Anna Wilmowska - Pietruszyńska NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ Anna Wilmowska - Pietruszyńska

Niepełnosprawność - definicje wg WHO: Niepełnosprawność, to wynikające z uszkodzenia i upośledzenia funkcji organizmu ograniczenie lub brak zdolności do wykonywania czynności w sposób lub w zakresie uważanym za normalny dla człowieka. Pojęcie „niepełnosprawności” często jest używane wymiennie z „inwalidztwem”, choć zakresy obu pojęć nie w pełni się pokrywają.

Niepełnosprawność - definicje wg WHO: Za niepełnosprawne uważa się osoby, które nie mogą, częściowo lub całkowicie, zapewnić sobie możliwości samodzielnego normalnego życia indywidualnego i społecznego na skutek wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznych i/lub psychicznych.

Niepełnosprawność - definicje W 1994 roku Europejskie Forum Niepełnosprawności Parlamentu Europejskiego zdefiniowało osobę niepełnosprawną jako jednostkę w pełni swych praw, znajdującą się w sytuacji upośledzającej ją na skutek barier środowiskowych, ekonomicznych i społecznych, których z powodu występujących u niej uszkodzeń nie może przezwyciężyć w taki sposób, jak inni ludzie. Bariery te są zbyt często wzmacniane przez deprecjonujące postawy ze strony społeczeństwa. Do zadań społeczeństwa należy eliminowanie, zmniejszanie lub kompensowanie tych barier, aby każdej jednostce umożliwić korzystanie z dóbr publicznych jednocześnie respektując jej prawa i przywileje.

Niepełnosprawność - definicje Zdaniem Ossowskiego: „zaprezentowana definicja jest wyrazem zgoła odmiennego podejścia do sposobu definiowania istoty niepełnosprawności. Położono bowiem, w porównywalnym stopniu, nacisk na defekt otoczenia, jak i na defekt fizyczny człowieka. Skłania to do nowego podejścia w kreowaniu systemowej rehabilitacji. Nowoczesne podejście w rehabilitacji powinno skoncentrować się w podobnym stopniu na oddziaływaniu na otoczenie osoby rehabilitowanej, jak i na samą osobę, zdążać do zharmonizowania wzajemnych relacji ukierunkowanych na życie i rozwój”.

Niepełnosprawność - definicje W 1969 r. prof. A. Hulek, zaproponował definicję inwalidztwa, wg której: inwalidą jest jednostka, u której istnieje naruszenie sprawności i funkcji w stopniu wyraźnie utrudniającym (w porównaniu z osobami zdrowymi w danym kręgu kulturowym) pobieranie nauki w normalnej szkole, wykonywanie czynności dnia codziennego, pracę zawodową, udział w życiu społecznym oraz zajęciach w czasie wolnym od pracy.

Niepełnosprawność - definicje według J.Hołówki i D.Niklasa (1976) niepełnosprawność traktuje się jako termin bliskoznaczny, ze zwrotem obniżona sprawność, charakteryzującą się: - pod względem ekonomicznym – jako zależność wynikająca z nieproduktywności; - pod względem medycznym – jako długotrwały stan kalectwa, który ogranicza wykonywania normalnych funkcji; - pod względem prawnym – jako stan uprawniający do pewnych świadczeń określonych odpowiednimi aktami prawnymi; - pod względem zawodowym – jako stan ograniczonej możliwości zatrudnienia; - pod względem psychologicznym – jako syndrom zachowania i emocjonalnego stresu; - pod względem socjologicznym – jako wypadnięcie z dotychczasowych ról społecznych i nabycie piętna związanego z kalectwem; - we własnej definicji – jako stan opisany przez osobę zainteresowaną w wybranych przez nią kategoriach.

