Ścieżka kulturowa Kultura Ludowa Regionu Częstochowskiego Małgorzata Mitreva Szkoła Podstawowa nr 32 w Częstochowie

Projekt ścieżki Rola ścieżki dydaktycznej w edukacji Ścieżki przyrodnicze Ścieżki kulturowe Cele edukacyjne w ujęciu etnologicznym przydatne do projektowania ścieżki kulturowej: Na poziomie szkoły podstawowej – kultywowanie tradycji i zwyczajów kulturalnych; ugruntowanie poczucia tożsamości narodowej poprzez rozwój tożsamości regionalnej świadomości „Jestem Polakiem więc jestem Europejczykiem” Na poziomie gimnazjalnym – dostrzeganie związków tradycji rodzinnych z tradycjami regionalnymi i narodowymi; rozwijanie i pogłębianie poczucia odpowiedzialności za własne działanie w regionie i kraju w świadomości „Polak to Europejczyk”

Walory kulturowe w ujęciu etnologicznym – obiekty materialne oraz elementy ściśle związane z życiem, pracą i działalnością człowieka wytworzone w procesie historycznego rozwoju i wchodzące w skład walorów pozaprzyrodniczych. Kryteria walorów kulturowych: genezy muzea etnograficzne, skanseny, ośrodki twórczości ludowej zabytki architektury i budownictwa współczesne imprezy kulturowe miejsca pielgrzymkowe funkcjonalne elementy kultury materialnej i duchowej (zabytki, folklor, obiekty kultu narodowego, obiekty związane ze współczesnymi osiągnięciami człowieka)

Walory krajoznawcze tradycyjnej kultury ludowej – dorobek kulturowy ludu, zamieszkującego poszczególne regiony etniczne, który tworzy zarówno kultura materialne jak i kultura ludowa wyrażona w postaci zabytków lub w postaci żywych kultywowanych tradycji (strój ludowy, gwara, drewniane chaty, tradycyjne zwyczaje i obrzędy). Walory współczesnych osiągnięć człowieka – ciekawe przejawy życia kulturalnego (festiwale, wystawy, przeglądy zespołów, dni kultury)

Szlak kulturowy

Stanowisko I – Chałupa drewniana z końca XIX wieku; ul Stanowisko I – Chałupa drewniana z końca XIX wieku; ul. Bór 69 BUDOWNICTWO Cele edukacyjne Metody pracy Środki dydaktyczne Zadania Rozróżnienie typów budownictwa wiejskiego w regionie Dokonaj inwentaryzacji budynku i wpisz na kartę ewidencyjną Karta ewidencyjna obiektu. Karta inwentaryzacyjna zabytku Aparat fotograficzny Wykonanie szkicu budynku z zaznaczeniem charakterystycznych jego elementów Zapoznanie z cechami charakterystycznymi dla budownictwa wiejskiego Przeprowadzenie wywiadu z użytkownikami obiektów W domu i w zagrodzie. zabudowa XIX-wiecznej zagrody wiejskiej (rola i znaczenie budynków w zagrodzie) wyposażenie wnętrza chaty (ustawienie i funkcje sprzętów, rozplanowanie i funkcje poszczególnych pomieszczeń.) Życie codzienne w XIX-wiecznej wsi. zajęcia rolnicze (podstawowe narzędzia używane w pracy na roli, rośliny uprawne.) zajęcia gospodarskie kobiet, mężczyzn i dzieci-podział prac i obowiązków. rozrywki dorosłych i dzieci (gry i zabawy dzieci, rola karczmy we wsi, wesela, święta i in.)

Karta ewidencyjna zabytku Określenie zabytku Użytkowanie obecne Ilość Czas powstania Inicjator Źródło i Bibliografia Miejscowość, województwo Fotografia lub szkic

Stanowisko II – Izba czarna; tajemnice kuchni regionalnej SP8 WYPOSAŻENIE WNĘTRZA, POŻYWIENIE Cele edukacyjne Metody pracy Środki dydaktyczne Zadania Zapoznanie z wyposażeniem Izby Czarnej Obserwacja Opis Aparat fotograficzny Opisz wygląd Izby Czarnej na podstawie eksponatów zgromadzonych na zajęciach Przygotowanie prostej potrawy kuchni regionalnej Praca w grupach Książka kucharska Kartki i mazaki Projektowanie kartki do książki kucharskiej regionalnej pod hasłem „Z kućmokiem w Europę” Rozróżnianie potraw charakterystycznych dla regionu Obserwacja Drzewo decyzyjne Składniki potrzebne do przygotowania potrawy Jak ocalić od zapomnienia tradycyjne potrawy regionalne-oryginalny przepis Tajemnice kuchni regionalnej wyposażenie Izby Czarnej. naczynia i sprzęty używane do przyrządzenia potraw i wypieków. nazwy potraw i oryginalne przepisy kulinarne.

