 szczególny organ powiązany z parlamentem, czuwający nad prawidłowością postępowania administracji publicznej wobec obywateli  zadania konstytucyjne – art. 208 Konstytucji  stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych  podstawa prawna: ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o RPO  cechy charakterystyczne  samodzielny organ państwowy oddzielony od administracji i sądownictwa  niezawisły i niezależny od innych organów państwowych  powiązany z parlamentem (strukturalnie – powołanie oraz funkcjonalnie – zadania)  realizujący dwojakiego rodzaju zadania:  przyjmuje skargi obywateli oraz podejmuje działania w celu usunięcia nieprawidłowości (kryterium może być słuszność i sprawiedliwość)  informuje parlament o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela  łatwo dostępny, odformalizowany i bezpłatny

 powoływany przez Sejm za zgodą Senatu  kandydata zgłasza Marszałek Sejmu lub grupa co najmniej 35 posłów  bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej 1/2 ustawowej liczby posłów  Senat ma 1 miesiąc na wyrażenie zgody (milczenie oznacza zgodę)  wymagane kwalifikacje  obywatelstwo polskie, wiedza prawnicza, doświadczenie zawodowe, wysoki autorytet ze względu na walory moralne i wrażliwość społeczną  kadencja – 5 lat, możliwość jednokrotnej reelekcji  immunitet i nietykalność – art. 211 Konstytucji  incompatibilitas – art. 103 ust. 1, art. 209 ust. 2 Konstytucji poseł, senator, jakiekolwiek stanowisko (wyjątek: profesor szkoły wyższej)

 apolityczność – art. 209 ust. 3 Konstytucji nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności gospodarczej niedającej się pogodzić z godnością urzędu  odwołanie – tylko w szczególnych przypadkach 1) zrzekł się wykonywania obowiązków 2) stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sił – stwierdzonych orzeczeniem lekarskim 3) złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu 4) sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu  decyduje wyłącznie Sejm – na wniosek Marszałka lub grupy co najmniej 35 posłów, do podjęcia uchwały wymagana jest większość 3/5 lub zwykła głosów przy obecności co najmniej 1/2 ustawowej liczby posłów  nie ponosi odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu  organ jednoosobowy – możliwość powołania za zgodą Marszałka maksymalnie trzech zastępców i pełnomocników terenowych

 stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych aktach normatywnych  aspekt podmiotowy – obywatele, bezpaństwowcy, cudzoziemcy  aspekt przedmiotowy – ochrona wolności i praw  badanie działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji; właściwość Rzecznika Praw obywatelskich obejmuje  aspekt podmiotowy – działania wszystkich organów władzy publicznej  aspekt przedmiotowy – wszelkie działania lub zaniechania  kryteria kontroli  naruszenie prawa  naruszenie zasad współżycia społecznego i sprawiedliwości społecznej

 powzięcie informacji  na wniosek (obywateli organizacji społecznych, organów samorządów, RPDz)  z własnej inicjatywy  po zapoznaniu się z wnioskiem RPO może  podjąć sprawę  wskazać właściwe środki prawne  przekazać sprawę według właściwości  nie podjąć sprawy  w przypadku podjęcia sprawy może  prowadzić sprawę samodzielnie  zwrócić się o zbadanie sprawy do właściwych organów  zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenia kontroli

 w przypadku prowadzenia sprawy samodzielnie może  zbadać każdą sprawę na miejscu  żądać składania wyjaśnień  żądać przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez organ administracji publicznej  żądać przedłożenia informacji prowadzonej przez sądy, prokuraturę i inne organy ścigania  zlecić sporządzenie ekspertyz i wydanie opinii

 po zbadaniu sprawy RPO może  podjąć interwencję w celu załatwienia sprawy  wystąpienie skierowane do podmiotu naruszającego prawa/wolności lub wniosek o podjęcie określonych działań do organu nadrzędnego  adresat ma 30 dni na poinformowanie Rzecznika o podjętych działaniach  gdy działanie nie satysfakcjonuje Rzecznika, może zwrócić się do organu nadrzędnego RPO nie ma kompetencji władczych (nie może merytorycznie rozstrzygnąć sprawy)  podjąć inne środki oddziaływania  żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych i wziąć w nich udział na prawach prokuratora  żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w przypadku przestępstw ściganych z urzędu  wnieść kasację w sprawach cywilnych i karnych oraz rewizję nadzwyczajną od orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego  zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego  wziąć udział w postępowaniu przed TK w sprawie skargi konstytucyjnej

 przedstawienie właściwym organom, organizacjom i instytucjom ocen oraz wniosków mających na celu zapewnienie skutecznej ochrony praw i wolności  wystąpienie z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej lub o zmianę aktów prawnych dotyczących praw i wolności człowieka i obywatela  wystąpienie do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami przepisów dotyczących praw i wolności człowieka i obywatela  wystąpić z wnioskami do SN oraz NSA o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości lub rozbieżności w ich stosowaniu

 obowiązek corocznego przekazywania sprawozdania ze swojej działalności Sejmowi i Senatowi oraz informacji o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela  obowiązek przedstawienia Sejmowi określonych informacji lub podejmowania czynności w określonych sprawach na wniosek Marszałka Sejmu  możliwość przedłożenia Sejmowi i Senatowi określonych spraw wynikających z działalności Rzecznika