PROGRAM MAŁEJ RETENCJI WODNEJ W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM Województwo Dolnośląskie   DOLNOŚLĄSKI ZARZĄD MELIORACJI I URZĄDZEŃ WODNYCH we WROCŁAWIU Centrum Modelowania Procesów Hydrologicznych AKADEMIA ROLNICZA we WROCŁAWIU PROGRAM MAŁEJ RETENCJI WODNEJ W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM Wrocław, 2006

Definicja rozwoju małej retencji Programy rozwoju małej retencji: kompleksowe, wielokierunkowe działania w granicach zlewni rzecznych, z uwzględnieniem uwarunkowań przyrodniczych i gospodarczych [Mioduszewski, Gosp. Wodna 3/1997]

Mała retencja wodna Magazynowanie wody w: - zbiornikach o pojemności do 5 mln m3, - stawach i oczkach wodnych, - dolinach rzecznych, - korytach rzek i rowów melioracyjnych wyposażonych w urządzenia piętrzące, - glebie i gruncie.

Podstawowe formy retencji w zlewni naturalna sztuczna zbiorniki wodne na potrzeby gospodarcze kąpieliska, oczka ozdobne, wędkarskie zb. ekologiczne, biofiltry, infiltracyjne, zapory przeciw- rumowiskowe, suche zbiorniki przeciwpowo- dziowe jednoza- daniowe krajobrazowa wód glebowych i podziemnych wód powierzchniowych torfowiska bagna mokradła lasy strefa aeracji strefa saturacji koryt i dolin rzecznych jeziora i stawy śnieżna sterowana niesterowana wieloza-

Wybrane metody kształtowania zasobów ZASOBY WODY METODY Retencja glebowa i krajobrazowa poprawa struktury gleby, zabiegi agromelioracyjne, wapnowanie, prawidłowa agrotechnika, odpowiedni płodozmian, zwiększenie zawartości próchnicy w glebie, układ pól ornych, użytków zielonych, lasów, użytków ekologicznych, zalesienia, tworzenie pasów ochronnych, zadrzewień, zakrzaczeń, zwiększenie powierzchni mokradeł, torfowisk, bagien Wody gruntowe i podziemne ograniczenie spływu powierzchniowego, zwiększenie przepuszczalności gleb, zabiegi przeciwerozyjne, fitomelioracyjne i agromelioracyjne, regulowanie odpływu z sieci drenarskiej, stawy i studnie infiltracyjne Wody powierzchniowe małe zbiorniki wodne, piętrzenia na ciekach, regulacja odpływu ze stawów, oczek wodnych, gromadzenie wody w rowach melioracyjnych, kanałach, retencjonowanie odpływów z systemów drenarskich, zwiększenie retencji dolinowej

Cel programu małej retencji wodnej Cel programu małej retencji wodnej w województwie dolnośląskim na lata 2005 – 2015: - określenie zasad gospodarowania wodą - tworzenie zasobów wodnych

Zakres opracowania - aktualna ewidencja obiektów małej retencji wodnej - planowane wielokierunkowe zamierzenia różnych podmiotów na rzecz retencjonowania wody - harmonogram rzeczowo- finansowy realizacji programu małej retencji - komputerowa baza danych

Uwzględnione dokumenty Przy realizacji programu małej retencji wodnej uwzględniono cele, zasady i zadania zawarte w następujących dokumentach: - II Polityka Ekologiczna Państwa - Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzglednieniem perspektywy na lata 2007 - 2010 - Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004 - 2006 - Strategia Gospodarki Wodnej - Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego - Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego - Rozporządzenie MRiRW z dn. 3.09.2004 r. w sprawie przyjęcia Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004 – 2006”

Zlewniowy i administracyjny układ programu Program małej retencji wodnej uwzględnia: - układ zlewniowy – większe dopływy rzeki Odry: Nysa Kłodzka, Oława, Ślęza, Bystrzyca, Widawa, Średzka Woda, Kaczawa, Bóbr z Kwisą, Barycz, Jezierzyca, Nysa Łużycka oraz bezpośrednie mniejsze dopływy - układ administracyjny wg powiatów i gmin

Podstawy opracowania - programy małej retencji w byłych województwach: jeleniogórskim, legnickim,wałbrzyskim, wrocławskim - planowane wielokierunkowe zamierzenia różnych podmiotów na rzecz retencjonowania wody wg obecnego rozpoznania - wyniki z przeprowadzonej ankietyzacji odnośnie małej retencji

Sieć hydrograficzna Sieć hydrograficzna na tle podziału administracyjnego na terenie woj. dolnośląskiego

Retencja na tle powiatów

Średnie wieloletnie (1966-1995) wartości klimatycznych bilansów wodnych [mm] dla roku

Średnie wieloletnie (1966-1995) wartości klimatycznych bilansów wodnych [mm] dla półrocza letniego

Ankietyzacja - skierowana do różnych podmiotów: gminy, Agencje Nieruchomości Rolnych oraz Nadleśnictwa znajdujące się na terenie woj. dolnośląskiego - cel: aktualizacja danych zawartych w Ewidencji małej retencji oraz uzyskanie informacji dot. planowanych wielokierunkowych zamierzeń odnośnie budowy w latach 2006 – 2015 nowych obiektów małej retencji - wyniki: ok. 50% podmiotów odpowiedziało na ankietę

Opracowanie mapowe i baza danych podkłady mapowe, rastrowe: topograficzne, hydrologiczne i sozologiczne w skali 1 : 50000 układ ‘1992’ topograficzne w skali 1 : 25000, układ ‘1965’ zbiory danych poszczególnych obiektów małej retencji zbiornikowej (zbiorniki, stawy) i korytowej (jazy, mosty, progi, przepusty, śluzy,stopnie, zastawki)

Opracowanie mapowe Opracowanie mapowe zawiera przestrzenne rozmieszczenie istniejących i planowanych obiektów małej retencji wodnej.

Mała retencja w planach DZMiUW W przygotowaniu dokumentacyjnym i formalno prawnym oraz w planach DZMiUW znajduje się 21 zbiorników. W latach 2006 – 2015 przewiduje się zwiększenie retencji zbiornikowej o 26,142 mln m3. Natomiast po 2015 roku planuje się budowę zbiorników o pojemności 11,88 mln m3. Sumaryczny przyrost retencji zbiornikowej wyniesie zatem 38,022 mln m3 wody. Planowane zbiorniki przedstawia Tabela 26

Mała retencja w planach DZMiUW

Mała retencja w planach gmin W czasie przeprowadzonych konsultacji społecznych poszczególne gminy i oddziały DZMiUW zgłaszały potrzebę zwiększenia małej retencji w swoich gminach. W wykazie ujęto 81 zbiorników o łącznej pojemności 10,94 mln m3 postulowanych i programowanych przez samorządy gminne. Większość z nich nie posiada jeszcze opracowań dokumentacyjnych. Planowane zbiorniki przedstawia Tabela 39

Mała retencja w planach gmin Tabela 39. Programowane zbiorniki małej retencji wg inicjatywy lokalnej (samorządy gminne) * - ujęte w wykazie zbiorniki są postulowane i programowane przez samorządy gminne . Większość z nich nie posiada jeszcze opracowań dokumentacyjnych . Terminy realizacji tych zbiorników wynikać będą z możliwości finansowych poszczególnych gmin i w większości przypadków nie zostały one sprecyzowane.

Mała retencja w planach RZGW Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu w ramach realizowanych prac studiów ochrony przed powodzią zlewni rzek Nysy Kłodzkiej, Bystrzycy, Kaczawy, górnego Bobru i Kwisy programuje suche zbiorniki na terenie zlewni wymienionych rzek. Do 2004 zaprogramowano 25 zbiorników o łącznej pojemności 67,02 mln m3 i szacunkowym koszcie 335,1 mln zł. Planowane zbiorniki przedstawia Tabela 40

Mała retencja w planach RZGW Tabela 40 Programowane suche zbiorniki małej retencji w planach Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu

Plany Lasów Państwowych Lasy Państwowe w Narodowym Programie Leśnym jako jeden ze wskaźników kierunkowych zakładają do 2010 roku wzmożenie ochrony i renaturalizacja siedlisk wilgotnych, zalewowych i bagiennych (ograniczenie użytkowania, przywracania naturalnego stanu cieków, obudowa biologiczna, małe retencja). Lasy Państwowe w programie małej retencji zgłosiły 43 zbiorniki o ogólnej pojemności 2,035 mln m3. Planowane zbiorniki przedstawia Tabela 41

