Pedagogika ogólna

WYCHOWANIE – świadomie organizowana działalność ludzka, której celem jest wywoływanie zmian w osobowości człowieka (w sferze społeczno – moralnej) (W. Okoń) akomodacja –przystosowaniu do zastanych warunków i wymagań społecznych aproksymacja – przybliżanie wychowankowi jego możliwości i form zachowań, które wynikają z przynależności do określonej grupy indoktrynacja – systematyczny i zorganizowany wpływ na przekonania i poglądy

Racjonalność – sposób rozumienia i doświadczania świata; wyznacza możliwości interpretacyjne człowieka Adaptacja – przystosowanie się do zastanych warunków świata/życia Emancypacja – poszukiwanie możliwości wyzwalania się z wcześniej stworzonego i zaakceptowanego świata

Próba rozstrzygnięcia sporu między racjonalnością adaptacyjną a emancypacyjną czyli JAKIE WYCHOWANIE?

RACJONALNOŚĆ ADAPTACYJNA RACJONALNOŚĆ EMANCYPACYJNA KRYTERIA RACJONALNOŚĆ ADAPTACYJNA RACJONALNOŚĆ EMANCYPACYJNA CEL Rozwój osobowości rozumiany jako adaptacja do zastanych warunków życia Tożsamość autonomiczna powstała na skutek samorealizacji ZMIANY Wychowawca ustala, jakie zmiany u wychowanka chce wywołać Zmiana jako wykraczanie podmiotu poza dotychczasowe wyobrażenia o tym, co możliwe i pożądane (transgresja, transcendencja) WIEDZA Jest stabilna i bezpośrednio użyteczna. Wychowanek dostaje gotowe recepty. Wiedza ma charakter otwarty, alternatywny, jest względnie niepewna i pośrednio użyteczna FORMUŁA ORGANIZACYJNA DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH Struktura stała, rzadko podlegająca zmianie Odformalizowanie wychowania czyli uwzględnienie różnych możliwości wychowanków

RACJONALNOŚĆ ADAPTACYJNA RACJONALNOŚĆ EMANCYPACYJNA KRYTERIA RACJONALNOŚĆ ADAPTACYJNA RACJONALNOŚĆ EMANCYPACYJNA WARTOŚCI Są przeliczane i wymierne, można je nazwać i wyliczyć. Dobra wyznaczają cele życiowe i nastawienie do świata. Gwarantują dostatek i wygodę. Narzucone odgórnie Wartości nie można przeliczyć i nazwać. Wartość to otwieranie się na nowe. Możliwość wyzwalania się z wcześniej stworzonego i zaakceptowanego świata. Wartości ujawniają się w dialogu. WOLNOŚĆ Swoboda w doborze środków do kulturowo i społecznie ustanowionych celów i norm działania. Swoboda w samookreślaniu się. Formułowanie własnych celów i norm. DOBRA Utylitarne Moralne, uniwersalne ŹRÓDŁO WARTOŚCI Życie człowieka postrzegane w kategoriach stanu posiadania Życie człowieka postrzegane w kategoriach zmiany UJĘCIA ŚWIATA Świat – zamknięta całość; zbiór obiektów potrzebnych dla zaspokojenia własnych potrzeb Instrumentalne Procesualne Wspólnotowe Komunikacyjne KULTURA System nakazów, zakazów, wymagań, oczekiwań i system ułatwień pomagających sprostać wymaganiom. Zbiór możliwych i zmieniających się interpretacji świata, są one różnymi punktami widzenia.

