Model Akceptacji Technologii (TAM) dla systemów zdalnej edukacji – wyniki badań dr inż. Olga Sobolewska

Plan prezentacji Kontekst badania, wybrane zadania badawcze Wybór czynników Model TAM Metoda badania Wyniki przeprowadzonych badań Wnioski końcowe – dalsze badania

Wybrane zadania badawcze Analiza użyteczności stosowanych w przedsiębiorstwie strategii nauczania (nauczanie tradycyjne, szkolenia e-learningowe oraz szkolenia mieszane) Wskazanie czynników, które mają istotny wpływ na użyteczność szkolenia dla kadry kierowniczej

Procedura badań

Czynniki wpływające na użyteczność procesu nauczania w świetle literatury przedmiotu Literatura zagraniczna Literatura polska Bukowitz, W., Williams, R. (2001, February). Knowledge Management Fieldbook. Business Digest, strony 1-8. Bielecki, W. (2001). Założenia systemów e-learningu. W Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie. Warszawa: Polska Fundacja Promocji Kadr Drucker, P. (2000). Zarządzanie w XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo Muza Gołuchowski, J. (2005). Technologie informatyczne w zarządzaniu wiedzą w organizacji. Katowice: Wydawnictwo Akademii Ekonomiczne Drucker, P. (2002). Managing In the Next Society. St. Martin’s Press Grudzewski, W. i Hejduk, I. (2008). E-learning narzędziem budowania gospodarki opartej na wiedzy. W I. Hejduk (red.), E-learning wyzwaniem przyszłości. Warszawa: Orgmasz Gupta, S. i Kim, H. (2007, January-March, 20(1)). Developing the Commitment to Virtual Community: The Balanced Effects of Cognition and Affect. Information Resources Management Journal, Hyla, M. (2009). Przewodnik po e-learningu. Kraków: Oficyna Ekonomiczna Horton, W. (2003). Using e-learning. American Society for Training & Development Jankowski, D., Przyszczypkowski, K. i Skrzypczak, J. (1999). Podstawy edukacji dorosłych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Klein, D. i Ware, M. (2003, January Vol. 16 No.1). E-learning: New Opportunities In Continuing Professional Development. Learned Publishing Jemielniak, D. i Koźmiński, A. (2012)(red.). Zarządzanie wiedzą. Warszawa: Oficyna Wolters Kluwer Business Klink, M. i Streumer, J. (2002, Vol. 26 No. 2-4). Effectiveness of on-the-job training. Journal od European Industrial Training, strony 165-177 Kisielnicki, J. (2006). E-edukacja a edukacja tradycyjna – dylematy wyboru. W Z. Kuleszyński i Z. Szczepańczyk, Zastosowanie e-learningu w kształceniu ekonomistów (ss. 15-23). Kielce: WSEiA Levitt, B. i March, J. (1988). Organizational Learning. Annual Reviwes, strony 319-340 Kossowska, M. i Sołtysińska, I. (2002). Szkolenia pracowników a rozwój organizacji. Kraków: Oficyna Ekonomiczna