Niepełnosprawność - definicje M. Weiss (1978) wyróżnił siedem rodzajów definicji, które stanowią podstawę do określenia rozmiaru ograniczeń osób niepełnosprawnych, a mianowicie: - definicje subiektywne – dotyczące stanu przypisywanego sobie przez człowieka o ograniczonej sprawności, - definicje behawioralne - opisujące ograniczenia czynności, - definicje profesjonalne – skupiające się na dokonaniu oceny stopnia ograniczenia sprawności przez lekarza lub innego specjalistę, - definicje prawne – określające uprawnienia jednostki z ograniczoną sprawnością do otrzymywania świadczeń, - definicje grupy „ważnych bliskich” – zawierające charakterystykę ograniczeń sprawności danej osoby przez członków rodziny, współmieszkańców itp.., - definicje środowiskowe – zawierające określenie stopnia ograniczenia sprawności przez członków społeczności, w której żyje jednostka niepełnosprawna, - zapobieganie ograniczeniu sprawności – gdzie niepełnosprawność jest procesem zmierzającym do opóźnienia lub zapobieżenia ograniczonej sprawności, powstającej jako konsekwencja dysfunkcji ustrojowej, realizowanej za pomocą środków medycznych, społecznych, zawodowych, oświatowych itp.

Niepełnosprawność - definicje wg Weissa: ustalenie niepełnosprawności powinno opierać się na określeniu zdolności do wykonywania sześciu podstawowych czynności jakie codziennie wykonuje każdy człowiek, a więc: dbanie o higienę osobistą i odżywianie się, poruszanie się, zdolność do nawiązywania kontaktów międzyludzkich oraz zdobycie zawodu i uzyskanie środków na utrzymanie, umiejętność wypoczynku.

Niepełnosprawność - definicje wg K.Szawłowskiego (1990): osoby niepełnosprawne (lub z naruszoną sprawnością) to osoby, które na skutek wad bądź chorób wrodzonych oraz chorób nabytych, w różnym okresie życia doznały naruszenia czynności narządów, układów lub całego organizmu, co ogranicza w różnym stopniu ich funkcjonowanie biologiczne i/lub społeczne.

Niepełnosprawność - definicje T. Majewski (1994) wyróżnia trzy rodzaje definicji osób niepełnosprawnych, a mianowicie definiuje: ogólne – obejmujące następstwa uszkodzeń organizmu wpływające na dalsze funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej w społeczeństwie oraz moment wystąpienia naruszenia sprawności dla określonych celów – np. dla celów rehabilitacji medycznej, zawodowej, szkolnictwa specjalnego, rentowych. Przykładem może być definicja Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO) – „osoba niepełnosprawna to jednostka, której możliwości znalezienia odpowiedniej pracy i jej utrzymanie oraz są poważnie zmniejszone w wyniku stwierdzonego ograniczenia fizycznego lub umysłowego” dla poszczególnych kategorii osób niepełnosprawnych czyli wg rodzajów niepełnosprawności, stopnia uszkodzenia organizmu oraz daty powstania niepełnosprawności

Niepełnosprawność - definicje Kowalik (1999) wskazuje, iż niepełnosprawność oznacza utratę zdolności do funkcjonowania nie tylko na poziomie biologicznym ale również na poziomach psychologicznym i społecznym. Obejmowałaby ona swoim zasięgiem pierwotny defekt biologiczny organizmu (dysfunkcjonalność) a także jego skutki psychologiczne i społeczne.

Niepełnosprawność - definicje W prawie polskim pojęcie „osoba niepełnosprawna” pojawiło się w 1982 r. w Uchwale Sejmu w sprawie inwalidów i osób niepełnosprawnych. Oprócz przytoczonych wyżej definicji jedna z najnowszych to definicja zawarta w ustawie z sierpnia 1997 o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych: niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności ogranicza zdolność do wykonywania pracy zawodowej.

Niepełnosprawność – zaopatrzenie społeczne W Polsce system zabezpieczenia społecznego osób niepełnosprawnych jest realizowany w ramach: - powszechnego ubezpieczenia społecznego pracowników, osób pracujących na własny rachunek oraz rolników, - zabezpieczenia społecznego niektórych pracowników państwowych, - pomocy społecznej, - wspierania zatrudnienia osób niepełnosprawnych i pracodawców tworzących dla nich miejsca pracy. W każdym z tych systemów odrębnie definiuje się „niepełnosprawność”.

