 kcal).

1.Zapotrzebowanie na energię: Dobowe zapotrzebowanie energetyczne: Tłuszcze 20-30% Węglowodany 50-65% Białko 10-15% Średnia wartość energii kJ ( kcal) (zależy ona stanu zdrowia, płci, aktywności fizycznej, stanów fizjologicznych takich jak: ciąża, karmienie piersią).

Nadmiar energii: nadwaga i otyłość. BMI (body mass Index)

BMI: U Europejczyków rozpoznaje się ją, gdy obwód pasa przekracza:
94 cm u mężczyzn 80 cm u kobiet.

Rola składników pokarmowych w organizmie:
Budulcowa: polega na tworzeniu nowych i odbudowaniu zużytych komórek. Energetyczna: w wyniku przemian biochemicznych składników pokarmowych wyzwala się energia potrzebna do funkcjonowania organizmu i utrzymywania stałej temperatury ciała. Regulująca: funkcję tę spełniają głównie witaminy, składniki mineralne.

Białka: Białka są głównymi składnikami każdego żywego organizmu.
Budują one mięśnie i narządy, Biorą udział w tworzeniu enzymów, hormonów, krwi, chłonki, ciał odpornościowych, Dostarczają energii.

Białka: Białka zawierające aminokwasy egzogenne (organizm nie potrafi ich syntetyzować) w ilościach zbliżonych do składu aminokwasowego białka ciała ludzkiego – białka o dużej wartości biologicznej (mięso, drób i ryby, jaja, mleko, sery). Białka roślinne nie zawierają wszystkich aminokwasów egzogennych lub zawierają je w niewystarczających ilościach ( w produktach zbożowych, nasionach roślin strączkowych, ziemniakach, warzywach, owocach).

Tłuszcze: Tłuszcze zwierzęce: smalec, słonina, sadło, boczek, masło, śmietana. Tłuszcze roślinne: olej sojowy, słonecznikowy, kukurydziany, rzepakowy, oliwa z oliwek, margaryny.

Tłuszcze: Tłuszcze niewidoczne (występują w produktach nietłuszczowych np. mleku, serach, mięsie, jajach, produktach zbożowych, warzywach, owocach. Tłuszcze spożywcze. Największa wartość odżywcza, to tłuszcze zawierające NNKT (znajdują się w tłuszczach ryb, olejach: sojowym, słonecznikowym, kukurydzianym). NNKT powinny stanowić 6% ogólnej kaloryczności pożywienia dorosłego.

Tłuszcze: NNKT są składnikiem fosfolipidów błon komórkowych i organelli wewnątrzkomórkowych, Wpływają na regulację czynności układu sercowo-naczyniowego i zawartość triglicerydów we krwi. Regulacja czynności hormonów i neuromediatorów oraz wiele innych procesów biochemicznych w organizmie.

Tłuszcze: Jednonienasycowne kwasy tłuszczowe mogą być syntytezowane w organizmie. Wielonienansycone kwas tłuszczowe muszą być dostarczane z pożywieniem.

Węglowodany: Węglowodany przyswajalne i nieprzyswajalne.
Węglowodany przyswajalne: jednocukry (glukoza, fruktoa), dwucukry (sacharoza, maltoza), wielocukry (skrobia, glikogen). Węglowodany nieprzyswajalne (celuloza, hemiceluloza, pektyny) – błonnik pokarmowy. Rola węglowodanów: ekonomiczne źródło energii, które służy do utrzymania prawidłowej temperatury ciała, pracy narządów wewnętrznych oraz wykonywania pracy fizycznej.

Ocena stanu odżywienia:
Element badania pacjenta geriatrycznego na wizycie lekarskiej. Ocena pacjenta powinna określić również niedobory ilościowe i jakościowe. Pozwala to na identyfikację pacjenta, który ma problemy z jakościowym lub ilościowym żywieniem oraz dalsze monitorowanie skuteczności leczenie żywieniowego wspomagającego inne metody terapeutyczne.

Badanie podmiotowe Badanie przedmiotowe Badanie antropometryczne Badanie labolatoryjne Ocena funkcjonalna Ewentualne badanie obrazowe

Elementy pomiarów antropometrycznych:
Wzrost Masa ciała Obliczenie BMI Obwód bioder Obwód talii Wskaźnik WHR

Elementy pomiarów antropometrycznych :
Obwód podudzia i ramienia ( w populacji ludzi w wieku podeszłym dobra korelacja ze stopniem odżywienia) Ocena ilości podskórnej tkanki tłuszczowej (przy pomocy fałdomierza) Ocenę stanu odżywienia pacjenta dokonuje się na podstawie różnych skal (jedną z najczęściej używanych jest skala MNA (Mini Nutritional Assessment). Powinna ona wchodzić w skład całościowej oceny geriatrycznej.

Przykładowe badania labolatoryjne wykorzystywane do oceny stanu odżywienia: całkowita liczba limfocytów, stężenie albumin, prealbuminy, transferryna, lipidogram, elektrolity (Na+, Cl, K+, Ca2+).

Pomiar liczby limfocytów we krwi obwodowej stanowi rutynowe badanie wykonywane do oceny stanu odżywienia. Ze względu na zwiększoną syntezę białek w ostrej fazie procesu zapalenia, do prawidłowej oceny badań labolatoryjnych potrzebne jest oznaczenie CRP.

Klasyfikacja stanu niedożywienia w zależności od liczby limfocytów (7, 12): prawidłowy niedożywienie lekkie umiarkowane ciężkie Liczba limfocytów we krwi obwodowej >1500 < 800

Niedożywienie dotyczy niekiedy osób w podeszłym wieku z nadwagą lub otyłością. Występuje wtedy niedożywienie jakościowe, którego przyczyna jest niedostateczne spożywanie, wchłanianie bądź zwiększone wydalanie z organizmu składników odżywczych.

Węglowodany: 1 g węglowodanów – 4kcal (16.8kJ) energii.
Węglowodany pokrywają zapotrzebowanie na energię człowieka dorosłego średnio w 60%. Zawartość węglowodanów w organizmie człowieka jest mała i ich ilość musi być stale uzupełniana.

Węglowodany: Źródło cukrów prostych: sacharoza (100%), miód naturalny i sztuczny (84%), słodycze (50-90%), warzywa i owoce (3-15%). Źródło cukrów złożonych np. skrobii (produkty zbożowe (do 70%), suche nasiona roślin strączkowych (średnio60%), ziemniaki (15%). Wielkość spożycia węglowodanów wynosi 50-65% całkowitej energii przypadającej na 1 dzień,w tym nie więcej niż 10% może pochodzić z cukrów prostych zawartych głownie w warzywach i owocach.

Przyprawy: Przyprawy zawierają wiele antyoksydantów: witamina C, E, karotenoidy, chlorofil, flawonoidy, terpeny, limonoidy, selen oraz składniki mineralne. Niektóre przyprawy mają właściwości przeciwnowotworowe np.: czosnek. Przyprawy pobudzają łaknienie i zwiększają wydzielanie soków trawiennych. Potrawy ciężkostrawne należy intensywnie przyprawiać celm poprawienia ich strawności np. wzdęcia można niwelować koperkiem, kminkiem, majerankiem.

Przyprawy: Bazylia: zmniejsza napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, przywraca naturalne ruchy perystaltyczne jelit, działa wiatropędnie, zapobiega wzdęciom, ma właściwości przeciwzapalne i przeciw bakteryjne. Czarnuszka siewna: jej nasiona mają działanie rozkurczowe, moczopędne, żółciopędne, są środkiem przeciw robaczycy, mają zastosowanie w chorobach reumatycznych oraz stanach nerwicowych żołądka i jelit.

