POWIĄZANIE ANALIZY WIELOKRYTERIALNEJ Z KATEGORIĄ RYZYKA ZAKŁADU I PLANOWANIEM – TABELA RYZYKA Marek Gall Wydział Inspekcji WIOŚ w Warszawie Październik 2013r. 1

2 Planowanie kontroli, aby maksymalnie wykorzystać posiadane zasoby (potencjał), z zasady powinno być oparte o analizę ryzyka (identyfikację zagrożeń dla środowiska). Takie wymagania wynikają między innymi z zaleceń Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej Nr 2001/331/WE z dnia 4 kwietnia 2001 roku ustalających minimalne kryteria działania inspekcji ochrony środowiska. Planowanie powinno uwzględniać zastosowanie reguły 20 : 80, która w tym przypadku oznacza, że powinniśmy się koncentrować na 20% zakładów mających 80% wpływ na środowisko. Do tego celu niezbędna jest znajomość ryzyka – kategorii ryzyka zakładu i jego miejsca w danej kategorii. Planowanie musi jednocześnie uwzględnić inne niż ww. priorytety oraz posiadane zasoby.

3 Kontrola (inspekcja, weryfikacja) - porównywanie stanu faktycznego ze stanem założonym, wymaganym, formalno-prawnym, - w uproszczeniu, to nadzór nad czymś/kimś i dopilnowywanie, aby to funkcjonowało zgodnie z ustalonymi zasadami, - weryfikacja, czy prowadzone są przez kontrolowanego wymagane działania, ale także, czy nie podejmuje on działań nie pożądanych (zabronionych). Musi być określony cel kontroli, czyli musimy dokładnie wiedzieć co chcemy sprawdzić.

4 Kontrola

5 Rezultatem wprowadzenia systemu priorytetów w planowaniu kontroli opartego o ryzyko (wynik analizy wielokryterialnej) jest tzw. Tabela ryzyka. Tabela to algorytm wiążący wynika analizy wielokryterialnej i kategorie ryzyka z planowaniem. Planowanie kontroli oparte jest o wykorzystanie Tabeli ryzyka, która powinna być generowana z Informatycznego Systemu Wspomagania Kontroli, której jednym z podstawowych funkcji jest wytypowanie podmiotów do planu kontroli. Tabela ryzyka stanowi załącznik nr 2 do dok Systemu Kontroli.

6 Podstawowe funkcje Tabeli ryzyka w obszarze planowania to: zidentyfikowanie najważniejszych źródeł zanieczyszczenia środowiska (wynik z analizy wielokryterialnej), przyporządkowanie poszczególnym zakładom wartości liczbowej charakteryzującej ryzyko dla środowiska (wynik z analizy wielokryterialnej), uszeregowanie zakładów w ramach przyjętych kategorii I-IV wg ryzyka (wynik kategoryzacji ustalonej w oparciu o punktację analizy wielokryterialnej), umożliwienie zapisu priorytetów (prawo, cele itp.), zaproponowanie listy zakładów do planu kontroli z uwzględnieniem ryzyka i priorytetów,

7 Dodatkowo Tabela ryzyka może być wykorzystywana : -do uzasadnienia decyzji o nie ujęciu w okresie objętym planem danych grup zakładów lub konkretnych zakładów, - weryfikacji (aktualizacji planu kontroli), -ustalenia pierwszeństwa w danym okresie planistycznym.

8 Tabela ryzyka – cel i funkcj W Tabeli ryzyka otrzymujemy konkretną, uporządkowaną pod względem ilości punktów przyporządkowanych w analizie wielokryterialnej, w podziale na kategorie ryzyka, listę zakładów. Każdej z kategorii objętej planowaniem przyporządkowano częstotliwości kontroli zakładów w taki sposób, że niższej kategorii ryzyka odpowiada mniejsza częstotliwość kontroli. Dodatkowo wprowadzono priorytety wynikające z obowiązujących przepisów prawnych w zakresie częstotliwości kontroli i raportowania, oraz wniosków i interwencji, a także przestrzegania przepisów prawa.