Lewis, C. (2002, April Vol. 6 Issue 2) Lewis, C. (2002, April Vol. 6 Issue 2). Driving Factors For E-learnig: An Organizational Perspective. Perspectives: Policy and Practice in Higher Education, strony 50-54 Król, H. (2000, Nr 3). Uwarunkowania efektywnego systemu szkolenia pracowników. Humanizacja Pracy, strony 29-43 Lin, K.-Y. i Lu, H. (2011, Vol. 27). Why people use social networking sites: An empirical study integrating network externalities and motivation theory. Computers in Human Behavior Kuryłowicz-Rodzoch, A. (1999, Nr 9). Inwestowanie w pracownika. Przegląd metod szkolenia. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, strony 9-13 Mayo, A. (2002). Kształtowanie strategii szkoleń i rozwoju pracowników. Kraków: Oficyna Ekonomiczna Nycz, M. (2007). Pozyskiwanie wiedzy menedżerskiej. Podejście technologiczne. Wrocław: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej Phillips, J., Stone, R. i Pullian Phillips, P. (2003). Ocena efektywności w zarządzaniu zasobami ludzkimi. Kraków: Human Facto Pastuszak, Z. (2007). Implementacja zaawansowanych rozwiązań biznesu elektronicznego w przedsiębiorstwie. Warszawa: Placet. Patton, M. (2008). Utilization-Focused Evaluation. Thousand Oaks: SAGE Publication Perechuda, K. (2005). Dyfuzja wiedzy w przedsiębiorstwie sieciowym. Wirtualizacja i kompozycja. Wrocław: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej Probst, G., Raub, S. i Romhardt, K. (2002). Zarządzanie wiedzą w organizacji. Kraków: Oficyna Ekonomiczna Plebańska, M. (2011). E-learning. Tajniki edukacji na odległość. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck Rosenberg, M. (2001). E-Learning: Strategies For Delivering Knowledge In the Digital Age. New York-Chicago: Mc Graw-Hil Rudak, L. (2009) (red.). Wybrane zagadnienia e-edukacji. Warszawa: WNT Rosenberg, M. (2006). Beyond E-learning: Approaches and Technologies To Enhance Organizational Knowledge, Learning And Performance. Pfeiffer A Wiley Imprint Wieczorkowska, G. (2011). Psychologiczne ograniczenia. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe Wydziału Zarządzania UW. Sloman, M. (2001). The E-learning Revolution. London: CIPD Woźniak, J. (2009). Model zarządzania efektywnością procesu szkoleniowego. Olsztyn: Olsztyńska Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania. Sun, P., Tsai, R., Finger, G., Chen, Y. i Yeh, D. (2008, Vol. 50 No. 4). What Drives a Successful E-learning? A Empirical Investigation Of the Critical Factors Influencing Learner Satisfaction. Computers & Education, strony 1183-120 Tomei, L. (2008) (red.). Online and Distance Learning; Concepts, Methodologies, Tools and Applications, Information Science Reference. Hershey-London: IGI Global

Czynniki wpływające na użyteczność procesu nauczania w świetle literatury przedmiotu E-edukacja jest strategią przydatną z punktu widzenia zdobywania wiedzy E-edukacja jest strategią umożliwiającą rozwój zasobów wiedzy w przedsiębiorstwie E-edukacja pozwala na redukcję kosztów realizacji szkoleń E-edukacja pozwala na bardziej efektywne zarządzanie polityką szkoleniową przedsiębiorstwa E-edukacja jest strategią dedykowaną jako uzupełnienie dla innych metod szkoleniowych (rola pomocnicza) E-edukacja pozwala na lepsze wykorzystanie zasobów wiedzy organizacji Chęć i umiejętność korzystania z e-edukacji pozytywnie wpływają na opinię kierownika o pracowniku E-edukacja pozwala na budowanie relacji z współuczestnikami szkolenia – budowanie społeczności E-learning pozwala na indywidualizację szkolenia (zarówno pod względem treści, jak i tempa nauczania) Korzystanie z e-learningu powoduje wyższą samoocenę osoby uczestniczącej w szkoleniu

Elementy procedury. Model Akceptacji Technologii TAM Postrzegana użyteczność Behawioralne intencje użycia Aktualne wykorzystanie Postrzegana łatwość użycia Autorem modelu akceptacji technologii TAM (Technology Acceptance Model) jest F.D. Davis. Model TAM powstał w latach osiemdziesiątych XX wieku i jest obecnie powszechnie wykorzystywany przy wyjaśnianiu zagadnień wykorzystywania różnego rodzaju rozwiązań technologicznych. Model Davisa zakłada, że na chęć korzystania z nowej technologii mają wpływ dwa podstawowe, ale bardzo subiektywnie rozumiane czynniki (rysunek 4-2): postrzegana przez użytkownika użyteczność (perceived usefulness), czyli odpowiedź na pytanie „Do czego może mi się przydać nowa technologia? Czy ułatwi mi wykonywanie zadań?”; postrzegana przez użytkownika łatwość użycia (perceived ease of use), czyli zastanowienie się nad problemem „Czy korzystanie z nowej technologii będzie wymagało ode mnie dużo pracy, wysiłku?” Źródło: Davis F., Perceived usefulness, perceived ease of use, and user acceptance of information technology, w: MIS Quarterly, Vol. 13(3), 1989

