UCZENIE SIĘ POPRZEZ WARUNKOWANIE SPRAWCZE

PROBLEMATYKA Uczenie się poprzez warunkowanie instrumentalne- analiza teorii behawiorystycznych (koneksjonistycznych) przyjmujących, że podstawą uczenia się są różnego typu połączenia między bodźcami i reakcjami; praktyczne implikacje teorii warunkowania– warunkowanie sprawcze, dydaktyka w koncepcji behawiorystycznej; magia pochwał, aktywne i bierne uczestnictwo w zajęciach lekcyjnych, ocena behawioryzmu w kontekście pracy dydaktycznej. Słowa- klucze: warunkowanie sprawcze, wzmocnienie pozytywne, wzmocnienie negatywne, kara, nagroda, prawo efektu, pierwotne i wtórne czynniki karzące i nagradzające Mietzel, G. (2002). Psychologia kształcenia. Gdansk: GWP. s. 156-183

PLAN WYKŁADU  Warunkowanie sprawcze  Karanie  Warunkowanie instrumentalne w realnym świecie  Porównanie warunkowania klasycznego i instrumentalnego

Natura warunkowania sprawczego Warunkowanie klasyczne – uczenie się przewidywalnych sygnałów Warunkowanie sprawcze – uczenie się o konsekwencjach zachowanie sprawcze (ang. operant), zachowanie organizmu, które można scharakteryzować w kategoriach dających się zaobserwować efektów jego wpływu na środowisko.

Odkrycie warunkowania sprawczego Skrzynka problemowa Thorndike’a

Dlaczego zachodzi warunkowanie instrumentalne ﾖ Prawo efektu prawo efektu (ang. law of effect), podstawowe prawo uczenia się, które głosi, że zdolność bodźca do wywoływania reakcji rośnie, gdy po reakcji następuje nagroda, a spada, gdy nagroda po niej nie następuje. ﾖ Mapa poznawcza mapa poznawcza (ang. cognitive map), reprezentacja psychiczna przestrzeni fizycznej.

Wzmocnienia w warunkowaniu instrumentalnym Wzmocnienia pozytywne i negatywne negatywny czynnik wzmacniający (ang. negative reinforcer), bodziec, którego usunięcie lub uniknięcie po jakiejś reakcji zwiększa prawdopodobieństwo tej reakcji pozytywny czynnik wzmacniający (ang. positive reinforcer), bodziec, którego otrzymanie po reakcji zwiększa prawdopodobieństwo jej wystąpienia w przyszłości Nagroda i kara Pierwotnie i wtórne czynniki nagradzające i karzące Wzmacnianie ciągłe i sporadyczne Rozkłady wzmocnień-plan, według którego podaje się lub wstrzymuje wzmocnienie. według stałych proporcji według zmiennych proporcji według stałych odstępów czasowych według zmiennych odstępów czasowych

Wzmocnienie pozytywne Obecność bodźca Brak bodźca Co się dzieje z reakcją? nasila się Wzmocnienie pozytywne Sumienność w wykonywaniu zadań domowych wzrasta, kiedy następstwem jest pochwała Wzmocnienie negatywne Stosowanie aspiryny wzrasta, gdy następstwem jest złagodzenie bólu głowy słabni e Nawyk obgryzania paznokci słabnie, kiedy następstwem jest gorzki smak pokrywającej je substancji Zwyczaj parkowania w strefie zabronionej słabnie, kiedy następstwem jest strata pieniędzy (mandat)

Zbieżność trójczłonowa między bodźcami dyskryminacyjnymi, zachowaniem i konsekwencjami 1   Bodziec dyskryminacyjny (SD) Reakcja emitowana (R) Konsekwencje bodźcowe (S) Wzmocnienie pozytywne: reakcja w obecności efektywnego sygnału (SD) powoduje pożądane konsekwencje. Częstość tej reakcji wzrasta. Automat do sprzedaży napojów Wrzucenie monety do otworu Otrzymanie napoju Wzmocnienie negatywne (ucieczka): dzięki reakcji sprawczej „ucieka się” z nieprzyjemnej sytuacji. Częstość reakcji ucieczki wzrasta. Gorąco Wachlowanie się Ucieczka od gorąca Copyright © Wydawnictwo Naukowe PWN SA 2004

