Podstawy kryminologii

WIKTYMOLOGIA

Wiktymologia to nauka o ofiarach przestępstw.

Rolę ofiary w przestępstwie można rozpatrywać w aspekcie wpływu na powzięcie zamiaru przestępczego i realizację zamiaru przestępczego.

Zadania wiktymologii można ująć w następujący sposób Zadania ogólne: a. diagnoza sytuacji b. interpretacja sytuacji c. zapobieganie zjawiskom niepożądanym d. propozycje tworzenia sytuacji pożądanych.

Zadania szczegółowe: a. powszechna edukacja społeczna o potrzebie rozumienia stosunków społecznych, własnej roli w społeczeństwie, odpowiedzialności za nieostrożność i prowokację, ochrony samego siebie przed staniem się ofiarą

b. instytucjonalne, formalne i nieformalne zabezpieczenia pełnego powrotu poszkodowanej osoby do społeczeństwa (pomoc na rzecz ofiar). Braki w tym zakresie istotnie widać w przypadku ofiar przestępstw seksualnych,

c. proces psychoterapii i socjoterapii osób podatnych na uleganie sytuacjom zagrożenia.

Wiktymologia obok diagnozy w zakresie zagrożenia ogólnego dąży do formułowania wniosków dotyczących zagrożenia poszczególnych kategorii demograficznych. W tym zakresie istotne jest określenie zagrożenia jakie wynika np. z wieku, płci czy wyglądu zewnętrznego.

OFIARA

Ofiara przestępstwa to konkretny człowiek, który ponosi szkodę, doznaje uzasadnionej krzywdy lub cierpienia w wyniku popełnionego przestępstwa.

Oprócz jednostki ludzkiej ofiarą jest także grupa lub instytucja pokrzywdzona lub poszkodowana.

Ofiarą jest nie tylko jednostka ludzka czy instytucja, lecz również porządek moralny lub prawny, zagrożony, poszkodowany lub zniszczony przez czyn karalny.

Przestępstwa bez ofiar

Przez to pojęcie rozumie się akt dobrowolnej wymiany między osobami dorosłymi, silnie pożądanych, lecz prawnie zakazanych dóbr i usług np. narkomania, prostytucja.

Proponuje się, aby przyjąć, że z przestępstwem bez ofiary mamy do czynienia wtedy, gdy: a. ludzie wiedzą co czynią b. zgadzają się na to c. nikt albo przynajmniej nikt poza uczestniczącymi w danej aktywności nie jest poszkodowany a mimo to d. czyn jest zakazany przez ustawę karną.

Ofiara a sprawca przestępstwa

W oparciu o kryteria biologiczne, psychologiczne i socjologiczne można wyróżnić „ogólne” i psychologiczne typy ofiary, najbardziej narażone na pokrzywdzenie przestępstwem.

Typy ogólne ofiar: - ludzie młodzi - kobiety - ludzie starsi - osoby niedorozwinięte psychicznie lub wykazujące zaburzenia psychiczne - imigranci i mniejszości - osoby ociężałe umysłowo .

Do typów „psychologicznych” można zaliczyć ofiary: depresyjne żądne zysku i zachłanne lubieżne i rozpustne terroryzujące otoczenie samotne uwikłane w szczególnie trudne sytuacje.

W literaturze znane jest także pojęcie „urodzonej ofiary” W literaturze znane jest także pojęcie „urodzonej ofiary”. Urodzonymi ofiarami są jednostki, które jak gdyby przyciągają przestępców z powodu ich stałej predyspozycji do roli ofiary. Często jest to powodowane cechami biologicznymi, fizjologicznymi, społecznymi, moralnymi czy psychologicznymi

Wiktymizacja pierwotna Jest to proces stawania się ofiarą w wyniku popełnionego przestępstwa. Jego konsekwencją jest wyrządzenie przez sprawcę szkody ofierze. W zależności od rodzaju przestępstwa może ona polegać na utracie lub uszkodzeniu własności, czy doznaniu krzywdy fizycznej (śmierć, uszkodzenie ciała), względnie psychicznej.

Wiktymizacja wtórna Jednostka oprócz pokrzywdzenia przez sprawcę może doznać powtórnie szkód i krzywd w wyniku reakcji społecznej na jej wiktymizację. Wtórnie pokrzywdzonym można się stać wskutek reakcji najbliższego otoczenia w miejscu zamieszkania, pracy czy nauki. Jest to związane z efektem stygmatyzującym do ofiary wskutek np. społecznego potępienia.

Czynniki ryzyka wiktymogennego

Są to czynniki które sprzyjają temu, że niektóre osoby częściej niż inne ulegają wiktymizacji.

a. czynniki przestrzenne – ciasna zabudowa, nieoświetlone ulice, duże blokowiska. Bloki z przechodnimi piwnicami i wieloma wyjściami. Taka architektura sprawia, że osoby tam przebywające częściej niż inne ulegają wiktymizacji. Istotne jest zatem takie planowanie, aby możliwa była większa obserwacja terenu i ludzi;

b. czynniki sytuacyjne związane ze stylem życia jednostki – osoby bardziej aktywne częściej stwarzają okazję do stania się ofiarą przestępstwa;

c. czynniki związane z charakterystyką fizyczną, psychiczną i społeczną jednostki – przyjmuje się, że potencjalny sprawca szuka potencjalnej ofiary. Wobec tego cechy fizyczne (np. wiek, płeć), psychiczne, czy społeczne są związane z ryzykiem wiktymizacji. Badania wskazują, że zwiększone ryzyko wiktymizacji dotyczy przede wszystkim ludzi młodych, zamożnych, mieszkających w miastach. .

Strach przed przestępczością

Obok zjawiska wiktymizacji badane jest również zjawisko strachu czy też lęku przed przestępczością.

Psychologia zna tak pojęcie lęku, jak i strachu Psychologia zna tak pojęcie lęku, jak i strachu. Można przyjąć, że lęk jest reakcją emocjonalną nie związaną z określoną przyczyną czy sytuacją. Natomiast strach jest reakcją emocjonalną na obiektywne, rozpoznawalne, zewnętrzne zagrożenie.

- wiktymizacja wielokrotna Czynniki wpływające na nasilenie strachu przed przestępczością i poczucie bezpieczeństwa: - płeć - wiek - wiktymizacja wielokrotna - prowadzenie towarzyskiego stylu życia, który zwiększa ryzyko wiktymizacji .

- przekonanie o nieskuteczności działań policji w walce z przestępczością - wyższe wykształcenie – osoby lepiej wykształcone mają wyższą świadomość faktycznego zagrożenia - stan zdrowia fizycznego i psychicznego - znajomość z osobą, która była ofiarą przestępstwa.

Na zwiększenie poczucia bezpieczeństwa z kolei ma wpływ odpowiednie kształtowanie środowiska, tj.: - organizacja przestrzeni, która daje możliwość kontroli miejsc - tworzenie możliwości dogodnego postrzegania sygnałów zagrożeń - gotowość zbiorowości do współpracy m.in. z policją - edukacja poprzez informowanie o zagrożeniach, o sposobach zapobiegania zagrożeniom i minimalizowania ich skutków oraz informowanie o postępowaniu w trakcie i po ustaniu zagrożenia

Dziękuję za uwagę