Niepełnosprawność – zaopatrzenie społeczne Ubezpieczenie społeczne pracowników i osób pracujących na własny rachunek (ZUS) Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Stopnie: całkowita niezdolność do pracy to utrata zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy, częściowa niezdolność do pracy to znacznego stopnia utrata zdolności do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji

Niepełnosprawność – zaopatrzenie społeczne Ubezpieczenie społeczne rolników (KRUS) Za całkowicie niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym uważa się ubezpieczonego, który z powodu naruszenia sprawności organizmu utracił zdolność do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym. Całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym uznaje się za trwałą, jeżeli ubezpieczony nie rokuje odzyskania zdolności do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym.

Niepełnosprawność – zaopatrzenie społeczne Zabezpieczenie inwalidztwa żołnierzy zawodowych (Ministerstwo Obrony Narodowej) Inwalidą jest żołnierz zwolniony z zawodowej służby wojskowej, który ze względu na stan zdrowia został uznany za całkowicie niezdolnego do tej służby wskutek stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu. Za stałe naruszenie sprawności organizmu uważa się takie naruszenie sprawności, które spowodowało upośledzenie czynności organizmu nierokujące, według wiedzy lekarskiej, poprawy. Za długotrwałe naruszenie sprawności organizmu uważa się takie naruszenie sprawności, które spowodowało upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 12 miesięcy, mogące jednak rokować, według wiedzy lekarskiej, poprawę.

Niepełnosprawność – zaopatrzenie społeczne Ustala się trzy grupy inwalidztwa żołnierzy całkowicie niezdolnych do służby: I grupa – całkowicie niezdolni do pracy, II grupa – częściowo niezdolni do pracy, III grupa – zdolni do pracy. Do trzeciej grupy inwalidów zalicza się żołnierzy uznanych za całkowicie niezdolnych do zawodowej służby wojskowej wskutek stałego lub długoterminowego naruszenia sprawności organizmu, którzy są zdolni do pracy. Do drugiej grupy inwalidów zalicza się żołnierzy uznanych za całkowicie niezdolnych do zawodowej służby wojskowej wskutek stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, którzy są częściowo niezdolni do pracy. Do pierwszej grupy inwalidów zalicza się żołnierzy uznanych za całkowicie niezdolnych do zawodowej służby wojskowej wskutek stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, którzy są całkowicie niezdolni do pracy.

Niepełnosprawność – zaopatrzenie społeczne Zabezpieczenie niepełnosprawności (MPiPS) Osobami niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia pełnienie funkcji społecznych, a szczególnie zdolności do wykonywania pracy zawodowej. Stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany, lekki.

Niepełnosprawność – zaopatrzenie społeczne Wg rozp. MPiPS z dnia 1.02.2002 r w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia, stanami chorobowymi uzasadniającymi konieczność stałej opieki lub pomocy są: 1) wady wrodzone i schorzenia o różnej etiologii prowadzące do niedowładów, porażenia kończyn lub zmian w narządzie ruchu, upośledzające w znacznym stopniu zdolność chwytną rąk lub utrudniające samodzielne poruszanie się 2) wrodzone lub nabyte ciężkie choroby metaboliczne, układu krążenia, oddechowego, moczowego, pokarmowego, układu krzepnięcia i inne znacznie upośledzające sprawność organizmu, wymagające systematycznego leczenia w domu i okresowo leczenia szpitalnego 3) upośledzenie umysłowe, począwszy od upośledzenia w stopniu umiarkowanym 4) psychozy i zespoły psychotyczne 5) zespół autystyczny 6) padaczka z częstymi napadami lub wyraźnymi następstwami psychoneurologicznymi 7) nowotwory złośliwe i choroby rozrostowe układu krwiotwórczego do 5 lat od zakończenia leczenia 8) wrodzone lub nabyte wady narządu wzroku powodujące znaczne ograniczenie jego sprawności – obniżenie ostrości wzroku w oku lepszym do 5/25 lub 0,2 wg Snellena, po wyrównaniu szkłami korekcyjnymi lub ograniczenie pola widzenia do przestrzeni zawartej w granicach 30 stopni 9) głuchoniemota, głuchota lub obustronne upośledzenie słuchu nie poprawiające się w wystarczającym stopniu po zastosowaniu aparatu słuchowego lub implantu ślimakowego.

