Budowa Układu Słonecznego

Narodziny Układu Słonecznego Wokół Słońca krąży 8 planet: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran i Neptun. Oprócz nich znajdują się w nim satelity naturalne niektórych planet, pas planetoid pomiędzy Marsem a Jowiszem, komety, ciała meteorytowe, pył oraz gaz międzyplanetarny. Układ Słoneczny powstał około 5 - 6 miliardów lat temu z obłoku gazowo - pyłowego, który przyciągał materię ku gęstniejącemu jądru. W środku obłoku gaz kurczył się szybciej niż w zewnętrznych warstwach. Powstało Słońce, a pozostała materia utworzyła dysk. Około 50 milionach lat później zaczęły zachodzić reakcje jądrowe (przekształcenie wodoru w hel), co spowodowało świecenie Słońca. We wcześniej powstałym dysku cząsteczki się ze sobą zderzały i łączyły w pył tworzący większe obiekty. Kolizje różnorodnych obiektów doprowadziły do powstania dużych ciał, z których ostatecznie powstały planety. Najpierw utworzyły się 4 planety wewnętrzne czyli: Merkury, Wenus, Ziemia i Mars. Planety zewnętrzne zaś tworzyły głównie gazy a uformowały się ze skalno - lodowych brył krążących w dalszej odległości od Słońca.

Ciała Planetarne Jak już wspomniałam, Słońce i planety nie są jedynymi ciałami Układu Słonecznego. Przerwę między Marsem a Jowiszem zapełnia pas planetoid. Naukowcy uważają, że mogłaby się z nich utworzyć kolejna planeta, jednak grawitacja Jowisza nie pozwoliła na to. Innymi ciałami znajdującymi się w naszym Układzie są komety. Przebywają na obrzeżach zewnętrznego Układu Słonecznego, poza orbitą Neptuna. Podobnie jak planety zewnętrzne, komety zbudowane są ze skał, lodu wodnego, zamrożonego metanu, amoniaku i cyjanowodoru. Komety obiegają Słońce po orbitach eliptycznych lub zbliżonych do paraboli. Układ Słoneczny jest otoczony przez Chmurę Oorta - wiązkę komet. Łącznikiem między nim a wewnętrznym Układem Słonecznym jest pas Kuipera - rejon poza orbitą Neptuna w odległości 30 do 100 AU od Słońca, zawierający wiele małych, lodowych ciał.

Obiekty w Układzie Słonecznym

Słońce Słońce jest naszą najbliższą gwiazdą, która jest centrum naszego Układu. Planety krążą wokół niego po eliptycznych orbitach. Maksymalna temperatura na Słońcu osiąga +6000°C, a minimalna +3870°C. Temperatura jądra wynosi aż +15mln°C. Słońce powstało około 4,6 miliarda lat temu. Uczeni sądzą, że powstało ono z wirującej chmury gazów i pyłów. W obrębie Galaktyki istnieje wiele takich chmur, zwanych mgławicami. We wnętrzu Słońca bez przerwy zachodzą reakcje jądrowe, których głównym składnikiem Słońca jest wodór. Składa się ono z czterech warstw. Zewnętrzna, rozżarzona warstwa, nosi nazwę korony słonecznej. Można ją oglądać podczas zaćmienia Słońca, kiedy Księżyc znajduje się między nim a Ziemią. Kolejną warstwę, tworzącą wraz z koroną atmosferę słoneczną, nazywamy chromosferą. Zachodzą w niej erupcje, a największe z nich noszą nazwę proturberancji. Właściwą powierzchnię Słońca nazywamy fotosferą. Poniżej niej znajduje się jądro, w którym powstaje światło i ciepło. Słońce nie spala się, tylko produkuje energię cieplną i świetlną. Kiedy dwa atomy wodoru się ze sobą łączą dając hel, powstaje mała część materii, która przesuwa się w kierunku powierzchni Słońca i jest tam uwalniana w postaci światła i ciepła. W ten sposób Słońce traci część swojej masy. Słońce ma czasami ciemne plamy na swej powierzchni - plamy słoneczne. Pojawiają się one zwykle w skupiskach i mogą trwać od kilku godzin do kilku miesięcy. Przy kilkudniowej obserwacji widoczne jest przesuwanie się plam na tarczy słonecznej. Dzieje się tak, ponieważ Słońce obraca się wokół swej osi, co trwa miesiąc.

