Konstytucyjne środki ochrony wolności i praw jednostki

Konstytucyjne środki ochrony wolności i praw jednostki
Skarga konstytucyjna

Korzenie skargi konstytucyjnej
Niemieckie korzenie skargi konstytucyjnej, termin skarga konstytucyjna użyty w literaturze niemieckiej w XIX w.; Konstytucja Rzeszy z 1849 r. – Sąd Rzeszy mógł orzekać o skargach obywateli niemieckich na naruszenie praw gwarantowanych w Konstytucji, nie weszła jednak w życie Konstytucja RFN z 1949 r., regulacja rozwinięta w ustawie o FTK z 1951r.

Modele skargi konstytucyjnej
Skarga konstytucyjna jest instytucją zróżnicowaną, nie istnieje jej jednolity model ani definicja. Najogólniej można ją zdefiniować jako przysługujące jednostce w stosunku do państwa roszczenie o ochronę jej podstawowych praw w szczególnym postępowaniu przez sądem konstytucyjnym.

Model skargi o szerokim zakresie przedmiotowym i podmiotowym
Niemcy, Szwajcaria

Model niemiecki można skarżyć zarówno akty generalne, jak i indywidualne (wyroki sądowe) konstytucje poszczególnych landów (w Szwajcarii - nie) umowy międzynarodowe ustawy federalne i ustawy landów akty generalne i indywidualne organów administracji wyroki sądów powszechnych i administracyjnych wyroki sądów konstytucyjnych landów bezczynność organów, w tym także ustawodawcy

wyłącznie akty stosowania prawa (Słowenia)
Model skargi o wąskim zakresie przedmiotowym i szerokim zakresie podmiotowym wyłącznie akty stosowania prawa (Słowenia) wyłącznie akty generalne – Polska i Węgry

Skarga konstytucyjna służąca ochronie pewnych kategorii praw i wolności określonych w Konstytucji
amparo wyborcze w Hiszpanii wniosek indywidualny w Austrii

Skarga powszechna (actio popularis)
Węgry, RFN (Bawaria) Cechy: podmiot – każdy, bez konieczności wykazywania interesu prawnego, również w imieniu innej osoby oraz w interesie publicznym, brak konieczności wyczerpania toku instancji, ograniczanie przesłanek formalnych tylko do formy pisemnej. brak terminu do wniesienia.

Model skargi konstytucyjnej w świetle art. 79 Konstytucji
Art. 79 Konstytucji „Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”.

Model skargi konstytucyjnej w świetle art. 79 Konstytucji
Konstrukcja skargi konstytucyjnej, przyjęta w Konstytucji RP pozwala usytuować ją wśród skarg o wąskim zakresie przedmiotowym i szerokim zakresie podmiotowym.

Geneza obecnego modelu skargi konstytucyjnej Polsce
Przyczyny zawężenia zakresu przedmiotowego skargi: argumenty pragmatyczne, wynikające z obawy przed masowym korzystaniem przez obywateli z nowego środka ochrony praw i wolności jednostki, dotychczasowa koncepcja TK jako „organu rozstrzygającego o prawach w sensie przedmiotowym, a nie podmiotowym”,

Geneza obecnego modelu skargi konstytucyjnej Polsce
wizja konfliktów z organami stosującymi prawa, zwłaszcza z sądami, negatywne stanowisko SN oraz KRS w kwestii szerokiego modelu skargi. Zwolennicy szerszego ujęcia skargi w nowej ustawie zasadniczej podnosili, że jest to w istocie wniosek indywidualny, a nie środek ochrony wolności praw w ścisłym tego słowa znaczeniu.

Zakres podmiotowy skargi konstytucyjnej
tzw. zdolność skargowa prawo do skargi konstytucyjnej przysługuje każdemu, czyje konstytucyjne wolności i prawa zostały naruszone – art. 79 Konstytucji

Prawo to przysługuje zatem „każdemu”, a więc nie jest związane z faktem posiadania obywatelstwa polskiego przez skarżącego. Przysługuje zatem w równym stopniu także cudzoziemców, jak i bezpaństwowcom.

W dotychczasowym orzecznictwie TK jako zasadę przyjął, że prawo do skargi ma wyłącznie „podmiot konstytucyjnych wolności i praw, nie zaś dowolny podmiot, z którym przepisy prawa łączą określone uprawnienia, kompetencje, czy obowiązki”.

Trybunał przyjmuje zatem, że w tekście skargi skarżący musi wykazać, że osoba wnosząca skargę jest podmiotem danej wolności lub prawa, a także że „ta wolność lub to prawo ma rangę konstytucyjną, tzn. ich podstawą jest przepis konstytucyjny”. Por. wyroki: SK 10/01, SK 23/02, SK 9/02, K 5/01.

osoby fizyczne, podmioty zbiorowe - ale tylko takie, które mogą być podmiotami konstytucyjnych wolności i praw, zasadniczo osoby prawne prawa prywatnego, a także podmioty nieposiadające osobowości prawnej, jeżeli mogą być podmiotami danej wolności lub prawa.

„Osoby prawne również korzystają z owych wolności i praw, ale tylko w takim zakresie, w jakim ich działalność jest przejawem wolności zrzeszania się albo jeśli chodzi o prawo własności oraz inne konstytucyjnie zagwarantowane wolności lub prawa jednostki” (K 5/01).

W świetle orzecznictwa TK zdolność skargową posiadają: organizacje społeczne, stowarzyszenia, spółdzielnie, związki zawodowe, partie polityczne i inne osoby prawne prawa prywatnego. Zastrzega jednak konieczność każdorazowego ustalenia, czy w danym przypadku mamy do czynienia z wolnością lub prawem, które mogą przysługiwać podmiotom zbiorowym.

Do tej grupy zaliczył zwłaszcza: prawa do własności (art. 64), wolności działalności gospodarczej (art. 20 i 22), wolności prasy (art. 14), wolności tworzenia i działania partii politycznych (art.11), prawa do sądu (art. 45), prawa do wynagrodzenia szkody (art. 77 ust. 2), prawa do występowania z wnioskiem do RPO (art. 80), por. wyrok 24 X 2000r., SK 7/00, a także SK 12/98, SK 6/99.

Zawężenie zakresu podmiotowego skargi wynika z art. 79 ust. 2 - prawo do skargi konstytucyjnej nie dotyczy prawa do azylu i prawa do uzyskania statusu uchodźcy (ust. 2). Wyłączenie to budzi jednak zastrzeżenia doktryny.

- Kwestia zdolności skargowej osób prawnych prawa publicznego
Nierozstrzygnięta jest definitywnie kwestia legitymacji do złożenia skargi konstytucyjnej osób prawnych prawa publicznego (działających w ramach sektora publicznego).

Kwestia zdolności skargowej osób prawnych prawa publicznego
W praktyce wątpliwości dotyczyły: jednostek samorządu terytorialnego (zwłaszcza gmin), państwowych osób prawnych i spółek z udziałem Skarbu Państwa, samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej.

Co do jednostek samorządu terytorialnego ukształtowała się już linia orzecznicza odmawiająca tym jednostkom prawa do występowania ze skargami.