RACJONALNOŚĆ ADAPTACYJNA RACJONALNOŚĆ EMANCYPACYJNA KRYTERIA RACJONALNOŚĆ ADAPTACYJNA RACJONALNOŚĆ EMANCYPACYJNA INNI LUDZIE Postrzegani jako przedmioty ułatwiające lub utrudniające osiąganie celów Partnerzy dialogu WŁASNA OSOBA Środek do osiągnięcia sukcesu Dobro aktualnie wartościowe WIEDZA Gotowe narzędzie instruujące, jak postępować. Niekończący się proces poznawania świata ŚWIAT Człowiek nie wie, że to jak spostrzega świat, zależy od jego biografii i zgromadzonej wiedzy Człowiek nie wie, że wiedza jaką posiada, jest uwarunkowana przez społeczeństwo i kulturę, w których żyje. Relatywizm wiedzy WĄTPLIWOŚCI Traktowane jako zagrożenie poczucia normalności Odwieszenie wątpliwości i oczekiwanie tego samego od innych LUDZIE Przekonanie, że inni myślą tak, jak ja Każdy posługuje się odmiennymi wartościami Ktoś inaczej postrzega sytuację niż ja.

RACJONALNOŚĆ ADAPTACYJNA RACJONALNOŚĆ EMANCYPACYJNA FUNDAMENTALIZM INTERPRETACYJNY Uznawanie wartości za pełną, niepodważalną i na zawsze ustaloną bazę własnego wzorca kompetencji ANTYFUNDAMENTALIZM INTERPRETACYJNY Poglądy mogą być uzupełniane, rozbudowywane, zastępowane innymi INTERWENCYJNOŚĆ POZNAWCZA Jednostka godzi się na zmiany w swej wiedzy pod presją INTENCJONALNOŚĆ POZNAWCZA Zmiany w wiedzy są intencjonalne PRAGMATYCZNOŚĆ UZASADNIEŃ Brak refleksji; odwołanie do sprawdzonych i społecznie akceptowanych uzasadnień bądź odwołanie do doświadczeń jednostki UNIWERSALNOŚĆ UZASADNIEŃ Uzasadnienia są głównym przedmiotem refleksji SAMOŚWIADOMOŚĆ SAMOPOTWIERDZAJĄCA Fundamentalizm, interwencyjność, pragmatyczność powodują jednostronność poznawczą, zamknięcie się wewnętrznej perspektywy interpretacyjnej Uwolnienie człowieka od wątpliwości Życie jako niezmienna struktura KRYTYCZNA SAMOŚWIADOMOŚĆ Człowiek wie, że jego wiedza jest niekompletna i ograniczona. Człowiek ma wątpliwości Przejawia się w uznawaniu wartości za pełną, niepodważalną i na zawsze ustaloną bazę własnego wzorca kompetencji

Podejście adaptacyjne Wychowanie intencjonalne to świadomie organizowana działalność, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka, obejmują one stronę poznawczo – instrumentalną (poznanie rzeczywistości i oddziaływanie na nią), aksjologiczną (kształtowanie stosunku człowieka do świata i ludzi, przekonań, układu wartości i celu w życiu).

Efekty destrukcyjne dominacji racjonalności adaptacyjnej Stosunki międzyludzkie spostrzegane w kategoriach technicznych Zbiurokratyzowany świat Uprzedmiotowienie człowieka Ubezwłasnowolnienie jest niezauważone Kontrola człowieka nad człowiekiem Totalitaryzm światopoglądowy

Podejście emancypacyjne Wychowanie intencjonalne to byt społeczny będący wytworem przynajmniej dwóch osób (wychowawca – wychowanek) pomiędzy którymi zachodzi relacja wyrażająca się przekraczaniem przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu, w ramach którego podmiot wychowujący kierując się powszechnie uznanym dobrem umożliwia podmiotowi wychowawczemu osiągnąć wzrost własnej tożsamości.

Obie racjonalności stawiają te same pytania: Jakiego człowieka chcemy wychować? Jak należy wychowywać? Jakie uprawiać wychowanie? Obie racjonalności przyznają wychowaniu status działania celowo zorganizowanego i bezpośrednio sprawdzalnego przez swe skutki. W rzeczywistości nie mamy do czynienia z jedną racjonalnością, ale z dwiema jednocześnie. Zawsze któraś racjonalność jest dominująca.

Bibliografia Kwaśnica R. (1993), Pytanie o nauczyciela, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław. Kwaśnica R. (2007), Dwie racjonalności, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP, Wrocław.