Pieniądze narzędziem dobra i zła Analiza wybranych dzieł literackich …

DZIEŁA WYBRANE DO ANALIZY TEMATU: 1 „ Lalka” – B. Prus 2 „ Katarynka” – B. Prus 3 „ Skąpiec” - Molier 4 „Moralność Pani Dulskiej” G. Zapolska 5 „Opowieść wigilijna” - K. Dickens

Krótki rys historyczny pieniądza: W kulturach pierwotnych pojęcie pieniądza jako osobnego środka płatniczego nie istniało. Podstawowym sposobem nabywania dóbr był barter, czyli wymiany na zasadzie przedmiot za przedmiot. Z czasem więc wprowadzono tzw. pośredników wymiany, którymi zwykle były: sól, zboże, skóry itp. W procesie rozwoju gospodarki i cywilizacji z biegiem czasu miejsce produktów konsumpcyjnych zajęły metale – najpierw nieszlachetne (brąz, miedź, żelazo) potem szlachetne (srebro, złoto, rzadziej platyna). Metale gwarantowały trwałość użytkową oraz wartość dlatego też stały się formą pieniądza. Monety z Lidii – VI w. p.n.e.

Krótki rys historyczny pieniądza: Twórcami pierwszych monet prawdopodobnie byli Fenicjanie, którzy zastępując nimi istniejący wciąż handel wymienny, utorowali drogę do handlu niemal ze wszystkimi państwami ówczesnego świata; Jednak wytwarzanie pieniądza ze złota i srebra było kosztowne, a ponadto ilość owych metali nie była wystarczająca do zaspokojenia istniejącego zapotrzebowania. Zaczęto więc swoje zasoby pieniężne zostawiać u złotników, którzy wypisywali tzw. kwity depozytowe, które dowodziły ilości posiadanego złota czy też srebra przez osobę posiadającą kwit. Z czasem owe kwity przerodziły się w banknoty, które dziś, obok monet, są obowiązującym na całym świecie środkiem płatniczym. 1 marka – pieniądz obozowy pierwszy żołd powstańców warszawskich

„ Lalka” B. Prus

Rola pieniędzy w życiu bohaterów: Wokulski to bohater, który posiadając wielki majątek za pomocą pieniądza czyni wiele dobra, sam jednak staje się jego ofiarą, gdyż wybranka jego serca – Izabela Łęcka- ceni ludzi wyłącznie za „grubość portfela” przez co Stanisław wpada w pułapkę bez wyjścia, a uświadamiając sobie, że miłości nie można kupić, załamuje się. Pogoń za pieniądzem w który upatrywał on klucza do serca swojej wybranki doprowadziła bowiem Wokulskiego na skraj rozpaczy. Podobnie zresztą stało się i w przypadku Izabeli, która żądna coraz to większego majątku i upatrująca jedynie w pieniądzach swojego szczęścia, zagubiła w życiu prawdziwy sens istnienia, zaprzepaściła szanse na szczerą miłość i skazała się na samotność. Kadr z ekranizacji powieści w reż. W. Hasa (1968r.)

Pieniądze jako narzędzie dobra: Jeżeli natomiast spojrzeć na wartość pieniądza w życiu Stanisława (abstrahując od jego zawikłanych miłosnych perypetii z Izabelą) można by przyznać, iż okazały się one narzędziem dobra i jego życiowego sukcesu Wokulski potrafił bowiem należycie spożytkować zdobyty majątek, pomnożyć go, a przez to dać zatrudnienie innym, dzielić się nim wspomagając biedotę i sieroty. Zarobione pieniądze dały mu wiele możliwości, które wykorzystał wcielając w życie ideały pracy u podstaw, tworząc miejsca pracy dla biedaków z Powiśla, czy pomagając kobiecie lekkich obyczajów zdobyć wykształcenie i żyć w cnocie. Kadr z ekranizacji powieści w reż. W. Hasa (1968r.)