W przypadku skarg odwołujących się do konstytucyjnej gwarancji ochrony prawa własności (art. 64) uznał, że przepis ten nie jest właściwym wzorcem kontroli ingerencji w praw majątkowe gmin. Taką rolę pełni natomiast art. 165 Konstytucji. Por. postanowienia w sprawach Ts 72/01, Ts 116/02, Ts 35/04, Ts 74/04, Ts9/05, a także K 19/00.

W dotychczasowej praktyce Trybunał nie odrzucił jednak zupełnie możliwości korzystania z prawa do skargi przez osoby prawne prawa publicznego wówczas, gdy działają poza sferą imperium. Tym argumentem uzasadnił dopuszczenie do merytorycznego rozpoznania skargi Agencji Nieruchomości Rolnych (wyrok z 21 III 2005r., SK 24/04).

Ewoluowało natomiast orzecznictwo TK w kwestii legitymacji do wniesienia skargi przez publiczne podmioty gospodarcze (jednoosobowe spółki SP oraz spółki akcyjne z udziałem SP). Po wcześniejszych wahaniach Trybunał odmawia tej grupie podmiotów publicznych zdolności skargowej.

W postanowieniach z 8 XI 2005 r. o sygn. Ts 203/04 i Ts 204/04 (wydanych w składzie 3-osobowym) TK uwzględnił zażalenie spółki KGHM Polska Miedź S.A na odmowę nadania skardze biegu ze względu na brak zdolności skargowej. Natomiast w postanowieniu z 20 XII 2007 r., (SK 67/05), wydanym w składzie 5-osobowym, Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Por. także postanowienie odmawiające legitymacji KGHM z SK z 8 IV 2008 r., (80/06), a także jednoosobowej spółce SP (Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA) w postanowieniu z 6 IV 2011 r.(SK 21/07).

Zdolność skargową podmiotów publicznych uznawał natomiast w sytuacji, w której ograniczeniu ich praw związanych z realizacją zadań publicznych towarzyszy równocześnie ograniczenie praw jednostek. Trybunał przyjął do merytorycznego rozpoznania skargę samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej w zakresie prawa do równej dla wszystkich ochrony własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 2), wyrok z 4 IV 2005r., SK 7/03.

Zdolność skargowa dziecka poczętego
Dopuszczalność prawa do skargi dziecka poczętego można uzasadnić faktem uznania dziecka poczętego za podmiot praw konstytucyjnych, natomiast inną kwestią jest w tym wypadku sprawa reprezentowania skarżącego.

Możliwość rozstrzygnięcia skargi po śmierci skarżącego
TK uznaje możliwość rozstrzygnięcia skargi po śmierci skarżącego (wyrok z 15 IV 2003 r., SK 4/02).

Podstawa skargi konstytucyjnej – konstytucyjne wolności i prawa
Z art. 79 wynika, że w drodze skargi konstytucyjnej chronione są wyłącznie prawa i wolności konstytucyjne, nie zaś przyznane na gruncie regulacji ustawowe. W praktyce powstają jednak wątpliwości co do tego, jakie konstytucyjne wolności i prawa chronione mogą być podstawą skargi konstytucyjnej.

Podstawą skargi konstytucyjnej mogą być nie tylko prawa i wolności sformułowane w rozdziale II Konstytucji, ale każdy inny przepis konstytucyjny, z którego można wyprowadzić wolności lub prawa. W grę wchodzą tu więc także prawa i wolności sformułowane w rozdziale I Konstytucji, w szczególności – w świetle orzecznictwa TK – wolność działalności gospodarczej (art. 22).

Prawa, które mogą być dochodzone „w granicach określonych w ustawie” (art. 81 Konstytucji) a prawo do skargi konstytucyjnej

Do tej grupy należy m.in.: prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo pracownika do dni wolnych od pracy oraz do urlopu, określenie minimalnego wynagrodzenia, ochrona konsumentów, użytkowników, najemców i inne.

Dwa stanowiska doktryny: 1. prawa i wolności wymienione w art. 81 poprzez fakt, że mogą być dochodzone jedynie w granicach określonych w ustawie nie tracą swojego konstytucyjnego charakteru, a co za tym idzie spełniona jest przesłanka dopuszczalności skargi określona w art. 79.

Według drugiego poglądu, potwierdzonego także przez TK w orzeczeniu z 8 V 2000r. (SK. 22/99), w przypadku praw wymienionych w art. 81 nie jest dopuszczalne zastosowanie środków ochrony prawno-konstytucyjnej, a więc skargi konstytucyjnej. Prawa te mogą być dochodzone tylko na podstawie regulacji ustawowej.

Zasady ustroju sformułowane w rozdziale I Konstytucji jako samodzielna podstawa skargi konstytucyjnej

W doktrynie spotkać można poglądy dopuszczające taką możliwość. Wśród takich zasad wskazuje się: zasadę wolności działalności gospodarczej, zasadę ochrony własności, zasadę demokratycznego państwa prawnego, a w jej ramach zwłaszcza zasadę ochrony praw słusznie nabytych, zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego prawa.

W orzeczeniu z 8 XII 1999 (SK 19/99), a także SK 26/01 dopuścił możliwość powoływania się na art. 2 w takim zakresie, w jakim skarżący skonkretyzuje naruszenie prawa podmiotowego, np. prawo do ochrony interesów w toku, czy prawo do ochrony praw nabytych.

Inaczej w orzeczeniu z 23 XI 1998 (K 7/98), w którym zakwestionował możliwość oparcia skargi konstytucyjnej na art. 2 nawet w sytuacji, gdy skarżący dowodziłby, że w obrębie art. 2 zostały naruszone: zasada lex retro non agit, ochrony praw słusznie nabytych, zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego prawa i inne.

Podobne stanowisko zajął w wyrokach SK 21/99 i SK 16/00, SK 10/03, podkreślając, że zasada ochrony praw słusznie nabytych ma charakter zasady przedmiotowej (SK 20/04).

Stanowisko TK w kwestii wyłączenia dopuszczalności powoływania się w skardze na zasadę równości jako samoistnego wzorca kontroli konstytucyjności zakwestionowanego aktu. Por. Postanowienie z 24 X 2001r., SK 10/01 wraz pięcioma zdaniami odrębnymi do tego orzeczenia.

Art. 31 ust. 3 Konstytucji nie statuuje żadnych praw ani wolności konstytucyjnych. Powołanie art. 31 ust. 3 Konstytucji w skardze konstytucyjnej powinno więc „towarzyszyć innemu przepisowi, będącemu źródłem prawa lub wolności” wyrok z 14 grudnia 2005 r., sygn. SK 22/05, OTK ZU nr 11/A/2005, poz. 135).

Zakres przedmiotowy skargi konstytucyjnej
Zakres przedmiotowy skargi konstytucyjnej wyznacza zakres aktów, które mogą być kwestionowane w drodze skargi. W myśl art. 79 ustawy zasadniczej skarga może być wniesiona tylko przeciwko aktom ogólnym leżącym u podstaw rozstrzygnięć indywidualnych (ustawy lub inne akty normatywne).

