Kryzys i upadek Cesarstwa Rzymskiego

Od połowy I w. n.e. Cesarstwo Rzymskie nękane było coraz to potężniejszymi konfliktami wewnętrznymi oraz regularnie osłabiane przez wrogów zewnętrznych. Największe zagrożenie pojawiło się w czasach Marka Aureliusza, kiedy to granicom Imperium zagrozili Partowie – zamieszkujący tereny Mezopotamii i dzisiejszego Iranu. Rzymianom z trudem udało się odeprzeć nieprzyjaciela. Ale spokój nie trwał długo …

W III w. n.e. wschodnie granice Cesarstwa zaczęło nękać państwo Sasanidów (Persowie) natomiast od zachodu granice Imperium zaczęły najeżdżać ludy germańskie (głównie w celach łupieżczych). Konieczność prowadzenia wojen zmusiła cesarzy do powiększania armii cesarstwa oraz zwiększenia podatków. Stałe zagrożenie państwa pociągnęło za sobą wzrost znaczenia armii i jego dowódców, którzy coraz częściej i śmielej zaczęli sięgać po cesarską władzę.

Na skutek upadku autorytetu władzy oraz upadku systemu cesarskiego (ok Na skutek upadku autorytetu władzy oraz upadku systemu cesarskiego (ok. 235 r.) w Cesarstwie zaczęły narastać nastroje separatystyczne. Ludność poszczególnych prowincji domagała się utworzenia własnych państw. Skutkiem tego cesarz Karakalla w 212 roku wydał edykt, na mocy którego wszyscy mieszkańcy Cesarstwa Rzymskiego stali się jego pełnoprawnymi obywatelami. Nie było to jednak na tyle atrakcyjne dla mieszkańców Imperium, by powstrzymać ich dalsze tendencje do odłączenia się od państwa.

Karakalla

Kolonat Jednocześnie, na skutek zwiększanych obciążeń ludności, następowało jej ubożenie. Zaczęto wobec tego dzielić majątki i gospodarstwa na mniejsze i ich części oddawano w dzierżawę wolnym lecz zubożałym chłopom, tzw. kolonom. Koloni (łac. colonus = rolnik) zobowiązani byli do zapłaty czynszu pieniężnego i oddawania części zbiorów właścicielowi ziemi. W ten sposób powstał nowy system zależności społecznej – kolonat.

Wojny i niepokoje w cesarstwie były powodem coraz bardziej problematycznego zarządzania Imperium. Cesarze zwykle przebywali poza Rzymem, w obozach żołnierzy, co utrudniało łączność pomiędzy poszczególnymi częściami państwa. Taki stan rzeczy zagrażał też jedności kulturowej państwa, co doprowadziło do powstania we wschodniej części Imperium odrębnej kultury, która niewiele miała wspólnego z zachodnią, łacińską częścią.

Dioklecjan i jego reformy Rozpad Imperium udało się chwilowo zatrzymać cesarzowi Dioklecjanowi, który przeprowadził szereg reform: Podzielił Cesarstwo na 4 prefektury Prefektury podzielił na diecezje, a te z kolei na prowincje – mniejsze jednostki administracyjne; Wprowadził system tzw. tetrarchii ( władzy czterech) – władzę w państwie miało odtąd sprawować 4 władców: 2 władców z tytułem augusta i 2 wspomagających ich z tytułem cezara; jeden august z jednym cezarem miał zarządzać Wschodem cesarstwa, drugi zaś august z cezarem Zachodem; nie był to jednak podział oficjalny; wg planu Dioklecjana władcy ci po 20 latach mieli abdykować;

Dioklecjan

Dioklecjan i dominat. Za czasów cesarza Dioklecjana zmieniła się pozycja władcy. Formalnie przestały obowiązywać zasady republikańskie, a sam Dioklecjan przyjął tytuł dominus, dlatego też za jego panowania powstał nowy system rządów – tzw. dominat. System ten wywyższał panującego, który posiadał nieograniczoną władzę dzięki rozbudowanemu aparatowi administracyjnemu. Symbolem państwa stała się osoba władcy, a mieszkańcy państwa byli tylko poddanymi a nie obywatelami.

Skutki reform Dioklecjana Wzmocnienie armii, dzięki wzmocnieniu pozycji władcy; Fiasko gospodarki i spadek wartości pieniądza; Poprawa sytuacji skarbu państwa; Stabilna pozycja rolna państwa, dzięki systemowi kolonatu; - Powstanie nowych posiadłości cesarskich – Mediolan, Tessaloniki, Trewir.

Konstantyn Wielki W 305 roku Dioklecjan i jego współ-august Maksymilian abdykowali. System tetrarchii jednak nie sprawdził się, gdyż po ustąpieniu Dioklecjana rozgorzały walki o przywództwo w państwie, które niebawem przekształciły się w wojnę domową. W czasie walk uwydatnił się podział cesarstwa na część Wschodnią i Zachodnią. W tej pierwszej władzę objął Licyniusz, a w drugiej – Konstantyn Wielki. Po niedługim czasie doszło do konfliktu między nimi i w konsekwencji w 324 r. Konstantyn pokonał rywala i objął władzę nad całym Imperium.

Konstantyn Wielki

Chrześcijaństwo za panowania Konstantyna Za panowania Konstantyna nastąpiło przesunięcie centrum Imperium na wschód. W miejscu dawnej kolonii greckiej – Byzantium, powstała nowa stolica zbudowana na cześć władcy – Konstantynopol – „miasto Konstantyna”. Dawna stolica Rzym – stawała się w tym czasie centrum chrześcijaństwa. Za panowania Konstantyna nastąpiła zmiana stosunku władzy do chrześcijan.

Już następca Dioklecjana (znany był z prześladowań chrześcijan) – Galeriusz w 311 r. n.e. Wydał edykt zezwalający na praktyki religijne chrześcijanom, a w 313 roku Konstantyn ogłosił wolność wyznania w tzw. „edykcie mediolańskim”. Od tego czasu rola chrześcijaństwa stopniowa wzrastała i w 325 roku w Nicei został zwołany I sobór powszechny. Sobór powszechny - podr. s. 157.

W przeciągu IV w n.e. chrześcijaństwo stało się religią narodową a w 392 roku cesarz Teodozjusz Wielki zakazał kultów pogańskich oraz wyznawania religii greckich i rzymskich. Kulty te nie zniknęły od razu, a ich wyznawców zaczęto nazywać „poganami”. Ostateczny cios kultom pogańskim zadał Justynian Wielki, który w 529 roku zamknął słynną Akademię Platońską w Atenach.

Zewnętrzne zagrożenie Imperium Od IV w n.e. największym zagrożeniem Imperium były zewnętrzne najazdy ludów z nim sąsiadujących. Najbardziej agresywne były plemiona germańskie zajmujące terytoria północne opierające granice na Dunaju i Renie.

Goci, Frankowie i Alamani Ok. II w n.e. lud Gotów wyruszył z ojczystej Skandynawii na południe, przez polskie Pomorze kierując się na wybrzeża Morza Czarnego stając się poważnym zagrożeniem dla granic Imperium. Od północy zagrażać Cesarstwu zaczęły germańskie plemiona Franków i Alamanów. Początkowo były to wyprawy łupieżcza, ale z czasem germańscy wodzowie zaczęli ingerować sprawy polityczne cesarstwa.

Podział Cesarstwa Zachodniego W ciągu IV w. n.e. nastąpił podział cesarstwa na część zachodnią i wschodnią, co zostało prawnie potwierdzone w 395 roku. Jeden z synów Teodozjusza – Arkadiusz przejął władzę w Cesarstwie Wschodnim a drugi – Honoriusz – w Cesarstwie Zachodnim.

Wędrówka Ludów Cesarstwo Zachodnie szybko popadło w kryzys, za sprawą najazdów ludów germańskich – Wizygotów i Ostrogotów. Ludy te pod naciskiem Alanów i Hunów musiały opuścić swoje tereny nadczarnomorskie i wyruszyć na zachód. Proces przemieszczania się ludów na terenie całej Europy nazywamy Wędrówką Ludów.

Państwa germańskie Wielkim wstrząsem dla Cesarstwa Zachodniego był najazd Wizygotów pod przywództwem Alaryka, który w 410 r. n.e. zdobył Rzym. Po tym wydarzeniu plemiona germańskie swobodnie osiedlały się w granicach Cesarstwa oraz tworzyły swoje własne państwa germańskie. I tak powstało państwo Burgundów w pd Galii, Wandalów w Hiszpanii, którzy pod naporem Wizygotów musieli przenieść się do Afryki a w 455 roku wyprawili się pod wodzą Genzeryka na Rzym.

Upadek Cesarstwa Zachodniego W V w .n.e. najpoważniejszym zagrożeniem dla Imperium okazał się lud zamieszkujący na wschodzie – Hunowie pod wodzą Attyli. W 451 r. na polach Katalaunijskich pokonał ich wódz rzymski Aecjusz, ale już wkrótce Hunowie ponownie stali się zagrożeniem. Cesarstwo Zachodnie jednak nadal stało na skraju upadku. Ostateczny cios zadał wódz germański służący w wojsku rzymskim- Odoaker, który w 476 r n.e. złożył z tronu młodziutkiego cesarza Romulusa Augustulusa i odesłał insygnia cesarskie do Konstantynopola. Formalnie rzecz biorąc Cesarstwo Rzymskie na Zachodzie przestało istnieć. Istniejące na cesarstwo Wschodnie stopniowo przekształciło się w Cesarstwo Bizantyjskie.

KONIEC