1 Mobilność na rynku pracy

2 Różnice między mobilnością społeczna a rynkową Mobilność zawodowa wewnątrzgeneracyjna i międzygeneracyjna Mobilność za pracą

3 Opinie o mobilności zawodowej międzygeneracyjnej w roku 2004 Awans w odniesieniu do pokolenia dziadków 55% badanych Awans w stosunku do pokolenia rodziców 45% (CBOS/ Derczyński 2004).

4 Subiektywny awans wewnątrzgeneracyjny dla lat pesymistyczny 46% taka sama pozycja społeczna jak w roku 1989, 17% poczucie awansu 38% poczucie degradacji pozycji

5 Mobilność zasobów pracy jako mechanizm efektywnej alokacji siły roboczej Pożądana Pożądana Wskaźnik dostosowania popytu i podaży na pracę Wskaźnik dostosowania popytu i podaży na pracę Wyraz poszukiwań przez pracowników i pracodawców lepszego kontraktu o pracę. Wyraz poszukiwań przez pracowników i pracodawców lepszego kontraktu o pracę.

6 Powody niedostatecznej mobilności Zwyczaje Zwyczaje Silne zakorzenienie (starszy wiek, zobowiązania rodzinne) Silne zakorzenienie (starszy wiek, zobowiązania rodzinne) Przeszkody obiektywne: kwalifikacje siły roboczej, rynek mieszkań, transport publiczny Przeszkody obiektywne: kwalifikacje siły roboczej, rynek mieszkań, transport publiczny Brak zachęt ze strony pracodawców Brak zachęt ze strony pracodawców

7 Okresy dużej mobilności na rynku pracy Postępujące uprzemysłowienie Postępujące uprzemysłowienie Okresy powojenne Okresy powojenne Polityczne decyzje o wsparciu mobilności Polityczne decyzje o wsparciu mobilności

8 Mobilność w Polsce w ujęciu historycznym Od lat 90. XIX wieku: do większych miast przemysłowych, do Ameryki Od lat 90. XIX wieku: do większych miast przemysłowych, do Ameryki Po II wojnie światowej: potrzeby odbudowy, socjalistyczna industrializacja, przemieszczenia repatriacyjne Po II wojnie światowej: potrzeby odbudowy, socjalistyczna industrializacja, przemieszczenia repatriacyjne Codzienne dojazdy ze wsi do miast (1 mln) w latach 70.u.w. Chłoporobotnicy Codzienne dojazdy ze wsi do miast (1 mln) w latach 70.u.w. Chłoporobotnicy

9 Rok 1997, PGSS 12 % badanych pracowało nadal w pierwszym miejscu pracy 12 % badanych pracowało nadal w pierwszym miejscu pracy 50% posiadało w swojej karierze trzy lub więcej prac 50% posiadało w swojej karierze trzy lub więcej prac

10 Niska mobilność na początku transformacji 1984 – 1994 niska mobilność, przykład Lubelszczyzny (1/2 zmieniało pracę raz, 7% zmieniło pracę dwa lub więcej razy) – 1994 niska mobilność, przykład Lubelszczyzny (1/2 zmieniało pracę raz, 7% zmieniło pracę dwa lub więcej razy). zmiany miejsca pracy wewnątrz sektora publicznego i prywatnego, zmiana między sektorami słabsza. zmiany miejsca pracy wewnątrz sektora publicznego i prywatnego, zmiana między sektorami słabsza.