Zbieżność trójczłonowa 2   Bodziec dyskryminacyjny (SD) Reakcja emitowana (R) Konsekwencje bodźcowe (S) Wzmocnienie negatywne (unikanie): bodziec sygnalizuje danemu organizmowi, że wkrótce nastąpi jakieś nieprzyjemne zdarzenie. Odpowiednia reakcja pozwala uniknąć tego zdarzenia. Częstość reakcji unikania wzrasta. Dźwięk brzęczyka przy pasie bezpieczeństwa w samochodzie Zapięcie pasa Uniknięcie przykrego dźwięku Wygaszanie: po reakcji sprawczej nie następuje czynnik wzmacniający. Częstość tej reakcji maleje. Żaden lub SΔ Błaznowa -nie Nikt nie zwraca uwagi Karanie: po reakcji następuje przykry bodziec. Reakcja ta zostaje wyeliminowana lub stłumiona. Atrakcyjne pudełko zapałek Zabawa zapałkami Oparzenie się lub otrzymanie klapsa Copyright © Wydawnictwo Naukowe PWN SA 2004

Zasada Premacka (ang. Premack principle), zasada wykryta przez Davida Premacka, zgodnie z którą czynność bardziej preferowana może służyć do wzmacniania czynności mniej preferowanej.

Metoda kolejnych przybliżeń Metoda w której wzmacnia się zachowania coraz to bliższe pożądanemu

KARANIE Wady kary: Nieadekwatne lub wymierzane w stanie pobudzenia, Ukarany reaguje lękiem obawą lub złością, Skutek kary jest czasami krótkotrwały, ściśle uzależniony od obecności osoby karzącej lub od okoliczności, Większość złych zachowań trudno ukrać od razu, Dostarczają niewiele informacji, Działanie, które ma być karą może się okazać wzmocnieniem, ponieważ oznacza zainteresowanie. Środki zwiększające efektywność karania: Umożliwianie osobie innych zachowań, które mogą zastąpić zachowanie karane, Uzupełnianie karania wzmacnianiem pozytywnym, Dbanie o to, by karany dokładnie wiedział, za co spotkała go kara, Stosowanie kary zaraz po niepożądanym zachowaniu, Używanie kar wystarczająco silnych, by mogły powstrzymać niepożądane zachowania, ale nie silniejszych, niż jest to niezbędne, Uniemożliwienie uniknięcia kary, jeśli niepożądane zachowanie miało miejsce, Przedkładanie kar polegających na pozbawianiu przyjemności nad zadawanie fizycznego lub psychicznego bólu.

Problemy modyfikacji zachowania w realnym świecie Problem kary/problem nagrody- “karzemy dzieci pracą i nagradzamy oglądaniem telewizji” W szkole W pracy W domu

Porównanie warunkowania klasycznego i instrumentalnego WARUNKOWANIE KLASYCZNE INSTUMENTALNE Reakcja mimowolna, automatyczna „dobrowolna”, działa na środowisko Nabywanie kojarzenie faktów; BW zapowiada BB kojarzenie reakcji z konsekwencjami (bodźce wzmacniające lub karzące) Wygasanie RW słabnie, jeżeli BW jest wielokrotnie prezentowany bez wzmocnienie reagowanie słabnie po zaprzestaniu wzmacniania Procesy poznawcze rozwijają się oczekiwania, że po BW pojawi się BB rozwijają się oczekiwania, że reakcja będzie wzmacniana lub karana; wstępuje również uczenie utajone bez wzmocnienia Predyspozycje biologiczne naturalne predyspozycje warunkują, jakie bodźce i reakcje mogą być łatwo ze sobą skojarzone organizm najłatwiej uczy się zachowań podobnych do naturalnych; zachowania nienaturalne instynktownie upodabniają się do naturalnych. Kluczowe znaczenie styczność w czasie bodźca warunkowego i bezwarunkowego styczność w czasie reakcji i jej konsekwencji