Sybiracy

Sybiracy – w Polsce osoby zesłane na Syberię zarówno w carskiej Rosji jak i ZSRR. Wielu sybiraków należy do Związku Sybiraków. Standardowe znaczenie słowa sybirak to mieszkaniec Syberii. Zesłania były powszechną karą, ale również środkiem prewencji, co najmniej od początku XVI wieku.

powody zesłań Zesłania były powszechną karą, ale również środkiem prewencji, co najmniej od początku XVI wieku. W pierwszym okresie miejscem zesłań były głównie północne obszary europejskiej części Rosji. Zsyłano wówczas wyłącznie z powodów politycznych lub religijnych. Później trafili tam jeńcy wojenni.

Historia zesłań I okres Pierwszy znany przypadek zesłania na Syberię dotyczy mieszkańców miasta Uglicz, których zesłano za to, że po odkryciu ciała małoletniego następcy tronu Dymitra, dokonali samosądu na kilku osobach podejrzanych o morderstwo lub niechęć do carewicza. Pierwszymi słynnymi syberyjskimi zesłańcami była bojarska rodzina, późniejszych władców Rosji. Zesłano ich do Pełymu w 1601 i byli tam do 1602. Z 1617 znane jest pierwsze zesłanie jeńców wojennych, w postaci 60 Polaków i Litwinów osiedlonych w okolicy Tobolska. Generalnie w okresie 1593 – 1645 r. zesłano na Syberię 1500 osób, w tym 600 jeńców (głównie Polaków i Litwinów, ale także Szwedów i Tatarów).

Historia zesłań II okres Zaczął się w 1649, gdy po raz pierwszy wprowadzono karę zesłania za przestępstwa kryminalne. W 1653 wprowadzono karę zsyłki za kradzież, rozbój i fałszowanie pieniędzy, w 1669 za włóczęgostwo, a na początku XVIII wieku także za dezercję z armii i za niemoralne prowadzenie się duchownych. Zajęcie wschodniej Ukrainy przez Rosję w 1654 i późniejsza walka z niezależnym kozactwem zainicjowała falę zesłanych Kozaków, stłumienie buntu strzelców w 1698 przyniosło około 3 tys. zesłanych, a rozprawa z opozycyjnymi bojarami w latach 1731-1740 spowodowała wysłanie głównie na Syberię 20 tys. ludzi. Największą falę zesłanych przyniosły zesłania raskolników zaczęte w 1653 i trwające do końca XVIII wieku. Liczbę zesłanych szacuje się na ponad 100 tys. ludzi.

Historia zesłań III okres Zaczyna się w 1822, kiedy uchwalono reformę Spierańskiego. Polegała ona na utworzeniu centralnej i lokalnej administracji więziennej, która miała prowadzić rejestr zesłanych i pilnować przestrzegania terminów zwolnień. Miała także dbać o umieszczanie zesłańców w osadach, gdzie były wolne domy na ich przyjęcie oraz o zapewnienie im środków do życia. Zapewniono także wypłatę wynagrodzeń za wykonywaną pracę. Na trasie transportu zesłańców zbudowano liczne więzienia etapowe. Stworzono możliwość składania skarg i system kontroli nad nadużyciami wobec zesłańców, choć nie działał on wydajnie. Zbudowano osady przeznaczone wyłącznie dla zesłańców, przy czym po 1850 osady te upadły.

Warukni życia zesłańców w rosji – I okres Na początku warunki zesłań były bardzo ciężkie, a śmiertelność duża. Nie wolno było wówczas opuszczać miejsca zesłania. Ważniejsi zesłańcy polityczni i prawie wszyscy religijni byli trzymani w celach klasztornych lub więziennych, często w łańcuchach. Jeńców wojennych traktowano znacznie lepiej. Zesłań nie poprzedzały tortury.

Warukni życia zesłańców w rosji – II okres Wszyscy skazani na katorgę oraz osoby skazane na dożywotnie lub długotrwałe osiedlenie musieli wędrować pieszo w kajdanach. Dzienne normy marszu wynosiły 21 do 42 kilometrów. Po dwóch dniach marszu był dzień odpoczynku. Skazani na krótki okres zesłania wiezieni byli wozami konnymi, a skazani o wysokiej pozycji społecznej i nie obciążeni wyrokiem za zdradę stanu mogli uzyskać zgodę władz na podróż na swój koszt własnym powozem i z dowolną ilością bagażu. Obie powyższe kategorie zesłańców podróżowały bez kajdan, choć pod konwojem.

Każdemu zesłańcowi przysługiwał jednorazowy zasiłek na osiedlenie (często w postaci ziarna i materiałów) o ile osiedlał się na wsi. Oprócz tego osoby pochodzenia szlacheckiego dostawały rocznie 57 rubli (1 rubel- 0,12 zł) pensji, a osoby niepełnosprawne lub stare 114 rubli i czasami możność zamieszkania w państwowym przytułku. Często jednak świadczenia te wypłacano nieregularnie i z opóźnieniami. Kwota 57 rubli nie wystarczała do przeżycia, dlatego prawie wszyscy zesłańcy szukali jakiejkolwiek pracy zarobkowej, choć nie było przymusu prawnego.

