UCZENIE SIĘ W UJĘCIU POZNAWCZYM

PROBLEMATYKA VII. Poznawcze podejście do problematyki uczenia się- analiza teorii kognitywnych (poznawczych) przyjmujących za podstawę uczenia się zmiany typu reorganizacyjnego w schematach poznawczych; sposoby przetwarzania informacji przez człowieka; schemat, jako złożona jednostka wiedzy w pamięci deklaratywnej; strukturalne modele pamięci: koncepcja poziomów przetwarzania, model pamięci operacyjnej; funkcjonalne modele pamięci: pamięć deklaratywna (epizodyczna, semantyczna) a pamięć proceduralna; Słowa- klucze: schemat poznawczy, teoria przetwarzania informacji, pojęcie, wielomagazynowy model pamięci, teoria głębokości przetwarzania, STM, LTM Mietzel, G. (2002). Psychologia kształcenia. Gdansk: GWP. s.205-239

Plan wykładu Założenia psychologii poznawczej Specyficzność ujęć poznawczych w badaniach nad uczeniem się Strukturalne modele pamięci Funkcjonalne modele pamięci

Założenia psychologii poznawczej Centrum zainteresowania to umysł ludzki- traktowany jako system poznawczy Człowiek odbiera informacje, opracowuje, przechowuje, wykorzystuje, wytwarza nowe= przetwarza Motywacja poznawcza

Specyficzność ujęć poznawczych w badaniach nad uczeniem się Uczenie się= studia nad wiedzą i pamięcią Proces konceptualizacji rzeczywistości=zmiany reorganizacyjne w schemacie poznawczym System przetwarzania informacji=przepływ informacji w trakcie uczenia się Aktywna jednostka=zdobywanie wiedzy i umiejętności Formy zangażowania osoby uczacej się: Formułowanie i /lub precyzowanie celu uczenia się Uruchamianie i wprowadzanie w życie strategii poznawczych Stosowanie strategii kontrolnych

SCHEMAT POZNAWCZY Podstawowy element wiedzy semantycznej w pamięci długotrwałej; jest uogólnioną i wyabstrahowaną wiedzą posiadaną przez człowieka na temat określonej klasy obiektów i zdarzeń, zwanych egzemplarzami. Odgrywa istotną rolę w organizacji percepcji, w kategoryzacji otoczenia i w tworzeniu reprezentacji poznawczej, rejestrując duże pakiety informacji w specyficzny sposób realizuje zasadę ekonomii poznawczej. W LTM obok s.p. znajdują się zakodowane w pamięci epizodycznej jego egzemplarze

Strukturalne modele pamięci KLASYCZNE TEORIE PAMIĘCI WIELOMAGAZYNOWY MODEL PAMIĘCI Richard Atkinson i Richard Schiffrin (1968) NOWE SPOSOBY WIDZENIA PAMIĘCI PAMIĘĆ OPERACYJNA Alan Baddeley (1990) TEORIA POZIOMÓW PRZETWARZANIA, Ferguson Craik i Robert Lockhart (1972)

Model tradycyjny (Shiffrin i Atkinson, 1968) WIELOMAGAZYNOWY MODEL PAMIĘCI Pamięć krótkotrwała (STM) (pamięć operacyjna) Pamięć sensoryczna ikoniczna /echoiczna Pamięć długotrwała (LTM) semantyczna / epizodyczna

Model systemu pamięciowego człowieka Z: HUMAN MEMORY: STRUCTURES AND PROCESSES, Roberta L. Klatzy. © 1975, 1980 by W. H. Freeman and Company Copywrite © Wydawnictwo Naukowe PWN SA 2004

Model A.Baddeleya (2000) Język Pamięć epizodyczna Znaczenia informacji Centralny system wykonawczy Pętla fonologiczna Notes wzrokowo-przestrzenny Pętla artykulacyjna Wewnetrzny system piszący Bufor epizodyczny Magazyn fonologiczny Podręczny magazyn wzrokowy Język Pamięć epizodyczna Znaczenia informacji wzrokowych P A M I Ę Ć D Ł U G O T R W A Ł A Model A.Baddeleya (2000)

Teoria poziomów przetwarzania (Craik i Lockhart, 1972) Im głębsze przetworzenie tym lepsze późniejsze przywołanie (lepsze zapamiętanie) Przetworzenie na poziomie głębszym wymaga przetworzenia na wszystkich poziomach poprzedzających Kolejne akty percepcji lub powtarzanie pamięciowe poprawiać będą późniejsze przywołanie tylko wtedy, gdy towarzyszy temu pogłębienie przetwarzania Granice między poziomami przetwarzania są nieostre, chociaż w uproszczeniu można wyróżnić trzy poziomy przetwarzania: sensoryczny, płytki i głęboki (ewentualne czwarty: najgłębszy, związany z informacją na temat własnej osoby)

Poziomy przetwarzania Ferguson Craik i Robert Lockhart (1972) POZIOM PRZETWARZANIA PODSTAWA DLA PRZETWARZANIA PRZYKŁAD Słowo: ODWAŻNY fizyczny widoczne wzrokowo cechy liter Pytanie: Czy słowo jest napisane wielkimi literami? akustyczny kombinacje dźwięków powiązane z literami Pytanie: Czy słowo rymuje się ze słowem „poważny”? semantyczny znaczenie słowa Pytanie: Czy słowo jest cechą ludzką? autoreferencyjny odniesienie do „ja” Pytanie: Czy słowo opisuje Ciebie?

