NARODZINY NOWOŻYTNEGO ŚWIATA POWTÓRZENIE PRZED EGZAMINEM GIMNAZALNYM 2013

Cywilizacje prekolumbijskie Przed przybyciem Europejczyków w Ameryce miejscowa ludność stworzyła wielkie cywilizacje: Majowie Aztekowie Inkowie

Cywilizacje prekolumbijskie Majowie stworzyli swoje miasta – państwa w Ameryce Środkowej. Choć nie znali koła, a narzędzia wytwarzali z kamienia, stworzyli własny kalendarz, pismo i mieli rozległą wiedzę matematyczną (liczba „0”) – są zwani Grekami Ameryki.

Cywilizacje prekolumbijskie Aztekowie żyjący na terenie dzisiejszego Meksyku, też znali pismo, kalendarz oraz posiadali rozległą wiedzę matematyczną. Stolicą ich państwa było miasto Tenochtitlan, a zwyczaje Azteków bardzo okrutne (składanie ofiar przez wyrywanie serc jeńcom)

Cywilizacje prekolumbijskie Inkowie mieszkali w wysokich Andach na terenie Ameryki Płd. Stolicą ich państwa było Cuzco, a władca nosił tytuł Inka. Uprawiali kukurydzę i ziemniaki, hodowali lamy i alpaki. Obok: Machu Picchu (święte miasto Inków)

Cywilizacje prekolumbijskie Inkowie także mieli własny kalendarz, prowadzili obserwacje astronomiczne, posiadali ogromną wiedzę medyczną (gł. chirurgia). Stworzyli też specyficzne „pismo węzełkowe” zwane kipu.

Cywilizacje prekolumbijskie Inkowie zbudowali wspaniałą sieć dróg i wiszących mostów w Andach (szybka komunikacja i poczta). Obok: Współczesna ludność inkaska.

Przyczyny wielkich odkryć: ciekawość świata i chęć zdobycia sławy oraz bogactwa; chęć podbicia lądów w imię szerzenia chrześcijaństwa; obowiązująca w Europie zasada dziedziczenia (majątek dla najstarszego); legendy o bogactwie Lewantu (Wschodu);

Przyczyny wielkich odkryć: szukanie zajęcia przez rycerstwo w Hiszpanii i Portugalii po zakończeniu wojen z Arabami; niekorzystne warunki handlu z państwami Wschodu po ekspansji Turków na ziemie Bizancjum (przecięcie szlaków handlowych); poszukiwanie bezpiecznej drogi do Indii; rozwój kartografii i żeglarstwa;

Postęp w kartografii i technice żeglowania Karawela – nowy typ okrętu żaglowego w XV – XVI wieku o wysokich burtach, na którym dokonano wiele odkrywczych wypraw morskich.

Postęp w kartografii i technice żeglowania Busola (kompas)- urządzenie nawigacyjne, które dzięki igle magnetycznej wskazuje kierunki świata i umożliwia swobodne żeglowanie na otwartym morzu.

Postęp w kartografii i technice żeglowania Astrolabium – urządzenie nawigacyjne, służące do określania odległości na północ i południe od równika na podstawie położenia Słońca. Pozwala na orientacje okrętu na otwartym morzu.

WIELCY ODKRYWCY I ICH ODKRYCIA Henryk Żeglarz (Portugalia) Bartłomiej Diaz (Portugalia) Vasco da Gama (Portugalia) Krzysztof Kolumb (Hiszpania) Ferdynand Magellan i Jan Sebastian del Cano (Hiszpania)

HENRYK ŻEGLARZ Syn króla Portugalii, który organizował wyprawy odkrywcze w latach 1419 - 1460. Odkryto wówczas: Azory, Maderę, Wyspy Kanaryjskie Wyspy Zielonego Przylądka.

BARTŁOMIEJ DIAZ Portugalski żeglarz, który płynąc wzdłuż wybrzeża Afryki dopłynął w 1488 r. do najdalej wysuniętego na południe jego krańca. Nazwano go Przylądkiem Dobrej Nadziei.