Średnica (km): 1.392.000 Masa (Ziemia = 1): 332.950 Gęstość (g/cm³, Woda = 1): 1,41 Okres obrotu: ok. 27 dni Przyśpieszenie grawitacyjne (m/²): 273 Szybkość ucieczki (km/s): 620

Merkury Merkury jest pierwszą i najmniejszą planetą naszego Układu. Ciężko zobaczyć go z Ziemi ponieważ zawsze pojawia się blisko Słońca. Merkury jest pozbawiony atmosfery. Płaszcz pod skorupą składa się ze stopionych skał, a w środku planety znajduje się jądro żelazne. Merkury krąży wokół Słońca szybko, jednak wokół swojej osi wolno. Sprawia to, że wschód Słońca następuje na nim co 176 dni. Jest on jednym z najgorętszych i jednocześnie najzimniejszych planet Układu Słonecznego. Maksymalna temperatura na tMerkurym wynosi +427°C, a minimalna -212°C. Merkury ma wiele kraterów, występują na nim góry a także kilka płaskich obszarów. Największy krater o nazwie Caloris Planitia ma średnicę 1300 km. Sonda kosmiczna "Mariner 10" zbliżyła się do Merkurego po przebyciu w przestrzeni kosmicznej prawie 170 milionów kilometrów. Jej podróż trwała 146 dni. "Mariner 10" przeleciał obok Merkurego 3 razy fotografując go. Odkryto wtedy, że powierzchnię Merkurego przecinają wielkie, strome skarpy o wysokości ponad 3 km. Przecinają one ściany kraterów i ciągną się na przestrzeni setek kilometrów. Około 14 razy w każdym stuleciu Merkury przesuwa się dokładnie między Słońcem a Ziemią. Astronomowie nazywają to przejściem Merkurego przez tarczę słoneczną. Planeta ta jest wtedy widoczna jako mała plamka przesuwająca się ze wschodu na zachód przez tarczę Słońca.

Odległość od Słońca w mln km: 59,9 Okres obiegu wokół Słońca: 87,969 dnia Okres rotacji: 58,65 dni Średnica (km): 4878 Masa (Ziemia = 1): 0,056 Objętość (Ziemia = 1): 0,05 Gęstość (g/cm³): 5,43 Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 47,4 Liczba znanych księżyców: 0

Wenus Wenus jest drugą planetą od Słońca. Jest bardzo jasna ponieważ jej gęste chmury bardzo dobrze odbijają światło. Maksymalna temperatura na Wenus dochodzi do +482°C. Jest ona otoczona obłokami trujących gazów. Czas obrotu Wenus wokół osi jest najdłuższy w Układzie Słonecznym i wynosi aż 243 doby - mniej niż na okrążenie Słońca, przez co dzień na Wenus jest dłuższy niż rok. Wenus wiruje w przeciwną stroną niż porusza się po swojej orbicie, jest to tzw. "obrót wsteczny". Pierwsza sonda, jaka wylądowała na Wenus, po około godzinie została zniszczona przez jej wysoką temperaturę i ciśnienie. W 1978 r. amerykańska sonda kosmiczna "Pioneer - Venus" stała się sztucznym satelitą tej planety. Dzięki niej odkryto na jej powierzchni rozległe płaskie równiny z kraterami, dolinami oraz pasmami górskimi, a także wulkany.

Odległość od Słońca w mln km: 108,2 Okres obiegu wokół Słońca: 224,7 doby Okres rotacji: 243 doby Średnica (km): 12104 Masa (Ziemia = 1): 0,815 Objętość (Ziemia = 1): 0,88 Gęstość (g/cm³): 5,24 Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 35,0 Liczba znanych księżyców: 0

Ziemia Ziemia jest trzecią planetą od Słońca i jedyną, na której istnieje życie, bynajmniej dotychczas nie udowodniono go na innych planetach naszego Układu. Uważa się, że powstała ona około 4,6 miliarda lat temu, a jej temperatura wynosiła wtedy 4000°C. Wyjątkowość Ziemi polega na tym, że występuje na niej woda i zawierająca tlen atmosfera. W grudniu Ziemia znajduje się nieco bliżej Słońca, a w czerwcu jest najbardziej od niego oddalona. Oś Ziemi jest nachylona w stosunku do Słońca, dzięki czemu mamy pór roku. Natomiast obroty Ziemi wokół własnej osi powodują zjawiska dnia i nocy. Atmosfera składa się głównie z azotu i tlenu, ma grubość około 100 km i składa się z kilku warstw. Jedną z najważniejszych jest warstwa ozonowa, która rozciąga się na wysokości ok. 20-35 km i pełni rolę tarczy osłaniającej nas przed szkodliwym promieniowaniem. Początkowo na Ziemi nie było oceanów. Powstały one dopiero wskutek wybuchów wulkanów, które po emisji dużej ilości gazów tworzyły chmury, przez co zaczęły padać deszcze. Było to pierwszym czynnikiem, który wpłynął na powstanie na Ziemi życia.

Odległość od Słońca w mln km: 149,6 Okres obiegu wokół Słońca: 365 dni 6h Okres rotacji: 23 h 56 min Średnica (km): 12752 Masa (Ziemia = 1): 1,000 Objętość (Ziemia = 1): 1,00 Gęstość (g/cm³): 5,52 Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 29,8 Liczba znanych księżyców: 1

Księżyc Księżyc jest jedynym satelitą naturalnym Ziemi. Jego średnica wynosi 3476 km, a odległość od Ziemi 380 tys. km. Jego przyciąganie grawitacyjne powoduje na Ziemi przypływy i odpływy mórz i oceanów, czyli pływy. Księżyc ma różne fazy, gdyż istnieją na nim dni i noce, przez co czasem jego widoczna część znajduje się w cieniu. Księżyc okrąża Ziemię w czasie 27,3 dnia, tyle samo co jego obrót wokół własnej osi. Powoduje to, że zawsze widzimy tylko jedną stronę Księżyca. Na powierzchni naszego naturalnego satelity znajdują się ogromne zagłębienia, które powstawały po upadkach meteorytów. Wypełniła je lawa, a astronomowie nazwali je "morzami". Jedno z nich, Morze Spokoju, ma 1000 km średnicy. To właśnie tutaj, w 1969 roku, człowiek po raz pierwszy postawił stopę na Księżycu, a był nim Neil Armstrong. Naukowcy nie są pewni co do tego w jaki sposób powstał Księżyc. Mógł kiedyś stanowić jedność z Ziemią i oderwać się od niej, a także oba ciała mogły się utworzyć oddzielnie, po czym Księżyc byłby przechwycony przez grawitacyjne przyciąganie Ziemi. Jednak skład chemiczny Księżyca przypomina skład ziemskiego płaszcza. Na widocznej stronie Księżyca istnieje ponad 30 tysięcy kraterów. Ich istnienie świadczy o intensywnym bombardowaniu w tym obszarze przestrzeni kosmicznej.