Funkcjonalne modele pamięci Pamięć deklaratywna (explicite) postać wydobywania z pamięci, w której jednostka świadomie działa tak, by zreprodukować lub rozpoznać określona sytuację epizodyczna, semantyczna informacje dotyczące faktów i idei, które mogą być wyrażone w postaci sądów wyrażana za pomocą słów i innych symboli „wiedza typu że..” Pamięć niedeklaratywna (implicite)- postać wydobywania z pamięci, w której jednostka wykorzystuje zapamiętane informacje bez świadomości, że je odtwarza: pamięć proceduralna informacje dotyczące tego, jak wykonywać sekwencje operacji „wiedza typu jak” efekty torowania proste warunkowanie klasyczne i sprawcze habituacja i uwrażliwienie percepcyjne efekty następcze

Rozróżnienie pamięci epizodycznej i semantycznej Pamięć epizodyczna: typu wspomnieniowego, wiąże się z osobistą przeszłością i dotyczy faktów, które jednostka może zlokalizować czasowo i przestrzennie Pamięć semantyczna: ma charakter nie osobisty i obejmuje wiedzę na temat świata; niezbędna do posługiwania się językiem: pamięć semantyczna to „bezczasowa wiedza na temat świata, którą jednostka dzieli z innymi ludźmi”

Kryteria odróżniania obu systemów pamięci według Tulvinga Informacje Operacje Sposoby wykorzystywania

Różnice między pamięcią epizodyczną i semantyczną: informacje Cechy Epizodyczna Semantyczna Źródło Doznania zmysłowe Rozumienie faktów i zjawisk Jednostki Zdarzenia, epizody Fakty, idee, pojęcia Organizacja Czasowa Pojęciowa Odniesienie Ja Świat Kryterium prawdziwości Osobiste przekonanie Zgodność społeczna

Różnice między pamięcią epizodyczną i semantyczną: operacje Cechy Epizodyczna Semantyczna Kodowanie Sensoryczne Symboliczne Afekt Większa rola Mniejsza rola Zależność od kontekstu Silna Słaba Dostęp do danych Kontrolowany Automatyczny Bodziec dla wydobycia Kiedy? Gdzie? Co?

Różnice między pamięcią epizodyczną i semantyczną: sposoby wykorzystania Cechy Epizodyczna Semantyczna Przydatność Mała Duża Związek z inteligencją Brak Silny Dowody empiryczne Zapominanie Analiza języka Zadania laboratoryjne Odtwarzanie epizodów Wiedza ogólna Podatność na amnezję Tak Nie

Organizacja informacji w pamięci epizodycznej Uporządkowanie w czasie elementów składających się na zdarzenie Relacje przyczynowo-skutkowe między elementami zdarzenia Charakter hierarchiczny Model Rumelharta i Normana: sprawca, adresat, działanie, np. „Mama dała córce czekoladę”; „Chłopak dał dziewczynie kwiaty” Silnie indywidualne zróżnicowanie organizacji pamięci epizodycznej

Struktura pamięci semantycznej: modele sieciowe Pamięć semantyczna to sieć złożona z węzłów (pojęć) i połączeń między nimi (relacji) Relacje przynależności do klasy nadrzędnej Relacje o charakterze predykatywnym Cechy przypisane węzłom nie powtarzają się na poziomie podrzędnym Sieć hierarchiczna i zbudowana tak, by zapewnić ekonomię poznawczą

Przykład sieci według modelu Collinsa i Quilliana

Przykład sieci pamięci semantycznej według modelu Collinsa i Loftus

Metapamięć czynnik wpływający na usprawnienie pamięci Metapamięć: introspekcyjna wiedza na temat pamięci Wrażliwość metapamięciowa: świadomość tego, kiedy należy podejmować intencjonalne wysiłki, aby zapamiętać lub przypomnieć sobie Wiedza o czynnikach wpływających na rezultaty zadań pamięciowych: cechy podmiotu, sytuacji, zadania i strategii, oraz ich interakcja Deficyty metapoznawcze 1. ___ Czy zapominasz, gdzie położyłeś różne rzeczy? Gubisz rzeczy w domu? 2. ___ Czy nie rozpoznajesz miejsc, w których, jak Ci mówiono, przedtem często bywałeś? 3. ___ Czy z trudem śledzisz wątki programów telewizyjnych? 4. ___ Czy zapomniałeś o jakiejś zmianie w życiu codziennym, takiej na przykład jak zmiana miejsca przechowywania czegoś albo zmiana godziny stałej czynności? Czy przez pomyłkę postąpiłeś zgodnie ze starym nawykiem? 5. ___ Czy musiałeś wracać, by sprawdzić, że rzeczywiście zrobiłeś to, co miałeś zamiar zrobić?