9 Przyjęta częstotliwość kontroli dla ustalonych w SK kategorii ryzyka jest następująca: Kategoria I (ryzyko najwyższe) - kontrola co rok; Kategoria II (ryzyko wysokie) - kontrola co 2 lata lub rzadziej; Kategoria III (ryzyko średnie) - kontrola co 3 lata lub rzadziej; Kategoria IV (ryzyko niskie) - kontrola co 4 lata lub rzadziej; Kategoria V - zakład nie jest objęty planowaniem rocznym i nie jest dla niego określana częstotliwość kontroli. Kontrola może wynikać z wniosków ale także innych zadań np.: OSN, gminy- nadzór nad ustawą o utrzymaniu czystości i porządku…

10 Ww. założenia mają odzwierciedlenie w typowaniu do kontroli wg kategorii ryzyka i miejsca na liście punktowej otrzymanej w wyniku analizie wielokryterialnej : % zakładów z kategorii I, - 50 % zakładów z kategorii II, - 33 % zakładów z kategorii III, -25 % zakładów z kategorii IV, -zakłady z kategorii V z zasady nie powinny być typowane, do kontroli ale są ze względu na różne priorytety. Począwszy od kategorii II na pozycję na liści wpływa data ostatniej kontroli (częstotliwość).

11 W efekcie otrzymujemy w poszczególnych kategoriach zamknięte listy zakładów proponowanych do planu, czyli 100 % zakładów z kategorii I, 50 % z kategorii II (niekontrolowanych w roku poprzedzającym planistycznym), 33 % z kategorii III i 25 % z kategorii IV (niekontrolowanych w okresie odpowiednio 3 i 4 lat), przy założeniu czteroletniego okresu planistycznego. Lista jest modyfikowana po uwzględnieniu priorytetów. Uwaga : zmiany związane z Dyrektywa IED i kontrola, a więc planowanie kontroli instalacji (IPPC).

12

13 - współczynnik wagi (kolumna 9) - uwzględniający tzw. sytuacje niestandardowe, czyli nieuwzględnione bezpośrednio w analizie ryzyka określonej przez doświadczonego inspektora, między innymi, w oparciu o zapisy w kolejnych kolumnach tabeli ryzyka 12,13,14….n. Celem wprowadzenia współczynnika jest przesunięcie konkretnego zakładu na liście po to, aby został objęty kontrolą pomimo mniejszej liczby punktów otrzymanych w analizie ryzyka. Jest zawsze większy od 1 np. o 0.25 dla każdego zapisu w kolumnach 12,13,14 (w przypadku rozszerzenia liczby kolumn dodatkowych w tabeli może zostać zmieniony na 0.10),

14 - pozycja po uwzględnieniu „wagi” (kolumna 10) - iloczyn wartości liczbowej z analizy ryzyka z kolumny 8 oraz omówionego współczynnika wagi z kolumny 9, automatycznie obliczany przez narzędzie informatyczne, które przeszereguje zakłady wg nowych wartości w ramach poszczególnych kategorii. Dopiero tak przetworzona lista jest praktycznie planem kontroli (oczywiście po uwzględnieniu zasobów), - ustawowy obowiązek kontroli (kolumna 11) - generowana również bezpośrednio z narzędzia informatycznego. Zapis w tej kolumnie przesądza o wytypowaniu danego zakładu do kontroli w pierwszej kolejności w tabeli ryzyka bez względu na uszeregowanie punktowe,

15 Tabela ryzyka - priorytety - częstotliwość kontroli przewidziana dla danej kategorii (kolumna 12) - określona w % w odniesieniu do ilości zakładów w danej kategorii (I kategoria kontrola co roku – 100%; II co 2 lata – 50%; III co 3 lata – 33%; IV co 4 lata 25%). Na podstawie zapisów w tej kolumnie do planu powinien zostać wskazany przyjęty w programie udział zakładów w danej kategorii, - kolumny13,14,15 - na obecnym etapie proponuje się zapis tak/nie, przy czym zapis tak skutkuje zwiększeniem współczynnika wagi np. o data ostatniej kontroli (kolumna 16 ) - niezbędna do zachowania częstotliwości, narzędzie informatyczne przesuwa „do przodu” na liście zakłady niekontrolowane w założonym okresie wg daty kontroli, - kolumna 17 -nr teczki wg akt zakładowych w danym WIOŚ, - kolumna 18 - możliwość rozszerzenia tabeli ryzyka o dodatkowe kolumny.

16 DZIĘKUJĘ