Kierunki zmian ustawodawstw państw europejskich w zakresie rent inwalidzkich Dorota Dzienisiuk

Kierunki zmian w zabezpieczeniu rentowym (2005 r.) Wzrost liczby przyznawanych rent (relacja do zdrowotności) Niższy wiek osób występujących o świadczenie Zależność liczby rent od polityki w tej dziedzinie Ograniczenie wejścia do systemu / zwiększenie liczby osób wychodzących z systemu ! 2005: badania sugerują, że najbardziej efektywna jest wczesna interwencja ograniczająca wejście do systemu 2

OECD (Disability programmes in need of reform, 2003) Uniezależnienie statusu niepełnosprawnego (niezdolnego) od sytuacji w zakresie zatrudnienia i dochodu Tworzenie indywidualnych pakietów zatrudnienia/świadczeń Wprowadzenie nowych obowiązków osób niepełnosprawnych Zaangażowanie pracodawców Promowanie wczesnej interwencji Reformowanie administracji kierujących programami dla osób niezdolnych do pracy Kształtowanie programów dla osób niezdolnych do pracy jako programów opartych na ich aktywności 3

Powiązanie ze zmianami rynku pracy Zakres podmiotowy ubezpieczenia ryzyka niezdolności do pracy : – obejmowanie grup pozapracowniczych, ale z wyjątkami – np. Holandia (brak prawa do świadczeń), Anglia (inne zasady) – różne kryteria przyznawania świadczeń: Hiszpania – różne traktowanie podejmowania pracy i działalności na własny rachunek: np. Finlandia, Hiszpania Nowe formy zatrudnienia (pracownicy tymczasowi, praca na wezwanie, zatrudnienie na czas określony) – różnice istotne szczególnie na wczesnych etapach rehabilitacji w związku z pobieraniem świadczeń związanych z chorobą i nałożonymi na pracodawcę obowiązkami w zakresie rehabilitacji i wypłaty świadczeń Bezrobotni (Szwecja, Holandia) 4

Obowiązki i prawa pracodawców i ubezpieczonych Nakładanie na pracodawców obowiązku współdziałania z pracownikiem w celu jego powrotu do pracy na bardzo wczesnym etapie choroby Uprawnienia dla pracodawców zatrudniających niepełnosprawnych (Wielka Brytania) Uprawnienia dla niepełnosprawnych podejmujących działalność na własny rachunek (Finlandia) 5

Obowiązki pracodawcy / zdolność do pracy Dania: akt nr 480 z 12 czerwca 2009: – Zamiast zaświadczenia lekarskiego o niezdolności do pracy – zaświadczenie lekarskie o zdolności do pracy: ocena możliwości pozostania pracownika w pracy i dla zwiększenia szans powrotu do pracy w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy, oparty na dialogu miedzy pracodawcą a pracownikiem a częściowo między pracownikiem i jego lekarzem; pracodawca kontaktuje się z pracownikiem w rozsądnym terminie - w ciągu tygodnia (rozmowa bezpośrednia lub telefoniczna); – Niezależnie - pracodawca może domagać się zaświadczenia lekarskiego (o ile nie uzgodniono inaczej) – W ciągu 4 tygodni – rozmowa dotycząca nieobecności w pracy z powodu choroby – w celu określenia, kiedy pracownik będzie zdolny do powrotu do pracy i jak pracodawca może w tym pomóc (organizacja pracy) – Pracownicy, którzy nie powracają do pracy w ciągu 8 tygodni mogą domagać się planu rehabilitacji: pracodawca i pracownik, na piśmie, określa kiedy i jak pracownik ma wrócić do pracy 6

Finlandia (2005 r.): Wielość obowiązujących unormowań prawnych oraz podmiotów odpowiedzialnych za realizację – przyjmuje się, ze podstawowym warunkiem skuteczności jest koordynacja (fińska instytucja ubezpieczeniowa – KELA) W ciągu 60 dni pobierania zasiłku chorobowego – ocena zasadności uruchomienia rozwiązań z zakresu rehabilitacji leczniczej (lokalny oddział KELA) Indywidualny plan rehabilitacji: instytucja ubezpieczeniowa (specjaliści z zakresu rehabilitacji), zainteresowany i jego rodzina, pracodawca – na okres od 1 roku do 3 lat 7

Szwecja (2005) Koordynacja: instytucja ubezpieczenia społecznego Pracodawca (bezrobotni - instytucja ubezpieczenia społecznego) odpowiedzialny za rozpoznanie potrzeby rehabilitacji i przygotowanie planu rehabilitacji (wspólnie z ubezpieczonym) 8

Holandia: Ustanie umowy o pracę na czas określony - raport reintegracyjny (pracownik i pracodawca) - warunek pobierania zasiłku chorobowego 6 tyg. – ocena: możliwości powrotu do pracy 8 tyg. - porozumienie między pracodawcą a pracownikiem w celu jak najszybszego powrotu do pracy (np. tymczasowo w niepełnym wymiarze czasu pracy, inne zadania w pracy, zmiana stanowiska, zmiana pracodawcy) – wybór managera, (ewentualnie) firma reintegracyjna 1 rok – ocena wspólnie z pracodawcą 20 mies. – pracodawca: raport reintegracyjny, UVW ocenia, czy pracodawca podjął wystarczające działania – jeśli nie wypłaca świadczenia przez kolejny rok (70% wynagrodzenia); warunek współpracy pracownika (przyczyna rozwiązania stosunku pracy i zaprzestania wypłaty świadczeń) 6 mies. - ocena, gdy oczywista pełna i trwała niezdolność do pracy 9