VASCO DA GAMA Portugalski żeglarz, który płynąc na wschód wokół Afryki dopłynął w 1498 roku do Indii.

KRZYSZTOF KOLUMB Włoch, pochodził z Genui, w służbie króla Hiszpanii zamierzał płynąć do Indii, a przypadkowo odkrył Amerykę w 1492 r., choć nie był nawet tego świadomy. I wyprawa liczyła 3 okręty, w tym Santa Maria. Razem odbył 4 wyprawy do Ameryki.

I wyprawa Kolumba (1492)

FERDYNAND MAGELLAN Portugalski żeglarz w służbie króla Hiszpanii odbył w latach 1519 – 1522 pierwszą podróż dookoła świata. Płynął na czele 5 okrętów i ok. 250 żeglarzy. Zginął na Filipinach, a jego wyprawę dokończył Juan Sebastian Elcano i 1 okręt – Victoria.

Skutki wielkich odkryć: do Europy przywożono z Nowego Świata m.in. pomidory, ziemniaki, paprykę, kukurydzę, kakao, tytoń); wzrosła pozycja i bogactwo 2 państw posiadających kolonie Hiszpanii i Portugalii (Anglia i Francja zajęły się korsarstwem);

Skutki wielkich odkryć: potwierdzono tezę, że Ziemia jest okrągła; powstały nowe szlaki handlowe (tzw. złoty trójkąt: Europa – Afryka - Ameryka) – rozwój handlu niewolnikami; do Europy napłynęły duże ilości złota i srebra z kolonii, co wywołało „rewolucję cen”;

Skutki wielkich odkryć: zniszczenie kultur i religii ludów prekolumbijskich przez konkwistadorów , zagłada ludów tubylczych (mordowanie, zmuszanie do pracy niewolniczej): podbój państwa Azteków- Ferdynand Cortez podbój państwa Inków – Francisco Pizarro

Konkwistadorzy: Ferdynand Cortez Francisco Pizarro

Gospodarka w epoce kolonialnej rozwój handlu dalekomorskiego (powstanie kompanii handlowych); powstanie faktorii w Afryce i Azji dla wymiany z tubylcami; podział Europy na rzece Łabie (rolniczy wschód, dominacja handlu i rzemiosła na zachodzie);

Gospodarka w epoce kolonialnej proces grodzenia w Anglii (hodowla owiec na wełnę); powstanie pierwszych manufaktur (zakłady, gdzie produkowano ręcznie); praca nakładcza (podział pracy przy wytwarzaniu jednego przedmiotu); powstanie banków i weksli;

Renesans - odrodzenie Odrodzenie (renesans) – to okres w dziejach kultury, który rozumiano jako odrodzenie się kultury starożytnej. Renesans narodził się we Włoszech w XIV w., a w pozostałych krajach Europy obejmował XV – XVI w. Obok: Florencja – miasto renesansu.

Renesans - odrodzenie Mecenas - bogaty człowiek , np. władca, kupiec, który sprawuje opiekę nad artystami, w zamian za pieniądze i poparcie ci wychwalają go w swoich dziełach. Dzięki temu, że we Włoszech było wielu mecenasów rozwijała się tam kultura i sztuka.

Renesans - odrodzenie Humanizm – pogląd stawiający w centrum zainteresowania człowieka. Humanistów interesowało wszystko co miała związek z jego życiem, począwszy od ciała, a skończywszy na duszy („Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”).

Renesans - odrodzenie Wynalazek druku – Jan Gutenberg (ok. 1445). Książka stała się tańsza, a przez co bardziej dostępna, łatwiej głosiła nowe idee. Wybitnym myślicielem odrodzenia był Erazm z Rotterdamu.

Wszechstronni artyści odrodzenia „Człowiek odrodzenia” tak do dziś określa się ludzi wszechstronnie uzdolnionych. Leonardo da Vinci Michał Anioł Buonarotti Rafael Santi - to malarze, rzeźbiarze, architekci, konstruktorzy itd. Obok: autoportret Leonarda da Vinci.