Plany Lasów Państwowych Tabela 41. Programowane zbiorniki małej retencji w planach Lasów Państwowych

Ewidencja małej retencji wodnej Mściwojów m. Jawor

Ewidencja małej retencji wodnej

Harmonogram rzeczowo-finansowy Harmonogram rzeczowo – finansowy realizacji programu obejmuje: szacunkowe koszty planowanych zadań, z podziałem na grupy inwestorów i przewidywane źródła finansowania, przedziały czasowe realizacji planowanych obiektów: lata 2005 – 2008, 2009 – 2015 oraz po roku 2015 efekty realizacji programu (przyrosty magazynowanej wody i oddziaływanie urządzeń piętrzących)

Zakres rzeczowy i szacunkowe koszty

Wnioski 1) Na terenie Dolnego Śląska istnieją duże potrzeby i możliwości rozwoju małej retencji wodnej, w tym zbiornikowej. 2) Realizacja wytyczonego programu małej retencji wodnej - określonego zbiorczo w tabeli 44 (str. -138) - wymagać będzie znacznych środków finansowych, które szacunkowo wynoszą: - nakłady ogółem - 692,2 mln zł - w tym zadania DZMiUW we Wrocławiu - 491.9 mln zł Konieczne jest istotne zwiększenie środków finansowych z różnych źródeł na cele małej retencji wodnej. 3) Pojemność retencyjna zbiorników w Polsce nie przekracza 6 % średniego rocznego odpływu i jest dwukrotnie mniejsza niż w krajach sąsiednich (Słowacja, Czechy, Niemcy). Realizacja „Programu...” może pozwolić na istotne zwiększenie pojemności retencyjnej zbiorników małej retencji.

Wnioski 4) Realizacja „Programu...”, zaplanowana jest na okres wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej, co wiąże się m.in. z koniecznością wprowadzenia do praktyki zintegrowanego zarządzania wodami harmonizującego oczekiwania społeczeństwa, różnych dziedzin gospodarki i wymogów ochrony dziedzictwa przyrodniczego, a także ukształtowanie zasad i mechanizmów zmierzających do samofinansowania się gospodarki wodnej. 5) Małą retencję wodną należy traktować jako kompleksowe przedsięwzięcie mające na celu: poprawę bilansu wodnego regionu, zabezpieczenie potrzeb wodnych rolnictwa, ochronę wód przed zanieczyszczeniem, ochronę przeciwpowodziową, rozwój rekreacji, turystyki,wędkarstwa i rybołówstwa, a także wzrost różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Powinna być ona zatem ważnym elementem strategii rozwoju Dolnego Śląska.

Konsultacje społeczne Pełny tekst „Programu” w języku polskim znajduje się w siedzibie Wydziału Gospodarki Wodnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego i w siedzibie DZMiUW we Wrocławiu oraz na stronach internetowych: www.umwd.pl i www.dzmiuw.wroc.pl w zakładce AKTUALNOŚCI. Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z opracowaniem

KONSULTACJE SPOŁECZNE Podstawa formalna: Uchwała nr XLVII/622/2005 z dnia 27.10.2005 r. w sprawie zasad, trybu i harmonogramu „Programu małej retencji wodnej w województwie dolnośląskim”

Etapy Konsultacji ETAP I – Wykonawca PMRW Ankietyzacja gmin i podmiotów realizujących PMRW (w trakcie prac nad programem – II-ga połowa 2005 r.) Spotkania w Starostwach Powiatowych (po zakończeniu prac nad programem - pierwszy kwartał 2006 r.).

ETAP II – Zamawiający Strony internetowe DZMiUW oraz UMWD Etapy Konsultacji ETAP II – Zamawiający Strony internetowe DZMiUW oraz UMWD Ogłoszenie w prasie (Słowo Polskie, Gazeta Wrocławska – 16.05.2006 r.) Wgląd w opracowanie w DZMiUW oraz UMWD Publiczna debata w dniu 30.05.2006 r. na Wydziale Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji AR we Wrocławiu

Ogłoszenie w prasie (Słowo Polskie, Gazeta Wrocławska – 16.05.2006 r.)