Przyprawy: Czaber ogrodowy: pobudza wydzielanie soków trawiennych, wzmaga trawienie, działanie wiatropędne, regulujące perystaltykę jelit, zapobiega wzdęciom. Działa przeciwzapalnie i przeciw robaczycy. Estragon: stosuje się w nieżytach i stanach skurczowych przewodu pokarmowego, we wzdęciach, w braku łaknienia, w celu pobudzenia czynności wątroby, w atonii przewodów żółciowych i pęcherzyka żółciowego. Kminek zwyczajny: w zaburzeniach trawienia, wzdęciach, bólach brzucha, nieregularnych wypróżnieniach

Przyprawy (Z. Wieczorek-Chełmińska. Żywienie w osteoporozie):
Lubczyk ogrodowy: wyciągi z lubczyka wzmagają usuwanie kwasu moczowego i chlorków z organizmu, pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, zmniejszają napięcie mięśni gładkich i dróg moczowych, przeciwdziałają wzdęciom. Majeranek jest składnikiem ziołowych mieszanek wiatropędnych, stosowanych w nieżytach żołądka i jelit. Melisa lekarska: stosowana jest w stanach ogólnego pobudzenia nerwowego, neurastenii, bezsenności, nerwicach wegetatywnych, nieżytach żołądka i jelit.

Warzywa przyprawowe: Cebula: osłabia napięcie jelit, wzmaga czynność wątroby, ma silne działanie przeciwutleniające. Chrzan: w niedokwaśnym nieżycie żołądka, w schorzeniach wątroby, zwiększa odporność organizmu. Czosnek: świeży czosnek zawiera witaminę C i witaminy z grupy B. Działa antybakteryjnie, wykrztuśnie, ściągająco, rozkurczowo, zawiera składniki przeciwutleniające. Koper ogrodowy: jest bogaty w witaminę C i prowitaminę A, zmniejsza napięcie mięśni gładkich jelit i przewodów żółciowych. Pobudza wydzielanie soków trawiennych i ma działanie wiatropędne, uspokajające, przeciwbakteryjne.

Warzywa przyprawowe: Papryka: dobre źródło witaminy C i prowitaminy A oraz witamin z grupy B. Pietruszka: nać pietruszki jest dobrym źródłem witaminy C i prowitaminy A. leczniczo stosuje się pietruszkę w niedokrwistościach, atonii woreczka żółciowego, w braku łaknienia, w niestrawnościach i wzdęciach. Ma właściwości moczopędne. Por: dobry w dolegliwościach dróg moczowych, niewydolności nerek, otyłości, zaparciach, niedokrwistości, miażdżycy.

Warzywa przyprawowe: Seler: świeże liście selera zawierają witaminę C, niewielkie ilości prowitaminy A, witaminy z grupy B, sole mineralne. Obniża ciśnienie tętnicze krwi, ma działanie moczopędne. Szczypiorek: zawiera dużo witaminy C i prowitaminy A. Wartość lecznicza podobna do cebuli.

Przyprawy korzenne: Imbir: ułatwia trawienie, poprawia krążenie, łagodzi wzdęcia, chroni przed zakażeniem układu pokarmowego i dróg żółciowych. Ma właściwości przeciwkrzepliwe. Cynamon: Bywa stosowany w niestrawnościach, wzdęciach, biegunkach. Kardamon: łagodzi niestrawność, odświeża oddech, hamuje wymioty, stosowany w zapaleniu krtani. Gałka muszkatołowa: używana w umiarkowanych ilościach łagodzi nudności, wymioty oraz wzdęcia. Ziele angielskie: pomaga w trawieniu.

Przyprawy korzenne: Anyż: przynosi ulgę w przypadku wzdęcia, łagodzi kolkę jelitową. Papryka chili: wspomaga leczenie stanów zapalnych dróg oddechowych. Pieprz czarny: ułatwia trawienie, łagodzi wzdęcia, zapobiega zaparciom i poprawia krążenie.

Czynniki wpływające na nieprawidłowe żywienie u osób starszych:
w wieku podeszłym: -towarzyszące choroby przewlekłe -depresja -żałoba -leki -demencja -zaburzenia połykania (np. o podłożu neurologicznym) -zły stan uzębienia -zaburzenia smaku i węchu -dysfunkcja różnych narządów -biegunka

Żywienie pacjentów w wieku starszym:
Podstawą żywienia pacjenta w wieku podeszłym jest dobrze zbilansowana dieta. Uwzględnia ona współistniejące choroby (nowotwory, udar, nadciśnienie tętnicze, hipecholesterolemię, cukrzycę) oraz preferencje chorego. Żywienie osób starszych powinno być dobrane indywidualnie. Każda zmiana nawyków żywieniowych u osób starszych powinna odbywać się stopniowo. Ze względu na wielochorobowość pacjentów w wieku podeszłym, trudno jest opracować zalecenia dietetyczne odpowiednie dla wszystkich pacjentów geriatrycznych.

Żywienie pacjentów w wieku starszym:
U osób przebywających w placówkach opiekuńczych , takich jak Domy Opieki Społecznej, trudniej jest przystosować dietę do każdego indywidualnego pacjenta i zazwyczaj nie uwzględnia się indywidualnych przyzwyczajeń kulinarnych danej osoby, co wpływa na gorszy stan odżywienia pensjonariuszy, gdyż wybierają oni pokarmy lubiane przez siebie.

Ogólne zasady żywienia osób w podeszłym wieku:
Zmiany fizjologiczne zachodzące w wyniku procesu starzenia w organizmie pacjenta w wieku podeszłym wymagają odpowiedniego dostosowania żywienia. U osób starszych jest mniejsze zapotrzebowanie energetyczne, dieta powinna być zmodyfikowana pod względem ilościowym i jakościowym. Zalecana jest redukcja spożycia tłuszczów oraz węglowodanów oraz odpowiednia podaż białka, witamin i minerałów. Należy pamiętać o regularnej podaży odpowiedniej ilości wody.

Osoby w wieku podeszłym powinny jeść 5-6 razy dziennie produkty zbożowe (głównie z pełnego przemiału): ryż, makarony, kasze, mąkę, płatki zbożowe. Produkty te zawierają też błonnik, co zapobiega zaparciom. 2-3 porcje warzyw oraz 2 porcje owoców (zawierają witaminy, błonnik oraz składniki mineralne.

3 razy produkty mleczne (np. mleko, maślanka, chude sery). Preferowane są napoje mleczne fermentowane, gdyż rzadziej wywołują one dolegliwości takie jak wzdęcia i bóle brzucha oraz wzbogacają mikroflorę jelitową (u pacjentów w wieku podeszłym jest zmniejszona ilość laktazy).

Zalecane są co najmniej 2 porcje dziennie produktów mięsnych i ryb (źródło białka i tłuszczu). Preferowane są chude wędliny i mięso oraz ryby morskie takie jak łosoś, dorsz, śledź czy tuńczyk. Ryby dostarczają wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz witaminę D. Tłuszcze powinny być spożywane pod postacią olejów roślinnych, bardzo zalecana jest oliwa z oliwek. Odpowiednia podaż tych składników przyczynia się do profilaktyki nowotworów czy chorób układu krążenia.

U osób w wieku podeszłym maleje zdolność wytwarzania witaminy D w skórze. Często występuje też niedobór kwasu foliowego oraz witamin z grupy B . Osoby w wieku podeszłym powinny unikać też spożywania alkoholu.

Częste błędy żywieniowe osób w wieku podeszłym:
Nieregularne spożywanie posiłków Brak ciepłego posiłku Mała różnorodność produktów i potraw Spożywanie żywności wysoko przetworzonej oraz potraw ciężkostrawnych Zbyt mała liczba posiłków Picie zbyt małej ilości wody i zastępowanie jej napojami typu kawa, herbata Niedostateczne spożywanie owoców i warzyw Pominięcie podczas przygotowywania posiłków indywidualnych przyzwyczajeń i preferencji pacjenta.

Niedożywienie: Na rynku medycznym dostępne są również preparaty odżywcze do doustnego żywienia medycznego stosowane w różnych stanach chorobowych, m.in. przy niedożywieniu często związanym z chorobami przewlekłymi oraz samym procesem starzenia się organizmu. Uraz czy zabieg operacyjny zwiększają również zapotrzebowanie energetyczne ustroju.

Kamica pęcherzyka żółciowego:
Posiłki nie powinny być zbyt zimne, ani zbyt gorące. Nie używać żółtka jaj do sporządzania potraw. Warzywa i owoce powinny być ugotowane i rozdrobnione. Można podawać je w postaci soków i przecierów. Do przygotowania zup, nie stosuje się wywarów mięsnych, kostnych ani grzybowych. Zupy i sosy zagęszcza się zawiesiną z mąki i mleka (nie stosować zasmażek).