Projekt karty do regionalnej książki kucharskiej

Oryginalne przepisy c.d.

Stanowisko III – Muzeum Regionalne GINĄCE ZAWODY Cele edukacyjne Metody pracy Środki dydaktyczne Zadania Zapoznanie z tradycyjnym rzemiosłem najbliższej okolicy i rejonu, stosowanie tradycyjnych metod do wytwarzania dzieł rzemiosła artystycznego, ilustrowanie procesów rzemiosła artystycznego Wycieczka do warsztatu tkackiego Metoda eksponująca Film dydaktyczny „LEN” Zwrócenie uwagi na czynności związane z uprawą i zbiorem lnu (przesądy), wymienienie narzędzi i technik do obróbki lnu. Tworzenie komiksu, sposób powstania sztuki użytkowej „od projektu do wyrobu” Pogadanka obserwacja metoda praktyczna zajęcia warsztatowo-manualne Wióry, słoma, materiały potrzebne do wyplatania nożyczki Na podstawie obserwacji wymień techniki wyplatania i wyroby Aparat Fotograficzny (kamera wideo) Kartka, ołówek Udokumentuj zajęcia ludności wykonaj zdjęcie lub szkic

W warsztacie tkackim (lekcja prowadzona z wykorzystaniem filmu „LEN”) prawa i zbiór lnu pozyskanie czystego włókna uzyskanie przędzy wyrób tkaniny narzędzia i techniki do obróbki lnu podział włókien na lniane, paczesne i zgrzebne Ginące zawody Plecionkarstwo (materiały i techniki wyplatania.) Garncarstwo (wyroby, techniki wypalania i zdobienia, garncarstwo zgrzebne i ozdobne) Stolarz, bednarz, kołodziej-zawody związane z obróbką drewna. Kowal (rola kowala we wsi jako rzemieślnika, wyroby gospodarcze i artystyczne) Zajęcia praktyczne Garncarstwo (lepienie z gliny lub z plasteliny, praca na kole garncarskim i wypalanie wytworów) Kowalstwo (przygotowywanie projektu ozdoby w grupach i wykonanie przez kowala małego wytworu dla każdej z grup)

Stanowisko IV, V –Regionalny Ośrodek Kultury; ul Stanowisko IV, V –Regionalny Ośrodek Kultury; ul. Ogińskiego 13 Kultura ludowa regionu częstochowskiego – co nam pozostało z tradycji Cele edukacyjne Metody pracy Środki dydaktyczne Zadania Zapoznanie z tradycjami świętowania w rodzinie (pochodzenie tradycji i obrzędów) Inscenizacja Drama Widowisko regionalne Opis Wywiad (dyspozycja do wywiadu) Gra planszowa Teksty pieśni i kolęd Encyklopedia tradycji polskiej Przygotowanie gazetki „Cztery pory roku w obrzędowości” Kultywowanie i utrwalanie tradycji poprzez ukazanie obrzędowości dorocznej Przeprowadzenie wywiadu na temat tradycji i zwyczajów kultywowanych w najbliższym otoczeniu Zapoznanie ze zwyczajami związanymi z głównymi świętami – Bożym Narodzeniem i Wielkanocą Opisanie przebiegu wybranego obrzędu lub zwyczaju ludowego z zaangażowaniem podejmowanych działań podtrzymujących regionalne tradycje

Problematyka Sztuka obrzędowa w plastyce (słomiane pająki – Boże Narodzenie, palma wielkanocna, pisanki) Tradycyjne zwyczaje bożonarodzeniowe Symbolika świąt wielkanocnych Zwyczaje i obrzędy związane z cyklem agrarnym

Strój częstochowski

Przykładowe zadania do tematyki związanej ze zwyczajami i obrzędami regionalnymi Zadanie1 Wymień nazwy kilku obrzędów lub zwyczajów kultywowanych w regionie. Zadanie 2 Zagadki w przysłowiach: 1. Siedzi bochen między grochem - . . . . . . . . . . . . . . . 2. Bez nóg, bez rąk, bez głowy i brzucha - . . . . . . . . . . . . . . . 3. Jak migają gwiazdy będzie wiatr . . . . . . . . . . . . . . 4. Suchy marzec, maj zaś chłodny, kwiecień mokry . . . . . . . . . . . . . . 5. Jeśli w grudniu często dmucha to w marcu i w kwietniu . . . . . . . . . . . . . . 6. W noc Sylwestra łagodnie - . . . . . . . . . . . . . . . 7. Barbara po wodzie – Zadanie 3 Przeprowadź wywiad według poniższych dyspozycji Dyspozycje do mini wywiadu Opisz jeden ze zwyczajów, jaki zachował się w twoim regionie. Zilustruj go (w ramce) fotografią, wycinkiem prasowym lub rysunkiem. W tym celu porozmawiaj ze starszymi osobami i zbierz informacje dotyczące: Zwyczaje i wyjaśnienia, na czym one polegają. Z czego się wywodzi zwyczaj Jakiego terenu dotyczy? Czy jest nadal kultywowany, czy też dotrwał do dziś tylko w formie przekazu ustnego?