Wąski zakres przedmiotowy skargi konstytucyjnej w świetle Konstytucji RP polega zatem na ograniczeniu podstaw skargi do zarzutu, że orzeczenie naruszające prawa lub wolności skarżącego zostało wydane w oparciu o przepis prawa sprzeczny z Konstytucją. skarga przeciw normie, a nie przeciw orzeczeniu.

Wyłączone są z zakresu skargi: akty stosowania prawa, bezczynność organów władzy publicznej, zaniechanie ustawodawcy - w świetle orzecznictwa TK „polski model skargi konstytucyjnej wyklucza skargę konstytucyjną kwestionującą zaniechanie ustawodawcy”; „skarga konstytucyjna nie może zmierzać do żądania, aby orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego zastąpiło ustawodawcę pozytywnego” (orzeczenie z 27 I 1998r.).

Pojęcie aktu normatywnego w świetle art. 79 Konstytucji
Konstytucja nie udziela jasnej odpowiedzi na pytanie, czy pojęcie to ma w art. 79 charakter autonomiczny względem art. 188, czy też jego znaczenie należy interpretować w świetle zakresu właściwości TK określonego w tym ostatnim przepisie.

Dwa stanowiska doktryny w kwestii interpretacji art. 188 w kontekście pojęcia aktu normatywnego w art. 79 ustawy zasadniczej.

1. Autonomiczne określenie pojęcia aktu normatywnego w art. 79. Na rzecz tego stanowiska przemawia przyjmowana konsekwentnie w orzecznictwie TK definicja materialna aktu normatywnego, uznająca za taki każdy akt zawierający normy abstrakcyjno-generalne.

2. Materialną podstawę skargi konstytucyjnej stanowi art.79 ust. 1, natomiast normę kompetencyjną dla Trybunału zawiera art. 188 pkt. 5. W świetle tego ostatniego Trybunał nie może orzekać w sprawie konstytucyjności wszystkich aktów normatywnych, ale jedynie w tym przepisie wymienionych. Intencja ta nie wynika jednak w sposób czytelny z art. 188 Konstytucji.

Akty prawa miejscowego jako przedmiot skargi konstytucyjnej
W doktrynie więcej zwolenników ma pogląd, uznający wyłączenie aktów prawa miejscowego z zakresu przedmiotowego skargi za nieuzasadnione. Argument - funkcja gwarancyjna skargi konstytucyjnej.

Trybunał po pewnych wahaniach, dostrzegł możliwość uczynienia przedmiotem skargi konstytucyjnej aktów prawa miejscowego, „o ile mają one charakter normatywny i mogą być zaliczone do aktów normatywnych w rozumieniu konstytucyjnym” (Ts 139/00).

Trybunał wyłączył natomiast, choć także w tym względzie jego orzecznictwo nie było konsekwentne, możliwość kontroli miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

W postanowieniu z 9 XII 1999 r.( Ts 19/99) stwierdził, że w przypadku mpzp ocena „musi być dokonywana in casu, z punktu widzenia konkretnych okoliczności sprawy i przesłanek decydujących o podjęciu ostatecznego rozstrzygnięcia w konkretnym postępowaniu, które toczyło się przed wniesieniem skargi konstytucyjnej”.

W późniejszym orzeczeniu wydanym ze skargi konstytucyjnej w pełnym składzie (SK 42/02) TK uznał jednak, że mpzp jest szczególnego rodzaju aktem prawa miejscowego, który nie w pełni odpowiada cechom aktów normatywnych określonych w art. 188 pkt 1-3 i pkt 5 w związku z art. 79 ust. 1 Konstytucji, zaś Trybunał „nie ma rozwiązań ustrojowych i związanych z nimi rozwiązań proceduralnych dostosowanych do badania stanów faktycznych, które determinują treść postanowień planu zagospodarowania przestrzennego”.

Umowy międzynarodowe jako przedmiot skargi konstytucyjnej
Nie ma także jednolitego stanowiska w doktrynie w kwestii włączenia do zakresu przedmiotowego skargi konstytucyjnej ratyfikowanych umów międzynarodowych.

Umowy międzynarodowe jako przedmiot skargi konstytucyjnej
Wątpliwości, czy pojęcie „akt normatywny” z art. 79 Konstytucji obejmuje wyłącznie akty stanowione przez organy władzy publicznej RP, żaden przepis konstytucyjny nie wiąże pojęcia aktu normatywnego z polskimi organami władzy publicznej.

Akty prawa UE jako przedmiot skargi konstytucyjnej
Wyrok z XI 2011 r. (SK 45/09) - „aktem normatywnym, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, może być nie tylko akt normatywny wydany przez któryś z organów polskich, ale także – po spełnieniu dalszych warunków – akt wydany przez organ organizacji międzynarodowej, której członkiem jest Rzeczpospolita Polska. Dotyczy to w pierwszym rzędzie aktów należących do prawa Unii Europejskiej, stanowionych przez instytucje tej organizacji. Akty takie wchodzą bowiem w skład obowiązującego w Polsce porządku prawnego i wyznaczają sytuacje prawne jednostki”.

Zdaniem TK, rozporządzenie unijne wykazuje cechy aktu normatywnego w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji z uwagi na fakt, że „mogą zawierać normy, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzeka ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach jednostek, określonych w Konstytucji”.

Skutkiem wyroku nie może być utrata mocy obowiązującej norm niezgodnych z Konstytucją (jak w przypadku aktów prawa krajowego), ale „tylko pozbawienie aktów unijnego prawa pochodnego możliwości stosowania przez organy polskie i wywierania skutków prawnych w Polsce. Skutkiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego byłoby zatem zawieszenie stosowania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej niezgodnych z Konstytucją norm prawa unijnego”.

Akt normatywny jako podstawa prawna rozstrzygnięcia w indywidualnej sprawie
Ograniczenie podstaw skargi do zarzutu, że orzeczenie naruszające prawa lub wolności skarżącego zostało wydane w oparciu o przepis prawa sprzeczny z Konstytucją.

Przedmiotem postępowania jest konstytucyjność aktu normatywnego, zaś w wyroku Trybunał stwierdza jedynie – abstrahując od rozstrzygnięcia w indywidualnej sprawie – czy kontrolowany akt (przepis prawny) jest zgodny lub niezgodny z wzorcem konstytucyjnym.

Z chwilą nadania skardze biegu, postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym traci specyficzne, odrębne cechy procedury skargi konstytucyjnej, tocząc się na zasadach właściwych dla rozpoznawania wniosków i pytań prawnych.

Skarga konstytucyjna jako środek akcesoryjny
Oznacza to, że skarżący może uczynić przedmiotem zaskarżenia wyłącznie przepisy zastosowane w jego sprawie, które legły u podstaw ostatecznego jej rozstrzygnięcia przez sąd lub organ administracji publicznej.

Wykluczone są zatem skargi, gdy: naruszenie konstytucyjnych wolności lub praw wynika bezpośrednio z ustawy i nie jest możliwe wydanie na jej podstawie aktu konkretno-indywidualnego określone zakazy lub nakazy adresowane do jednostki mają bezpośrednią moc obowiązującą, nie wymagają więc wydawania orzeczenia ani konstytutywnego ani deklaratoryjnego przez organ władzy publicznej. Por. postanowienie z 23 V 2000r. (Ts 115/99).