Rola pieniędzy w życiu innych bohaterów: Baronowa Krzeszowska- to kobieta dla której pieniądze stanowiły jedyną wartość w życiu. Jako osoba majętna stała się kuszącym „kąskiem” dla swojego męża- który poślubił ją dla pieniędzy ( tzw. mezalians). Ona sama zaś poza zawartością portfela nie liczyła się z niczym. Stała się osobą skąpą, nieustannie kontrolująca wydatki męża (który nie liczy się z pieniędzmi), wciąż narzekającą ( np. na wysoki czynsz), wszystkich wokół podejrzewającą o kradzieże, czyli kompletnie zniewoloną przez pieniądz, który nie dość, że nie stał się w jej rękach narzędziem do czynienia dobra, to jeszcze odebrał jej całą radość życia czyniąc zeń swoją niewolnicę. Halina Kwiatkowska jako baronowa Krzeszowska – „Lalka” (1968r.)

„ Katarynka” B. Prus

Rola pieniędzy w życiu bohaterów: Pan Tomasz, to człowiek majętny, emerytowany adwokat, kawaler, znawca sztuk pięknych, miłośnik wysmakowanych drobiazgów i gustownych mebli. Jest uważany za dziwaka, bo nienawidzi dźwięku katarynek, a jego życie przepełnione jest wciąż powtarzanymi rytuałami. Jednak, gdy poznaje niewidomą dziewczynkę zmienia się pod jej wpływem. Pieniądze, które zaś posiada, służą mu jako narzędzie do pomocy jej ( zatrudnia najlepszych okulistów, podejmuje starania o operacyjne przywrócenie dziecku wzroku) oraz sprawienia jej radości ( płaci stróżom by wpuszczali na plac tak znienawidzonych do tej pory przez niego kataryniarzy). Plakat do filmu „Katarynka” reż. S. Jedryk (1968r.)

Pieniądze narzędziem służącym poprawie losu dziecka: „Biedne dziecko!... Powinienem był zająć się nim od dawna…” Niewidoma ze swą dziecięcą ciekawością podsycaną pragnieniem ogarnięcia rzeczywistości wszelkimi dostępnymi jej zmysłami, imponuje zakotwiczonemu w rutynie panu Tomaszowi. Upiorne dźwięki katarynki i taniec radości małej wyzwalają w starym adwokacie uczucia od dawna niedoświadczane. On, człowiek rozumu, pedant i esteta pozwala raz jeszcze (po burzliwym okresie młodości) dojść do głosu emocjom i wykonać znaczący gest w kierunku małej - zafundować jej operację oczu, dzięki czemu na nowo odnajduje zapomnianą już dawno radość życia.

„ Skąpiec” Molier

Rola pieniędzy w życiu bohaterów: Skąpiec Moliera to z opowieść o człowieku owładniętym pragnieniem pomnażania pieniędzy dla samego ich posiadania, brak tu innych pobudek. Dla głównego bohatera pieniądze okazują się sensem życia, wartość samą w sobie, dla której należy poświęcić wszystko. Możliwość powiększenia zawartości sakiewki usprawiedliwia nawet najnikczemniejszy czyn. Harpagon trudni się lichwą, na dodatek nie robi tego otwarcie. Stary skąpiec jest obłudnikiem, jako lichwiarz stara się ukryć swoją tożsamość, a bezwzględne warunki pożyczki wypowiada za pomocą nader pokrętnych słów. Louis de Funes w filmie „Skąpiec” reż. J. Girault (1980r.)