Rehabilitacja (restytucja) Anglia (2007 Welfare Reform Act) Employment and Support Allowance (ESA) – zasiłek wpierający i służący zatrudnieniu zamiast incapacity benefit and income support Kroki przygotowujące do podjęcia pracy (rozmowa kwalifikacyjna z doradcą personalnym) – całkowicie niepełnosprawni na swój wniosek Assessment phase rate - wypłacany jest przez pierwsze 13 tygodni na podstawie zdolności do pracy określonej przez Work Capability Assessment (WCA) – wysokość: poniżej/powyżej 25 lat Main phase - wypłacany od 14 tygodnia, jeśli WCA wykazuje, ze choroba lub niepełnosprawność wnioskującego limituje podjęcie przez niego pracy.: – Work Related Activity Group (WRAG) - znajdują się w niej osoby, które muszą uczęszczać na spotkania z doradcą zawodowym w celu przygotowania się do podjęcia pracy. Osoby te będą otrzymywać dodatkowy komponent do podstawowego zasiłku. – Support Group (SG) - w którym znajdują się osoby, które ze względu na swoją chorobę lub niepełnosprawność nie mogą uczestniczyć w szkoleniu. Osoby te otrzymują również dodatkowy komponent do podstawowego zasiłku. Ukierunkowanie na podjęcie pracy: – Ocena medyczna (medical assessment) określana jest przez Work Capability Assessment (WCA) – bardziej zdolność do podjęcia pracy niż niezdolność do podjęcia pracy – Wywiady (rozmowy) – ewentualnie plan działania – Aktywność – szkolenia 10

Podmioty zaangażowane / zdolność do pracy Zaangażowanie szerszego kręgu podmiotów (pracodawcy, specjaliści z zakresu rehabilitacji, rynku pracy, rodzina zainteresowanego, związki zawodowe – układy zbiorowe pracy, wykonywanie zadań przez podmioty prywatne) Prawny obowiązek wprowadzenia w miejscu pracy usprawnień dla osób niepełnosprawnych (dyrektywa 2000/78) Ograniczenie wejścia do systemu świadczeń rentowych Odrębne systemy świadczeń wynikających z wypadku przy pracy lub choroby zawodowej 11

Zróżnicowanie świadczeń według cech świadczeniobiorców Wysokość świadczeń uzależniona od czynników osobistych, kulturowych, społecznych lub ekonomicznych, szczególnie wiek (Hiszpania: świadczenia kwalifikowane – wiek 55 lat) Rodzaj świadczeń uzależniony od wieku – Szwecja (w ramach ubezpieczenia chorobowego: choroba: wiek: 30-64, aktywność: – zawsze okresowe), Wielka Brytania (wiek 25) 12

Weryfikacja prawa do świadczeń Etap rozpoczęcia pobierania świadczeń (Wielka Brytania – etap wstępny, Holandia) Etap pobierania świadczeń – Okresowych – przed następnym okresem (standard) – Stałych - okresowo (np. Szwecja - co 3 lata) Kryteria: – Medyczne – Wysiłek związany z rehabilitacją – Wizyty domowe (Szwecja) – Wywiad u pracodawcy – Opinia specjalistów rynku pracy (Anglia) 13

Zwiększenie liczby osób wychodzących z systemu Podejmowanie pracy w celu rehabilitacji (Szwecja) lub wszelkiej pracy Zatrudnienie na próbę (Anglia) lub szkolenie Możliwość podejmowania pracy przynoszącej ograniczony dochód Możliwość podejmowania wszelkiej pracy (Włochy) Uczestniczenie w rehabilitacji wpływa (Szwecja, Dania, Anglia, Holandia) / nie wpływa na prawo do świadczeń z tytułu niezdolności do pracy Dodatkowe świadczenia dla powracających do pracy (Wielka Brytania) Przejściowe łączenie pracy i świadczenia (na próbę – 3 mies.), automatyczne przywrócenie prawa do świadczenia w przypadku nawrotu niezdolności do pracy (w ciągu 2 lat) - Kanada 14

???? Emerytury kapitałowe a renty inwalidzkie: – Włochy (wysokość składek +wskaźniki), Szwecja (zakładany przyszły dochód na podstawie dochodu w 3 latach z 5-8 lat + świadczenie gwarantowane: w całości lub uzupełniające, uzależnione od okresu ubezpieczenia w Szwecji), – Grecja, Polska – zmiana systemu emerytalnego przy pozostawieniu zasad ustalania wysokości rent inwalidzkich – Rosja Renty inwalidzkie a zabezpieczenie poziomu życia ogółu ludności (renty socjalne, zabezpieczenie dochodu) Opieka długoterminowa Zwalczanie nadużyć (zróżnicowane szacunki zagrożenia) 15

Wnioski Zakres podmiotowy a zróżnicowanie form zabezpieczenia + zakaz dyskryminacji osób niepełnosprawnych w zatrudnieniu Udział partnerów społecznych (osób niepełnosprawnych)?? Największy nacisk na powrót do pracy w państwach, w których i tak jest wysoki wskaźnik zatrudnienia (Wielka Brytania, Dania) Nowe technologie Dyskusja nie przekłada się na próby reform (Francja, Niemcy, Włochy) Duży wpływ wniosków i sugestii organizacji międzynarodowych Zróżnicowanie między państwami 16