Niepełnosprawność – klasyfikacje Międzynarodowa Klasyfikacja Statystyczna Chorób i Związanych z Nimi Problemów Zdrowotnych. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems – ICD-10 (wydanie X poprawione) Międzynarodowa Klasyfikacja Upośledzenia, Niepełnosprawności i Inwalidztwa International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps – ICIDH, ICIDH Z, ICIDH 2 Międzynarodową Klasyfikację Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia International Classification of Functioning, Disability and Health – ICF ICD jest klasyfikacją chorób a ICF – klasyfikacją następstw chorób ICD i ICF uzupełniają się wzajemnie

Niepełnosprawność – klasyfikacje ICF nie jest klasyfikacją ludzi. Natomiast jest klasyfikacją cech charakterystycznych stanu zdrowia człowieka w kontekście jego indywidualnej sytuacji życiowej oraz wpływów otaczającego środowiska. Wskazane jest łącznie stosowanie ICD-10 i ICF gdyż obie informacje dotyczące rozpoznania choroby i funkcjonowania dają szerszy obraz, przedstawiający zarówno zdrowie poszczególnych osób jak i całej populacji.

Niepełnosprawność – klasyfikacje Obie te klasyfikacje są narzędziem opisującym za pomocą ustalonych kodów i przez to umożliwiającym elektroniczne zapisywanie we wspólnym języku, a więc i porównywanie zdrowia populacji na poziomie: jednostki w różnych okresach, a regionu, kraju i międzynarodowym w zarówno w tych samych jak i różnych okresach

Niepełnosprawność – klasyfikacje ICF łączy ze sobą model biologiczny i społeczny niepełnosprawności, a więc kładzie nacisk na większą integrację osób niepełnosprawnych w celu przeciwdziałania ich wykluczeniu społecznemu. WHO obecnie jest w trakcie opracowywania narzędzi oceniających, powiązanych z klasyfikacją ICF a mianowicie wersji skróconej do celów przesiewowych, wersji do codziennego użytku przez pracowników ochrony zdrowia i wersji pełnej do badań naukowych.

Niepełnosprawność – ICF Klasyfikacja ICF składa się z 2 części z których każda jest podzielona na 2 grupy. Cz. I Funkcjonowanie i Niepełnosprawność Funkcje i struktury (budowa) organizmu Aktywność (działanie) i uczestnictwo Cz. II Czynniki kontekstowe Czynniki środowiskowe Czynniki indywidualne

Niepełnosprawność – ICF Zależności między poszczególnymi elementami ICF stan chorobowy Funkcje i struktury aktywność, uczestnictwo organizmu (ograniczenie aktywności) (utrudnienie, (uszkodzenia) ograniczenie uczestnictwa) czynniki środowiskowe czynniki indywidualne

Niepełnosprawność – ICF Klasyfikacja ICF obejmuje trzy płaszczyzny: Pierwsza płaszczyzna dotyczy uszkodzenia (impairment) budowy anatomicznej i funkcjonowania organizmu czyli wymiaru biologicznego. Uszkodzenie stanowi podstawę do określenia ograniczenia działania (activity limitations) i uczestnictwa (participation restriction). Druga płaszczyzna obejmuje aktywność jednostki, poziom jej funkcjonowania oraz uczestnictwo w życiu społecznym i relacje ze społeczeństwem. Trzecia płaszczyzna obejmuje zależność między jednostką a otoczeniem (środowiskiem) – określa utrudnienia ograniczające uczestnictwo, ich rozmiar, a także możliwość ułatwień.