Pieniądze narzędziem służącym poprawie losu dziecka: „A ja pójdę uściskać kochankę szkatułkę(…)” Skąpiec może nie tyle traktuje o pieniądzach, co o tym, jak bardzo potrafią one zapanować nad człowiekiem. Dla Harpagona pokaźny majątek jest źródłem szczęścia, wręcz miłosnej rozkoszy, ale i strachu przed ich utratą. Pieniądze stają się również argumentem przy dobieraniu partnerów życiowych dla potomstwa. Trzeba zauważyć, że skąpstwo Harpagona - skutek miłości do pieniędzy - staje się źródłem nieszczęść innych ludzi: Marianny, Kleanta, Elizy, Walerego. Nie chodzi już tylko o miłosne rozterki, ale o to, że całe otoczenie Harpagona zmuszone jest albo przyjąć posłusznie jego zasady, albo rozpocząć trudną grę opartą na kłamstwach i podstępach. W tym kontekście pieniądz staje się w utworze narzędziem zła.

Pieniądz jako narzędzie zła: „ Upadam do nóg! Widzę, że znasz jeszcze imć Harpagona. Pan Harpagon jest za wszystkich ludzkich istot najmniej ludzką pod słońcem; najtwardszym i najbardziej nieużytym ze śmiertelnych. Nie ma sługi, która by doprowadziła jego wdzięczność do rozwiązania sakiewki. Podziękowań pochwał, życzliwych słówek, przyjaźni, ile pragniesz; ale pieniędzy – oho! Nic suchszego i bardziej jałowego niż jego czułość; do słowa zaś „dawać” ma taki wrodzony wstręt, że nie dziwiłbym się, gdyby zamiast: „daj słowo”, mówił „pożyczam słowo”.” Plakat z filmu „Skąpiec” reż. J. Girault (1980r.)

„ Moralność Pani Dulskiej” G. Zapolska

Rola pieniędzy w życiu bohaterów: Zapolska skupiła się w dziele na analizie charakterów postaci. Posłużyły jej one do krytyki mieszczaństwa ukazując jego egoizm, obłudę, prymitywizm myślowy, bezguście i skąpstwo, które wyraźnie daje się wyczuć zbliżając się do głównej bohaterki. Aniela Dulska oszczędza bowiem na wszystkim. Mężowi wydziera cygara i drobne monety na kawę i ciastko w restauracji, nie kupuje gazet ( to wg niej strata pieniędzy, gdyż można pożyczyć od innych), w tramwaju kupuje córkom tańsze bilety i każe im udawać, że są młodsze niż w rzeczywistości. Nie wydaje nawet pieniędzy na stroje dla siebie i dziewcząt. Sama chodzi po domu zaniedbana, w poplamionym szlafroku i papilotach, papilotach postrzępionej halce a córki ubiera w przykrótkie mundurki. „Moralność Pani Dulskiej” reż. B. Newolin (1930r.)

Pieniądz jako narzędzie zła: Pieniądze do tego stopnia zniewalają bohaterkę, że w pogoni za nimi stopniowo przekracza ona kolejne granice przyzwoitości. Wyrzuca z mieszkania cichą lokatorkę, która próbowała popełnić samobójstwo ze względu na zdradę męża, oraz służącą Hankę, gdy ta zachodzi w ciążę z jej synem, ale nie waha się wziąć większej stawki od zamieszkującej w jej kamienicy kobiety lekkich obyczajów. Tłumaczy to sobie, że tymi pieniędzmi płaci podatki. Nie zamierza też wynajmować mieszkań krewnym z obawy, że mogą nie płacić czynszu. Tym samym staje się niewolnicą pieniędzy, które sprawiają, że rani swoich najbliższych i siebie. A. Brzeskot w spektaklu pt. „Moralność Pani Dulskiej” reż. Bogusław Semotiuk