11 Kontekst europejski mobilności „ European Year of Workers' Mobility” „ European Year of Workers' Mobility” niewystarczająca mobilność pracowników w Europie niewystarczająca mobilność pracowników w Europie Zasada swobodnego przemieszczania się za pracą a tendencja do ochron rynków wewnętrznych Zasada swobodnego przemieszczania się za pracą a tendencja do ochron rynków wewnętrznych Kraje otwarte versus zamknięte, atrakcyjne i nieatrakcyjne, z kolonialną przeszłością i bez niej, korzystające na otwartości i nie potrafiące z niej skorzystać Kraje otwarte versus zamknięte, atrakcyjne i nieatrakcyjne, z kolonialną przeszłością i bez niej, korzystające na otwartości i nie potrafiące z niej skorzystać pracownicy zmieniali pracę przeciętnie raz na 10,6 lat, w USA co 6,7 lat pracownicy zmieniali pracę przeciętnie raz na 10,6 lat, w USA co 6,7 lat w UE mniej niż 2% pracujących żyła w innym kraju niż we własnym. w UE mniej niż 2% pracujących żyła w innym kraju niż we własnym. mobilność wewnątrz Unii Europejskiej była mniejsza niż mobilność siły roboczej do Unii Europejskiej mobilność wewnątrz Unii Europejskiej była mniejsza niż mobilność siły roboczej do Unii Europejskiej Obecnie średnio w 27 krajach Unii Europejskiej 8,3% siły roboczej pochodzi z jej krajów, podczas gdy spoza Unii – 5,6% siły roboczej Obecnie średnio w 27 krajach Unii Europejskiej 8,3% siły roboczej pochodzi z jej krajów, podczas gdy spoza Unii – 5,6% siły roboczej

12 Mobilność mierzona zmianą miejsca pracy w Polsce

13 Tendencje mobilności w Polsce Bardziej mobilni zawodowo: mężczyźni niż kobiety, młodsze osoby niż starsi, mieszkańcy miast niż wsi, pracujący na własny rachunek, robotnicy i pracownicy fizyczno – umysłowi, pracownicy sektora prywatnego niż pracownicy sektora publicznego, pracownicy usług, robotnicy niewykwalifikowani i wykwalifikowani, technicy i średni personel. Bardziej mobilni zawodowo: mężczyźni niż kobiety, młodsze osoby niż starsi, mieszkańcy miast niż wsi, pracujący na własny rachunek, robotnicy i pracownicy fizyczno – umysłowi, pracownicy sektora prywatnego niż pracownicy sektora publicznego, pracownicy usług, robotnicy niewykwalifikowani i wykwalifikowani, technicy i średni personel. Mniej mobilni pracownicy administracyjno-biurowi, prywatni przedsiębiorcy, pracownicy umysłowi niż inni Mniej mobilni pracownicy administracyjno-biurowi, prywatni przedsiębiorcy, pracownicy umysłowi niż inni status edukacyjny nie różnicował skłonności do zmiany miejsca pracy status edukacyjny nie różnicował skłonności do zmiany miejsca pracy

14 Plany zmiany pracy - 15% badanych osoby młodsze, osoby młodsze, lepiej edukowane lepiej edukowane gorzej oceniające własne materialne warunki życia. gorzej oceniające własne materialne warunki życia. deklarujące brak satysfakcji z wykonywanej pracy, wynikającej z niemożności wykorzystywania posiadanych kwalifikacji i umiejętności, deklarujące brak satysfakcji z wykonywanej pracy, wynikającej z niemożności wykorzystywania posiadanych kwalifikacji i umiejętności, uważające, że wykonują pracę nieinteresującą bezsensowną. uważające, że wykonują pracę nieinteresującą bezsensowną. oceniające wykonywaną pracę jako niegwarantującą stabilizacji oceniające wykonywaną pracę jako niegwarantującą stabilizacji

15

16 Rodzaje mobilności zmiana zawodu w przebiegu kariery zmiana zawodu w przebiegu kariery zmiana branży zmiana branży zmiana zakładu pracy zmiana zakładu pracy przemieszczenia między lokalnymi rynkami pracy przemieszczenia między lokalnymi rynkami pracy uzyskanie zatrudnienia przez bezrobotnego uzyskanie zatrudnienia przez bezrobotnego wyjazdy zagraniczne za pracą wyjazdy zagraniczne za pracą

17 zmiana zawodu w przebiegu kariery niezgodność zawodu wyuczonego i wykonywanego niezgodność zawodu wyuczonego i wykonywanego nowe zawody na rynku pracy nowe zawody na rynku pracy

18

19 zmiana branży

20

21

22 zmiana zakładu pracy Zmniejszenie się liczby dużych przedsiębiorstw lub zmniejszenie skali działania (downsizing) Zmniejszenie się liczby dużych przedsiębiorstw lub zmniejszenie skali działania (downsizing) Wzrost zatrudnienia w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz zatrudnienia w formie działalności gospodarczej osób fizycznych Wzrost zatrudnienia w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz zatrudnienia w formie działalności gospodarczej osób fizycznych Strategia ograniczana zatrudnienia na zasadzie tzw. „naturalnych” ubytków kadrowych: emerytury, tzw. wcześniejsze emerytury, renty inwalidzkie, służba wojskową, urlop wychowawczy Strategia ograniczana zatrudnienia na zasadzie tzw. „naturalnych” ubytków kadrowych: emerytury, tzw. wcześniejsze emerytury, renty inwalidzkie, służba wojskową, urlop wychowawczy Ochrona rdzenia zatrudnienia na wewnętrznym ryku pracy. Ochrona rdzenia zatrudnienia na wewnętrznym ryku pracy. Strategia naturalnych ubytków niewystarczająca Strategia naturalnych ubytków niewystarczająca Masowe zwolnienia grupowe (ponad 10% stanu firmy) w latach 90.u.w. Masowe zwolnienia grupowe (ponad 10% stanu firmy) w latach 90.u.w. Zwolnienia grupowe objęły pracowników o relatywne niskich kwalifikacjach, łatwych do zastąpienia. Zwolnienia grupowe objęły pracowników o relatywne niskich kwalifikacjach, łatwych do zastąpienia.

23 przemieszczenia między lokalnymi rynkami pracy Ponad 1/2 badanych deklaruje chęć dojeżdżania do pracy do innej miejscowości Ponad 1/2 badanych deklaruje chęć dojeżdżania do pracy do innej miejscowości ponad ¼ deklaruje chęć przeprowadzki w związku z pracą do innej miejscowości ponad ¼ deklaruje chęć przeprowadzki w związku z pracą do innej miejscowości 39% ocenia że koszty wynajmu, zakupu lub budowy domu lub mieszkania istotną barierą migracji do innej miejscowości 39% ocenia że koszty wynajmu, zakupu lub budowy domu lub mieszkania istotną barierą migracji do innej miejscowości według GUS w roku 2008 największe dodatnie saldo migracji na obszarach położonych w pobliżu największych miast, a w samych miastach zdecydowanie mniejsze lub ujemne według GUS w roku 2008 największe dodatnie saldo migracji na obszarach położonych w pobliżu największych miast, a w samych miastach zdecydowanie mniejsze lub ujemne regiony i województwa o ujemnym saldzie migracyjnym warmińsko- mazurskie), lubelskie, opolskie, świętokrzyskie, podlaskie, śląskie, podkarpackie, kujawsko-pomorskie, lubuskie, zachodniopomorskie, łódzkie regiony i województwa o ujemnym saldzie migracyjnym warmińsko- mazurskie), lubelskie, opolskie, świętokrzyskie, podlaskie, śląskie, podkarpackie, kujawsko-pomorskie, lubuskie, zachodniopomorskie, łódzkie województwa o dodatnim saldzie migracyjnym: mazowieckie, małopolskie, pomorskie, wielkopolskie, dolnośląskie województwa o dodatnim saldzie migracyjnym: mazowieckie, małopolskie, pomorskie, wielkopolskie, dolnośląskie

24 uzyskanie zatrudnienia przez bezrobotnego

25 wyjazdy zagraniczne za pracą migracje krótkookresowe i długookresowe migracje krótkookresowe i długookresowe wahadłowe wahadłowe legalne i nielegalne legalne i nielegalne

26

27

28

29 Wyjazdy do Niemiec i Wielkiej Brytanii do Niemiec, sezonowe, silna tradycja wyjazdów sąsiedzkich, do kraju bardziej rozwiniętego, pracownicy z wykształceniem zawodowym, wyjeżdżający z mniejszych miejscowości i trenów wiejskich, utrzymujący liczniejsze rodziny, w okresie przedakcesyjnym nadreprezentacja osób z rodzin, w których głównym źródłem utrzymania był zasiłek dla bezrobotnych do Niemiec, sezonowe, silna tradycja wyjazdów sąsiedzkich, do kraju bardziej rozwiniętego, pracownicy z wykształceniem zawodowym, wyjeżdżający z mniejszych miejscowości i trenów wiejskich, utrzymujący liczniejsze rodziny, w okresie przedakcesyjnym nadreprezentacja osób z rodzin, w których głównym źródłem utrzymania był zasiłek dla bezrobotnych Do Wielkiej Brytanii innowacja społeczna, ludność bardziej wykształconą, z terenów, na których nie obserwowano wcześniej nasilonej tradycji takich wyjazdów, ze średnich i większych miast oraz z mniej licznych rodzin Do Wielkiej Brytanii innowacja społeczna, ludność bardziej wykształconą, z terenów, na których nie obserwowano wcześniej nasilonej tradycji takich wyjazdów, ze średnich i większych miast oraz z mniej licznych rodzin

30 Koncepcja Douglasa Masseya tzw. skumulowanej przyczynowości czynniki ekonomiczne czynniki ekonomiczne czynniki psychiczne (ograniczona racjonalność decyzji), czynniki psychiczne (ograniczona racjonalność decyzji), społeczne (kapitały społeczne i kulturowe) społeczne (kapitały społeczne i kulturowe) prawne i instytucjonalne uwarunkowania prawne i instytucjonalne uwarunkowania czynniki wypychające i przyciągające czynniki wypychające i przyciągające

31 Co badają socjologowie kapitał społeczny i kulturowy migrantów kapitał społeczny i kulturowy migrantów cechy kulturowe społeczności i społeczeństw wysyłających migrantów cechy kulturowe społeczności i społeczeństw wysyłających migrantów cechy kulturowe społeczności i społeczeństw przyjmujących migrantów cechy kulturowe społeczności i społeczeństw przyjmujących migrantów

32 Kapitał społeczny migrantów kapitał społeczny jako indywidualny zasób jednostki (Bourdieu 1986), tu łańcuchy migracyjne na Podlasiu, Podhalu, Śląsku i Mazowszu kapitał społeczny jako indywidualny zasób jednostki (Bourdieu 1986), tu łańcuchy migracyjne na Podlasiu, Podhalu, Śląsku i Mazowszu znaczenie kapitału społecznego dla kooperacji wewnątrz i międzygrupowej (Coleman 1998, Putman 2008, Fukuyama 1997). znaczenie kapitału społecznego dla kooperacji wewnątrz i międzygrupowej (Coleman 1998, Putman 2008, Fukuyama 1997).

33 łańcuchy migracyjne istotnie w warunkach migracji obliczonych na zatrudnienie nieformalne, przy niskich zasobach ekonomicznych migrantów, nieznajomości przez nich języka, kultury i systemu prawnego kraju przyjmującego. w miarę wzrostu konkurencji w danej niszy rynkowej w krajach przyjmujących rola łańcuchów migracyjnych maleje a rośnie rola kapitału kulturowego migrantów.

34 Konfiguracje pozytywnego i negatywnego kapitału polskie łańcuchy migracyjne są ze sobą niepowiązane polskie łańcuchy migracyjne są ze sobą niepowiązane brak więzi etnicznej wśród obywateli polskich na obczyźnie, brak więzi etnicznej wśród obywateli polskich na obczyźnie, solidarność w strukturze rodzinnej przy wyłączeniu solidarności w stosunku do innych grup, w tym etnicznej własnej solidarność w strukturze rodzinnej przy wyłączeniu solidarności w stosunku do innych grup, w tym etnicznej własnej niski kapitał zaufania społecznego w kraju przenoszony na brak tego kapitału na emigracji. niski kapitał zaufania społecznego w kraju przenoszony na brak tego kapitału na emigracji.

35 Skłonność do migracji (tzw. selekcyjność) wyższy poziom wykształcenia wyższy poziom wykształcenia młodszy wiek młodszy wiek płeć męska płeć męska pochodzenie z liczniejszego gospodarstwa domowego pochodzenie z liczniejszego gospodarstwa domowego

36