Kamica pęcherzyka żółciowego (D. Wnęk
Kamica pęcherzyka żółciowego (D.Wnęk. Dieta w kamicy pęcherzyka żółciowego): Należy jeść regularnie (5 posiłków dziennie). Ograniczyć produkty, takie jak: tłuste wędliny ( baleron, wędliny z widocznym tłuszczem) i mięsa, wędliny podrobowe (pasztet, pasztetowa, salceson, kaszanka), tłuste sery żółte, sery pleśniowe, serki topione, serki typu fromage. Z diety całkowicie wyeliminować: smalec, słoninę, boczek. Wykluczyć także żółtko jaj.

Kamica pęcherzyka żółciowego:
Zmniejszona ilość tłuszczu w diecie ogranicza wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Do diety należy włączyć produkty bogate w ß-karoten, witaminę D, witaminę E, Wskazane też pokarmy bogate w witaminę C. Z diety należy wykluczyć produkty trudno strawne, długo zalegające w żołądku, wzdymające oraz posiłki ostro przyprawione.

Cukrzyca (B.Sińska. Skrobia oporna w żywieniu chorych na cukrzycę typu II.):
Aby zwiększyć ilość skrobi opornej w diecie, można np.: – spożywać pieczywo minimum jednodniowe, z ziaren z pełnego przemiału, wzbogacone w składniki zawierające skrobię oporną; – jadać produkty skrobiowe wystudzone, ochłodzone (np. makaron przelany zimną wodą, sałatki przyrządzone z wcześniej ugotowanych ziemniaków, zimny ryż ) – wybierać na przykład mało dojrzałe banany –wybierać przepisy na ciasta, w których, oprócz mąki, do ich sporządzania dodaje się ugotowaną, zmieloną czerwoną lub białą fasolę.

Cukrzyca: Zastosowanie skrobi opornej:
poprawia wrażliwość tkanek na insulinę, obniża glikemię poposiłkową, poprawia profil lipidowy zmniejsza masę ciała.

Cukrzyca: wysoki indeks glikemiczny (60–70): melon, banany, winogrona, rodzynki średni indeks glikemiczny (47–59): śliwki suszone, borówki amerykańskie, grejpfruty niski indeks glikemiczny (34–46): jabłka, gruszki, pomarańcze, brzoskwinie, śliwki, morele, truskawki.

Cukrzyca: Produkty o dużym indeksie glikemicznym (np. piwo, ziemniaki pieczone, frytki, chipsy, biała bagietka, marchewka gotowana, popcorn, arbuz, dynia itp.) są szybko trawione i wchłaniane w przewodzie pokarmowym. Wpływa to na wzrost glikemii poposiłkowej, gwałtowne wydzielanie insuliny, a następnie szybkie zmniejszania się stężenia glukozy we krwi. Wskutek tego zwiększa się wydzielanie glukagonu i zwiększa się łaknienie.

Cukrzyca: Produkty o małym indeksie glikemicznym (np. warzywa zielone, pomidor, marchewka surowa, cukinia, czosnek, świeże morele, makaron sojowy, makaron al dente, chleb żytni pełnoziarnisty itp.) spowalniają wchłanianie glukozy i powodują łagodne zwiększanie glikemii i insulinemii poposiłkowej. Im produkt jest bardziej rozdrobniony lub rozgotowany, tym większy jest jego indeks glikemiczny: marchewka surowa ma mały IG, a gotowana duży Stosowanie diety o dużym IG powoduje nawracającą hiperglikemię poposiłkową i hiperinsulinemię.

Cukrzyca: Posiłki musza być skomponowane pod kątem odpowiednich proporcji białka, tłuszczu i węglowodanów, z węglowodanów powinno pochodzić 40–50% kalorii, zawartość węglowodanów przyswajalnych może wynosić przykładowo 150–190 g dziennie, czyli 15–19 wymienników węglowodanowych (WW) dziennie, Powinno się spożywać produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG), Do posiłków dodać błonnik tak, aby obniżyć ich indeks glikemiczny.

Choroba wrzodowa: W okresie leczenia zalecana jest dieta łatwostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego oraz błonnika pokarmowego. Należy ograniczyć spożywanie soli i produktów słonych. Nie smażyć i nie piec produktów z dodatkiem tłuszczu. Zaleca się gotowanie na wodzie lub na parze, duszenie bez uprzedniego obsmażania oraz pieczenie w folii aluminiowej, pergaminie albo specjalnym rękawie foliowym.

Choroba wrzodowa: W celu poprawienia smaku i zapachu potraw dozwolonych w diecie można dodać łagodne przypraw. Posiłki powinny być spożywane regularnie i w niewielkich objętościach – 5 - 6 razy dziennie Posiłki – nie mogą być ani zbyt zimne, ani zbyt gorące, gdyż skrajne temperatury mogą powodować przekrwienie błony śluzowej żołądka.

Choroba wrzodowa (A.Taraszewska. Dieta w chorobie wrzodowej):
Produkty przeciwskazane: każde pieczywo świeże, pieczywo razowe żytnie i pszenne, rogaliki francuskie, mąki żytnie i razowe, grube kasze: kasza gryczana, pęczak, grube makarony, potrawy z dodatkiem mąk; smażone na tłuszczu lub polewane tłuszczem: np. naleśniki jogurty, kefir, sery żółte i topione, sery pleśniowe, sery typu feta, serki typu fromage, kwaśna śmietana Jaja gotowane na twardo, smażone na tłuszczu, jaja w majonezie

Choroba wrzodowa (A.Taraszewska. Dieta w chorbie wrzodowej):
Produkty przeciwskazane: mięsa tłuste: wieprzowina, baranina, kaczki, gęsi, dziczyzna, wędliny tłuste: pasztety, wędliny podrobowe, ryby wędzone, ryby tłuste (śledź, makrela, łosoś, sardynki, tuńczyk), mięsa peklowane, konserwy mięsne i rybne margaryny twarde, smalec, słonina, boczek frytki, ziemniaki smażone, placki ziemniaczane, pyzy, chipsy warzywa kapustne, papryka, szczypior, cebula, ogórki, szczaw, rzepa, rzodkiewki, kukurydza, warzywa z zasmażkami lub smażone, warzywa w zalewie octowej, grzyby

Produkty przeciwskazane: wszystkie owoce surowe, suszone, orzechy groch, fasola, soja, soczewica, bób czekolada, ciastka produkowane przemysłowo, chałwa, orzechy, kakao ostre: ocet, pieprz, musztarda, papryka, chrzan, maggi, kostki bulionowe

Choroba wrzodowa (A.Taraszewska. Dieta w chorbie wrzodowej) :
Produkty przeciwskazane: wywary z kości i mięsa, zupy rybne, zupy z przeciwwskazanych warzyw/owoców, zupy zaprawiane zasmażkami/kwaśną śmietaną, zupy w proszku Smażone lub pieczone z dodatkiem tłuszczu desery z dużą ilością cukru, ciasta z bitą śmietaną lub kremem, pączki, faworki, ciasto francuskie, piaskowe, kruche, keksy, makowiec, desery z przeciwwskazanych owoców, z czekoladą, z orzechami kawa, mocna herbata, mocne kakao, płynna czekolada, napoje alkoholowe, napoje gazowane

Produkty dozwolone: pszenne, czerstwe pieczywo, mąka pszenna jasna, sucharki, drobne kasze: manna, krakowska, jęczmienna, płatki owsiane (kasze i płatki wymagają czasami przetarcia), ryż, drobne makarony pszenne mleko słodkie (do 2% tłuszczu), mleko zsiadłe, świeży biały ser (chudy i półtłusty), słodka śmietanka, serki homogenizowane – w ograniczonych ilościach gotowane na miękko, w koszulkach, potrawy z jaj przygotowywane na parze: jajecznica, jaja sadzone, omlety, żółtko do zaprawiania zup

Choroba wrzodowa (A.Taraszewska. Dieta w chorbie wrzodowej) :
Produkty dozwolone: mięsa chude: drób (kurczaki, indyki – najlepiej mięso z piersi, bez skóry), wołowina, cielęcina, króliki, ryby chude: leszcz, pstrąg, szczupak, sandacz, dorsz, mintaj, morszczuk, sola, chude wędliny wieprzowe i drobiowe (szynka, polędwica, kiełbasa szynkowa) masło, margaryny miękkie kubkowe, olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej sojowy, słonecznikowy, kukurydziany