Mars Mars jest widoczny na niebie jako czerwony, podobny do gwiazdy punkt. Mars jest skalistą planetą, którą pokrywają czerwone pustynie, stąd popularna nazwa - Czerwona Planeta. Starożytni Rzymianie nazwali ją imieniem boga wojny. Atmosfera składa się w większości z dwutlenku węgla, co uniemożliwia oddychanie. Występują tam potężne burze pyłowe. Na Marsie jest niezwykle zimno, jego powierzchnia jest pokryta okruchami skał różnej wielkości. Maksymalna temperatura na Marsie dochodzi do +27°C, a minimalna -126°C. Powierzchnia Czerwonej Planety jest urozmaicona, tworzą je kratery, góry, doliny oraz wulkany. Mars ma 2 księżyce, będące prawdopodobnie fragmentami planetoid. Są to: Phobos i Deimos. Prawdopodobnie są to dwie mniejsze planety, które zbliżyły się do Marsa i znalazły się na orbitach wokół niego. Obiegają one Marsa po prawie kołowych orbitach. Obracają się one w ten sposób, że pozostają zwrócone do Marsa tą samą stroną. Zdjęcia przekazane przez sondę "Mariner 9", wystrzeloną w 1972 roku ujawniły, że na Marsie można spotkać dwa różne typy krajobrazów. Południowe wyżyny wznoszą się około 4 km powyżej północnych równin. Północna część planety to w większości wygładzona równina pokryta lawą, która wypłynęła z wulkanów, południowa zaś zryta jest głębokimi kraterami. "Mariner" sfotografował też ogromną, kolistą nieckę na powierzchni Marsa, którą nazwano Hellas Planitia. Jest ona najniższym punktem na powierzchni Marsa. Opad gruzu o grubości 2,4 km jest wielkości trochę mniejszej niż Azja z Europą. Powstała ona w wyniku uderzenia planetoidy. "Mariner 9" odkrył także rozpadlinę przecinającą centralną część planety, którą nazwano Valles Marineri (Dolina Marinera). Jest ona 10 razy dłuższa i 3 razy głębsza niż Wielki Kanion Kolorado i ma ponad 6 km głębokości. Na Marsie odkryto trąby powietrzne. Zawirowania w atmosferze Marsa spowodowane są prądami konwekcyjnymi, których przyczyną jest różnica temperatur pomiędzy nagrzaną powierzchnią i chłodnym powietrzem.

Odległość od Słońca w mln km: 227,9 Okres obiegu wokół Słońca: 686,738 dnia Okres rotacji: 24 h 37 min Średnica (km): 6788 Masa (Ziemia = 1): 0,107 Objętość (Ziemia = 1): 0,15 Gęstość (g/cm³): 3,04 Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 24,1 Liczba znanych księżyców: 2

Jowisz Jowisz wybrzusza się na równiku i spłaszcza na biegunach z powodu dużych wirowań. Wiatry na Jowiszu osiągają prędkość do 500 km/h. Szybki ruch wirowy i ciepło z wnętrza planety powodują powstanie silnych wiatrów, dzielących atmosferę na równoleżnikowe pasy opadających lub wznoszących się gazów. Na tarczy Jowisza widać też cyklon o średnicy dwukrotnie większej od Ziemi, zwany Wielką Czerwoną Plamą. Ten huragan szaleje na Jowiszu od co najmniej 300 lat. Na Jowiszu występuje wodór i hel, z których zbudowane są gwiazdy. Jowisz jest pierwszą z czterech wielkich planet - gazowych gigantów i jednocześnie największą planetą Układu Słonecznego. Jest on gazowa kulą, choć posiada prawdopodobnie jądro z płynnych skał. Obłoki na Jowiszu tworzą jedną warstwę, jednak jej skład nie jest jeszcze zidentyfikowany. Gdyby Jowisz był dużo większy, mógłby stać się gwiazdą. Galileusz odkrył cztery księżyce Jowisza prawie 400 lat temu. Były to pierwsze obiekty w przestrzeni kosmicznej odkryte za pomocą teleskopu. Od nazwiska odkrywcy noszą one nazwę księżyców galileuszowskich. Są to: Io, Europa, Ganimedes i Callisto. Ganimedes to największy księżyc w Układzie Słonecznym. Pewne obszary jego powierzchni pokrywają dziwne bruzdy, które ciągną się na tysiące kilometrów. Callisto najbardziej przypomina nasz Księżyc. Jest całkowicie pokryty kraterami. 16 lipca 1994 roku ogromne kawałki komety Shoemaker - Levy 9 zderzyły się z Jowiszem. Gdyby to samo przydarzyło się Ziemi, siła uderzenia wyrzuciłaby olbrzymie ilości pyłu w atmosferę. Zablokowałoby to ciepło i światło słoneczne, czyniąc Ziemię znacznie zimniejszą. Odłamki tej komety poruszały się z prędkością 60 km/s. Po niedługim czasie eksplodowały, a fontanna rozgrzanej materii kometarnej zmieszała się z gorącymi gazami atmosfery Jowisza, które uniosły się na wysokość kilku tysięcy kilometrów ponad warstwę obłoków spowijających planetę olbrzyma. Gdy wyrzucona w górę materia opadła z powrotem ku stratosferze Jowisza, utworzyła ciemną plamę w kształcie półksiężyca. Otaczała ona nieduży, jeszcze ciemniejszy ślad, który powstał w miejscu wtargnięcia komety w atmosferę. Dwa dni później inny odłamek komety uderzył w Jowisza z taką siłą, że fontannę wyrzuconej materii rozświetlił blask przewyższający jasność całej planety. Ostatecznie powierzchnia Jowisza została naznaczona 21 ciemnymi piętnami. Średnica każdego z nich przewyższała średnicę Ziemi.

