Zmiany w ustawowym wieku emerytalnym w Europie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Zmiany w ustawowym wieku emerytalnym w Europie Aleksandra Wiktorow Warszawa, 11 maja 2011 r.

Przeciętne dalsze trwania życia Zróżnicowanie przeciętnego dalszego trwania życia w różnych krajach: od 30,4 lat we Włoszech do 21,3 lat na Łotwie dla mężczyzn, od 35,4 lat do 29,3 lat dla kobiet w tych samych krajach, średnia dla starych krajów UE to 29,2 lat dla mężczyzn i 33,7 lat dla kobiet, średnia dla krajów „10”, która wstąpiła do UE w 2004 r. to odpowiednio 24,8 i 30,9 lat. 2

Przeciętne dalsze trwania życia w dobrym zdrowiu Słaba korelacja przeciętnego dalszego trwania życia z subiektywnym dalszym trwaniem życia w dobrym zdrowiu Dania: dla mężczyzn 28,5 lat w tym 23,6 lat w dobrym zdrowiu, dla kobiet odpowiednio 31,9 i 24,1 lat Niemcy: mężczyźni - 29 i 13,6 lat, kobiety – 33,4 i 13,6 lat Dobre dane dla Polski Bardzo złe dane dla krajów nadbałtyckich 3

Oczekiwana długość życia Oczekiwana długość życia oraz oczekiwana długość życia w dobrym zdrowiu osoby w wieku 50 lat w krajach UE w 2005 r. Kraj Oczekiwana długość życia Oczekiwana długość życia w zdrowiu mężczyźni kobiety Włochy 30,4 35,5 20,6 20,9 Szwecja 30,3 34,1 20,2 20,3 Francja 29,6 35,4 18,0 19,7 Cypr 29,5 32,9 15,9 13,7 Irlandia 18,9 Hiszpania 35,0 19,2 18,6 W. Brytania 32,7 20,8 Grecja 29,4 33,0 19,8 4

Holandia 29,1 33,3 20,2 20,4 Austria 33,7 14,5 15,7 Malta 32,7 21,7 22,6 Niemcy 29,0 33,4 13,6 Luxemburg 28,8 33,6 18,0 18,2 Belgia 28,7 18,4 18,7 Finlandia 28,5 34,2 12,9 13,9 Dania 28,3 31,9 23,6 24,1 Portugalia 28,1 32,9 14,9 12,7 Słowenia 26,8 32,4 15,3 17,3 Czechy 25,8 30,7 14,8 16,3 Polska 24,8 31,2 16,5 5

Słowacja 23,7 30,0 12,3 13,1 Węgry 22,7 29,4 10,8 11,4 Estonia 22,4 30,5 9,1 10,4 Litwa 21,7 29,9 11,5 11,9 Łotwa 21,3 29,3 11,0 12,7 Średnia UE 15 29,2 33,7 18,2 18,6 Średnia UE 10 24,8 30,9 13,9 14,9 Źródło: za POLSKA 2030, s.66 6

Kierunki zmian wieku emerytalnego (1) Pierwszy etap – przełom XX i XXI w. – początek podwyższania wieku emerytalnego kobiet (rozłożone czasami nawet na kilkanaście lub kilkadziesiąt lat) w celu zrównania go z wiekiem emerytalnym mężczyzn Drugi etap - podwyższanie wieku emerytalnego dla wszystkich. Najwyższy wprowadzany obecnie wiek emerytalny to 67 lat dla kobiet i mężczyzn 7

Kierunki zmian wieku emerytalnego (2) Wprowadzenie elastycznego wieku emerytalnego z jednoczesnym obniżeniem minimalnego wieku emerytalnego (Szwecja, Włochy) Próby powiązania wieku emerytalnego z przeciętnym dalszym trwaniem życia 8

Wiek emerytalny a kapitałowy system emerytalny Wiek emerytalny nabrał większego znaczenia w krajach, które wprowadziły do systemu emerytalnego filar kapitałowy i system zdefiniowanej składki Wysokość emerytury jest wówczas ściśle uzależniona od momentu zaprzestania pracy Tego typu systemy wprowadziły kraje Europy Środkowo-Wschodniej (z wyjątkiem Czech) i Szwecja 9

Wiek emerytalny w krajach europejskich Uwagi M K Austria 65 60 Od 2004 r. podnoszenie wieku kobiet do pełnego zrównania z mężczyznami w 2033 r. Białoruś Belgia Bułgaria 63 Planowane dalsze podnoszenie wieku do odpowiednio 65M i 63K Cypr Czechy 62,2 56,8-62,2 Od 1996 r. wiek mężczyzn podnoszony o 2 mies. i kobiet o 4 mies. rocznie, aby w 2013 r. osiągnęły 63 lata. Dla kobiet z dziećmi 59-62 lata w zależności od liczby dzieci 10

Dania 65 Estonia 63 60 Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia W latach 2024-2027 podwyższony do 67 Estonia 63 60 Systematycznie podnoszony wiek kobiet, aby w 2016 r. osiągnął 63 lata, potem dalszy wzrost do 65 lat Finlandia Emerytura państwowa Emerytura składkowa 63-68 lat Francja 62 lata w 2020 r. Pełna emerytura obecnie 65 lat (przy stażu 40, 5), w 2020 r. 65 lat (przy stażu 41,5) Grecja Kobiety objęte ubezpieczeniem od 1993 roku 65 lat Hiszpania Zamiar podwyższenia do 67 lat Holandia Irlandia Emerytura składkowa 66 lat 11