Stanowisko VI – Izba Regionalna SP 33 Gwara częstochowska i folklor słowny; stanowisko dwuetapowe Cele edukacyjne Metody pracy Środki dydaktyczne Zadania Pielęgnowanie folkloru i gwary Pogadanka Polszczyzna mówiona Ziemi Częstochowskiej Układamy słowniczek gwary częstochowskiej Zrozumienie tekstu stylizowanego gwarą - funkcje gwary w tekstach literackich Praca z tekstem Praca w grupach Legendy i podania znad Warty Znajomość tekstu folklorystycznego Poznanie regionalnego tańca ludowego Metoda praktyczna-pokaz Strój, nuty, muzyka Nauczenie się tańca „Michałek” lub „Koza”

Przedstawienie graficzne Polecenie do zadania: Układamy słowniczek gwary częstochowskiej „Obrazkowy Słowniczek Gwary Naszych Dziadów” według wzoru: Nazwa Gwarowa Przedstawienie graficzne Znaczenie

Polecenie do zadania: Znajomość tekstu folklorystycznego Praca na podstawie ułożonego Słowniczka Gwary Częstochowskiej. Zastąp podkreślone wyrazy ich odpowiednikami, które znajdziesz w „Obrazkowym Słowniczku Gwary Naszych Dziadów”. Wyrazami uzupełnij luki w tekście. Przykładowy tekst Rano Ewa piła mleko i zobaczyła, że na jego wierzchu pływa kożuch. Zaczęła narzekać, że nie lubi kożucha. Ta dziewczynka to straszny niejadek. Bardzo wolno jadła gęstą kaszkę. Potem poszła do łazienki i zaczęła chlapać wodą. Mama upomniała ją, że się przeziębi i będzie kaszleć. Ewa nie posłuchała przestrogi, a potem zaczęła marudzić, że ma ochotę na coś słodkiego. Mama zdenerwowała się i zagroziła, że sprawi córce lanie. Szybko uczesała małą w kucyki i wyruszyły do przedszkola. Po drodze weszły do sklepu. Mama zorientowała się, że nie zabrała portfela. ................ Ewa piła mleko i zobaczyła, że na jego wierzchu pływa ................... Zaczęła ..............., że nie lubi ................ Ta dziewczynka to straszny niejadek. Bardzo wolno .............. kaszkę. Potem poszła do łazienki i zaczęła ................... wodą. Mama upomniała ją, że się przeziębi i będzie ................ Ewa nie posłuchała przestrogi, a potem zaczęła ...................., że ................................. słodkiego. Mama zdenerwowała się i zagroziła, że sprawi córce ............. Szybko uczesała małą w ................. i wyruszyły do przedszkola. Po drodze weszły do sklepu. Mama zorientowała się, że nie zabrała .................. .

Stanowisko VII – Kaplica Przydrożna w dzielnicy Stradom; RÓG UL Stanowisko VII – Kaplica Przydrożna w dzielnicy Stradom; RÓG UL. Piastowskiej i Sabinowskiej SZTUKA LUDOWA Cele edukacyjne Metody pracy Środki dydaktyczne Zadania Zapoznanie z technikami wykorzystywanymi w sztuce ludowe. Papieroplastyka, zajęcia warsztatowe w pracowni artystycznej Pokaz Materiały (drewno, glina, szkło, papier, farby) Przedstawienie środka artystycznego w formie plastycznej Rozpoznawanie typów ikonograficznych występujących w kapliczkach przydrożnych. Opis Karta pracy „Kapliczki i Krzyże Przydrożne” Na podstawie wyglądu kapliczki określ jej rodzaj i typ ikonograficzny Kapliczka przydrożna typu skrzynkowego z przedstawieniem Świętego Jana Niepomucena

Karta pracy Zadanie1 Naszkicuj kapliczkę i wpisz jej miejscowość [zinwentaryzuj zabytek ruchomy] Kapliczka przydrożna w.......................................... Zadanie 2 Uzupełnij tekst z lukami Kapliczka przydrożna typu............................................................znajduje się w..................... ............................ Wewnątrz niej umieszczona jest figura św. .................................................... Sposób przedstawienia postaci jest następujący:........................................................................ ........................................................................... Św. ......................................................... jest patronem............................................................, stąd jego atrybutami są................................... .................................................... .

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