Choroba wrzodowa (A.Taraszewska. Dieta w chorobie wrzodowej) :
Produkty dozwolone: gotowane, tłuczone, puree marchew, kalafior, buraki, dynia, szpinak, kabaczki, młody zielony groszek (najlepiej przetarty), młoda fasolka szparagowa, sałata zielona, pomidory bez skórki, warzywa gotowane, z dodatkiem masła lub margaryny dojrzałe, bez skórki i pestek, gotowane (ewentualnie przetarte) jabłka, truskawki (surowe truskawki można podać za zgodą lekarza), morele, brzoskwinie, rozcieńczone, gotowane soki z malin, jeżyn, porzeczki czarnej, porzeczki czerwonej, pomarańczy, cytryny

Choroba wrzodowa (A.Taraszewska. Dieta w chorobie wrzodowej) :
Produkty dozwolone: cukier, dżemy bez pestek w ograniczonych ilościach, miód łagodne w ograniczonych ilościach: sok z cytryny, koper zielony, wanilia zupy mleczne, kleiki, krupniki z dodatkiem kasz drobnych, zupy jarzynowe z dozwolonych warzyw, zupa ziemniaczana, zupy zagęszczane zawiesiną mąki w wodzie lub słodkiej śmietance, zupy zaprawiane żółtkiem lub z dodatkiem masła gotowane, duszone bez uprzedniego obsmażania, pieczone w folii aluminiowej/pergaminie/rękawie foliowym, potrawki, pulpety, budynie

Choroba wrzodowa (A.Taraszewska. Dieta w chorobie wrzodowej):
Produkty dozwolone: kisiele, musy, galaretki z owoców dozwolonych, kompoty z dozwolonych owoców, galaretki, kisiele, kremy z mleka, ciasto drożdżowe czerstwe, mało słodki biszkopt woda, słaba herbata, słaba kawa zbożowa

Stłuszczenie wątroby:
Stosowanie diety bogatobiałkowej, niskotłuszczowej z ograniczeniem cukrów prostych. Tłuszcz powinien stanowić ok. 25% energii. W diecie zalecane jest zwiększenie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, natomiast ograniczenie tłuszczów zwierzęcych oraz kwasów tłuszczowych trans. Nadmierne spożycie cukrów prostych również przyczynia się do nasilenia procesu stłuszczenia wątroby.

Stłuszczenie wątroby:
Głównym źródłem węglowodanów w diecie powinny być cukry złożone (pokarmy bogatobłonnikowe o niskim indeksie glikemicznym). Zaleca się normalizację masy ciała chorego. Zmniejszenie masy ciała nie powinno przekraczać 1,5 kg/tydzień, ponieważ szybszy ubytek na wadze może prowadzić do pogorszenia funkcji wątroby.

Dna moczanowa – produkty zabronione:
wywary z kości i mięsna, esencjonalne rosoły, galarety mięsne i rybne, konserwy mięsne i rybne, ryby z rodziny śledziowatych (sardynki, szproty, śledzie), tłuste ryby, podroby, wszystkie wędliny, dziczyzna, baranina, cielęcina, Sery białe tłuste, sery podpuszczkowe-żółte, sery pleśniowe i topione Tłuszcze zwierzęce (łój, słonina, boczek) Rabarbar

Dna moczanowa – produkty zabronione:
Suche nasiona roślin strączkowych, soczewica, fasolka szparagowa, groszek zielony, kukurydza, szczaw, szpinak, niektóre grzyby Alkohol, Kawa naturalna, herbata czarna, kakao Ostre przyprawy Marynaty

Dna moczanowa – produkty dozwolone:
W ograniczonych ilościach wołowina, wieprzowina, kura. Z ryb: sandacz, dorsz, mintaj, pstrąg Mleko, napoje fermentowane mleczne (kefir, jogurt, maślanka, mleko acidofilne) Sery białe chude (twarogowe) Masło (małe ilości), śmietana (małe ilości)-w przypadku hiperlipidemii są zabronione

Dna moczanowa – produkty dozwolone:
Owoce Warzywa kapustne z wyjątkiem brokułów, pomidory, chrzan Produkty zbożowe, głównie ryż Miód, dżemy, marmolady- w przypadku cukrzycy i hipertrigicerydemii są zabronione Soki owocowe Herbatki ziołowe i owocowe Wody mineralne alkaliczne

Pieczywo-bułka grahamka 50g Margaryna 5g
Przykładowe jadłospisy (dieta niskopurynowa ) (L.Pachołowska, Mirosław Jarosz Dna moczanowa): Śniadanie: Twarożek z rzodkiewką (ser biały półtłusty 50g, jogurt naturalny 2% tł. 50g, rzodkiewka 50g, szczypiorek 5g) Pieczywo-bułka grahamka 50g Margaryna 5g Dżem jagodowy niskosłodzony 10g

Przykładowe jadłospisy (dieta niskopurynowa ) (L
Przykładowe jadłospisy (dieta niskopurynowa ) (L.Pachołowska, Mirosław Jarosz Dna moczanowa) : Śniadanie II: Kanapka ze schabem pieczonym (chleb razowy 50g, margaryna 5g, sałata 20g, schab pieczony 20g, pomidor 130g) Warzywa (papryka) 80g

Sałata z jogurtem (sałata 40g, jogurt naturalny 50g)
Przykładowe jadłospisy (dieta niskopurynowa ) (L.Pachołowska, Mirosław Jarosz Dna moczanowa) : Obiad: Krupnik(włoszczyzna 50g, wywar 300g, kasza jęczmienna 15g, ziemniaki 100g) Kurczak pieczony 100 g Ryż gotowany brązowy 15g Surówka z cykorii, marchwi i jabłka (cykoria 40g, marchew 50g, jabłko 50g, olej 10g) Sałata z jogurtem (sałata 40g, jogurt naturalny 50g)

Przykładowe jadłospisy (dieta niskopurynowa ) (L
Przykładowe jadłospisy (dieta niskopurynowa ) (L.Pachołowska, Mirosław Jarosz Dna moczanowa) : Kolacja: Wędlina (poledwica sopocka) 20g Pieczywo (chleb graham) 50g Margaryna 5g Sałatka jarzynowa (marchew 30g, pietruszka-korzęń 20g, seler 20g, groszek zielony 10g, jabłko 50g, majonez 8g) Ogórek 50g Kawa zbozowa z mlekiem (mleko 1,5-2% tł.) 250g.

Zalecenia żywieniowe w osteoporozie:
Czynniki żywieniowe korzystnie wpływające na funkcję układu kostnego: Prawidłowa podaż pierwiastków: wapnia i fosforu, manganu, cynku, miedzi Właściwa ilość białka w diecie Prawidłowa podaż witaminy C oraz witaminy K Abstynencja alkoholowa Aktwynośc fizyczna

Rola wapnia: Zawartość wapnia w organizmie człowieka ok. 1200g; 99% znajduje się w kościach i zębach, głownie w postaci fosforanów. Zaledwie 10g Ca jest zgromadzone poza układem kostnym ( w komórkach nerwowych, mięśniowych, w płynach ustrojowych). Jeśli podaż wapnia jest mała lub średnia, to jego wchłanianie odbywa się przez transport aktywny za pośrednictwem oktywnego metabolitu witaminy D3 (1,25(OH)2D3

Rola wapnia: U dorosłych wapń warunkuje utrzymanie optymalnej masy kostnej, Bierze też udział w procesach krzepnięcia oraz przewodnictwa nerwowo-mięśniowego. Podaż wapnia w dzieciństwie i w okresie dojrzewania ma wpływ na masę kostną i szybkość jej utraty w wieku dorosłym.

Odpowiednia podaż wapnia w okresie wzrastania jest niezbędna do właściwej mineralizacji kośćca odpowiada za osiągnięcie szczytowej masy kostnej. Wtedy przyswajalność wapnia jest największa i wynosi ok. 400 mg/dobę. Zalecana dobowa podaż wapnia w diecie kobiety : 1000mg/dobe > mg/dobę Mężczyżni : 1000 mg/dobę

Składniki pokarmowe wpływające na przyswajalność wapnia: Istotne przyspieszenie wzrostu szkieletu obserwowane w okresie dojrzewania zależy bardziej od odpowiedniej podaży białka, aniżeli wapnia i fosforu, co wynika ze zmian hormonalnych zachodzących w tym okresie. Jednak podaż wapnia jest bardzo istotna , aby osiągnąć optymalna masę kośća. Białko ma istotny wpływ na gospodarkę wapniową w organizmie i ryzyko złamań.

