M.Kuśnierkiewicz Zaburzenia komunikacji i ich wpływ na funkcjonowanie emocjonalne osób po operacjach onkologicznych w obrębie głowy i szyi Wielkopolskie Centrum Onkologii

Po zabiegu całkowitego usunięcia krtani Po operacji: odżywianie przez sondę pokarmową Zmiany trwałe: Konieczność przyzwyczajenia się do nowego sposobu (toru) oddychania i odkrztuszania Zmiana w wyglądzie Osłabienie węchu Konieczność rezygnacji z niektórych rodzajów aktywności

Po zabiegu całkowitego usunięcia krtani Brak głośnej mowy - utrudnienie w porozumiewaniu się z otoczeniem, szczególnie z osobami mniej znanymi Głos jest cecha identyfikującą Dzięki głośnej mowie możliwa jest większa precyzja i przyspieszenie procesu komunikacji Łatwiej w sposób bardziej akceptowany społecznie okazywać emocje, np. złość, agresję poprzez tzw agresję werbalną

Po zabiegu częściowego usunięcia krtani Po zabiegu: oddychanie przez tracheostomę, odżywianie z wykorzystaniem sondy pokarmowej Zmiany trwałe: pogorszenie warunków głosowych, możliwość wystąpienia trudności w połykaniu (zachłystywanie się)

Usunięcie guza jamy ustnej i/lub gardła Zmiany czasowe: Intubacja, obecnością opatrunku częściowo w obrębie jamy ustnej, pacjent przebywa na oddziale OIOM, jest powoli wybudzany, odżywianie przez sondę, tracheotomia, gojenie tkanek okolicy pobrania płata użytego do plastyki Zmiany trwałe: Utrzymywanie się dolegliwości związanych z ubytkiem tkanek w obrębie jamy ustnej i ruchomością języka: Przełykanie Artykulacja

Usunięcie guza jamy nosowej i zatok Zmiany czasowe: Intubacja, obecnością opatrunku częściowo w obrębie jamy ustnej, pacjent przebywa na oddziale OIOM, jest powoli wybudzany, odżywianie przez sondę, setony w jamie pooperacyjnej zamykające zatokę i jamę pooperacyjną po usunięciu podniebienia, płytka podniebienna bez obturatora Zmiany trwałe: Wzrok Odżywianie Fonacja i artykulacja (nosowanie)

Porażenie nerwu twarzowego Operacje ślinianek przyusznych, ucha środkowego, kości skroniowej, szyi, nowotwory wtórnie obejmujące nerw twarzowy Objawy po stronie uszkodzenia, utrata zdolności zamykania oka (przy braku ochrony łzawienie), marszczenia czoła, opadanie kącika ust, trudności dotyczące połykania i artykulacji, objawy czuciowe

Czynniki zaburzające komunikację po operacjach onkologicznych głowy i szyi Zmiana: Toru oddechowego Fonacji (głos) Artykulacji Mimiki twarzy

Komunikacja - definicje Komunikowanie interpersonalne – dotyczy ludzi, zatem jego zrozumienie wiąże się ze zrozumieniem występujących między nimi związków. Polega na dzieleniu się znaczeniami, co wskazuje, że jeżeli ludzie mają się ze sobą porozumiewać to muszą zgodzić się co do definicji terminów, którymi się posługują. Jest symboliczne czyli gesty, litery, dźwięki, liczby i słowa mogą jedynie przedstawiać pojęcia, które mają przekazywać lub stanowić ich przybliżenie.

Komunikacja - definicje Komunikowanie społeczne – proces wytwarzania, przekształcania i przekazywania informacji pomiędzy jednostkami, grupami i organizacjami społecznymi. Celem komunikowania jest stałe i dynamiczne kształtowanie, modyfikacja, bądź zmiana wiedzy, postaw i zachowań w kierunku zgodnym z wartościami i interesami oddziałujących na siebie podmiotów.

Komunikacja = interakcja między jednostkami polegająca na wymianie informacji za pomocą symboli, w celu wywarcia określonego wpływu

intencja-myśl, zamiar, emocja Komunikacja Nadawca intencja-myśl, zamiar, emocja Kodowanie Kanał komunikacyjny Dekodowanie Odbiorca

Zakłócenia komunikacji Szum – czynnik, który zakłóca lub uniemożliwia zajście procesu komunikacji szum zewnętrzny – np. kichnięcie, ruch uliczny, rozmowy na korytarzu szum wewnętrzny – ból głowy, zęba, głód, wpływ wcześniejszych doświadczeń, przekonań, emocji

Rola komunikacji Informacyjna – w procesie tym pozyskiwane i przekazywane są informacje niezbędne do podejmowania decyzji regulujących interakcje społeczne i osiąganie celów oraz realizacja potrzeb Motywacyjna – elementem komunikowania jest przekazywanie zachęt do osiągania różnego rodzaju celów

Rola komunikacji Kontrolna – treści komunikowania społecznego zawierają informacje o sferze powinności obowiązkach ludzi, grup, organizacji i społeczeństw względem siebie. Określają zarazem podmiot, normy i zakres kontroli społecznej Emotywna – możliwość wyrażania emocji i uczuć a tym samym zaspokajanie istotnych psychospołecznych potrzeb ludzkich, m.in. takich jak rozumienie innych oraz bycie rozumianym i akceptowanym

Emocje - definicja Pozytywne lub negatywne odczucia wywołane określoną sytuacją Emocje charakteryzują się określonym wzorcem fizjologicznych reakcji oraz zachowań W istotny sposób wpływają na funkcjonowanie poznawcze

