Eksplikacja problematyki badawczej Rola modelu teoretycznego

Co to jest problem badawczy? Trzy cele badań: Eksploracja (zaspokojenie ciekawości; zbadanie możliwości podjęcia szerszych badań; wypracowanie metod do dalszych badań), Opis (trafniejszy i rzetelniejszy – bowiem naukowy – niż zwykły), Wyjaśnianie (badania tego typu dostarczają odpowiedzi na pytanie „dlaczego?”)

Wielkie pytania nauki Co się dzieje? Jak (gdzie, kiedy) to się dzieje? Dlaczego dzieje się tak a nie inaczej? Jakie ma to konsekwencje? Pierwsze wpisuje się w eksplorację, drugie w opis, trzecie oraz czwarte w wyjaśnianie. JEST TO PODZIAŁ WYŁĄCZNIE UMOWNY – większość badań zawiera elementy wszystkich trzech celów badań naukowych.

Wybór problemu - inspiracje Jaka jest forma pytania o problem badawczy? W jakim celu prowadzone są badania? Czy w rozwiązaniu problemu odwołać się do nowych faktów (danych empirycznych) czy wystarczy odwołanie się do literatury? Czy w rozwiązaniu problemu wystarczy aparat pojęciowy z danej dziedziny nauki, czy z innych dziedzin również, a może zupełnie nowy?

Kiedy temat jest wybrany Wstępne sformułowanie tematu wymaga, aby badacz określił także doniosłość poznawczą i praktyczną realizowanych przez siebie badań. Nauka nie jest „sztuką dla sztuki” – eksploracja, opis i wyjaśnianie rzeczywistości społecznej winno nieść ze sobą pewien ładunek praktyczności.

Co to jest eksplikacja? Rzeczywistość społeczna charakteryzuje się tak wysokim stopniem złożoności, że każdy temat (problem badawczy) niemal z definicji jest obszerny i skomplikowany. Eksplikacja problematyki badawczej to nic innego jak jej wyjaśnienie i uszczegółowienie.

Eksplikacja problemu Wyrażenie problematyki badawczej w formie zdań zawierających wyłącznie terminy proste, zrozumiałe i jednoznaczne, Ukazanie powiązań tematu będącego podmiotem wyjaśniania z tematami (problemami) pokrewnymi i nadrzędnymi. Kryteria zawężenia: Teoretyczne (pytania najistotniejsze, centralne, dające najmocniej uzasadnione hipotezy), Metodologiczne (możliwe metody i techniki badawcze), Techniczno-organizacyjne (chodzi o „kasę”).

Jaka jest praktyka? Warto znać literaturę przedmiotu – co i jak inni napisali na temat, którego chcemy się podjąć. Wyróżnia się oczywiście dwie procedury – od empirii do teorii oraz od teorii do empirii, ale w praktyce sprowadza się to do dążenia do weryfikacji modelu teoretycznego w rzeczywistości. Należy więc problem badawczy w pierwszej kolejności rozpoznać w literaturze! Ogromne znaczenie ma decyzja co do wyboru paradygmatu teoretycznego – bowiem to właśnie podstawy teoretyczne narzucają propozycje odpowiedzi na stawiane pytania.

Praktyka – c.d. W praktyce zawężenie tematu (problemu badawczego) odbywa się na zasadzie postawienia możliwie dużej liczby pytań problemowych, których struktura wynika z przyjętych założeń teoretycznych, jednocześnie narzucając pewien sposób opracowania problemu, sposób poznania i wyjaśniania – model heurystyczny.

Praktyka – c.d. Skoro mowa o strukturze pytań problemowych, to winny one być uporządkowane od najbardziej ogólnych do szczegółowych, z uwzględnieniem bloków poświęconych poszczególnym elementom problemu badawczego (to ułatwia także konstruowanie narzędzia). Uwaga techniczna – podmiotem w pytaniach problemowych jest zawsze badana populacja (podmiot zbiorowy).

Model heurystyczny Hipoteza – założenie co do nieoczywistego związku (przyczynowego?) między co najmniej dwoma zmiennymi. Hipotezy winny spełniać następujące wymogi: Odnosić się jednoznacznie do problematyki (dostarczać odpowiedzi na pytania wynikające z problemów), Posiadać uzasadnienie (badacz zawsze musi wyjaśnić, dlaczego przyjął daną hipotezę) Posiadać warunki sprawdzalności (w jakich warunkach hipoteza jest prawdziwa). Hipotezę należy sformułować i uzasadnić na podstawie wiedzy teoretycznej, ewentualnie wyników badań empirycznych oraz ze względu na cel analizy.

Model heurystyczny Wszystkie hipotezy – będące propozycjami odpowiedzi na postawione pytania problemowe – składają się na model heurystyczny. Taki model warto przedstawić w formie graficznej, bowiem: Wizualizuje złożony proces eksploracji, opisu i wyjaśniania danego problemu badawczego, Umożliwia badaczowi kontrolę podjętych przez niego działań, Upraszcza i systematyzuje proces konstruowania badania (w tym także raport / rozdział empiryczny).

Uwagi na koniec Opisane procedury są właściwe zarówno dla prac teoretycznych, jak i empirycznych. Etap eksplikacji często w literaturze określany jest także mianem „konceptualizacji”. W praktycznym wymiarze pracy dyplomowej, etap ten zamieszczony jest w części teoretyczno-metodologicznej. Analityczne wyróżnienie poszczególnych elementów eksplikacji nie oznacza, że podział ten stosowany jest „sztywno” w pracach naukowych. Istotna jest świadomość badacza co do konieczności realizacji opisanych procedur. Faktyczna kolejność i ostateczna lokalizacja w wywodzie zależy już wyłącznie od zamierzeń konkretnego badacza.