Niepełnosprawność – ICF W klasyfikacji funkcji organizmu ludzkiego wyróżnia się : Funkcje umysłowe Funkcje narządów zmysłów Funkcje głosu i mowy Funkcje układu sercowo-naczyniowego, krwiotwórczego, immunologicznego i oddechowego Funkcje układu pokarmowego, metaboliczne i endokrynologiczne Funkcje układu moczowo-płciowego i rozrodczego Funkcje nerwowo-mięśniowo-szkieletowe i funkcje związane z ruchem Funkcje skóry i innych struktur z nią powiązanych

Niepełnosprawność – ICF W klasyfikacji struktur organizmu wyróżnia się : Struktury układu nerwowego Oko, ucho i struktury powiązane Struktury związane z głosem i mową Struktury układu sercowo-naczyniowego, odpornościowego i oddechowego Struktury związane z układem pokarmowym, metabolizmem i układem hormonalnym Struktury układu moczowo-płciowego i rozrodczego Struktury powiązane z ruchem Skóra i struktury z nią powiązane

Niepełnosprawność – ICF Klasyfikacja aktywności (działań) i uczestniczenia Działania (activities) – czyli „wszystko co człowiek robi”. Polegają na wykonywaniu szeregu zamierzonych i celowych czynności w wyniku których oczekuje się określonych rezultatów. Uczestniczenie to zaangażowanie się w sytuacje życiowe. Uczenie się i praktyczne stosowanie zdobytej wiedzy. Wykonywanie ogólnych zadań. Porozumiewanie się. Poruszanie się. Dbanie o siebie. Życie domowe. Wzajemne kontakty i związki międzyludzkie. Główne obszary życia. Życie w społeczności lokalnej, działalność społeczna i obywatelska Dwa kwalifikatory: wykonywanie i zdolności (możliwości)

Niepełnosprawność – ICF Czynniki środowiskowe - czynniki ułatwiające lub utrudniające poziom i zakres funkcjonowania i uczestnictwa czyli: Produkty i technologie Środowisko naturalne i zmiany w środowisku dokonane przez człowieka Wsparcie i wzajemne powiązania Postawy osób z otoczenia osoby, której sytuacja jest opisywana Usługi, systemy i polityka

Niepełnosprawność – ICF ICF ocenia funkcjonowanie i niepełnosprawność. Może więc być narzędziem nie tylko statystycznym, ale także klinicznym, badawczym, edukacyjnym, ekonomicznym a także narzędziem przydatnym dla celów polityki społecznej. Potrzeba jej opracowania wynikała z charakteru zmian w zapotrzebowaniu na opiekę medyczną (obecnie w opiece medycznej uwaga koncentruje się na stanach ostrych i chorobach zakaźnych a nie na chorobach przewlekłych), a także konieczności sklasyfikowania następstw chorób (stworzenie międzynarodowego „wspólnego języka” dotyczącego skutków chorób) dla zaspokojenia potrzeb ludzi niepełnosprawnych.

Niepełnosprawność – akty prawne Sejm uchwalając Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych stwierdził, że prawa w niej zawarte wynikają z Konstytucji RP, Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Konwencji Praw Dziecka, Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych czyli aktów prawa międzynarodowego i wewnętrznego oraz wyartykułował zasadę niedyskryminacji oraz prawo do samodzielnego i aktywnego życia osób, których sprawność fizyczna lub psychiczna utrudnia lub uniemożliwia naukę, pracę i pełnienie ról społecznych.

Niepełnosprawność – akty prawne Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych Na mocy tej ustawy funkcjonuje Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) Zadania i organizacja służb działających na rzecz osób niepełnosprawnych wynikające z Ustawy koordynuje Pełnomocnik do Spraw Osób Niepełnosprawnych przy pomocy Biura Pełnomocnika do spraw Osób Niepełnosprawnych – wyodrębnionej komórki organizacyjnej w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej

Niepełnosprawność – uprawnienia Najważniejsze ulgi i uprawnienia: Pomoc w załatwianiu różnych spraw Ulgi na przejazdy Emblemat inwalidzki Parkowanie (karta parkingowa) Ulgi pocztowe Ulgi telekomunikacyjne Zwolnienie z opłat za używanie odbiorników radiowych i telewizyjnych Ulgi w podatku dochodowym

Niepełnosprawność – rozwiązywanie problemów Skuteczne rozwiązanie problemów osób niepełnosprawnych wymaga wysiłków administracji centralnej i lokalnej, samorządów, instytucji ale także organizacji pozarządowych skupiających osoby niepełnosprawne.

Dziękuję !