Odległość od Słońca w mln km: 778,3 Okres obiegu wokół Słońca: 11 lat 315 dni Okres rotacji: 9,8 godzin Średnica (km): 142800 Masa (Ziemia = 1): 317,9 Objętość (Ziemia = 1): 1316 Gęstość (g/cm³): 1,32 Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 13,1 Liczba znanych księżyców: 63

Saturn Saturn jest szóstą planetą od Słońca, drugą co do wielkości, po Jowiszu, planetą naszego Układu. Jest jedną z planet zewnętrznych, gazowych gigantów. Jest bardzo zimny ponieważ znajduje się bardzo daleko od Słońca i otrzymuje od niego zaledwie 1/10 ilości ciepła i światła co Ziemia. Pierścienie wokół Saturna, odkryte przez Galileusza, czynią go jedną z najpiękniejszych planet Układu Słonecznego. Są ich setki a rozciągają się one na przestrzeni tysięcy kilometrów. Prawdopodobnie składają się z milionów brył lodu o średnicy od kilku centymetrów do kilkudziesięciu metrów, które są widoczne za pomocą teleskopu. Ich grubość wynosi zaledwie około 10 metrów. Najprawdopodobniej pierścienie tworzy materiał, z którego kiedyś miał się uformować księżyc. Siedem spośród pierścieni jest oznaczonych kolejnymi literami alfabetu: A, B, C, D, E, F i G. Okres obiegu Saturna wokół własnej osi trwa prawie 11 godzin. Atmosfera jego składa się głównie z wodoru, helu i amoniaku. Tytan, największy z księżyców Saturna, jest jedynym księżycem w Układzie Słonecznym otoczonym atmosferą podobną do ziemskiej. Inny księżyc Saturna, Phoebe, nie powstał w otoczeniu planety, lecz został przechwycony przez jej siły grawitacyjne. Zawiera on dużo mniej lodu i więcej skał niż inne księżyce Saturna. Phoebe okrąża planetę w kierunku odwrotnym od większości pobliskich księżyców, jej orbita jest mocno nachylona do równika planety. W maju 2005 roku odkryto kolejnych 12 księżyców Saturna, co daje łącznie liczbę 46.

Odległość od Słońca w mln km: 1427 Okres obiegu wokół Słońca: 29 lat 167 dni Okres rotacji: 10 h 14 min Średnica (km): 120660 Masa (Ziemia = 1): 95,1 Objętość (Ziemia = 1): 755 Gęstość (g/cm³): 0,7 Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 9,6 Liczba znanych księżyców: 46

Uran Uran jest kolejną spośród planet zewnętrznych, będących gazowymi olbrzymami. Z Ziemi jest ledwo widoczny nawet przez teleskop gdyż znajduje się w odległości 2870 mln km od Słońca. W 1781 roku Brytyjczyka, Williama Herschel'a, odkrył tę planetę obserwując niebo przez własnoręcznie zbudowany teleskop. Przez to, że nachylenie płaszczyzny równika Urana do płaszczyzny jego orbity wynosi 98o, planeta wiruje wokół własnej osi ruchem wstecznym. Jego pole magnetyczne jest 3 razy silniejsze niż na naszej planecie. Pierścienie Urana, których jest 11, są bardzo niewyraźne i ciężko je zobaczyć z Ziemi. Są jednak mocniejsze od pierścieni Jowisza, a odkryto je w 1977 roku. Uran zielonkawy kolor zawdzięcza chmurom metanu w górnych warstwach atmosfery. Różnice temperatur nie są duże. Od -208°C do -212°C. Wiele wiadomości o Uranie przekazał na Ziemię "Voyager 2". Dopiero od tej pory znamy dokładnie czas obrotu Urana. Uran wyróżnia się wśród gazowych gigantem tym, że nie ma skalnego jądra. Górna warstwa jego atmosfery składa się głównie z wodoru i helu, a w warstwach niższych tworzą się metanowe chmury. Metan pochłania światło czerwone, dlatego też Uran oglądany z przestrzeni kosmicznej jest zielono – niebieski.