Islandia 67 Litwa 62,5 60 Luxemburg 65 Łotwa 62 Malta 61 Niemcy Zamiar podwyższenia do 65 lat Malta 61 62 lata dla urodzonych 1952-1955 63 lata dla urodzonych 1956-1958 64 lata dla urodzonych 1959-1961 65 lat dla urodzonych od 1962 r. Niemcy Dla osób urodzonych w 1964 r. i później wiek podnoszony do 67 lat w okresie między 2012-2029 (z 65 do 66 lat o 1 miesiąc co rok, od 66 do 67 lat o 2 miesiące rocznie) Norwegia Polska Portugalia 12

Rosja 60 55 Rumunia 63 59 Słowacja 61,5 54,5-58,5 Słowenia 62 61 Podnoszony stopniowo do 65 dla M i K Słowacja 61,5 54,5-58,5 Wiek kobiet zależy od liczby dzieci. W 2014 dla wszystkich M i K wiek ma wynosić 62 lata Słowenia 62 61 Szwajcaria 65 64 Szwecja 67→61 Wiek obniżany w ciągu 15 lat Ukraina Węgry Zamiar podniesienia do 65 W. Brytania Zrównanie wieku do 2046 r Włochy Dla osób urodzonych od 1996 r. elastyczny wiek 57-65 lat 13

14

Faktyczny wiek emerytalny Faktyczny wiek emerytalny w UE wynosi 61,4 lata Wyższy jest w: Szwecji 63,8 lata, Holandii 63,2 lata W. Brytanii 63,1 lata W Polsce rośnie wiek przechodzenia na emeryturę. W 2010 r. wyniósł 59,6 lat, w tym 59 lat dla kobiet i 60,2 lat dla mężczyzn 15

Wzrost udziału ludzi starych Niższy obecnie udział osób w wieku 65 lat i więcej nie przesądza o strukturze społeczeństw europejskich w przyszłości Bardzo zróżnicowana przyszłość różnych krajów: najlepsza sytuacja w Luksemburgu Wielkiej Brytanii i Danii, najgorsza w Polsce, Słowacji i Rumunii Wzrost liczby osób w wieku ponad 80 lat: średnio w UE 4,4% do 7,9% w 2035 r. i 12,1% w 2060 r. 16

Ludzie starzy w populacji (1) Kraj Osoby w wieku 65+ w procencie populacji Wskaźnik obciążenia pracujących emerytami (%) 2008 2035 2060 UE 27 17,1 25,4 30,0 53,5 Austria 17,2 26,1 29,0 50,6 Belgia 17,0 24,2 26,5 25,8 45,8 Bułgaria 17,3 24,7 34,2 25,0 63,5 Cypr 12,4 19,0 26,2 17,7 44,5 Czechy 14,6 24,1 33,4 20,6 61,4 Dania 15,6 23,6 42,7 Estonia 22,8 30,7 25,2 55,6 Finlandia 16,5 26,4 27,8 24,8 49,3 Francja 24,4 25,9 25,3 45,2 Grecja 18,6 26,3 31,7 57,1 Hiszpania 16,6 32,2 59,1 17

Holandia 14,7 25,9 27,3 21.8 47,2 Irlandia 11,2 17,6 25,2 16,3 43,6 Litwa 15,8 24,3 34,7 23,0 65,7 Luxemburg 14,2 21,3 23,6 20,9 39,1 Łotwa 17,3 23,7 34,4 25,0 64,5 Malta 13,8 24,8 32,4 19,8 59,1 Niemcy 20,1 30,2 32,5 30,3 Polska 13,5 24,2 36,2 19,0 69,0 Portugalia 17,4 24,9 30,9 54,8 Rumunia 14,9 22,9 35,0 65,3 Słowenia 16,1 27,4 33,4 62,2 Słowacja 12,0 36,1 16,6 68,5 Szwecja 17,5 26,6 26,7 46,7 Węgry 16,2 23,1 31,9 23,5 57,6 Włochy 28,6 32,7 30,5 59,3 W. Brytania 21,9 24,7 42,1 18

Wnioski (1) Podniesienie wieku emerytalnego wydaje się nieuniknione w związku z przedłużaniem się trwania życia Nie można obecnie nakazać wprowadzenia jednakowego wieku emerytalnego w całej Europie ze względu na duże zróżnicowanie systemów emerytalnych i sytuacji demograficznej 19

Wnioski (2) Konieczne jest branie pod uwagę możliwości pozostania w zatrudnieniu ludzi starszych w pracy w powiązaniu z przewidywanym przyszłym popytem na pracę i stanem zdrowia społeczeństwa Konieczne jest opracowanie i wdrożenie programu sprzyjającego lepszej adaptacji większej liczby starszych pracowników, którzy będą musieli pozostać w zatrudnieniu w związku z podniesieniem wieku emerytalnego 20

Wnioski (3) Konieczne jest utrzymanie życia w dobrym zdrowiu jak najdłużej (prewencja, poprawa funkcjonowania służby zdrowia, rehabilitacja) Konieczne dostosowywanie systemów emerytalnych do zmieniających się warunków – wydaje się, że żaden z dzisiaj istniejących nie wytrzyma próby czasu 21