prof. UAM dr hab. Jacek Pyżalski Przemoc rówieśnicza – podstawowe informacje prof. UAM dr hab. Jacek Pyżalski Projekt współfinansowany z Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Typologie agresji (Aronson, 1997) Kryterium Typy agresji Bodziec Reaktywna /Proaktywna Kontakt sprawcy i ofiary Bezpośrednia/ Pośrednia Rodzaj działań agresywnych Fizyczna/Werbalna Aktywność sprawcy Czynna/Bierna Intencjonalność sprawstwa Instrumentalna/afektywna Liczba sprawców Indywidualna/grupowa

Agresja rówieśnicza Agresja realizowana jest różnymi sposobami Często różne formy towarzyszą sobie wzajemnie

rówieśnicza Agresja Fizyczna Werbalna Relacyjna Cyber

Fizyczny Werbalny Relacyjny Cyber Bicie, kopanie, popychanie, szarpanie Uwaga: Zalicza się tu także mobbing behawioralny nie polegający na biciu ofiary, lecz np. na niszczeniu przedmiotów należących do niej. Nadawanie niechcianych przezwisk, dogadywanie, obrażanie, ośmieszanie, plotki. Wykluczanie z grupy, ignorowanie, oddalanie się, gdy ofiara podchodzi, manipulowanie innymi osobami, tak by zachowywały się wrogo wobec ofiary. Realizowany za pomocą komunikacji zapośredniczonej (głównie różnych instrumentów internetowych

W niektórych przypadkach w specyficznym kontekście przyjmuje ona poważną formę – bullyingu (nękania)

Intencjonalność Powtarzalność Bullying Nierównowaga sił

Zmiany rozwojowe Wraz z wiekiem dzieci Rośnie częstotliwość agresji werbalnej i relacyjnej Maleje częstotliwość agresji fizycznej

Różnice płciowe Wśród chłopców częściej występuje agresja fizyczna Wśród dziewcząt – relacyjna Chłopcy jako ofiary wybierają chłopców i dziewczęta. Dziewczęta znajdują ofiary zwykle wewnątrz swojej grupy.

Konsekwencje (metaanaliza) Depresja Zaburzenia psychosomatyczne Poczucie bezradności Fobia szkolna/odmowa chodzenia do szkoły Niższe wyniki w nauce W szczególnie ostrych przypadkach: myśli samobójcze, próby samobójcze

Cyberagresja rówieśnicza Agresja elektroniczna to rodzaj zbiorczego określenia dla wszystkich aktów agresji, w których narzędziem jej realizacji są nowe technologie komunikacyjne - telefony komórkowe lub Internet (David-Ferdon, Feldman Herz, 2007; Pyżalski, 2009) 12

Bullying a cyberbullying Publikowanie Nieskończona/niewidoczna publiczność (D. Boyd) Trwałość Mechanizmy: związane z komunikacją zapośredniczoną, np. rozhamowanie Mechanizmy te występują jedynie potencjalnie 13

Sporo technicznych rozwiązań Najbardziej znane, ale też Happy slapping Outing Podszywanie się Badania wskazują na rózne efekty długo- i krótkotrwałe

Cyberbullying (pol. mobbing elektroniczny) Nawiązanie do tradycyjnych badań nad bullyingiem (Dan Olweus) Głośne medialne przypadki tragedii ofiar Nierównowaga sił, powtarzalność, intencja – w niektórych przypadkach inne rozumienie kryteriów (np. cyberbullying jest często realizowany bez złych intencji) Konsekwencje bywają poważne – chociaż póki co wnioski wyciągamy głównie z badań nad tradycyjnym bullyingiem – nakładanie się zjawisk (często ci sami uczniowie są sprawcami i ofiarami bullyingu i cyberbullyingu)

Nie tylko cyberbullying Agresja elektroniczna Wobec celebrytów Wobec nieznajomych Wobec idei/poglądów Cyberbullying