Emocje - trzy typy komponentów behawioralne: ruchy mięśni adekwatne do sytuacji anatomiczne: ułatwiają reakcje behawioralne i umożliwiają szybką mobilizację energii (wzrost tętna, dopływ krwi do mięśni) hormonalne: wzmacniają reakcję układu autonomicznego (epinefryna, norepinefryna oraz hormony steroidowe: wzrost dopływu krwi do mięśni, zamiana składników pokarmowych na glukozę)

Funkcjonowanie emocjonalne Zdolności do prawidłowego spostrzegania, oceniania i wyrażania emocji, czyli rozpoznawania własnych i cudzych stanów emocjonalnych na przykład na podstawie obserwacji zachowania czy tonu głosu, adekwatne wyrażanie emocji Zdolności do rozumienia emocji i zdobywania wiedzy o emocjach, umiejętność nazywania określonych emocji, łączenia słów z niesionym przez nie przekazem emocjonalnym, rozumienie emocji złożonych, a także zdolność przewidywania stanów emocjonalnych innych ludzi w określonej sytuacji Zdolności do regulacji i kontroli emocjonalnej

Funkcjonowanie emocjonalne Zdolności do włączania emocji w procesy myślenia, czyli spostrzeganie informacji ważnych emocjonalnie, wzbudzanie emocji odpowiednich do sytuacji oraz wykorzystywanie emocji w trakcie rozwiązywania problemów Empatia, czyli umiejętność rozpoznawania i rozumienia uczuć, myśli i potrzeb innych osób, również w grupie Umiejętności społeczne, czyli zdolności wzbudzania u innych osób pożądanych i korzystnych dla nas form zachowania, poprzez osiąganie porozumienia, wywieranie wpływu, wchodzenie w prawidłowe relacje interpersonalne, a także panowanie nad własnymi emocjami i współpraca

Komunikacja werbalna komunikacja z użyciem języka naturalnego czyli mowy jako środka komunikacji. Jest to podstawowy sposób komunikacji międzyludzkiej. Wymaga istnienia nadawcy-mówiącego i odbiorcy-słuchającego, posługujących kodem- językiem, który musi być znany obu osobom.

Komunikacja zastępcza po laryngektomii Pismo Pseudoszept Laryngofon Głos gardłowy Głos przełykowy Głos protezkowy

Artykulacja Logoterapia: Ćwiczenia praksji oralnej Ćwiczenia artykulacyjne Ćwiczenia oddechowe

Komunikacja niewerbalna Kontekst komunikatu Ekspresja emocji Informacja o stanie emocjonalnym innych uczestników relacji Wywieranie wpływu społecznego

Komunikacja niewerbalna mimika, pantomimika, zachowania przestrzenne, prozodia, dźwięki paralingwistyczne, powierzchowność, reakcje fizjologiczne (m.in. napięcie mięśniowe, oddech) - niesie informację o nastawieniu, emocjach, relacjach interpersonalnych. W dużym stopniu jest zależna od czynników wrodzonych i/lub nabytych we wczesnym okresie rozwoju W dużym stopniu jest nieuświadomiona

Prozodia Akcent, intonacja, rytm mowy Prozodia emocjonalna: intonacja wypowiedzi odzwierciedla uczucia nadawcy komunikatu, poprzedza rozwój mowy Prozodia lingwistyczna (kognitywna)- odnosi się do tych cech (akcent na sylabę w słowie lub słowo w zdaniu oraz intonacja), które określa czy zdanie jest oznajmujące, pytające czy rozkazujące

Prozodia, dźwięki paralingwistyczne 28 % Słowa 7% Prozodia, dźwięki paralingwistyczne 28 % Mimika, pantomimika 65%

Zaburzenia prozodii emocjonalnej i ich skutki Obniżenie roli informacyjnej - trudności w przekazaniu kontekstu wypowiedzi - komunikatu (jakie jest nastawienie emocjonalne?, czy zdanie to twierdzenie/pytanie/polecenie?) Obniżenie w zakresie ekspresji emocji Trudności w „rozładowywaniu” napięcia emocjonalnego (emocje-oddychanie-głos)

Przykłady

Źródła 1. R. Aleksandrowicz, B. Ciszek „Anatomia kliniczna głowy i szyi” Wyd.Lekarskie PZWL 2007 2. S. Zabłocki „Zespoły i objawy chorobowe w otolaryngologii” Wyd. Medyczne Via Medica 2004 3. J. Styczek „Logopedia” W-wa 1980 4. A. Pruszewicz „Foniatria kliniczna” 5. G. Jastrzębowska „Podstawy logopedii dla studentów logopedii, pedagogiki, psychologii, filologii” Opole 1995 6. E.M. Skoczek „Z logopedia na ty. Podręczny Słownik Logopedyczny” 7. T. Banziger, K. Scherer „The role of intonation in emotional expressions. Speech Communication” 2005 8. J. LeDoux „Mózg emocjonalny” Media Rodzina P-ń 2000 9. J. Reykowski „Procesy emocjonalne. Motywacja. Osobowość” W-wa 1992 10. K. de Walden-Gałuszko „ Psychologiczne następstwa leczenia chorych na nowotwory” 1998 11. Z. Nęcki „Komunikacja międzyludzka” Kraków 1996 12. M. Argyle „Psychologia stosunków międzyludzkich” W-wa 1991