Odległość od Słońca w mln km: 2870 Okres obiegu wokół Słońca: 84,014 lat Okres rotacji: 10 h 49 min Średnica (km): 51108 Masa (Ziemia = 1): 14,5 Objętość (Ziemia = 1): 52 Gęstość (g/cm³): 1,27 Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 6,8 Liczba znanych księżyców: 27

Neptun Neptun jest najbardziej odległą planetą gazową i jest najmniejszy spośród nich. Okres obiegu wokół Słońca trwa blisko 165 lat, a porusza się ona ze średnią prędkością 5,4 km/s. Jądro Neptuna stanowi około 50% jego objętości i jest skał i lodu. Otacza je amoniak i metan, co nadaje mu niebieskie zabarwienie. Prędkość wiatrów dochodzi do 2,5 tys. km/h. Występują tam również burze w formie wielkiej ciemnej plamy. Na jednym z księżyców Neptuna, lodowym Trytonie, odkryto gejzery. Sonda Voyager 2 potwierdziła wcześniejsze przypuszczenia o istnieniu pierścieni wokół Neptuna. Na skutek oddziaływań z satelitami magnetosfera Neptuna ma zmienną geometrię.

Odległość od Słońca w mln km: 4497 Okres obiegu wokół Słońca: 164,78 lat Okres rotacji: 15 h 40 min Średnica (km): 49530 Masa (Ziemia = 1): 17,2 Objętość (Ziemia = 1): 44 Gęstość (g/cm³): 1,77 Prędkość ruchu po orbicie (km/s): 5,4 Liczba znanych księżyców: 13

Galaktyki Spiralne Wyróżniamy cztery typy galaktyk, a pierwszą z omawianych są galaktyki spiralne. Jak sama nazwa wskazuje, mają one spiralny kształt, który tworzą 2 lub 3 ramiona wokół gęstego jądra. Galaktyki te zawierają gwiazdy I i II populacji. Dzieli się je ze względu na stosunek wielkości ramion do jądra na: a - jasne jądro i słabo rozwinięte ramiona, b - mniejsze jądro, a ramiona dobrze rozwinięte, c - słabe jądro, wyróżniające się ramiona, d - osobliwa. Galaktyki spiralne stanowią około 60 % wszystkich galaktyk. Przykładem takiej galaktyki jest Mgławica Andromedy, która jest zarazem najbliższą galaktyką przypominająca rozmiarami i kształtem Drogę Mleczną. Drugi podział to podział ze względu na kształt: galaktyki spiralne zwykłe i galaktyki spiralne z poprzeczką. Są to wydłużone struktury przechodzące przez jądro galaktyki, a różnica między nimi a zwykłymi galaktykami spiralnymi polega na tym, że ich ramiona są połączone jasną poprzeczką w jej centrum.

Droga Mleczna Naszym domem jest Droga Mleczna o spiralnych ramionach, w których znajdują się gorące, biało - niebieskie gwiazdy - olbrzymy, gorętsze od Słońca. Widać ją na niebie jako jasny pas rozciągający się wzdłuż płaszczyzny równika Galaktyki. Pas ten to nic innego jak miliardy gwiazd znajdujących się w obrębie dysku galaktycznego. Jądro naszej Galaktyki świeci światłem pomarańczowo - czerwonym. Pochodzi ono od czerwonych olbrzymów, starych gwiazd. W Drodze Mlecznej znajdują się także mgławice, z których powstają nowe gwiazdy. Jądro Drogi Mlecznej otaczają skupiska gwiazd zwane gromadami kulistymi. Słońce i planety Układu Słonecznego wchodzą w skład ramienia Oriona. Układ Słoneczny znajduje się w odległości około 2/3 jego długości licząc od środka Drogi Mlecznej. Słońce wraz z planetami otaczającymi je porusza się wokół środka naszej Galaktyki. Układ Słoneczny potrzebuje aż 230 milionów lat, by raz okrążyć środek naszej galaktyki.

Bolidy Bolid jest bardzo jasnym meteorem o jasności większej niż -4 mag (magnitudo - jednostka używana do określania wizualnej lub absolutnej jasności obiektów na niebie), czyli jaśniejszy od Wenus, która w maksimum blasku ma około -4 mag. Zjawiska bolidu są soć rzadkie, a powstają, gdy przez atmosferę przechodzi obiekt większy od meteorytu. Kiedy taki obiekt wpada w atmosferę Ziemi przy bardzo dużej prędkości osiągającej kilkadziesiąt km/s, rozgrzewa się do temperatury kilku tysięcy stopni. Powoduje to świecenie bolida, a jeśli jest on dość duży, słychać detonację fali uderzeniowej wytworzonej w trakcie jego przelotu przez atmosferę. Bolid zwykle nie ulega całkowitemu spaleniu, dlatego zdarza się, że jego części spadają na Ziemię w postaci meteorytu. Bolidy czasami towarzyszą bardzo aktywnym rojom meteorów. Ślad po bolidzie jest zwykle widoczny przez kilka minut po przelocie meteoroidu dlatego można ujrzeć rozmazany obłok.

Gwiazdy Gwiazdy to ciała niebieskie, które świecą własnym światłem pochodzącym z przemian jądrowych zachodzących w ich wnętrzu. Gwiazdy powstają w galaktykach, a Słońce należy do mniejszych gwiazd naszej Galaktyki - Drogi Mlecznej. Gwiazdy mają różną jasność, wyrażaną tzw. wielkością gwiazdową. Im ta wielkość jest niższa, tym gwiazda jest jaśniejsza. Najsłabsze gwiazdy widoczne nieuzbrojonym okiem mają wartość 6, bardzo jasne - 0. Niektóre są tak jasne, że mają ujemną wielkość gwiazdową. Gwiazdy charakteryzuje się poprzez ich typ widmowy i jasność absolutną (tzw. diagram Hertzsprunga - Russella). Populacje gwiazd to dwie grupy gwiazd wydzielone ze względu na ich właściwości fizyczne, które wiążą się z wiekiem gwiazd oraz ich pochodzeniem. Do populacji I zalicza się większość gwiazd leżących na tzw. ciągu głównym diagramu Hertzsprunga - Russella. Gwiazdy I populacji powstały po uformowaniu się Galaktyki z materii międzygwiazdowej, zawierającej wodór oraz dużo pierwiastków cięższych. Do populacji II zalicza się gwiazdy leżące nad ciągiem głównym diagramu Hertzsprunga - Russella (czerwone olbrzymy, nadolbrzymy). Czasem znajdują się wśród nich także gwiazdy I populacji oraz podkarły. Każdą z tych klas dzieli się ze względu na temperaturę fotosfery na błękitne, białe, żółte, czerwone itp. Gwiazdy emitują do przestrzeni promieniowanie elektromagnetyczne, korpuskularna oraz grawitacyjne. Wokół niektórych gwiazd tworzą się systemy planetarne, takie jak nasz Układ Słoneczny. Przyszłość gwiazd ciągu głównego zależy od ich masy.

Komety Komety to drobne ciała niebieskie, w Układzie Słonecznym obiegające Słońce po orbitach eliptycznych lub bardzo zbliżonych do paraboli. Centralną częścią komety jest kilkukilometrowe jądro, w skład którego wchodzą: woda, tlenek i dwutlenek węgla bądź metanu. Gdy kometa zbliża się do Słońca, promieniowanie słoneczne zaczyna uwalniać z jądra komety gazy i cząstki pyłu, w wyniku czego zachodzi proces sublimacji - proces, podczas którego ciało stałe zamienia się w gaz, bez przechodzenia przez fazę ciekłą, przekształca lód bezpośrednio w mgłę. Pod wpływem ciepła jądro zaczyna pękać i uwalniane są strugi pyłu, które wraz z gazami doskonale odbijają światło słoneczne.