Leonardo da Vinci Mona Lisa Dama z łasiczką

Leonardo da Vinci fresk „Ostatnia wieczerza”

Leonardo da Vinci projekty szkice anatomiczne

Michał Anioł Dawid Mojżesz

kopuła Bazyliki św. Piotra Michał Anioł Pieta kopuła Bazyliki św. Piotra

Michał Anioł freski w Kaplicy Sykstyńskiej Sąd ostateczny Stworzenie Adama

Rafael Santi Szkoła Ateńska Madonna

REFORMACJA Reformacja – to wielki ruch religijny i społeczny w Kościele katolickim w XVI w. dążący do jego naprawy, zakończył się jednak rozpadem Kościoła i powstaniem wyznań protestanckich.

PRZYCZYNY REFORMACJI: sprzedawanie przez Kościół odpustów; symonia, czyli kupowanie godności kościelnych; nepotyzm, czyli obsadzanie ważnych stanowisk w Kościele krewnymi i znajomymi; nadmierne dążenie duchownych do zdobycia bogactwa; zbyt duże zaangażowanie Kościoła w działalność polityczną;

LUTERANIZM W 1517 r. niemiecki zakonnik Marcin Luter wystąpił m.in. przeciw sprzedaży odpustów (ogłosił 95 tez). Luter głosił uznanie Biblii za jedyne źródło wiary, chciał zlikwidować klasztory i celibat. Papież wykluczył go z Kościoła (klątwa).

LUTERANIZM Luteranizm przyjmowano m.in. w Niemczech i Skandynawii. W Niemczech wybuchły wojny religijne (zakończone pokojem w Augsubugu – 1555: „czyj kraj, tego religia”). Obok: Zbór protestancki.

KALWINIZM W 1536 r. reformator religijny Jan Kalwin ogłosił własną doktrynę (działał w Genewie). Podstawą kalwinizmu była nauka o predestynacji (przeznaczeniu). Kalwinizm wzywał do przestrzegania surowych zasad, działał jednak demokratycznie.

ANGLIKANIZM Anglikanizm powstał w 1534 r., gdy król Anglii Henryk VIII zerwał z papiestwem i ogłosił się głową Kościoła w Anglii. Powodem odłączenia się od Rzymu była niechęć papieża do unieważnienia małżeństwa króla Anglii.

ARIANIZM Arianizm był nietypowym wyznaniem. Arianie (unitarianie) nie uznawali Trójcy Świętej, nie wierzyli w boskość Jezusa. Mieli bardzo postępowe poglądy: nie brali udziału w wojnach, dzielili się majątkiem z ubogimi itp. Obok: Faust Socyn teolog ariański

SKUTKI REFORMACJI odejście od Kościoła katolickiego 1/3 wiernych; rozwój kultury i literatury w językach narodowych; wojny religijne (nietolerancja wyznaniowa) – np. noc św. Bartłomieja we Francji (1572) – wymordowanie hugenotów;

KONTRREFORMACJA Aby zapobiec dalszemu odpływowi wiernych do wyznań protestanckich, a jednocześnie uzdrowić sytuacje w Kościele katolickim zaczęto przeprowadzać reformy wewnętrzne (zwołano sobór trydencki: 1545 – 1563). Te działania to kontrreformacja.

KONTRREFORMACJA odnowiono inkwizycję; stworzono indeks ksiąg zakazanych; ustalono jednakową liturgię i 7 sakramentów; wzmocniono dyscyplinę wśród duchownych; zaczęto zakładać seminaria duchowne, katolickie szkoły średnie i parafialne; wiernych miał przyciągnąć przepych świątyń barokowych;

KONTRREFORMACJA Jezuici – zakon założony przez Ignacego Loyolę, słynący z bezwzględnego posłuszeństwa papieżowi. Wspomagali Kościół w walce z reformacją. Jezuici: głosili kazania wyjeżdżali na misje zakładali szkoły wpływali na rządzących polemizowali z protestantami