„(…) Zgodność z Konstytucją przepisu ustawy (innego aktu normatywnego), który daje podstawę tylko do wydawania aktów normatywnych o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, w zasadzie nie może być badana w trybie skargi konstytucyjnej” (SK 8/04).

Trybunał wymaga wykazania „(…) istnienia związku przyczynowego (…) między zarzuconym naruszeniem wolności (praw) konstytucyjnych a rozstrzygnięciem, które ów skutek spowodowało” (SK 6/02). Por. np. postanowienie z 17 VI 1998r., Ts 22/98, por. też SK 6/02.

Jak podkreśla TK – „samo stwierdzenie, iż dany przepis stanowił formalną podstawę prawną określonego rozstrzygnięcia indywidualnej sprawy nie jest wystarczające dla uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności tego przepisu, jeżeli w rzeczywistości problem dotyczy niewłaściwego jego zastosowania albo nieprawidłowo dokonanej wykładni”.

Wyłączenie możliwości skarżenia naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw skarżącego wskutek nieprawidłowej interpretacji i zastosowania przepisu zgodnego z Konstytucją.

Dla ograniczenia negatywnych dla skarżącego następstw tej sytuacji Trybunał przyjmuje, że przepis ma takie brzmienie, jakie jest mu nadawane w jednolitej praktyce orzeczniczej sądów lub organów administracji, nawet wówczas, gdy jest to wykładnia prowadząca do sprzeczności z konstytucją.

Trybunał nie poszukuje własnej, zgodnej z Konstytucją, wykładni takiego przepisu, przyjmując stosowanie tzw. „prawa żyjącego”. Por wyrok SK 12/03.

Art. 52 uTK z 2015 r. – novum TK może zwracać się do SN, NSA oraz sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych o przekazanie informacji w sprawie wykładni określonego przepisu prawa w orzecznictwie sądowym lub jego stosowania. Art. 53 uTK – obowiązek sądów i innych organów władzy publicznej do udzielania TK informacji oraz przedstawiania akt postępowania związanych się z postępowaniem toczącym się przed TK

Skarga na tzw. pominięcia prawodawcze
Z zakresu przedmiotowego skargi konstytucyjnej wyłączona jest bezczynność organów władzy publicznej, w tym także tzw. zaniechania ustawodawcy.

Skarga na tzw. pominięcia prawodawcze
Jednocześnie TK przyjmuje, że może on w ramach swojej kompetencji badać, czy „w zaskarżonym unormowaniu nie brakuje elementów, bez których, ze względu na naturę danej regulacji, może ono budzić wątpliwości natury konstytucyjnej” . Por. wyrok SK 53/04

Przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej
Dopuszczalność wystąpienia ze skargą konstytucyjną jest uwarunkowana spełnieniem kilku istotnych przesłanek: formalne, czyli procesowe materialne.

Przesłanki materialne
Wymóg, by naruszenie wolności lub prawa miało charakter: osobisty, aktualny bezpośredni.

Interes osobisty skarżącego oznacza, że: musi być on osobiście zainteresowany usunięciem naruszenia; jest adresatem danej normy prawnej, zaś na skutek zaistnienia przewidzianych w tej normie okoliczności powstają prawa lub obowiązki, które dotyczą go osobiście; wydane na podstawie aktu normatywnego orzeczenie musi dotyczyć skarżącego, a nie praw osoby trzeciej.

Interes prawny zakłada, że naruszenie dotyczyć musi sytuacji prawnej skarżącego. Naruszenie nie może mieć tylko charakteru faktycznego. Skarga nie może też służyć dla ochrony różnych, nie mających charakteru prawnego interesów: ekonomicznych, zawodowych. Interesu prawnego skarżącego nie można też utożsamiać z interesem publicznym.

Interes aktualny skarżącego zakłada, że naruszenie jego praw lub wolności nie może mieć charakteru potencjalnego, hipotetycznego. Naruszenie musiało być dokonane w przeszłości i/lub trwać w chwili wnoszenia skargi konstytucyjnej. W chwili wniesienia skargi skarżący musi być ograniczony w swoich prawach.

Aktualność naruszenia ma miejsce także wtedy, gdy dany akt normatywny już nie obowiązuje, ale aktualny w momencie wnoszenia skargi konstytucyjnej jest skutek tego aktu.

Przesłanki formalne (procesowe)
3-miesięczny termin od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia (art. 64 uTK), forma pisma procesowego (art. 60), przymus adwokacki (art. 66 uTK). brak wymogu opłaty wpisowej

3-miesięczny termin w do wniesienia skargi
Ostateczny termin sformułowania elementów skargi konstytucyjnej, a zatem określenia jej granic, które wiążą Trybunał zarówno w trakcie rozpoznania wstępnego, jak i merytorycznego. Por. wyrok z 26 marca 2002 r. (sygn. SK 2/01, OTK ZU nr 2/2002, poz. 15)

3-miesięczny termin w do wniesienia skargi
Nie jest dopuszczalna późniejsza modyfikacja tych granic, co odnosi się zarówno do przedmiotu skargi konstytucyjnej, jak też jej podstaw. Por. np. postanowienia TK z: 19 stycznia 2000 r., sygn. Ts 172/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 49; 28 października 2002 r., sygn. Ts 164/01, OTK ZU nr 4/B/2002, poz. 263).

Tzw. przymus adwokacki Rozszerzenie zakresu przymusu adwokackiego w stosunku do uTK z 1997 r. Obejmuje: Sporządzenie i wniesienie skargi Reprezentowanie skarżącego w postępowaniu

Tzw. przymus adwokacki Przymus adwokacki nie obowiązuje, jeżeli skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych (art. 66 uTK). Możliwość ustanowienia adwokata lub radcy prawnego z urzędu w razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej (wniosek do sądu rejonowego)

Ad. przesłanki procesowe
Zasada subsydiarność (ostateczność rozstrzygnięcia w sprawie - art. 79 Konstytucji). Skarżący powinien wykorzystać uprzednio, jeżeli jest to możliwe, inne przysługujące mu środki prawne i wyczerpać normalny tok instancji.

Tok instancji to każdy etap postępowania, gdy możliwe jest wydanie merytorycznego orzeczenia.

Motywy wprowadzenia wymogu subsydiarności: chęć przeniesienia ciężaru ochrony konstytucyjnie gwarantowanych praw i wolności na sądy, nadzwyczajny charakter skargi, pomocniczy charakter skargi w stosunku do innych instrumentów ochrony praw i wolności.

Pojęcie „ostateczność orzeczenia”
Istotne różnice w ujmowaniu ostateczności orzeczenia w poszczególnych procedurach. W ujęciu Konstytucji jest to pojęcie odrębne o możliwie najogólniejszym charakterze, odnoszące się do wszelkiego rodzaju końcowych rozstrzygnięć podejmowanych we wszelkiego rodzaju postępowaniach przed sądami i organami administracji publicznej. Orzeczenie TK z 5 XII 1997 r. (Ts 1/97)

Pojęcie „ostateczność orzeczenia”
Skarga konstytucyjna może być uruchomiona, gdy skarżący nie dysponuje już żadną proceduralną możliwością uruchomienia dalszego postępowania. Od orzeczenia nie przysługuje żaden inny środek odwoławczy ani środek zaskarżania.

Postępowanie administracyjne
Dopiero skorzystanie z istniejącej w danym przypadku drogi kontroli sądowej otwiera możliwość wniesienia skargi konstytucyjnej. W przeciwnym wypadku nie można ocenić, czy mamy do czynienia z niekonstytucyjnością aktu normatywnego jako podstawy orzeczenia, czy z wadliwością aktu stosowania prawa. Por. postanowienie z 4 II 1998 r., Ts 1/97.

Postępowanie karne Wobec nadzwyczajnego charakteru kasacji w postępowaniu karnym, miarodajny dla liczenia biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej jest prawomocny wyrok sądu II instancji. Nie jest natomiast wymagane wniesienie kasacji do SN. Por. postanowienie z 1 VIII 2000 r., Ts 71/100.

Postępowanie cywilne Po nowelizacji k.p.c. z 2004 r. - skarga kasacyjna w postępowaniu cywilnym ma charakter nadzwyczajnego środka zaskarżania. Dla wyczerpania drogi prawnej w postępowaniu cywilnym wystarcza złożenie apelacji lub zażalenia, 3-miesięczny termin do wniesienia skargi do TK liczy się od dnia doręczenia skarżącemu orzeczenia sądu II instancji.

Wymóg subsydiarności Art. 67 uTK z 2015 r.
Art. 67 uTK z 2015 r. Jeżeli skarżący wniósł nadzwyczajny środek zaskarżania, TK może zawiesić postępowanie do czasu rozpoznania tego środka.

Wymóg subsydiarności – postulaty rozluźnienia
Odstąpienie od tego wymogu „gdy na płaszczyźnie stosowania prawa ukształtowało się już jednolite rozumienie przepisów, które mają stać się przedmiotem skargi konstytucyjnej”. Tak m.in. P. Tuleja, M. Grzybowski

Zastosowanie wzoru niemieckiego: odejście od nakazywania uprzedniego wyczerpania drogi prawnej, gdy skarga ma znaczenie powszechne, albo jeżeli taki wymóg mógłby spowodować poważny i nieodwracalny uszczerbek dla skarżącego.

Gdy jednostka już na etapie postępowania w I instancji podnosi zarzut niekonstytucyjności aktu, ale sąd nie podziela tych wątpliwości i nie występuje z pytaniem prawnym do TK. Nieracjonalność sztywnego wymogu wyczerpania toku instancji w takiej sytuacji.

Postępowanie ze skargą konstytucyjną
Rozbudowany system wstępnej kontroli warunków formalnych skargi uTK z 1997 r. na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego możliwość wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie nadania skardze biegu

uTK z 2015 r. wstępna kontrola skargi na posiedzeniu niejawnym w składzie 3 sędziów brak możliwości wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie nadania skardze biegu

Katalog zamknięty przesłanek formalnych (procesowych) - wyrok z 15 IV 2003 r., SK 4/02.

Jeżeli skarga nie odpowiada warunkom formalnym, przewodniczący składu orzekającego wydaje zarządzenie dot. wezwania do usunięcia braków w terminie 7 dni (art. 77 uTK).

Ujemne przesłanki procesowe
wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne, skarga jest oczywiście bezzasadna bądź została wycofana, kwestionowany akt normatywny utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia (art. 77)

Tzw. przedłużona moc obowiązująca aktu normatywnego: sytuacji, gdy regulacja formalnie uchylona może nadal choćby w ograniczonym zakresie, wywierać w dalszym ciągu skutki prawne w odniesieniu do określonych stanów faktycznych.

Utożsamianie w orzecznictwie TK utraty mocy obowiązującej przepisu prawnego z jednorazowym „skonsumowaniem” się tego przepisu. Por. postanowienie z 28 XI 2001 r. (SK 5/01), w którym Trybunał umorzył postępowanie z uwagi na uznanie utraty mocy obowiązującej dekretu PKWN.

Art. 77 ust. 3 uTK Trybunał nie umarza postępowania jeżeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw.

„Wyjątek od reguły wyrażonej w ust. 1 pkt 3 tego przepisu miał na celu stworzenie podstawy do wznowienia postępowania na korzyść osób, których prawa i wolności zostały naruszone (art. 190 ust. 4 Konstytucji)” Por. np. postanowienie z 6 VII 2004 r., SK 6/03.

Badanie spełnienia przesłanek procesowych może mieć miejsce na każdym etapie postępowania w sprawie skargi, stwierdzenie braku którejś z nich lub występowanie przesłanki ujemnej skutkuje w zależności od etapu postępowania wydaniem: postanowienia o odmowie nadania skardze dalszego biegu (na etapie wstępnego rozpoznania) lub postanowienia o umorzeniu postępowania.

Wstępne rozpoznanie skargi kończy się wydaniem postanowienia o nadaniu lub nie dalszego biegu skardze. Skardze nie nadaje się dalszego biegu jeśli: nie usunięto wad formalnych w terminie, skarga została cofnięta skarga jest oczywiście bezzasadna, wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne, akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia

Oczywista bezzasadność skargi
Zdaniem TK - przesłanka ta występuje, gdy zarzuty podniesione w skardze wobec danej regulacji „choćby w najmniejszym stopniu nie uprawdopodabniają negatywnej jej kwalifikacji konstytucyjnej”. Postanowienie z 12 VII 2004 r., Ts 32/03.

Taki stan rzeczy występuje w szczególności, gdy: skarżący nie uprawdopodobnił naruszenia praw i wolności przez zaskarżone przepisy. (postanowienie z 26 XI 2007 r., Ts 211/06) skarga nie pozostaje w związku z konkretnym przepisem ustawy.

Samo powołanie się ogólnie na ustawę bez jednoznacznego wskazania przepisu tego aktu jest niewystarczające. Zaskarżenie całego aktu jest możliwe jedynie w przypadku braku kompetencji do jego wydania lub niedochowania właściwego trybu (np. postanowienie z 24 I 1999r., Ts 124/98).

Przesłanka oczywistej bezzasadności nie ma charakteru czysto formalnego - dla stwierdzenia jej wystąpienia konieczna jest ocena meritum skargi. Stąd wątpliwości co do jednoosobowego trybu stwierdzenia tej przesłanki na etapie wstępnego badania dopuszczalności skargi na gruncie uTK z 1997 r.

Stwierdzenie oczywistej bezzasadności na etapie postępowania merytorycznego skutkuje przyjęciem przez Trybunał w sentencji wyroku, że zaskarżona regulacja „nie jest niezgodna” z wzorcem konstytucyjnym.

Zbędność lub niedopuszczalność orzekania
Kwestionowana norma lub normy były już w innej sprawie przedmiotem kontroli co do ich zgodności z Konstytucją. Por. postanowienia TK z: 21 grudnia 1999 r., sygn. K 29/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 172; 3 października 2001 r., sygn. SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218 oraz 25 lutego 2004 r., sygn. K 35/03, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 15).

Niedopuszczalność orzekania jako ujemna przesłanka procesowa
W sprawie zachodzi tożsamość podmiotowa i przedmiotowa. Ujemna przesłanka procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej (res iudicata) powodująca niedopuszczalność wydania orzeczenia.

Zbędność orzekania Gdy w sprawie zachodzi tylko tożsamość przedmiotowa: przesłanka ne bis in idem, prowadząca do uznania orzekania za zbędne.

Zasada ne bis in idem Zasada ne bis in idem wyraża zbędność orzekania w sprawie, jeżeli występuje w niej identyczność : zaskarżonych przepisów, wzorca konstytucyjnego oraz postawionych zarzutów, jak w sprawie, w której Trybunał Konstytucyjny już wcześniej orzekał.

Jeżeli skarga spełnia przesłanki jej dopuszczalności kierowana jest do dalszego postępowania. Zasada jest, że Trybunał rozpoznaje skargę konstytucyjną, która spełnia wymagane przesłanki formalne, na rozprawie. Merytoryczna ocena skargi następuje dopiero w wyroku.

Trybunał może rozpoznać skargę na posiedzeniu niejawnym, jeżeli: pisemne stanowiska uczestników postępowania oraz pozostałe dowody zgromadzone w sprawie stanowią wystarczającą podstawę do wydania orzeczenia lub sprawa dotyczy zagadnienia prawnego, które zostało wystarczająco wyjaśnione we wcześniejszych orzeczeniach Trybunału (novum w ustawie z 2015 r.)

Postanowienie tymczasowe
Tzw. postanowienie tymczasowe Trybunał może zawiesić lub wstrzymać wykonanie wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia, którego dotyczy skarga, w celu: uniknięcia nieodwracalnych skutków prawnych lub ze względu na interes publiczny lub ważny interes skarżącego.

Legitymację do wystąpienia w wnioskiem o wydanie postanowienia tymczasowego ma każdy uczestnik postępowania: skarżący, Prokurator Generalny, RPO, organ, który wydał kwestionowany akt normatywny.

Poprzez postanowienie tymczasowe TK normuje określone zagadnienie na czas przejściowy do wydania wyroku, uchyla je w razie wydania orzeczenia stwierdzającego zgodność aktu normatywnego z Konstytucją.

Postanowienie tymczasowe powinno być wydawane gdy istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo wydania przez TK wyroku pozytywnego.

SK 26/04 Postanowienie tymczasowe z 5 maja 2004 r. Na mocy powołanego orzeczenia Sąd Rejonowy postanowił, na podstawie art. 50 § 3 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz ze zm.) zmienić nałożoną na skarżącą karę grzywny (w kwocie 550,00 zł) na karę pozbawienia wolności przez okres dwóch dni.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego okoliczności niniejszej sprawy dają podstawy do skorzystania z możliwości przewidzianej w art. 50 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Podniesione przez skarżącą argumenty pozwalają stwierdzić, że wykonanie postanowienia Sądu Rejonowego w przedmiocie zamiany kary grzywny na karę pozbawienia wolności mogłoby wywołać dla skarżącej nieodwracalne skutki. Skarżąca jest osobą w podeszłym wieku, a pozbawienie wolności mogłoby spowodować dalszy uszczerbek dla zdrowia skarżącej, co potwierdzają dołączone do skargi zaświadczenia lekarskie.

Postanowienie tymczasowe Trybunału Konstytucyjnego z sygn. Ts 24/09 Trybunał Konstytucyjny ustalił, że skarżącemu, Januszowi Podbielskiemu, doręczono obwieszczenie o licytacji należącej do niego nieruchomości. Trybunał Konstytucyjny uznaje, że za wstrzymaniem dokonania czynności w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Świdnicy w zakresie licytacji nieruchomości nr KW (sygn. akt Km 479/08) przemawia fakt, że dokonanie tych czynności mogłoby spowodować skutki nieodwracalne, wiążące się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego (por. postanowienie tymczasowe z 26 czerwca 2001 r., SK 19/01, OTK ZU nr 6/2001, poz. 168). Rozpatrywanie skargi konstytucyjnej Janusza Podbielskiego po licytacji nieruchomości byłoby, z punktu widzenia skarżącego, bezprzedmiotowe.

Wyrok SK 50/06 1. Art. 203 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim nie stwarza wystarczających gwarancji procesowych zapewniających sądową weryfikację zgłoszonej przez biegłych konieczności połączenia badania psychiatrycznego oskarżonego z obserwacją w zakładzie leczniczym, jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 30, art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Art. 203 § 2 w związku z art. 203 § 3 ustawy powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim nie wskazuje maksymalnego czasu trwania obserwacji psychiatrycznej w zakładzie leczniczym, jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 30, art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji.

Postanowienie tymczasowe Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 marca 2006 r. w sprawie wstrzymania wykonania postanowienia Sądu Rejonowego w Poznaniu z dnia 4 stycznia 2006 r. (sygn. akt XXIII K 1718/05), Postanowienie tymczasowe Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 kwietnia 2006 r. w sprawie wstrzymania wykonania postanowienia Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim z dnia 30 listopada 2005 r. (sygn. akt II K 901/05).

Udział RPO w postępowaniu ze skargi konstytucyjnej
O wszczęciu postępowania Trybunał Konstytucyjny informuje Rzecznika Praw Obywatelskich. Rzecznik może w terminie 30 dni (wg uTK z 1997 r. 60 dni) od otrzymania informacji zgłosić swój udział w postępowaniu. W sprawach skarg dotyczących dzieci dot. to także Rzecznika Praw Dziecka

Uczestnicy postępowania
Uczestnikami postępowania w sprawie skargi konstytucyjnej jest: skarżący, organ, który wydał zakwestionowany akt, Prokurator Generalny. Uczestnikiem może być także RPO oraz RPDz jeżeli zgłosili swój udział.

Cechy polskiego modelu skargi konstytucyjnego:
istotne zawężenie zakresu przedmiotowemu brak bezpośredniego charakteru ochrony udzielanej przez Trybunał Konstytucyjny prawom lub wolnościom skarżącego.

Skutki orzeczenia wydanego w sprawie skargi konstytucyjnej
Orzeczenia TK nie wywołują bezpośrednich skutków w stosunku do aktów stosowania prawa.

Od strony formalnej skutki wyroków wydawanych w trybie kontroli abstrakcyjnej, jak i w wyniku rozstrzygnięcia skargi konstytucyjnej określone zostały w przepisach konstytucyjnych w jednakowy sposób.

Niezależnie, czy orzeczenie zapadło w wyniku rozpatrzenia wniosku, pytania prawnego, czy skargi konstytucyjnej wywołuje podwójny skutek, mianowicie: skutek bezpośredni co do dalszego losu zakwestionowanego aktu normatywnego skutek pośredni co do losu wydanych na jego podstawie aktów normatywnych.

Zgodnie z art. 190 ust. 4 Konstytucji orzeczenie negatywne, a więc uznające niekonstytucyjność ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego wydane zostało prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia.

Ochrona konstytucyjnych wolności i praw przy pomocy skargi konstytucyjnej „realizuje się dwuetapowo”: w postępowaniu przez TK, którego efektem jest stwierdzenie utraty mocy obowiązującej zakwestionowanego aktu, „przez ponowne rozstrzygnięcie indywidualnej sprawy skarżącego w postępowaniu toczącym się przed sądem lub organem administracji, który poprzednio wydał na podstawie tegoż przepisu ostateczne rozstrzygnięcie o określonych konstytucyjnie wolnościach, prawach lub obowiązkach skarżącego”. Wyrok SK 16/00.

W wyroku uwzględniającym skargę Trybunał nie stwierdza, że doszło do naruszenia praw skarżącego, ograniczając się do stwierdzenia konstytucyjności aktu.

Przykłady orzeczeń TK, uwzględniających skargę, ale utrudniających bądź wyłączających zmianę ostatecznego rozstrzygnięcia, które doprowadziło do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności skarżącego: wyroki interpretacyjne wyroki aplikacyjne

Nie ma gwarancji, że: sąd wskutek wznowienia postępowania stwierdzi naruszenie praw skarżącego, po wznowieniu postępowania nowe orzeczenie zostanie wydane przez sąd w oparciu o taki stan prawny, który już nie będzie pozostawał w sprzeczności z konstytucją.

„Orzeczenie zaś tylko pośrednio dotyczy sprawy indywidualnej skarżącego w tym sensie, iż rozstrzyga o dopuszczalności stosowania określonego aktu normatywnego” (wyrok z 21 V 2001 r., SK 15/00).

Dopuszczalność wszczęcia postępowania prowadzącego do konwalidacji rozstrzygnięcia w indywidualnej sprawie określona jest w ustawach regulujących poszczególne procedury sądowe.

Wymaga to od skarżącego inicjowania kolejnego, czasochłonnego postępowania, a nadto nie zawsze dającego gwarancję uzyskania korzystnych zmian w sytuacji prawnej skarżącego.

W dotychczasowym orzecznictwie TK wielokrotnie rozstrzygał w sprawach, w których dana ustawa proceduralna zamykała lub ograniczała drogę do wznowienia postępowania. Por. wyrok z 20 X 2009 r. (SK 6/09), z 7 IX 2006r. (SK 60/05), z 27 X 2004 r. (SK 1/04), czy z 28 XI 2006 r. (SK 19/05).

Odroczenie na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji terminu wejścia orzeczenia w życie a prawo do wznowienia postępowania po wyroku ze skargi konstytucyjnej

Literalnie brzmienie art. 190 sugeruje uznanie, że dla skorzystania z uprawnienia wynikającego z ust. 3 zarówno skarżący, jak i inni adresaci aktów indywidualnych muszą „odczekać” do upływu terminu odroczenia.

Negatywny skutek dla skarżącego - gdy ustawodawca wykona orzeczenie Trybunału przed upływem terminu odroczenia (przed utratą mocy obowiązującej przepisu), to odpada przesłanka do wznowienia postępowania, ponieważ zmiana stanu prawnego nastąpiła wskutek aktywności ustawodawcy, a nie orzeczenia Trybunału.

Por. np. wyrok z 31 marca 2005 r., SK 26/02 W wypadku odroczenia momentu wejścia w życie orzeczenia Trybunału, „przepis uznany za niekonstytucyjny pozostaje w obrocie prawnym (…). Natomiast jego derogacja genetycznie związana z wyrokiem Trybunału następuje dopiero z upływem terminu odroczenia, i to jeśli w tym czasie ustawodawca nie zmieni tego przepisu. Jeśli więc bezskutecznie (z punktu widzenia aktywności ustawodawcy) upłynie termin odroczenia – otwiera się możliwość skorzystania z art. 190 ust. 4 Konstytucji”.

Przywilej korzyści skarżącego
Tzw. przywilej korzyści - pomimo odroczenia możliwe jest wznowienie postępowania bezpośrednio po ogłoszeniu orzeczenia w stosunku do skarżącego. Taką możliwość po stronie skarżącego zaznacza się w sentencji orzeczenia. Por. wyroki SK 38/03 i SK 1/04, SK 26/02.

Trybunał w praktyce różnicuje skutki swoich orzeczeń w zależności od trybu zainicjowania postępowania, pomimo że podstaw do tego nie daje art. 79 ustawy zasadniczej.

Podstawa konstytucyjna dla stosowania przywileju korzyści jest bardzo wątpliwa, bowiem trudno ją odczytać z art. 190 ust. 3, natomiast Trybunał uzasadnia ją istotą i funkcją skargi konstytucyjnej oraz prawem skarżącego do wznowienia postępowania.

Skarga konstytucyjna a skarga indywidualna do ETPCz
Zasada subsydiarności

Skarga indywidualna a polski model skargi konstytucyjnej
Zawężenie zakresu przedmiotowego skargi a poszukiwanie ochrony w międzynarodowych organach ochrony praw człowieka, w tym zwłaszcza w Europejskim Trybunale Praw Człowieka. Skarga indywidualna do ETPCz traktowana jako swoista czwarta instancja odwoławcza.

Skarga konstytucyjna – skuteczny środek odwoławczy?
Art. 13 EKPCz – jednostka ma prawo do skutecznego środka odwoławczego Czy skarga konstytucyjna w RP stanowi tzw. skuteczny środek odwoławczy, a w konsekwencji, czy należy z niej skorzystać przed wniesieniem skargi indywidualnej?

W świetle orzecznictwa ETPCz skuteczny środek odwoławczy to taki, który: może doprowadzić do wydania merytorycznej decyzji w sprawie skargi, może doprowadzić odpowiedniego zadośćuczynienia za wszelkie stwierdzone naruszenia. Skarżący nie ma obowiązku sięgać po środek, którego skuteczność jest jedynie iluzoryczna (pozorna).

Wg Komitetu Ministrów RE państwa, które wprowadziły ogólny środek prawny (na przykład skargę do sądu konstytucyjnego) są rzadziej pozywane przed Trybunał. Zalecenie z 12 V 2004 r. (Rec(2004)6) KM dla państw członkowskich w sprawie ulepszania krajowych środków prawnych (odwoławczych).

Komitet Ministrów RE zaznacza jednak, że „decyzja co do najodpowiedniejszego systemu zapewniającego konieczną ochronę praw zawartych w Konwencji należy do państw członkowskich, biorąc pod uwagę ich tradycje konstytucyjne i szczególne okoliczności”.

Skuteczność skargi konstytucyjnej jako swego rodzaju filtra zapobiegającego kierowaniu skarg do ETPCz zależy: od charakteru skargi od jej zakresu przedmiotowego.

Przymiot skutecznego środka odwoławczego, a zarazem środka ogólnego sprzyjającego przestrzeganiu praw i wolności gwarantowanych w EKPCz należy przypisywać skargom o szerokim zakresie przedmiotowym w wersji przyjętej zwłaszcza w RFN czy w Hiszpanii. Por. stanowisko ETPCz w sprawach X v. Niemcy z 7 X 1980 r., skarga nr 8499/99, czy decyzja Castells v. Hiszpania z 23 IV 1992 r., skarga nr 11798/85

W świetle dotychczasowego orzecznictwa ETPCz polska skarga konstytucyjna może być uznana za skuteczny środek odwoławczy w razie spełnienia dwóch warunków.

Po pierwsze, decyzja indywidualna, naruszająca zdaniem skarżącego postanowienia konwencyjne, została wydana w drodze bezpośredniego zastosowania przepisu niezgodnego z Konstytucją.

Po drugie, że odpowiednia regulacja krajowa (ustawa proceduralna) pozwala na wznowienie postępowania lub uchylenie ostatecznej decyzji w wyniku ostatecznego wyroku Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego niekonstytucyjność.

W razie spełnienia powyższych przesłanek skarżący ma obowiązek uprzedniego skorzystania ze skargi do TK.

Por. np. decyzja ETPCz z 9 X 2003 r., sprawa 47414/99, w której odrzucił skargę indywidualną obywateli polskich, uznając ją za niedopuszczalną z powodu niespełnienia warunku „wyczerpania wszystkich środków odwoławczych przewidzianych prawem wewnętrznym” (art. 35 EKPCz), ponieważ skarżący nie poprzedzili jej skargą konstytucyjną do polskiego TK.

Decyzją o niedopuszczalności z 30 października 2014 r. Europejski Trybunał zakończył rozpatrywanie skargi Hösl-Daum i inni p. Polsce (skarga nr 10613/07). Trybunał jednogłośnie uznał, że skarżący przed złożeniem skargi nie wyczerpali dostępnego krajowego środka odwoławczego w postaci skargi konstytucyjnej. Wyrokiem z 2006 r. Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze skarżący zostali skazani na kary odpowiednio 10 (pierwszy skarżący) i 8 (drugi i trzeci skarżący) miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu w związku z popełnieniem przestępstw znieważenia Narodu Polskiego (art. 133 k.k.) oraz nawoływania do nienawiści między narodami polskim i niemieckim (art. 256 k.k.).

Sąd krajowy ustalił, że w przeciągu kilku miesięcy w 2004 r. skarżący umieścili w miejscach publicznych na przystankach autobusowych i na słupach ogłoszeniowych co najmniej 32 plakaty zawierające nieprawdziwe treści o rzekomych masowych zbrodniach popełnionych przez Polaków na cywilnej ludności niemieckiej w czasie II Wojny Światowej oraz po jej zakończeniu, zilustrowane drastycznymi, aczkolwiek nie posiadającymi żadnej wartości dokumentacyjnej i niewiadomego pochodzenia zdjęciami, a także wzbudzili niechęć między narodami polskim i niemieckim poprzez zawarte na plakatach żądanie zwrotu ziem i majątków pozostawionych na polskich ziemiach przez ludność niemiecką. Wyrok został utrzymany w mocy przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu.

Skarżący powołali się w swojej skardze m. in. na to, że art. 133 kk, który był podstawą do wymierzenia im kar pozbawienia wolności, nie zachowuje wymaganej precyzji określenia znamion czynu zabronionego. Pomimo takiego zarzutu zawartego w skardze do Trybunału, skarżący nie wystąpili ze skargą konstytucyjną do polskiego Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności przepisu, na podstawie którego zostali skazani, z Konstytucją RP. W takiej sytuacji ETPCz całkowicie zgodził się z argumentacją rządu i uznał skargę za niedopuszczalną z powodu niespełnienia przesłanki formalnej wyczerpania środków krajowych.

Np. wyrok w sprawie Długołęcki v. Polska z 24 II 2009 r., skarga nr 23806/03 – znieważanie wójta Skarżący (dziennikarz) został uznany za winnego znieważenia na podstawie artykułu 216 Kodeksu karnego. Ten przepis zakazuje obrażania innej osoby za pośrednictwem mediów i nie dotyczy szczególnej sytuacji znieważenia osoby publicznej. Sankcja nałożona na skarżącego była rezultatem sądowej wykładni w wyniku której przepis ten został zastosowany do sprawy dotyczącej sytuacji wyjątkowej. Trybunał odwołał się do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którym skargi dotyczące rzekomo błędnej interpretacji przepisów prawa wyłączone są spod jego jurysdykcji (zob. Palusiński p. Polsce (dec.), nr 62414/00, ECHR 2006-…). Zatem Trybunał uważa, że skarga konstytucyjna nie może być uznana w okolicznościach przedmiotowej sprawy za wystarczający i skuteczny środek odwoławczy.

Jeżeli zaskarżony przepis nie był podstawą ostatecznej decyzji lub wyroku, a tylko na pewnym etapie postępowania był podstawą wydania rozstrzygnięć incydentalnych lub zastosowania środków zabezpieczających, skarga konstytucyjna nie może być uznana za skuteczny środek odwoławczy. Por. decyzja w sprawie Brudnicka v. Polska z 16 I 2003 r., skarga nr 54723/00

To samo dotyczy sytuacji, gdy TK, stwierdzając wprawdzie niekonstytucyjność badanej regulacji, zarazem wyłącza możliwość zastosowania art. 190 ust. 4 Konstytucji (wyroki aplikacyjne) czy też stwierdza, że wyrok nie wywołuje samoistnych skutków prawnych i wymaga aktywności ustawodawcy (wyroki w sprawie pominięć prawodawczych).

Polska skarga konstytucyjna w ograniczonym jedynie zakresie może pełnić funkcję filtra zmniejszającego liczbę skarg przeciwko Polsce Podstawą skargi konstytucyjnej, jest wyłącznie naruszenie konstytucyjnych wolności i praw, a nie tych, które są gwarantowane w umowach międzynarodowych. Por. np. wyrok z dnia 13 XII 2005 r., (SK 53/04).

W takich sytuacjach TK umarza postępowanie ze względu na niedopuszczalność orzekania. Z drugiej jednak strony treść i znaczenie tych praw na gruncie Konstytucji RP (zwłaszcza prawa do sądu i ochrony życia prywatnego) Trybunał ustala co do zasady zgodnie z orzecznictwem ETPCz. Por. też wyrok z 17 XII 2003 r. (SK 15/02).

Postulaty de lege ferenda fundamentali pod adresem polskiego modelu s
Postulaty de lege ferenda fundamentali pod adresem polskiego modelu s.k. Rozszerzenie zakresu przedmiotowego na akty indywidualne – w RFN tzw. Urteilsbeschwerde Pozostawienie obecnego modelu skargi przeciwko normom, przy wprowadzeniu zmiany dotyczącej skutków wyroku negatywnego w odniesieniu do aktów indywidualnych wydanych w oparciu niekonstytucyjny akt - możliwość uchylania aktów indywidualnych w odniesieniu do skarżącego

Postulaty de lege ferenda fundamentali pod adresem polskiego modelu s
Postulaty de lege ferenda fundamentali pod adresem polskiego modelu s.k. Odejście od rygorystycznego traktowania skargi jako środka akcesoryjnego i dopuszczenie również skarg na akty generalne, które nie stały się bezpośrednią podstawą wydania rozstrzygnięcia w indywidualnej sprawie, a naruszają prawa lub wolności gwarantowane konstytucyjnie.

Konstytucyjne środki ochrony wolności i praw jednostki

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Konstytucyjne środki ochrony wolności i praw jednostki"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres

Wejść

Zaloguj się poprzez sieć społeczną:

Konstytucyjne środki ochrony wolności i praw jednostki

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Konstytucyjne środki ochrony wolności i praw jednostki"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres