Model hybrydowy współczesnej polskiej biblioteki akademickiej Grażyna Piotrowicz Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu

Plan referatu: Wprowadzenie Paradygmat zmian i hybrydyzacja eLib Programme i koncepcja biblioteki hybrydowej Rozwój bibliotek akademickich w Polsce Model hybrydowy polskiej biblioteki akademickiej Współpraca sieciowa i konsorcyjna Transformacja z ośrodka informacji w ośrodek wiedzy Zabezpieczanie i archiwizacja zbiorów Zmiany strukturalne i organizacyjne Hybrydyzacja umiejętności Nowoczesne zarządzanie i wskaźniki efektywności funkcjonowania Uwagi końcowe

Wprowadzenie: W społeczeństwie informacyjnym – ośrodki informacji: lokalizują, zdobywają, organizują, przechowują i zabezpieczają informację. Informacja jest pasywna; Wiedza jest aktywna. Ośrodki wiedzy – przekraczają granice zarządzania informacją i skupiają się na jej aktywnym rozpowszechnianiu i wykorzystaniu. Proces uczenia się - transformacja pasywnie dystrybuowanej informacji do dynamicznego, interaktywnego i wielokanałowego środowiska. Społeczeństwo oparte na wiedzy – jego członkowie uczą się przez całe życie [Achleitner, s. 19] Niekiedy rozwojowi społeczeństwa informacyjnego towarzyszy proces jego jednoczesnego przeobrażania się w społeczeństwo wiedzy .

Paradygmat zmian dla bibliotek dotyczy przesunięcia m.in.: od posiadania do dostępu; od publikacji drukowanej do dokumentu elektronicznego; od pojedynczych bibliotek do systemów sieciowych; od modelu bazującego na pośredniku do opartego na użytkowniku końcowym; od systemów opartych na komendach do opartych na „menu”; od systemów hierarchicznych do pozbawionych hierarchii; od rozpowszechniania jednokierunkowego do komunikacji interaktywnej; od „zwijania” czasopisma do jego „rozwijania”; od stabilności do elastyczności; od formatu fizycznego do danych pozbawionych formatu; od systemów „uszczegółowiających” do systemów „uogólniających”

Paradygmat zmian dla środowiska informacyjnego: Informacja: staje się płynna i ponadzmysłowa; w procesie digitalizacji zostaje pozbawiona fizycznej objętości; staje się strategicznym wkładem w kształtowanie się społeczeństwa informacyjnego

Paradygmat zmian dla środowiska edukacyjnego: W krajach wysoko rozwiniętych – zdalne, elastyczne i trwające całe życie uczenie się jest mocno zasadzone na technologii teleinformatycznej, a czas i miejsce studiów nie stanowią żadnych barier dla edukacji; Krytycznym czynnikiem determinującym proces takiego uczenia się jest jakość i poziom wsparcia tego procesu, zaoferowany m. in. przez biblioteki akademickie;

Biblioteki muszą: Być mniej zorientowane na procesy, a bardziej na usługi i użytkownika; Stosować zasady: - dzielenia zasobów, - aktywnego marketingu, - tworzenia wartości dodanej, - świadczenia usług łączonych; Wykazywać się zdolnością do szybkiej adaptacji zmian.

Wniosek: Hybrydyzacja środowisk: informacyjnego i edukacyjnego, charakteryzujących się ogromną różnorodnością, spowodowała konieczność powstania koncepcji biblioteki hybrydowej.

eLib Programme: Electronic Library Programme (eLib Programme) powstał w W. Brytanii jako efekt realizacji niektórych zaleceń zawartych w Raporcie Folletta (1993 r.) i trwał od 1994 – 2001 r. eLib Programme posiadał 3 fazy, z których 2 pierwsze obejmowały: elektroniczne publikowanie (e-czasopsma, e-wypożyczenia, publikowanie na żądanie, digitalizacja, zabezpieczenie jakości itp.); dostęp do zasobów (dostarczanie dokumentów, dostęp do zasobów sieciowych); szkolenia; studia wspierające.

Faza 3 eLib Programme: Faza 3,ukierunkowana na spójność informacji i implementację usług, objęła : Biblioteki hybrydowe – budowanie modeli i wzorów wskazujących jak biblioteki mogą osiągać spójność, Implementację Z39.50 dla tworzenia wirtualnych katalogów centralnych, Zabezpieczenia cyfrowe, Rozwój projektów z faz 1 i 2 w formę usług.

W ramach 3 fazy programu w W W ramach 3 fazy programu w W. Brytanii powstało 5 projektów bibliotek hybrydowych (BH), z których każdy koncentrował się na innej dziedzinie badań: Agora – system zarządzania BH dla zapewnienia zintegrowanego dostępu do usług, BUILDER – model BH odpowiedniej dla środowiska nauczania i badań, HeadLine – model BH dostarczającej pojedynczego interfejsu Web do wszystkich materiałów bibliotecznych, niezależnie od ich formy fizycznej, HyLife – model realizujący potrzeby użytkowników i gwarantujący rozwój nowych usług, MALIBU – wypracował model organizacji i rozwoju usług korzystnych dla użytkowników.

Biblioteka hybrydowa (BH) BH – łączy w sobie dwa światy: rzeczywisty - utworzony przez fizycznie istniejącą bibliotekę z wirtualnym – obejmującym cyfrową przestrzeń informacyjną. Połączenie między nimi zapewnia interfejs Web-u lub Windows-a. Zasoby osiągalne w cyfrowej przestrzeni informacyjnej to: źródła prymarne, źródła wtórne, katalogi online, zasoby internetowe itp. [Oppenheim, p.103]

BH a bibliotekarz hybrydowy: Wg Rusbridge’a – BH łączy w kontekst działającej biblioteki szereg technologii pochodzących z różnych źródeł, a także eksploatuje zintegrowane systemy i usługi, działające zarówno w środowisku elektronicznym, jak i tekstowym. W eLib Programme określono też po raz pierwszy pojęcie hybrydowego członka personelu bibliotecznego, jako zdolnego wspierać użytkowników korzystających zarówno ze środowiska sieciowego, jak i tradycyjnej biblioteki.

Polski model BH: Model hybrydowy polskiej biblioteki akademickiej powstał w efekcie przemian polityczno-gospodarczych, które nastąpiły w naszym kraju po 1989 r. W bibliotekach akademickich przeobrażenia objęły: - intensyfikację komputeryzacji procesów biblioteczno-informacyjnych, - szerokie wykorzystywanie: mediów elektronicznych, technik informacyjnych, sieciowych systemów informacyjnych, tworzenie własnych witryn internetowych, podjęcie współpracy sieciowej, rozwój usług sieciowych.

Cechy krajowych hybrydowych bibliotek uczelnianych: Współpraca sieciowa i konsorcyjna (gwarancja dostępu do zasobów i usług jakich pojedyncza biblioteka nie jest w stanie wykreować), Transformacja z ośrodków informacji w ośrodki wiedzy (kolejne funkcje witryn internetowych: informacyjna, usługowa i edukacyjna), Zabezpieczanie i archiwizacja zbiorów (próby stworzenia i upowszechnienia bibliotek internetowych), Zmiany strukturalne i organizacyjne (zmiany struktur organizacyjnych, organizacji pracy, zwiększenie elastyczności, zastępowalności na stanowiskach i odpowiedzialności za pracę), Hybrydyzacja umiejętności (personelu i użytkowników - wobec istniejącej hybrydyzacji mediów i hybrydyzacji usług w BH), Nowoczesne zarządzanie i wskaźniki efektywności zarządzania (w celu osiągania optymalnych efektów przy jak najmniejszych nakładach).

Uwagi końcowe: Słabe punkty modelu hybrydowego biblioteki polskiej to: - niedorozwój lub brak nowoczesnych systemów wypożyczeń międzybibliotecznych, - niedorozwój lub brak systemów kompleksowej obsługi informacyjnej użytkowników, - słabe wykorzystanie norm i standardów, - płytkie katalogi komputerowe itp.

Uwagi końcowe (cd): Model hybrydowy jest bardzo elastyczny i mógłby stanowić dobrą podstawę dla rozwoju polskich bibliotek akademickich w ich drodze do budowy społeczeństwa informacyjnego i społeczeństwa wiedzy. Bibliotekom naszym brak obecnie: - dobrej Ustawy o bibliotekach, - jednolitego, spójnego programu rozwoju dla bibliotek uczelnianych i publicznych, - krajowego koordynatora, który aktywnie (merytorycznie i finansowo) wspierałby ich rozwój. .

Dziękuję za uwagę