Spożycie białka ilości ok. 1,2g/kg m.c. przy minimalnej podaży wapnia >400 mg/dobę zmniejsza utratę masy kostnej, Zmniejsza ryzyko złamania bliższego odcinka kości udowej oraz skraca czas rehabilitacji po złamaniu osteoporotycznym. Niedobór białka może wpłynąć na małą masę mięśniową, co zwiększa ryzyko upadków i złamań. Jednak w przypadku zbyt dużej podaży białka dochodzi do większego wydalania wapnia z moczem, dlatego powinna być odpowiednia ilość tego składnika pokarmowego.

Składnikiem wpływającym na przyswajalność wapnia jest witamina D. Jej niedobór zmniejsza przyswajalność wapnia i najczęściej jest związany małą synteza w skórze (maleje ona wraz z wiekiem). Wchłanianie wapnia maleje również po menopauzie (mało estrogenów). Estrogeny zwiększają absorpcje wapnia pośrednio, przez wzrost wytwarzania witaminy D w nerkach oraz warunkują prawidłową odpowiedź receptorów jelitowych na tę witaminę.

Dieta bogata w sód nasila wydalanie wapnia. Składniki pokarmowe utrudniające wchłanianie wapnia: fityniany (m.in. W surowych warzywach), błonnik pokarmowy (zwłaszcza pektyny; kwas uronowy tworzy z wapniem nierozpuszczalne kompleksy).

Źródła wapnia: mleko i jego przetwory. Wapń w produktach mlecznych jest dobrze przysajalny (m.in. Ze względu na obecność laktozy). Chude produkty mleczne zmniejszają też ilość tłuszczu w diecie, co ogranicza odkładanie się tłuszczu w adipocytach i zmniejsza stosunek tkanki tłuszczowej do tkanki mięśniowej. Uzupełnienie podaży wapnia z mleka, to pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa i rośliny strączkowe.

Prawidłowo zbilansowana dieta, która dostarcza odpowiedniej ilości wapnia, nie jest wskazaniem do suplementacji farmakologicznej. Jeśli spożycie produktów farmakologicznych trzeba ograniczyć oraz gdy mamy rozpoznaną osteoporozę, zaleca się również farmakoterapie preparatami wapniowymi.

Źródłem witaminy D są ryby i tłuszcze rybne np. oleje z wątroby dorsza i tuńczyka. Niektóre produkty zbożowe, pieczywo, mleko, margaryny są wzbogacane w witaminę D. Witamina ta w niewielkim stopniu występuje w mięsie drobiowym, wołowym i wieprzowym.

Fosfor: Równowaga fosforanowo-wapniowa jest warunkiem prawidłowego wzrostu i funkcji układu kostnego. W organizmie ok. 90% fosforu występuje w kościach i zębach w postaci fosforanów wapnia. Prawidłowe stężenie fosforu jest utrzymywane dzięki działaniu PTH i witaminy D. Warunkiem prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforanowej jest odpowiedni stosunek wapnia do fosforu w pożywieniu. U dorosłych powinien on wynosić 1:1.

Cynk, mangan i miedź są kofaktorami enzymów, które biorą udział w syntezie składników macierzy kostnej. Miedź i mangan wykazują działanie synergistyczne z wapniem. Odpowiednia ilość magnezu i potasu zapobiega utracie masy kostnej oraz skraca czas rehabilitacji po złamaniach osteoporotycznych. Witamina K jest konieczna do syntezy osteokalcyny. Spożywanie więcej niż 2 filiżanek kawy dziennie lub 4 filiżanek herbaty zwiększa ryzyko złamań osteoporotycznych. Jeśli podaż wapnia<800 mg na dobę u osób dorosłych, wówczas kofeina zwiększa jego utratę.

Używki w osteoporozie:
Alkohol nasila wydalanie wapnia z moczem i zaburza funkcję osteoblastów, a tym samym utrudnia procesy kościotworzenia. Przewlekły alkoholizm często współistnieje z małym stężeniem wapnia we krwi. Palenie papierosów to główny czynnik ryzyka wystąpienia osteoporozy. Nikotyna może bezpośrednio hamować czynność osteoblastów, a zawarty w dymie tytoniowym kdm upośledza gospodarkę wapniową.

Zalecenia żywieniowe w osteoporozie (Z. Wieczorek-Chełmińska
Zalecenia żywieniowe w osteoporozie (Z. Wieczorek-Chełmińska. Żywienie w osteoporozie.): Przykładowy jadłospis: I śniadanie: mleko, pieczywo razowe i białe z domowym majonezem i pomidorem, owoce. II śniadanie: krem z twarogu i owoców. Obiad: zupa cebulowa, kulebiak z mięsem i kapustą, sos pieczarkowy, surówka wielowarzywna, kompot z owoców mieszanych Podwieczorek: jogurt z kiełkami pszenicy.

Przykładowy jadłospis: I śniadanie: zupa mleczna z kaszą manną, pieczywo mieszane, pasta z twarogu i włoszczyzny, napój z kwasu buraczanego II śniadanie: chleb chrupki, sałatka z kukurydzy, herbata z cytryną Obiad: zupa sojowa, dorsz w sosie cynamonowym, surówka z cebuli, ziemniaki, herbata ziołowa. Podwieczorek: owoce Kolacja: pieczeń rzymska z selera, sos chrzanowy, surówka z marchwi i porów, kefir.

Instytut Żywności i Żywienia w osteoporozie- wybrane zasady racjonalnego żywienia:
Codziennie jedz co najmniej pięć porcji produktów zbożowych. Zawarta w nich skrobia dostarcza energii mięśniom, a błonnik reguluje pracę jelit. Jedz codziennie cztery porcje warzyw i trzy owoców (zaopatrzą one organizm w wystarczająca ilość witamin i składników mineralnych, a także błonnika). Dwie szklanki mleka dziennie zapewniają odpowiednią ilość wapnia a także dużo białka. Pozostałą ilość potrzebnego białka dostarczy jedna porcja ryb, grochu, fasoli, ½ porcji mięsa lub drobiu. Zalecane są oleje i miękki margaryny.

Zalecenia żywieniowe w niedokrwistości:
Są różne rodzaje niedokrwistości; 80% stanowi niedokrwistość z niedoboru żelaza. Inne typy niedokrwistości: megalolastyczna (niedobór witaminy B12 i kwasu foliowego) złośliwa powstaje w wyniku braku gastromukoproteiny, któa jest niezbędna do wchłaniania witaminy B12 aplastyczna: powstaje w yniku zmniejszonego wytwarzania czerwonych ciałek krwi przez uszkodzony szpik hemolityczna powstaje na skutek przyspieszonego rozpadu krwinek czerwonych pod wpływem leków.

Duża zawartość żelaza w produkcie nie zawsze oznacza, że jest on dobrym źródłem tego pierwiastka. Przyswajalność żelaza uzależniona jest od wielu czynników, takich jak obecność czynników hamujących i wspomagających wchłanianie, rodzaj żelaza oraz stan gospodarki żelazem danego organizmu. Substancje, które znacznie zmniejszają dostępność żelaza, to między innymi fityniany (występujące między innymi w otrębach i nasionach roślin strączkowych), niektóre polifenole (w kawie i herbacie), błonnik, a także duże ilości wapnia.