Model badawczy (modyfikacja modelu TAM) w badaniach nad chęciami korzystania z e-learningu Źródło: opracowanie na podstawie Roca J.C., Chiu C-M., Martinez F. H., Understanding e-learning continuance intention: An extension of the Technology Acceptance Model, w: International Journal of Human-Computer Studies 64/2006, str. 687

Metoda badania – konstrukcja ankiety Użyteczność szkoleń e-learningowych oraz tradycyjnych (5-stopniowa skala Likerta) Funkcjonalność (FUSE) FUSE1 FUSE2 FUSE3 FUSE4 Jakość (SYSQ) SYSQ1 SYSQ2 SYSQ3 SYSQ4 Użyteczność społeczna (SUSE) SUSE1 SUSE2 SUSE3 SUSE4 SUSE5 Przyjemność z pracy (PLEA) PLEA1 PLEA2 Chęć użycia (ATTI) ATTI1 ATTI2 Zaangażowanie (COMM)

Funkcjonalność systemu Analizowane czynniki Funkcjonalność systemu FUSE Elastyczność czasowa (w tym dojazdy na szkolenie) Dostępność materiałów szkoleniowych Możliwość indywidualizacji zajęć (treści i czasu) Wykorzystywanie w szkoleniu zasobów wiedzy przedsiębiorstwa

Analizowane czynniki Szybkość działania Jakość merytoryczna szkolenia, jakość i aktualność informacji Prostota obsługi szkolenia Terminowość i punktualność realizacji szkolenia Jakość systemu SYSQ

Użyteczność społeczna Analizowane czynniki Szacunek (wynikający z faktu korzystania z nowoczesnych technologii) Możliwość pracy grupowej Niwelacja barier i ograniczeń Możliwość samokształcenia Możliwość nawiązywania nowych znajomości Kontakt z trenerem Użyteczność społeczna SUSE

Przyjemność korzystania z technologii Analizowane czynniki Nowoczesna forma szkolenia, satysfakcja, ciekawość nowości Przyjemność, zainteresowanie nauką Przyjemność korzystania z technologii PLEA

Model badawczy 1 Funkcjonalność systemu FUSE Jakość systemu SYSQ Intencje użycia technologii e-learning ATTI Użyteczność społeczna SUSE Przyjemność korzystania z technologii PLEA

Model badawczy 2 Funkcjonalność systemu FUSE Jakość systemu SYSQ Intencje użycia technologii e-learning ATTI Aktualne wykorzystanie, zaangażowanie użytkownika COMM Użyteczność społeczna SUSE Przyjemność korzystania z technologii PLEA

Wyniki analizy regresji liniowej dla modelu 1

Wyniki analizy regresji liniowej dla modelu 2

Wyniki analizy regresji liniowej dla modeli ATTI= 0,60 FUSE1 - 0,19 FUSE4 + 0,23 SYSQ3 +1.31 (t) (11,8120) (-2,7152) (3,5246) (5,7952) (p) (<0,00001) (0,00778) (0,00064) COMM= 0,47 FUSE3 + 0,26 SYSQ2 + 0,23 ATTI +0,29 (t) (10,1626) (5,9153) (5,0984) (1,4311) (p) (<0,00001) (0,15547)

Wyniki badań dla pracowników kadry kierowniczej N=106 Model 1 - R2 = 0,67 Model 2 - R2 = 0,78 Elastyczność czasowa szkolenia Aktualizacja treści szkolenia Intencje użycia technologii e-learning Wykorzystanie w szkoleniu firmowych zasobów wiedzy Zaangażowanie w naukę w sposób zdalny Prostota obsługi Terminowość i szybkość w realizacji szkolenia

Czynniki o najwyższym znaczeniu dla oceny szkolenia dla pracowników kadry kierowniczej

Czynniki o najniższym znaczeniu dla oceny szkolenia dla pracowników kadry kierowniczej

Uzyskane wyniki, a inne badania Autor Analizowane czynniki Badania własne Ø. Sørebø, H. Halvari, V.F. Gulli , R. Kristiansen subiektywnie odczuwana przyjemność, którą daje możliwość korzystania z technologii satysfakcja z pracy w sposób zdalny przyjemność korzystania ze szkolenia jest czynnikiem wpływającym pozytywnie na zaangażowanie uczestnika B. Šumak, M. Heričko, M. Pušnik , G. Polančič przydatność szkolenia, mało istotne jest to, czy szkolenie zdalne jest postrzegane jako trudne w obsłudze kluczowym czynnikiem jest funkcjonalność i jakość systemu prostota obsługi jest również istotnym elementem   J. Roca, C.M. Chiu, F. Martinez istotna jest satysfakcja ze szkolenia, na którą w dużym stopniu wpływają postrzegana przydatność szkolenia, a także łatwość jego użycia K. Wolski intencje korzystania z technologii e-learningu są bezpośrednio wynikiem uczucia satysfakcji, na którą z kolei wpływa postrzegana przydatność. jakość i atrakcyjność szkolenia jest istotnym czynnikiem

Wnioski - czynniki silnie wpływające na intencje wykorzystania, a następnie na zaangażowanie się w zdalne nauczanie Funkcjonalność i jakość systemu są czynnikami istotnymi zarówno dla intencji użycia, jak i dla zaangażowania w korzystanie ze zdalnego nauczania. Dla kadry kierowniczej czynnikiem kluczowym decydującym zarówno o chęci wykorzystania e-learningu w doskonaleniu swoich umiejętności, jak i w zaangażowaniu się w ten sposób nauczania jest czynnik funkcjonalny. W szczególności podkreśla się tu elastyczność czasową szkolenia realizowanego w sposób zdalny. Przyjemność, ciekawość i chęć poznania nowości jaką daje korzystanie z nowoczesnej formy nauczania wpływa na intencje użycia technologii. Nie jest jednak istotna, już na etapie zaangażowania się w korzystanie z tego elementu. Oznacza to, że czynnik ten jest szczególnie pomocny dla menedżerów dopiero rozpoczynających naukę w sposób zdalny i jako taki powinien być szczególnie akcentowany. Można, a nawet należy, wykorzystywać go jako formę zachęty, czynnika motywującego do rozpoczęcia pracy, albo jako elementu wprowadzającego urozmaicenie w szczególnie problematycznych zagadnieniach w trakcie szkolenia. Bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na zaangażowanie użytkownika w korzystanie z technologii e-learning są pozytywne intencje wykorzystania tej technologii. Jest to zgodne z założeniami modelu TAM, co może wskazywać na trafność wyboru tego modelu dla badania zdalnego szkolenia pracowników. Siła wpływu mierzona była za pomocą statystyki t

Wybrana literatura przedmiotu Angelou, G. i Economides, A. (2007, Vol. 20, No. 4). E-learning Investment Risk Management. Information Resources Management Journal, strony 80-104. Banachowski, L. (2010)(red.). Postępy e-edukacji. Warszawa: Wydawnictwo PJWSTK. Bielecki, W. i Walczak, A. (2001). Przedsiębiorcy wobec wyzwań e-rewolucji. Warszawa: Transformacje. Bollinger, A. i Smith, R. (2001, Vol. 5 Issue 1). Managing Organizational Knowledge As a Strategic Asset. Journal of Knowledge Management, strony 8-18. Bramley, P. (2007). Ocena efektywności szkoleń. Kraków: ABC Wolters Kluwer Business. Choo, A., Lindermann, K. i Schroeder, R. (2007, Vol. 53). Method and Psychological Effects on Learning Behaviors and Knowledge Creation. Management Science, strony 437-450. Davenport, T. i Prusack, L. (1998). Working Knowledge: How Organizations Manage What They Know. Boston: Harvard Business School Press. Davis, F. (1989, Vol. 13(3)). Perceived Usefulness, Perceived Ease of Use, and User Acceptance of Information Technology. MIS Quarterly, strony 319-340. Davis, F., Bagozzi, R. i Warshaw, P. (1989, 35(8)). User acceptance of computer technology: a comparision of two theoretical models. Decision Science, strony 982-1003. Dąbrowski, M. i Zając, M. (2012). E-learning – narzędzia i praktyka. Warszawa: Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych. Di Tomasso, M., Paci, D. i Schweitzer, S. (2002). The Geography of Intagibles. Copenhagen: 3rd PRISM Forum, September 19th-20th. Fournier, D. (2004). Evaluation. W S. Mathison, Encyclopedia of Evaluation. Thousand Oaks: SAGE Publications. Gierszewska, G. (2001). Raport on Management. Knowledge Management. Warszawa: WSPIS. Hejduk, I. (2008)(red.). E-learning wyzwaniem przyszłości. Warszawa: Orgmasz. Horton, W. (2003). Using e-learning. American Society for Training & Development. Kirkpatrick, D. (2001). Ocena efektywności szkoleń. Warszawa: Studio Emka. Kisielnicki, J. (2006). E-edukacja, a edukacja tradycyjna – dylematy wyboru. W Z. Kuleszyński i Z. Szczepańczyk, Zastosowanie e-learningu w kształceniu ekonomistów (strony 15-23). Kielce: WSEiA.  

Klein, D. i Ware, M. (2003, January Vol. 16 No. 1) Klein, D. i Ware, M. (2003, January Vol. 16 No.1). E-learning: New Opportunities In Continuing Professional Development. Learned Publishing, strony 34-46. Król, H. i Ludwiczyński, A. (2008)(red.). Zarządzanie Zasobami Ludzkimi. Warszawa: PWN. Lee, C. i Yang, J. (2000, Vol. 19, No. 9). Knowledge Value Chain. Journal of Management Development, strony 783–793. Levitt, B. i March, J. (1988). Organizational Learning. Annual Reviwes, strony 319-340. Mayo, A. (2002). Kształtowanie strategii szkoleń i rozwoju pracowników. Kraków: Oficyna Ekonomiczna. Nonaka, I. i Takeuchi, H. (2001). Kierowanie wiedzą w organizacji. Warszawa: Poltext. Nycz, M. (2007). Pozyskiwanie wiedzy menedżerskiej. Podejście technologiczne. Wrocław: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej. Plebańska, M. (2011). E-learning. Tajniki edukacji na odległość. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck. Pocztowski, A. i Wiśniewski, Z. (2006) (red.). Zarządzanie zasobami ludzkimi w warunkach nowej gospodarki. Kraków: Oficyna Ekonomiczna. Probst, G., Raub, S. i Romhardt, K. (2002). Zarządzanie wiedzą w organizacji. Kraków: Oficyna Ekonomiczna. Rosenberg, M. (2006). Beyond E-learning: Approaches and Technologies To Enhance Organizational Knowledge, Learning And Performance. Pfeiffer A Wiley Imprint. Rudak, L. (2009) (red.). Wybrane zagadnienia e-edukacji. Warszawa: WNT. Schunk, D. (2008). Learning Theories In Educational Perspectives: International Edition. Zug: Pearson Education. Sloman, M. (2001). The E-learning Revolution. London: CIPD. Stufflebeam, D. i Shinkfield, A. (2007). Evaluation Theory, Models and Applications. San Francisco: Jossey-Bass Publ. Tai, L. (2008). Corporate E-learning. An Inside View of IBM’s Solutions. Oxford: Oxford University Press. Tomei, L. (2008) (red.). Online and Distance Learning; Concepts, Methodologies, Tools and Applications, Information Science Reference. Hershey-London: IGI Global. Venkatesh, V. i Davis, F. (2000, Vol. (46:2)). A Theoretical Extension Of the Technology Acceptance Model: Four Longitudinal Field Studies. Management Science, strony 186-204. Venkatesh, V., Morris, M., Davis, G. i Davis, F. (2003, Vol. (27:3)). User Acceptance of Information Technology: Toward a Unified View. MIS Quarterly, strony 425-478. Wieczorkowska, G. (2011). Psychologiczne ograniczenia. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe Wydziału Zarządzania UW. Woźniak, J. (2009). Model zarządzania efektywnością procesu szkoleniowego. Olsztyn: Olsztyńska Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania.

Wybrane publikacje autora O. Sobolewska, E-learning jako medium w kształceniu pracowników, w: J. Kisielnicki (red.) Informatyka w globalnym świecie, Wydawnictwo PJWSTK, 2006, str. 116-122; O. Sobolewska, E-learning w szkoleniu kadr – raport z badań, w: HRM Zarządzanie Zasobami Ludzkimi 3-4, 2006, str. 100-108; J. Kisielnicki, R. Chibowski, O. Sobolewska (red.), Rola technologii informacyjnej w doskonaleniu systemów zarządzania. Studia przypadków, Wydawnictwa Naukowe Wydziału Zarządzania UW, 2006; O. Sobolewska, Miejsce e-nauczania w procesie transferu wiedzy, w: W. Bojar (red.) Studia i Materiały Polskiego Stowarzyszenia Zarządzania Wiedzą nr 14, Bydgoszcz 2008, str. 75-83; O. Sobolewska, E-learning w małych i średnich przedsiębiorstwach, w: A. Glińska-Neweś (red.) Zarządzanie Organizacjami w Gospodarce opartej na wiedzy. Zasobowe podstawy funkcjonowania i rozwoju organizacji, Wydawnictwo „Dom Organizatora”, Toruń , 2008, str. 731-740; O. Sobolewska, Ocena e-nauczania z zastosowaniem modelu akceptacji technologii TAM, w: J. Kisielnicki (red.) Informatyka dla przyszłości, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania UW, 2008, str. 346-353; J. Kisielnicki, O. Sobolewska, E-learning jako strategia pozyskiwania kapitału intelektualnego firmy, w: L. Rudak (red.) Wybrane zagadnienia e-edukacji, WNT Warszawa, 2009, str. 65-88; O. Sobolewska, Ocena zdalnego nauczania jako wynikowa postrzeganej użyteczności oraz łatwości obsługi systemu w świetle badań, w: W. Chmielarz, J.Turyna (red.) Komputerowe Systemy Zarządzania. Księga Jubileuszowa z okazji 70-lecia urodzin prof. Jerzego Kisielnickiego, Wydawnictwa Naukowe Wydziału Zarządzania UW, Warszawa, 2009; O. Sobolewska, E-learning jako strategia doskonalenia kadry pracowniczej dla małych i średnich przedsiębiorstw, w: L. Banachowski (red.), Postępy e-edukacji, Wydawnictwa PJWSTK, Warszawa, 2010, str. 104-112. K. Kisielnicki, O. Sobolewska, E-learning as a Strategy of Acquiring a Company’s Intellectual Capital, w: Interdisciplinary Journal of E-learning and Learning Objects Vol. 6, 2010 , str. 153-174. O. Sobolewska, Systemy e-learningowe w szkoleniu kadr projektantów i użytkowników decyzyjnych systemów zarządzania, w: Kisielnicki J., Turyna J., Decyzyjne Systemy Zarządzania, Difin, Warszawa 2012, str. 502-526

Dziękuję za uwagę