Debata publiczna W debacie publicznej uczestniczyło ponad 100 osób, w tym przedstawiciele takich instytucji jak: Wydział Gospodarki Wodnej UMWD, Urząd Wojewódzki, Biuro „Programu dla Odry 2006” Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Lasy Państwowe, Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych, Jednostki Samorządowe – gminy i powiaty woj. Dolnośląskiego, Organizacje ekologiczne (WWF Polska, Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA), Akademia Rolnicza we Wrocławiu – (autorzy „Programu”), Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu,

Przebieg debaty publicznej: Przedstawienie założeń PMRW (UMWD, DZMiUW) Zakres i zawartość „Programu Małej Retencji Wodnej w Województwie Dolnośląskim” (Akademia Rolnicza – autorzy PMRW) Uwagi i opinie nt. opracowania (koreferent) Dyskusja nad dokumentem

Wnioski z dyskusji Najważniejsze wnioski z konsultacji i dyskusji: Pozytywna opinia koreferenta Potrzeba rozpowszechnienia „Programu...” poprzez jego publikację i umieszczenie w SIPDO Potrzeba opracowania analizy wpływu poszczególnych zbiorników na środowisko przyrodnicze (w tym na obszary Natura 2000 i gatunki chronione) – na etapie szczegółowego projektowania obiektów Uwzględnienie również retencji innej niż zbiornikowa (renaturyzacja rzek, retencja dolinna i in.) – potrzeba opracowania specjalnego programu. Zgłoszenie do Programu kilku dodatkowych zbiorników MRW

Dr Krzysztof Świerkosz Środowiskowe uwarunkowania „Programu małej retencji wodnej dla woj. dolnośląskiego” - prognoza Autorzy Opracowania: Dr Jan Błachuta Dr Wojciech Jankowski Mgr Mirosław Okińczyc Dr Lech Poprawski Dr Krzysztof Świerkosz

Zakres prognozy Powiązania PMRW z istniejącymi dokumentami z zakresu gospodarki wodnej i ochrony środowiska Stan środowiska na obszarach objętych potencjalnym oddziaływaniem programu Ocena skutków dla środowiska w przypadku rezygnacji z programu Główne problemy ochrony środowiska – istotne z punktu widzenia proponowanych lokalizacji zbiorników małej retencji (zwłaszcza obszary chronione)

Zakres prognozy Ocena realizacji celów ochrony środowiska zakreślonych na szczeblu międzynarodowym i krajowym Ocena oddziaływania na środowisko (bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótko-, średnio- i długoterminowe) Propozycje działań ograniczających negatywny wpływ na środowisko, kompensacje przyrodnicze Propozycje rozwiązań alternatywnych wraz z uzasadnieniem Proponowane metody analizy realizacji programu Informacja o możliwym oddziaływaniu transgranicznym

Główne ustalenia prognozy Ograniczenia budowy zbiorników MRW w zlewniach rzek o małych i nierównomiernych przepływach oraz tam, gdzie stopień zabudowy zbiornikami jest wysoki (np. Zlewnia Baryczy czy Widawy) Ograniczenia budowy zbiorników MRW w zlewniach rzek o nieuporządkowanej gospodarce ściekowej Ograniczenia budowy zbiorników MRW oraz kompensaty przyrodnicze na obszarach chronionych (np. obszary NATURA 2000) Konieczność prowadzenia szczegółowych inwentaryzacji i analiz przyrodniczych oraz analiz hydrologicznych na etapie przygotowania inwestycji

Główne ustalenia prognozy Uwzględnienie innej niż zbiornikowa retencji w sąsiedztwie proponowanych zbiorników, Wypełnienie obowiązków wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej (m.in. ochrona ekosystemów wodnych i od wody zależnych) Zabezpieczenie ciągłości rzek dla migracji ryb i innych organizmów żywych (przepławki itp.) Zabezpieczenie miejsc bytowania ptaków oraz dzikich zwierząt Konieczność prowadzenia konsultacji społecznych (w tym z organizacjami ekologicznymi oraz miejscową ludnością) na etapie przygotowania inwestycji

Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych al Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych al. Jana Matejki 5 50-333 Wrocław tel. 0 71 322 66 81 do 83 fax. 0 71 322 79 29 dzmiuw@dzmiuw.wroc.pl www.dzmiuw.wroc.pl