Produkty bogate w żelazo: 1)mięso i przetwory mięsne (wołowina, cielęcina, baranina, gęś, kaczka, królik, wędliny podrobowe: kaszanka, pasztet, pasztetowa, salceson) 2)podroby mięsne (wątroba wieprzowa, wołowa, cielęca, drobiowa) 3) ryby (łosoś, makrela, sardynka, śledź oraz dorsz wędzony, makrela wędzona, pikling, sardynka w pomidorach, sardynka w oleju, tuńczyk w wodzie, tuńczyk w oleju) 4)jaja (żółtko jaja kurzego, jajko na twardo, jajko na miękko, jajko sadzone , jajecznica)

Produkty bogate w żelazo: 5) produkty zbożowe (chleb żytni razowy z soją i słonecznikiem, chleb żytni razowy, chleb żytni pełnoziarnisty, pumpernikiel, chleb chrupki, chleb graham, bułki grahamki, otręby pszenne, płatki owsiane, płatki żytnie, kasza jaglana, kasza gryczana, kasza pęczak, ryż brązowy) 6)nasiona i ziarna (dynia, słonecznik, sezam,mak) 7) orzechy (zwłaszcza pistacjowe, laskowe, arachidowe, migdały, włoskie, wiórki kokosowe)

Produkty bogate w żelazo: 8)warzywa ( boćwina, bób, brokuły, brukselka, burak, cykoria, czosnek, fasola szparagowa, groszek zielony, kalarepa, koper ogrodowy, pietruszka liście i korzeń, por, szczaw, szczypiorek, szpinak 9)owoce (porzeczki czarne, porzeczki białe, porzeczki czerwone, poziomki, maliny, awokado) 10)owoce suszone (morele, śliwki, figi, daktyle, rodzynki, jabłka) 11)nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soczewica, soja oraz kiełki soczewicy i soi)

Najważniejszym czynnikiem ułatwiającym wchłanianie żelaza są duże ilości witaminy C. Dlatego porcja mięsa lub ryby zawsze powinna być spożywana z surówką. Do kanapki w wędliną warto dodać pomidora czy paprykę. Czynnikami wspomagającymi wchłanianie żelaza są także kwasy organiczne, np. kwas cytrynowy, jabłkowy, mlekowy (obecny w produktach kiszonych).

Foliany (folacyna, kwas foliowy) to duża grupa związków, pochodnych pteryny o zróżnicowanym stopniu utlenienia, wykazujących aktywność biologiczną kwasu foliowego.

We wszystkich grupach wiekowych występuje duże ryzyko niedoboru kwasu foliowego. Wiąże się to z niejednakową przyswajalnością poszczególnych pochodnych kwasu foliowego występujących w żywności. Mimo że ich zawartość w niektórych produktach jest duża, to przyswajalność kwasu foliowego jest mała. Zalecane jest spożywanie pokarmów bogatych w foliany lub zastępowanie ich syntetycznym kwasem foliowym w profilaktycznej dawce dziennej 400 µg.

Źródła folianów: warzywa i owoce, np.: szpinak, brokuły, kapusta włoska, nasiona roślin strączkowych, awokado, kiwi, mango, pomarańcze, jak również wątroba i drożdże produkty zbożowe.

Nazwa witaminy B12 obejmuje grupę korynoidów zawierającą w swojej cząsteczce jon kobaltu. Występuje kilka form tej witaminy, które różnią się budową chemiczną oraz trwałością, a w organizmie łatwo przechodzą z jednej formy w drugą.

Duże ryzyko niedoborów witaminy B12: u osób nadużywających alkoholu, u ludzi w podeszłym wieku, u osób z chorobami układu pokarmowego oraz u wegetarian (głównym źródłem witaminy B12 są produkty pochodzenia zwierzęcego). W przypadku tej witaminy również nie stwierdzono działań ubocznych nadmiernego jej spożycia. Zaobserwowano jedynie u niektórych osób spożywających przez dłuższy czas duże dawek witaminy B12 objawy uczuleniowe.

Źródłem witaminy B12 są produkty pochodzenia zwierzęcego. Produkty roślinne nie zawierają witaminy B12. Dość duże ilości tej witaminy są syntetyzowane przez florę bakteryjną przewodu pokarmowego. Największe jej ilości znajdują się w podrobach i w niektórych rybach. Główne grupy produktów dostarczających witaminę B12 w codziennej diecie zalicza się: mięso i jego przetwory, mleko i jego przetwory, ryby i ich przetwory, jaja.

Zalecenia żywieniowe w niedokrwistości (Z. Wieczorek-Chełmińska
Zalecenia żywieniowe w niedokrwistości (Z. Wieczorek-Chełmińska. Żywienie w niedokrwistościach): Przykładowy jadłospis: I śniadanie: mleko z płatkami kukurydzianymi, pieczywo razowe z masłem, pasztet z chudego mięsa, rzodkiewki, herbata z cyrtyną II śniadanie: chleb z kminkiem, ser biały, pomidor, napój bananowo-miętowy. Obiad: zupa koperkowa z lanym ciastem, królik duszony w jarzynach, surówka z cebuli, ziemniaki, mus morelowy Kolacja: kabaczki faszerowane rybą, surówka z pomidorów i jabłek, napój z żurawin.

Zalecenia żywieniowe w niedokrwistości (Z. Wieczorek-Chełmińska
Zalecenia żywieniowe w niedokrwistości (Z. Wieczorek-Chełmińska. Żywienie w niedokrwistościach): Przykładowy jadłospis: I śniadanie: grejfrut, pieczywo ciemne i jasne z domowym majonezem, parówki cielęce, sałatka z cukinii z pomidorami, herbata II śniadanie: bułka z masłem, sałatka z indyka z boczniakiem, owoce Obiad: zupa orzechowa z mięsem, pomidory nadziewane ziemniakami, surówka z brokułów i jabłek, kisiel witaminowy z porzeczek Kolacja: warzywa z szynka i makaronem, sos miętowy, kisiel pomarańczowy.

Wskazówki do przyrządzania potraw:
Potrawy przyrządzać wyłącznie ze świeżych produktów. Warzywa, owoce i ziemniaki myć dokładnie przed obraniem, płukać w wodzie, najlepiej bieżącej, zaraz po obraniu. Rozdrabniać produkty bezpośrednio przed dalszym przyrządzeniem, używając nierdzewnych noży. Mięso, ryby, drób myć krótko w dużych kawałkach.

Produkt przeznaczony do gotowania (warzywa, ziemniaki, mięso, drób, ryby) wkładać do wrzącej wody. Potrawę gotować jak najkrócej pod przykryciem, tylko do momentu, w którym produkty będą miękkie. Warzywa i ziemniaki gotować w małej ilości wody. Mrożonek przeznaczonych do gotowania nie rozmrażać, wrzucać na wrzącą wodę.

Nie używać do potraw tłuszczów nieświeżych. Nie smażyć na tłuszczu przypalonym. Tłuszcz do smażenia powinien być użyty jednorazowo. Podczas smażenia nie dopuszczać do dymienia tłuszczu. Nie stosować masła i margaryny do smażenia i pieczenia mięsa, ryb i drobiu (w zbyt wysokiej temperaturze ulegają one rozkładowi, wytwarzając związki szkodliwe dla zdrowia np. akroleinę).

Podczas sporządzania potraw duszonych, nie obsmaażać produktu, lecz włożyć do naczynia z niewielką ilością wrzącej wody, doprawić; w przypadku duszenia z warzywami dodać olej rzepakowy lub oliwę. Podczas pieczenia wstawić potrawę do nagrzanego piekarnika i po zarumienieniu-dopiekać w niższej temperaturze. Starać się spożywać potrawy zaraz po przyrządzeniu, nie odgrzewać ich i nie podgrzewać.

Zasady odchudzania: Podstawą odchudzania jest motywacja.
Należy stopniowo zmieniać sposób żywienia, stosując dietę o ujemnym bilansie energetycznym, dostarczając wszystkich składników odżywczych. Nie należy stosować tzw. modnych diet, które opierają się na gwałtownej i radykalnej zmianie sposobu żywienia. Produkty powinny być niskoenergetyczne z ograniczona ilością tłuszczu. Nie spożywać cukru, słodyczy, słodkich napojów.

Zasady odchudzania: Zapewnić odpowiednią ilość białka w postaci produktów niskotłuszczowych. Potrawy przyrządzać metodą gotowania w wodzie, duszenia bez wcześniejszego obsmażania, pieczenia w rękawie żaroodpornym. Potrawy podprawiać jogurtem-wykluczyć śmietanę, zasmażki, tłuszcz. Spożywać 5 posiłków dziennie (zachować regularność) -ostatni na 3 godziny przed snem; nie jeść w nocy; nie omijać posiłków, nie podjadać między posiłkami)

Zasady odchudzania: Posiłki spożywać powoli i w spokoju.
Kończyć jedzenie z lekkim poczuciem niedosytu. Po 15 minutach dochodzi do odczucia pełnego nasycenia. W dietach niskoenergetycznych zaleca się spożycie tłuszczu w granicach 25-35%, nasyconych kwasów łuszczowych <7%, a węglowodany powinny stanowić 50-60% ogółu energii. Węglowodany złożone powinny pochodzić z warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych i nasion roślin strączkowych.