Kometa Hyakutake Kometa Hyakutake została odkryta przez japońskiego astronoma Yuji Hyakutake. Znajdowała się ona wtedy za orbitą Marsa. Wkrótce okazało się, że pod koniec marca przeleci w odległości około 15 milionów km od Ziemi. Dzięki promieniom słonecznym lodowate jądro brudnej kuli śniegu przemieniło się w cudowne zjawisko, z której szczelin tryska para wodna, pyły oraz gazy. Ogromna chmura gazu osłania jądro, a para wodna tworzy ogon o wyjątkowej długości. Ogon komety to smuga zbudowana z pyłu i gazu, umiejscowiona w kierunku przeciwnym do Słońca. Ciśnienie światła słonecznego odpycha pyły, a wiatr słoneczny gaz.

Księżyc Naturalny satelita (księżyc) to ciało niebieskie pochodzenia naturalnego, obiegające planetę. Księżyce planetarne powstają zazwyczaj z chmur gazowo-pyłowych, otaczających formującą się planetę. Księżyce, leżące bliżej planety, powstają w cieplejszych warunkach, wskutek czego są bardziej skaliste. Molekuły wody występują obficiej w zewnętrznych rejonach chmury, gdzie stają się jako lód znaczącym składnikiem masy powstających tam księżyców.

METEOROIDY, METEORY I METEORYTY Meteoroidy należą do najmniejszych obiektów w Układzie Słonecznym a są nimi małe planetoidy lub stara komety. Gdy meteoroid wedrze się w ziemską atmosferę, staje się meteorem, a meteor, który dotarł na powierzchnię naszej planety to meteoryt. W atmosferze ziemskiej pył kosmiczny, poruszający się z dużą prędkością, spala się. Niektóre fragmenty meteorów są na tyle duże, że mogą nie spłonąć w atmosferze i spadają na powierzchnię Ziemi. Pochodzą one z planetoid, Księżyca, Marsa oraz komet. Badanie meteorytów dostarcza ważnych informacji o powstaniu i budowie Układu Słonecznego. Kolekcja w Planetarium w Olsztynie jest największą kolekcją meteorytów w Polsce.

Planetoidy Planetoidy to ciała niebieskie będące bryłami skalnymi o średnicy do kilkuset km. 97% z nich porusza się wokół Słońca w tzw. Pasie planetoid pomiędzy Marsem a Jowiszem, niektóre z pozostałych zaś przecinają orbitę Ziemi i przybliżają się do Słońca, a inne wychodzą poza orbitę Jowisza. Według naukowców w pasie tym mogłaby utworzyć się teoretycznie kolejna planeta, jednakże silne oddziaływanie grawitacyjne Jowisza nie pozwoliło na to. Astronomowie obliczyli, że gdyby w tym miejscu powstała planeta, miałaby ona masę 2,8 razy większą od Ziemi. Inna teoria mówi, że w miejscu tym istniała kiedyś planeta, jednak została ona rozbita a pas planetoid to pozostałości po niej. Planetoidy są za małe i zbyt odległe, by można je było dostrzec gołym okiem, dlatego przez dłuższy czas pozostawały nieznane. W XVIII wieku niemiecki astronom Johann D. Titius zwrócił uwagę na przerwę między regularnie rozmieszczonymi orbitami planet. Uważał, że między Marsem a Jowiszem powinna była istnieć kolejna planeta, tymczasem w roku 1801 Giuseppe Piazzi odkrył obiekt zwany Ceres, który był zbyt mały na planetę (średnica = 1025 km). W następnych latach odkrywano ich więcej, jednak wszystkie były mniejsze od Ceres. Planetoidy krążą wokół Słońca z prędkością około 20 km/s. Większość planetoid krąży po orbitach niemal kołowych. Planetoidy powstały w wyniku tego samego procesu, który ukształtował planety wewnętrzne. Dzielą się one na trzy superklasy: planetoidy magmowe, metamorficzne oraz pierwotne a każda grupa krąży w innej odległości od Słońca. Obiekty krążące w pobliżu wewnętrznej granicy pasa planetoid są zbudowane z metali i skał, które kondensowały w wysokiej temperaturze. Planetoidy magmowe zawierają minerały, które powstają z płynnej lawy. Planetoidy, które powstały w okolicach zewnętrznego brzegu pasa, otrzymały miano "pierwotnych", gdyż materia nie uległa żadnej zmianie