Carski banknot jednorublowy, 1898 Carska moneta pięciorublowa, 1899 Radziecki banknot jednorublowy, 1961

Zesłania w zsrr W ZSRR Syberia była dalej centrum zesłań, powstał tam m.in. system gułagów. Po agresji ZSRR na Polskę setki tysięcy Polskich mieszkańców Kresów uległo przesiedleniu, niektórzy m.in. na Syberię. 14 czerwca 1941 roku w nocy rozpoczęła się sowiecka akcja przeciwko ludności zajętej Litwy. W pierwszym tygodniu wywieziono około 30 tys. osób. W latach 1941–1952 Sowieci wywieźli z kraju około 132 tys., z tej liczby zginęło 28 tys. Wywózki w 1948 o kryptonimie „Wiosna” były drugą falą. Trzecia faza czystek to akcja „Jesień” 1951, wywieziono 4 tys. rodzin chłopskich - 16 150 osób - „wrogów kolektywizacji”. Nie były to tak zwane repatriacje, ale zsyłki w głąb Rosji (np. do Buriackiej Mongolskiej Autonomicznej SRR wywieziono 39 766 osób).

Śmierć na etapie - obraz Jacka Malczewskiego z Nazistowski plakat 1891r. Antysowiecki podsycający strach przed wywózkami z terenów zajętych przez ZSRR. Obraz Witolda Pruszkowskiego "Na zesłanie"

Związek Sybiraków Związek Sybiraków - polska organizacja grupująca byłych zesłańców, którzy nazywają siebie Sybirakami. Od 1989 prezesem Związku był Ryszard Reiff, a obecnie jest Tadeusz Chwiedź. W 1921 powstał Niezależny Akademicki Związek Sybiraków skupiający młodych ludzi urodzonych na Syberii (istniał do 1927). W Katowicach żołnierze 5 Dywizji Syberyjskiej utworzyli w roku 1926 Zrzeszenie Sybiraków. W 1928 powstał Związek Sybiraków. Na honorowych członków związku wybrano jednogłośnie Józefa Piłsudskiego oraz Wacława Sieroszewskiego. Pierwszym prezesem Zarządu Głównego Związku Sybiraków został Henryk Suchenek-Suchecki. Po II wojnie światowej reaktywacja Związku Sybiraków nie była możliwa z powodów politycznych. Doszło do niej dopiero 17 grudnia 1988.

Cele związków sybiraków - Reprezentowanie i obrona interesów swoich członków, a zwłaszcza uzyskiwanie dla nich praw, takich jak: odszkodowania, renty, emerytury, uprawnienia zdrowotne, kombatanckie itp. - Prowadzenie działalności charytatywnej. - Świadczenie pomocy swoim członkom oraz Polakom zamieszkałym poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, szczególnie przebywającym na terenie byłego ZSRR. - Roztaczanie opieki nad inwalidami i członkami rodzin po zmarłych i poległych Sybirakach. - Upamiętnianie losów zesłańców polskich i opieka nad ich grobami. - Przeciwstawianie się wszelkim przejawom totalitaryzmu, nietolerancji, będących zagrożeniem wolności człowieka i jego godności. - Współpraca z organizacjami o podobnych celach, również z tymi, które mają siedziby poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. - Popularyzacja i upowszechnianie wartości patriotycznych i obywatelskich oraz poszanowanie kultury, tradycji narodowych i ogólnoludzkich. - Prowadzenie działalności pożytku publicznego.

Sztandar Związku Sybiraków, Tablica pamiątkowa poświęcona Zesłańcom Okręgu Łódzkiego. Sybiru (bazylika św. Elżbiety we Wrocławiu). Linki: Związek Sybiraków we Wrocławiu - http://www.sybiracy.wroc.pl/ Zarząd główny Związku Sybiraków - http://www.sybiracyzg.pl/

Powstanie zabajkalskie Powstanie zabajkalskie – powstanie polskich zesłańców na katorgę (ciężka praca fizyczna, często ponad ludzkie siły), które wybuchło 24 czerwca 1866 r. w Kraju Zabajkalskim. Organizatorami powstania zbrojnego byli polscy zesłańcy. Utworzyli oni organizację Syberyjski Legion Wolnych Polaków i rozpoczęli działania zaczepne przeciwko wojskom rosyjskim. Przywódcami powstania zostali Narcyz Celiński i Gustaw Szaramowicz. Powstańcy byli słabo uzbrojeni i pozbawienia wsparcia innych zesłańców. 28 czerwca zostali rozgromieni i rozproszeni w bitwie pod Miszychą. Część z nich próbowała się przedostać ku chińskiej granicy, jednak została schwytana przez Kozaków. 19 listopada 1866 r. skazano na karę śmierci siedmiu przywódców powstania. Ostatecznie rozstrzelano jedynie czterech z nich.