Zasady odchudzania: Zawartość błonnika w diecie 20-30g i mniej niż 200 mg cholesterolu na dzień. Zapobieganie efektowi jo-jo: wahaniu się masy ciała. Utrzymywanie odpowiedniej masy ciała po schudnięciu jest możliwe dzięki aktywności fizycznej i jednoczesnemu przestrzeganiu diety redukcyjnej. Dieta odchudzająca powinna być stosowana pod kontrolą lekarza i dietetyka.

Zasady odchudzania: Produkty w diecie odchudzającej:
Gruboziarniste produkty zbożowe bogate w błonnik, witaminy z grupy B, magnez. Niewielkie ilości olejów roślinnych. Produkty mięsne o obniżonej zawartości tłuszczu (mięso drobiowe bez skóry, królik, cielęcina, schab) oraz ryby morskie. Warzywa i owoce w każdym posiłku (5 razy dziennie) Chude mleko i produkty mleczne (chudy ser twarogowy, jogurt naturalny, kefir, maślanka) Ok. 2 l płynów dziennie.

Interakcja lek-żywność :
Zmiana farmakokinetyki bądź farmakodynamiki leku lub substancji odżywczej. Farmakokinetyka – to dziedzina farmakologii opisująca zmiany stężenia leku lub jego metabolitów w ustroju w czasie.

LADME: L – liberation (uwolnienie) A – absorption (wchłanianie)
D – distribution (rozmieszczenie) M – metabolism (metabolizm) E – excretion lub elimination (wydalanie/usuwanie)

Farmakodynamika: Farmakodynamika – zajmuje się mechanizmami działania leków i innych substancji chemicznych na organizm, strukturami wrażliwymi na te działania oraz efektami tego działania (działania pożądane i niepożądane).

Interakcje leków z żywnością:
Składniki żywności mogą wzmagać lub zaburzać działanie preparatów farmaceutycznych Zmieniać czas działania Oddziaływać na natężenie objawów niepożądanych.

Interakcje leków z żywnością:
Interakcje leków z żywnością zachodzą na różnych poziomach: Składniki żywności a leki Zanieczyszczenia żywności (zw. chemiczne, hormony, antybiotyki)-leki Stan odżywienia – leki.

Czynniki zwiększające wchłanianie :
Posiłek bogatotłuszczowy Pusty żołądek Soki owocowe

Czynniki zmniejszające wchłaniniae wchłanianie :
Posiłek bogatobiałkowy Mleko i jego przetwory Dieta bogata w błonnik Herbata (zawiera taninę) Preparaty witaminowe , suplementy

Interakcje na etapie wchłaniania przykłady:
Niektóre leki podawane z żywnością wchłaniają się w większym stopniu niż w przypadku przyjmowania na czczo, np.: gryzeofulwina (lek przeciwgrzybiczy; związek słabo rozpuszczalny w wodzie a bardzo w tłuszczach) wzrost stężenia leku we krwi podczas spożywania pokarmów wysokotłuszczowych (smażone jajka, bekon, duża ilość masła, smalec, pełnotłuste mleko).

Leki przeciw pasożytnicze +tłuszcze: (np. albendazol, mebendazol) wzrost wchłaniania Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne + tłuszcze (np. amitryptylina, imipramina ) wzrost wchłaniania Preparaty teofiliny (eufilina) +tłuszcze: wzrost wchłaniania Także czerwona papryka (sosy, przeciery z papryki) zwiększają wchłanianie teofiliny z przewodu pokarmowego i powodują wzrost stężenia tego leku we krwi.

Beta – blokery (leki stosowane m.in. w nadciśnieniu tętniczym i chorobie niedokrwiennej serca np. bisoprolol) + posiłki bogatotłuszczowe : wzrost wchłaniania

Spadek wchłaniania kaptoprylu w przypadku podania łącznie z posiłkiem Kwasy tłuszczowe (obecne głównie w posiłkach bogatotłuszczowych) + blokery konwertazy (grupa leków stosowanych m.in. w nadciśnieniu tętniczym np. enalapryl): tworzą słabo wchłanialne kompleksy. Może wystąpić brak lub osłabienie efektów terapeutycznych.

Ograniczenie spożycia sodu (NaCl):
Restrykcyjne ograniczenie spożycia sodu (całkowite zaprzestanie przyjmowania soli) (zwłaszcza u osób po 65 r.ż.) wraz z jednoczesnym przyjmowaniem inhibitorów konwertazy (grupy leków m.in. stosowanych w nadciśnieniu tętniczym) może spowodować zaburzenie ukrwienia nerek i ich czynności, co może prowadzić do uszkodzenia nerek.

Erytromycyna przyjmowana z sokiem pomarańczowym prowadzi do nieskuteczności leczenia Azytromycyna+ posiłek bogatowęglowodanowy: spadek wchłaniania leku z przewodu pokarmowego; brak skuteczności leczenia.

Interakcje na etapie wchłaniania:
Herbata i kawa (tanina) hamują wchłanianie preparatów żelaza stosowanych w leczeniu niedokrwistości . Duża ilość węglowodanów w pożywieniu zmniejsza wchłanianie paracetamolu. Jony wapnia reagują łatwo z tetracykliną oraz doksycycliną, dlatego mleko ogranicza wchłanianie antybiotyków, chemioterapeutyków (tetracyklin, fluorochinolonów);

Przykładowe leki przyjmowane na czczo:
łączą się w przewodzie pokarmowym z jonami dwuwartościowymi zawartymi w pokarmie i dlatego powinny być przyjmowane na czczo np.: Alendronian i etydronian (w osteoporozie) Felodypina (inhibitor kanału wapniowego – lek stosowany w leczeniu m.in. nadciśnienia tętniczego) Astemizol, terfenadyna ( w leczeniu alergii)

błonnik jest mieszaniną związków polisacharydowych (celuloza, hemiceluloza, pektyny, gumy, śluzy) i niepolisacharydowych (ligniny), które wchodzą w skład ścian komórkowych roślin. błonnik nierozpuszczalny w wodzie - czyli celulozę, hemicelulozę, ligninę błonnik rozpuszczalny - pektyny, gumy i śluzy.

Produkty zawierające błonnik (m.in. płatki owsiane, chleb razowy, otręby) powodują absorpcję (ogranicza wchłanianie) preparatów naparstnicy (np. digoxiny, bemecoru-stosowanych m.in. w zaawansowanej niewydolności krążenia) oraz trójpierścieniowych leków antydepresyjnych (np. amitryptyliny, imipraminy).

Interakcje na etapie wchłaniania:
Mięso, soki owocowe, ryby i sery powodują zakwaszenie treści żołądkowo-jelitowej zwiększając wchłanianie leków o charakterze kwaśnym Dieta jarska powoduje alkalizację treści żołądkowo-jelitowej ułatwiając wchłanianie leków zasadowych , a utrudniając wchłanianie leków kwaśnych.

Interakcje na etapie dystrybucji:
Wolne kwasy tłuszczowe (posiłki bogatotłuszczowe) przedostają się z pożywienia do krwi i są wiązane przez określone białka, z którymi wiąże się także wiele leków. Dochodzi do rywalizacji pomiędzy kwasami tłuszczowymi a cząsteczkami wprowadzonego leku. W wyniku tego część leku pozostaje niezwiązana i wrasta jej toksyczność i możliwość wystąpienia objawów ubocznych.

Interakcje na etapie dystrybucji:
Leki silnie wiążące się z białkami osocza to m.in. niesterydowe leki przeciwzapalne Blokada części białek transportowych może być wywołana nie tylko dietą bogatotłuszczową, Głodzenie lub redukowanie tkanki tłuszczowej też powoduje wzrost poziomu wolnych kwasów tłuszczowych we krwi.