Silne powiązane z tradycyjnymi przyczynami (Pyżalski, 2012) Bullying Cyber Niezaangażowany Sprawca Ofiara Sprawco-ofiara 829 68 26 12 % 88,66% 7,27% 2,78% 1,28% 287 239 14 31 50,26% 41,86% 2,45% 5,43% 156 22 51 17 63,41% 8,94% 20,73% 6,91% 159 86 65 44,04% 23,82% 14,13% 18,01%

Zaangażowani w przemoc rówieśniczą – nie myślmy jedynie o ofiarach i sprawcach Ofiary Sprawcy Sprawco-ofiary Świadkowie (ok. 70%) Konsekwencje dotyczą wszystkich

Bullying jako proces Wpisanie w rolę Pojedyncze konfrontacje Grupa, stygmatyzacja, utrwalenie działań Wpisanie w rolę

Mechanizmy psychologiczne Stygmatyzacja Dysonans poznawczy Błędne koło (związane także z działaniami ofiary)

Jak sensownie przeciwdziałać? Wczesna diagnoza Integracja nowej grupy + reguły grupowe Rola świadków przemocy Praca ze sprawcą i ofiarą Współpraca z rodzinami uczniów Edukacja dotycząca bullyingu Raportowanie przypadków bullyingu i kontrola + rozwiązania prawne

Wczesna diagnoza Obserwacja Socjometria (uwaga na kwestie etyczne!!! Jak się nie wie jak, lepiej nie prowadzić) Badania kwestionariuszowe (uwaga na jakość psychometryczną narzędzi!!!) Zgłaszanie przez uczniów – rola rozmowy z ofiarą

Integracja nowej grupy (np. zespołu klasowego) Poznawanie (się) uczniów Wprowadzanie nowych uczniów do grupy Wspieranie uczniów „nietypowych” Aktywizowanie komunikacji między uczniami Partycypacja w tworzeniu i egzekwowaniu reguł grupowych Zadania zespołowe

Rola świadków przemocy rówieśniczej Świadomość problemu przed faktem Promocja aktywnego przeciwdziałania, wspierania ofiary, poszukiwania pomocy (zgłoszenie) lub na poziomie minimum brak wspierania sprawcy

Praca ze sprawcą i ofiarą Pierwsza rozmowa z każdym ze sprawców osobno Asertywność, zdecydowanie nauczyciela Jasne decyzje i monitorowanie efektów rozmowy Wsparcie ofiary, deklaracja pomocy ze strony nauczyciela, analiza zachowania ofiary w sytuacjach doświadczania nieprzyjemnych działań rówieśników, monitorowanie efektów rozmowy

Współpraca z rodzinami uczniów W każdym z poważniejszych przpadków Informacja o podjętych działaniach Bez obwiniania Przepływ informacji

Edukacja dotycząca bullyingu Dostosowana do wieku uczniów W grupach gdzie nie ma bullyingu Dotycząca mechanizmów (szczególnie tych, które sprawiają, iż można stać się sprawcą bez złych intencji) Promowanie cywilnej odwagi sprawców

Interwencja prawna Świadomość przepisów (m.in. Ustawa o postępowania w sprawach nieletnich) Uwaga na nadużywanie prawa Zawsze prymat działań wychowawczych lub działania komplementarne

Literatura Lawner E.K., Terzian M.A (2013). What works for bullying programs: lessons from experimental evaluations of programs and interventions, Child Trends, October, 1-9. Pyżalski J. (2011) Agresja elektroniczna wśród dzieci I młodzieży, GWP. Pyżalski J. Agresja elektroniczna i cyberbullying jako nowe ryzykowne zachowania młodzieży. Pyżalski J., Roland E. (red.) (2011) Bullying a specjalne potrzeby edukacyjne. Podręcznik metodyczny. Łódź, WSP w Łodzi (bezpłatny materiał online: filmy instruktażowe, teksty, scenariusz zajęć do szkolenia nauczycieli). www.szkolabezprzemocy.pl

Dziękuję www.jacekpyzalski.pl Projekt współfinansowany z Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego