OSOBOWOŚĆ - ZAGADNIENIA WSTĘPNE   POJĘCIE OSOBOWOŚCI W JĘZYKU POTOCZNYM I W JĘZYKU NAUKI. OSOBOWOŚĆ JAKO PRZEDMIOT BADAŃ RÓŻNYCH DYSCYPLIN: perspektywa filozofii człowieka: człowiek jako istota gatunkowa: natura człowieka, jego relacja do świata przyrody i do kultury. Pytania o sens życia, wolność jednostki, genezę i istotę samoświadomości, potrzeby egzystencjalne człowieka (np. nadania sensu własnemu istnieniu; wywierania wpływu na świat; opanowania lęku przed śmiercią itp.). perspektywa antropologii społecznej (kulturowej): człowiek jako produkt kultury: pojęcie osobowości podstawowej (modalnej) dla danej kultury. Wzorce kultury: np. osobowość dionizyjska vs. osobowość apollińska (R. Benedict); kultury wstydu vs. kultury winy (zróżnicowane ze względu na rodzaj sankcji za naruszenie standardów, M. Mead).

perspektywa socjologii: człowiek jako uczestnik życia zbiorowego: tożsamość społeczna, role społeczne; pamięć grupowa (historyczna). Pozycja jednostki w strukturze społecznej (płeć; wykształcenie; status; klasa; grupa etniczna). Miejsce jednostki w systemie władzy i w organizacji.   perspektywa psychologii: : człowiek jako niepowtarzalne indywiduum: różnice indywidualne, pojęcie „Ja” (podmiotu psychologicznego), podmiotowa kontrola, mechanizmy świadome i nieświadome GŁÓWNE WŁAŚCIWOŚCI ZACHOWANIA CZŁOWIEKA - przejawy funkcjonowania osobowości: stałość (spójność) zachowania różnice międzyosobnicze wysoki stopień integracji zachowania

TRZY PYTANIA PSYCHOLOGII OSOBOWOŚCI:   JACY SĄ LUDZIE? Jakie są ich względnie trwałe cechy temperamentalne, społeczne, potrzeby, właściwości poznawcze? (np. czy osoba jest wybuchowa; uczciwa; czy ma potrzebę osiągnięć; czy jest umysłem dogmatycznym) W JAKI SPOSÓB OSOBOWOŚĆ ROZWIJA SIĘ I ZMIENIA? rola uwarunkowań genetycznych i środowiskowowych; oddziaływania wychowawcze a socjalizacja osobowości; [przykład: sytuacyjne i osobowościowe uwarunkowania depresji].

DLACZEGO LUDZIE ZACHOWUJĄ SIĘ TAK A TAK?    Czy matka jest nadopiekuńcza dlatego, że (a)   jest bardzo uczuciowa, nadwrażliwa emocjonalnie;   (b) jej matka była nadopiekuńcza; (c) wierzy w to, że tylko wychowanie bezstresowe zapewni dziecku harmonijny rozwój; pragnie dziecku wynagrodzić swoje własne, ciężkie dzieciństwo; (e)   stara się uniknąć okazywania niechęci i wrogości wobec dziecka, którą tak naprawdę odczuwa.

NAIWNA vs. NAUKOWA PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI   NAIWNA vs. NAUKOWA PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI  Psychologia osobowości - rozwinięcie psychologii "naiwnej" (potocznej): obserwujemy zachowanie się innych ludzi próbujemy wyjaśnić, dlaczego ludzie zachowują się w taki a nie inny sposób formułujemy przewidywania na podstawie wiedzy o osobie i przyjętych przez nas naiwnych teorii.

Cele naukowej teorii osobowości:    (a) DOSTARCZENIE JĘZYKA do opisu i analizy zachowania;   (b) Sformułowanie MODELU WYJAŚNIAJĄCEGO przyczyny zachowania (np. w języku teorii dyspozycji; systemów motywacyjnych; struktur i mechanizmów poznawczych); (c) określenie ISTOTNYCH RÓŻNIC PSYCHOLOGICZNYCH między ludźmi (ze względu na proponowane przez teorię wymiary, typy, syndromy osobowości, mechanizmy poznawcze i motywacyjne); (d)  UMOŻLIWIENIE PRZEWIDYWANIA przyszłego zachowania się człowieka na podstawie diagnozy osobowości.

GŁÓWNE ORIENTACJE TEORETYCZNE W PSYCHOLOGII OSOBOWOŚCI     Perspektywa teorii cech: Cecha jako skrótowy opis spójności zachowania. Cechy jako determinanty zachowania. Cech temperamentalne a cechy osobowości. Cechy a czynniki osobowości.  Perspektywa teorii uczenia się Osobowość jako produkt uczenia się (przez styczność, przez wzmocnienie, przez modelowanie społeczne). Środowiskowa kontrola zachowania. Wyjaśnianie stałości zachowania się.

Orientacja psychodynamiczna (psychoanaliza klasyczna i zreformowana) Osobowość jako system dynamizmów psychicznych. Struktura psychiczna: id, ego, i superego. Znaczenie kontroli i samoregulacji. Procesy świadome i nieświadome.   Orientacja humanistyczno-egzystencjalna Rozwój osobowości - proces samorealizacji. Znaczenie świadomości własnej egzystencji i wolnego wyboru. Istota i znaczenie doświadczenia. Rola otwartości na doświadczenie.

Orientacja społeczno-poznawcza Osobowość jako system wiedzy i urządzenie do przetwarzania informacji. Osobowość jako źródło znaczeń. Obraz samego siebie - centrum osobowości. Waga kontekstu społecznego dla funkcjonowania osobowości. IDIOGRAFICZNE I NOMOTETYCZNE PODEJŚCIE DO OSOBOWOŚCI   Dwie metafory: OSOBOWOŚĆ JAKO ŻYWY ORGANIZM i jako UKŁAD MECHANICZNY