Interakcje na etapie metabolizmu:
Pokarmy zawierające heterocykliczne aminy (suszone lub grillowane mięso) Zmniejszenie stężenia teofiliny (euphyliny, theophyliny) zażywanej tuż po lub w trakcie spożycia smażonego lub grillowanego mięsa. Dieta wysokobiałkowa i niskowęglowodanowa

Interakcje soku grejpfrutowego z lekiem:
Sok grejfrutowy blokuje grupy enzymów, które są odpowiedzialne za metabolizm niektórych leków. Soki, a szczególnie sok grejfrutowy (zawierają furanokumaryny oraz flawonoidy) Wzrost stężenia leków we krwi Wzrost ryzyka wystąpienia objawów niepożądanych Wzrost ryzyka zatrucia

Interakcje soku grejpfrutowego z lekiem:
Niektóre blokery kanału wapniowego (leki stosowane w nadciśnieniu tętniczym, np. nitrendypina) +sok grejfrutowy mogą powodować zbytnie obniżenie ciśnienia krwi i bóle głowy. Astemizol (lek stosowany w alergii) +sok z grejpfrutów może prowadzić do zaburzeń rytmu serca

Interakcje soku grejpfrutowego i grejpfrutów z lekiem:
Aby uniknąć interakcji leku z sokiem grejfrutowym nie należy pić soku co najmniej 4 godziny przed przyjęciem leku i 4 godziny po jego przyjęciu. Jeżeli sok z grejpfrutów jest spożywany codziennie, to wpływ grejfruta na metabolizm leku może się utrzymywać dłużej i jednorazowy odstęp pomiędzy wypiciem soku grejpfrutowego a przyjęciem leku, może nie zapobiec interakcjom.

Interakcje soku grejpfrutowego i grejpfrutów z lekiem:
Inne owoce cytrusowe takie jak: pomelo, pomarańcza gorzka, limetka, zawierają takie same flawonoidy oraz furanokumaryny i mogą dać taki sam efekt jak sok z grejpfrutów. Bezpieczna przerwa pomiędzy zażyciem leku a zjedzeniem tych owoców wynosi co najmniej 4 godziny.

Zahamowanie metabolizmu tyraminy zawartej w pokarmach poddanych fermentacji przez inhibitory monoaminooksydazy (jedną z grup leków stosowanych m.in. w leczeniu depresji) może spowodować wzrost ciśnienia krwi; ryzyko przełomu nadciśnieniowego,

Interakcje na etapie metabolizmu (M. Jarosz, K. Wolnicka, M
Interakcje na etapie metabolizmu (M.Jarosz, K. Wolnicka, M. Ryżko-Skiba, W. Respondek, E. Rychlik. Jak uniknąć interakcji pomiędzy lekami a zywnością): Pokarmy bogate w tyraminę: Salami, pepperoni, sery (m.in. Ementaler, Camembert, Cheddar, Blu , Brie, Mozarella, Parmezan) Ryby (marynowane, solone, wędzone) Wątroba wołowa (przechowywana) Wątróbka z kurczaka (przechowywana) Sos sojowy

Interakcje na etapie metabolizmu (M.Jarosz, K. Wolnicka, M. Ryżko-Skiba, W. Respondek, E. Rychlik. Jak uniknąć interakcji pomiędzy lekami a żywnością): Pokarmy bogate w tyraminę: Kawior Kiełbasa Bolgna Koncentrat mięsny w zupach lub sosach Banany przejrzałe Czekolada Figi (przejrzałe lub z puszki)

Interakcje na etapie metabolizmu (M.Jarosz, K. Wolnicka, M. Ryżko-Skiba, W. Respondek, E. Rychlik. Jak uniknąć interakcji pomiędzy lekami a żywnością): Pokarmy bogate w tyraminę: Awokado Bób Ekstrakt z drożdży Suplement drożdży Kofeina w dużych ilościach Niektóre rodzaje win

Spożycie dużej ilości alkoholu powoduje zahamowanie aktywności enzymów metabolizujących leki (jednorazowe spożycie) Przewlekłe nadużywanie alkoholu indukuje enzymy wątrobowe

Przyjmowanie antybiotyków może prowadzić do niekorzystnych zmian w składzie mikroflory bakteryjnej, co może powodować ich upośledzoną transformację.

Antagonizm: Polega na ograniczeniu skuteczności terapii poprzez działania przeciwstawne leków i żywności.

Antagonizm: Osłabienie działania leków przeciwzakrzepowych (np. warfaryny) u osób spożywających dietę bogatą w witaminę K (brokuły, jaja w dużych ilościach , jarmuż, brukselka, sałata, kalafior, wątroby, rzeżucha, kiełki, zielone warzywa liściaste- szpinak, kolendra , kapusta, mniszek lekarski liście, boćwina-liście, olej sojowy, bawełniany, rzepakowy, oliwa z oliwek, produkty typu sosy do sałatek, majonezy, szparagi, soczewica, musztarda, rzepa, burak cukrowy).

Antagonizm: Warzywa mrożone mają większą zawartość witaminy K niż świeże, dlatego w większym stopniu wpływają na działanie antykoagulantów. Dobrze jest codziennie spożywać tę samą ilość warzyw i owoców codziennie, co pomaga w stabilizacji wskaźnika INR. Zalecana jest raczej stała ilość produktów zawierających witaminę K niż ich całkowita eliminacja.

Interakcje warfaryny:
Produkty o dużej zawartości białka powodują opóźnione i mniejsze wchłanianie warfaryny. Leki zobojętniające treść żołądka oraz alkohol powodują przyspieszenie biotransformacji, co powoduje osłabione jej działanie.

Synergizm: Efekt addycyjny (występuje, kiedy działanie leku oraz składnika żywności sumuje się) Hiperaddycyjny ( kiedy działanie leku oraz żywności przewyższa sumę działania każdego z nich)

Synergizm: kofeiną i teofilina ( 2-3 filiżanki kawy dziennie, może spowodować wystąpienie objawów niepożądanych leku) Żurawina i grejfrut również wchodzą w interakcje z warfaryną (w literaturze anglojęzycznej są doniesienia o interakcji warfaryny z sokiem żurawinowym). Sok z żurawiny i inne preparaty z żurawiny nasilają działanie warfaryny.

Synergizm: NLPZ (kwas acetylosalicylowy) + kofeina, napoje zawierające kofeinę (Coca Cola, Red Bull, Pepsi) –zwiększają działanie kwasu acetylosalicylowego (efekt addycyjny).

Synergizm: lukrecja (substancja bioaktywna – glicyryzyna) oraz preparaty naparstnicy (bemecor, digoxin) ; lukrecja jest stosowana w przemyśle browarniczym, cukiernictwie, przemyśle tytoniowym, też jako środek wykrztuśny i przeczyszczający

Synergizm: Lukrecja + środki moczopędne z grupy diuretyków pętlowych (np. furosemid) : może dojść do na przykład hipopotasemii Witamina E (obniża lepkość krwi) + np. acenokumarol (lek antykoagulacyjny; przeciwzakrzepowy)

Synergizm: Sole potasowe (substytuty soli NaCl), soki pomidorowe w dużych ilościach + inhibitory ACE (np. enalapryl) (spożywane jednocześnie) mogą powodować wzrost stężenia potasu we krwi.

Ważne wskazówki: Lek należy popijać wodą
Bezwzględnie przeciwskazane jest zażywanie leków z napojami alkoholowymi Należy unikać równoczesnego przyjmowania leków z preparatami witaminowo-mineralnymi. Odpowiednia pora przyjmowania leków w stosunku do posiłków.

Podsumowanie: Żywienie zgodnie z potrzebami organizmu człowieka stanowi jeden z głównych czynników wpływających na utrzymanie stanu zdrowia. Determinuje jego prawidłowe funkcjonowanie oraz wspomaga leczenie chorób przewlekłych jak również jest elementem profilaktyki zdrowotnej oraz narzędziem terapeutycznym.

“Zdrowe zasady żywienia w chorobach przewlekłych.”

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "“Zdrowe zasady żywienia w chorobach przewlekłych.”"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres

Wejść

Zaloguj się poprzez sieć społeczną:

“Zdrowe zasady żywienia w chorobach przewlekłych.”

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "“Zdrowe zasady żywienia w chorobach przewlekłych.”"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres