W3: WSPÓŁCZESNE SYSEMY SPOŁECZNO-GOSPODARCZE

TYPY GOSPODARKI System gospodarki rynkowej; System nakazowo-rozdzielczy, system gospodarki centralnie planowanej

Gospodarka rynkowa Kraje wysokorozwinięte: Stany Zjednoczone, Japonia, Kanada, Australia, Wielka Brytania, Niemcy, Francja czy Szwajcaria – kraje rozwiniętego kapitalizmu

Gospodarka centralnie planowana Kraje realnego socjalizmu – do niedawna kraje Europy Środkowej i Wschodnie; Kuba czy Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna.

Cechy gospodarki rynkowej Dominacja prywatnej własności czynników produkcji. Własność kapitalistyczna. W formie akcyjnej własności. Obok występują inne formy własności: własność drobnotowarowa, własność publiczna, własność spółdzielcza.

Własność drobnotowarowa reprezentowana jest przez: rodzinne gospodarstwa rolne, niewielkie zakłady rzemieślnicze i usługowe Są to osoby samo zatrudniające się.

Spółki pracownicze w krajach wysokorozwiniętych powstają na bazie kapitalistycznych spółek akcyjnych w krajach postkomunistycznych powstają w wyniku przekształcenia przedsiębiorstw państwowych.

2. Rynkowa alokacja zasobów gospodarczych. Podstawowym regulatorem i koordynatorem procesów gospodarczych jest rynek. Rynek – to samoczynnie działający mechanizm wpływający na zachowanie się podmiotów

Najważniejsze funkcje rynku: Rynek dokonuje wyceny różnych dóbr; Rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych; Rynek niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych; Rynek umożliwia ustalanie stanów równowagi; Rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i mechanizmem dostosowania produkcji do potrzeb

Zalety gospodarki rynkowej: Tendencja do racjonalnego wykorzystania czynników gospodarczych, Efektywny system motywacyjny, Duża innowacyjność gospodarki, Dyscyplina finansowa przedsiębiorstw, Samoczynnie ustalana równowaga, Duża elastyczność gospodarki, Dobre zaopatrzenie sklepów.

Słabości gospodarki rynkowej Procesy monopolizacji gospodarki ograniczają działanie rynku; Występowanie negatywnych efektów gospodarczych; Istnienie dóbr publicznych; Zjawiska destabilizujące gospodarkę Tendencja do powstawania dużych, nieakceptowanych społecznie, różnic dochodów i majątku.

Gospodarka centralnie planowana była próbą wcielenia w życie pewnej teoretycznej, a zarazem ideologicznej koncepcji.

Marksowska wizja komunizmu Kapitalizm Komunizm Własność prywatna Własność wspólna, społeczna Zróżnicowane społeczeństwo klasowe Harmonijne społeczeństwo bezklasowe Mechanizm rynkowy Regulacja planowana

Rewolucja komunistyczna Bolszewicy dostosowali doktrynę marksowska do potrzeb rewolucyjnej praktyki; Awangarda proletariatu podstawa komunizmu i rewolucji; Idea kierowniczej roli partii komunistycznej; Symbioza funkcji partyjnych i państwowych; Koncentracja władzy na szczeblu centralnym; Ograniczanie wolności obywatelskich;

Gospodarka centralnie planowana Dominacja państwowej własności czynników produkcji; Nierynkowa alokacja zasobów gospodarczych.

Cechy gospodarki realnego socjalizmu Centralizacja zarządzania gospodarką i planowania; Nakazowo-rozdzielczy charakter systemu; Administracyjne kształtowanie cen produktów i czynników produkcji; Hierarchiczna podległość kierownictwo organizacji biurokracji partyjno-państwowej; Niemal całkowity brak konkurencji; Brak komercyjnych instytucji finansowych; Izolacja gospodarki od gospodarki światowej; Funkcjonowanie przedsiębiorstw w warunkach „miękkiego” ograniczenia budżetowego.

Nierynkowa alokacja zasobów Decyzje typu: co, jak i dla kogo podejmowane były przez centralną biurokrację partyjno-państwową. Głównym regulatorem gospodarki był – plan centralny. Prymat planowania rzeczowego nad planowaniem finansowym

Gospodarka centralnie planowana nie miała poważniejszych zalet

Wady gospodarki centralnie planowanej Nieracjonalna alokacja zasobów gospodarczych. Nieefektywny system motywacyjny. Niska innowacyjność gospodarki. Brak dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwach. Brak tendencji do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej.’ Mała elastyczność gospodarki. Permanentne niedobory dóbr. Zanik przedsiębiorczości i rozmycie odpowiedzialności. Niski poziom dobrobytu przy jednoczesnym braku podstawowych swobód obywatelskich.

Proces przechodzenia od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej w Polsce Kryzys sfery gospodarczej na przełomie lat 70 i 80—tych; Cechy kryzysu: spadek produkcji, dochodu narodowego, wydajności i dyscypliny pracy obniżenie się stopnia wykorzystania majątku produkcyjnego, rozkład rynku wewnętrznego, załamanie się eksportu i importu, gwałtowny wzrost zadłużenia zagranicznego.

Strategia dynamicznego rozwoju kraju E. Gierka w 1971 roku po 10-ciu latach skończyła się totalna klapą; Zadłużenie Polski wzrosło z 0,5 mld USD do 25 mld USD w 1980 roku Spadek dochodu narodowego o 6%, 12%, 5,5% w 1982 roku

Program gospodarczy 1989 roku miał dwa cele: Plan Balcerowicza Program gospodarczy 1989 roku miał dwa cele: Stabilizacje gospodarki Transformacje systemu społeczno-gospodarczego.

Działania podjęte w ramach planu Balcerowicza Uwolnienie cen; Wprowadzenie wewnętrznej wymienialności złotego; Rygorystyczna polityka budżetowa; Zaostrzona polityka pieniężna; Zwiększenie samodzielności przedsiębiorstw państwowych; Liberalizacja handlu zagranicznego; Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych; Procesy demopolizacji gospodarki; Stworzenie podstaw rynku kapitałowego (w tym giełdy)

Sukcesy planu Balcerowicza Szybkie zrównoważenie rynku (poprawa zaopatrzenia sklepów); Stworzenie warunków dla rozwoju prywatnej przedsiębiorczości; Wzrost obrotów handlu zagranicznego; Zmniejszenie stopy inflacji; Wzrost wydajności pracy; Poprawa efektywności gospodarowania czynnikami produkcji.

Wybrane wskaźniki ekonomiczne Polski Rok Stopa bezrobocia Stopa inflacji 1985 - 15,0 1990 6,3 586,0 1992 13,6 42,4 1994 16,0 30,7 1998 10,4 11,8 2000 15,1 10,1 2001 17,4 5,5