„ Opowieść wigilijna” K. Dickens

Rola pieniędzy w życiu bohaterów: Główny bohater przez swoją manię gromadzenia majątku stał się człowiekiem zgryźliwym i nieprzystępnym, bezwzględnym a często także okrutnym. Nie liczyły się dla niego relacje ludzkie, a jedynie pieniądze, które – choć nie dawały mu szczęścia- były dlań jedynym motywatorem. Za sprawą duchów, które zjawiają się u niego w Wigilię Bożego Narodzenia w bohaterze dokonuje się zmiana. Nie patrzy od tej pory na pieniądze jako wartość sama w sobie, lecz jako narzędzie za pomocą którego można zdziałać wiele dobra. Tak też czyni- podwyższa pensję pracownikowi, pomaga biednym, a dzięki temu odnajduje radość, której nigdy by się nie spodziewał. Bohater od tej pory nie czuje się samotny, a wszystko co robi sprawia mu nieposkromioną satysfakcję. „Opowieść wigilijna” reż. R. Zemeckis (2004r.)

Rola pieniędzy w życiu bohaterów: „Nie rozstawał się nigdy z tym swoim własnym, osobistym zimnem; mroził powietrze w kantorze podczas letnich upałów i pilnował, aby ów mróz nie zelżał nawet w dniu Bożego Narodzenia. (...) Nie było wichury sroższej niż on. (...) Niepogoda nie wiedziała, z której strony go ugodzić.(...) Scrooge zaś nigdy nikomu nie okazał hojności.” – O skąpstwu Scrooge „Kto nie wie, że najgłębszy nawet żal nie okupi jednej zmarnowanej w życiu sposobności czynienia dobra. A takim właśnie człowiekiem byłem ja.” - Duch Jakuba Marleya „O tej porze roku – ciągnął duch – cierpię najboleśniej. Czemu... o, czemu za życia szedłem pośród bliźnich z oczyma spuszczonymi w dół i nigdy nie podniosłem, by spojrzeć na ową błogosławioną gwiazdę, która wskazała mędrcom drogę do ubogiej stajenki? Czyż nie dość było w moim mieście ubogich domów, do których zaprowadziłaby mnie ta gwiazda?” - Duch Jakuba Marleya o potrzebie pomocy ubogim

PODSUMOWANIE: PIENIĄDZE NARZĘDZIE DOBRA NARZĘDZIE ZŁA „Lalka” (ocenianie ludzi po grubości portfela; miłość dla pieniędzy); „Skąpiec” (ranienie innych, narzucanie im własnych przekonań, skąpstwo); „Moralność Pani Dulskiej” ( obłuda, traktowanie pieniędzy jako przepustki uprawniającej nawet do czynów skrajnie niemoralnych); „Lalka” (zatrudnienie, pomoc materialna najuboższym); „Katarynka” (pomoc w leczeniu niewidomego dziecka); „Opowieść wigilijna” ( pomoc biednym; odnalezienie istoty życia);

PODSUMOWANIE: Pieniądze to jedna z największych namiętności ludzkich - dla nich bohaterowie powieści, filmów, sztuk teatralnych zdradzają, zabijają, porzucają najbliższych. Mogą one stać się jednak też narzędziem służącym pomocy innym, walki ze złem tego świata- wszystko zależy od sposobu ich postrzegania przez bohaterów. „ Pieniądze, które mamy, są narzędziem wolności. Pieniądze, za którymi się uganiamy - narzędziem niewoli” to słowa Jana Jakuba Rousseau – wielkiego myśliciela , które w jakże dobitny i precyzyjny sposób podkreślają wielką siłę i potęgę pieniądza w życiu jednostki ludzkiej stanowią doskonałe podsumowanie podjętych przeze mnie dziś rozważań. Pieniądz od czasów wynalezienia go przez Fenicjan wciąż rósł i rośnie na sile. Niegdyś zdolny porywać ludzi do ciężkiej pracy, wysiłku, trudu, dziś stał się nałogiem współczesnego człowieka , popychającym go nierzadko do rozbojów, kradzieży, rabunków i bezlitosnego wyzysku. Potoczne stwierdzenie, iż wszystko na świecie kręci się wokół pieniądza odnajduje zatem swe pełne potwierdzenie w życiu ludzkim.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ !!!!