Wykład nr 4 Spory epistemologiczne Wstęp do filozofii Wykład nr 4 Spory epistemologiczne

Spór metodologiczny Aposterioryzm – akcent na doświadczenie (a posteriori – z tego co późniejsze względem doświadczenia) Aprioryzm – akcent na intelekt (a priori – z tego, co uprzednie względem doświadczenia)

Stanowiska – rzet. źródło wiedzy Skrajny aposterioryzm – jedynie doświadczenie Skrajny aprioryzm – jedynie intelekt Umiarkowany aposterioryzm – doświadczenie – wiedza syntetyczna, intelekt – wiedza analityczna Umiarkowany aprioryzm – zob. nast.

Umiarkowany aprioryzm Doświadczenie – wiedza syntetyczna a posteriori Intelekt – wiedza syntetyczna a priori oraz wiedza analityczna

Rozróżnienie I Wiedza syntetyczna – wiedza rzeczowa, pozajęzykowa, o świecie, np. Jonasz ma 120 cm wzrostu Wiedza analityczna - ... pojęciowa lub językowa, eksplikująca sensu wyrażeń lub ich konsekwencje, np.. Centymetr ma 1o milimetrów, kawaler jest nieżonaty

Rozróżnienie II Wiedza syntetyczna a posteriori – jw. Wiedza syntetyczna a priori – tezy logiki i matematyki, metafizyki, może też ogólne prawa nauki (Kant) – wiedza konieczna i ogólna (bezwyjątkowa), nie będąca przypadkowym uogólnieniem (indukcją) danych jednostkowych spostrzeżeń

Wiedza syn. a priori - stanowiska (1) wiedza analityczna lub syntetyczna wiedza a posteriori o wysokim stopniu uogólnienia – umiarkowany aposterioryzm (2) wiedza swoista uzyskana dzięki (a) intuicji intelekt. lub podobnej (umiark. apost. lub apr. – kwestia def. ‘dośw.’) lub (b) twórczej działalności intelektu (Kant)

Pytanie Czy istnieje istotna wiedza niezależna od doświadczenia zmysłowego? Jeśli tak, to jak ją osiągnąć? Wiem dla każdego x, że x nie może być w tym samym miejscu, czasie, aspekcie etc. Czerwone i nie-czerwone? Specyficzna władza poznawcza

‘Racjonalizm’ Epistemologiczny: (a) natywizm, (b) aprioryzm, (c) rozum (intelekt) ocenia i kontroluje poznanie – 3ci spór Metafizyczny – rzeczywistość jest uporządkowana wg pierwszych zasad (tożsamości, niepsrzeczności, racji dost.) Antropologiczny – prymat umysłu przed zmysłami oraz intelektu przed wolą

Argumenty racjonalistów 1c Rozum jest refleksyjny (samozwrotny) – może sam siebie badać i korygować ... odróżnia to, co stałe-istotne od tego, co zmienne-przypadkowe Najlepsze dzieło rozumu – nauka osiągnęło największe sukcesy poznawcze i prakt. (technika) [tylko nauka – scjentyzm, nie] R wiąże się z krytycyzmem i intersubiektywnością

Kryteria poznania racjonalnego Intersubiektywna komunikowalność – poznanie jest sformułowane w takich zdaniach, że każdy „normalny” człowiek (po ew. treningu) jest w stanie je zrozumieć Intersubiektywna kontrolowalność - ... (dysponując odpowiednimi środkami) jest w stanie je sprawdzić (ich 1 lub 0)

Argumenty irracjonalistów Poznanie racjonalne zniekształca rzeczywistość ... nie dociera do jej głębszej sfery Nie zawsze można spełnić 1-e kryterium (np. poznanie swoistych przeżyć własnych – poezja) ... 2-gie kryterium – wiedza o wydarzeniach subiekt. i niepowtarzalnych

Reakcja racjonalistów OK., lecz intuicja (jako przeczucie), olśnienie, iluminacja, objawienie, czynniki emocj.-wolitywne nie gwarantują lepszego poznania, a nawet mogą zwieść na manowce (brak kontroli) KA: porównanie: pociąg, bilet (kryteria), zapłata (1da): pozn. racj. nie gwarantuje 1dy, ale chroni przed oszustami i wariatami (poznanie nieracj. może być 1-we, ale otwiera dla nich drogę), ‘skromna strawa R’ a strawa niesprawdzona (trucizna czy zbawienie?)

2 racjonalizmy Racjonalizm skrajny – tylko poznanie racjonalne (spełniające 2 kryteria) Racjonalizm umiarkowany – dopuszcza poznanie nieracj. (nie spełniające 2go kryterium), ale kontrolowane przez rozum, tzn. Racje dopuszczające to poznanie spełniają 2 kryteria

Wiarygodny świadek – też religia Kryterium epistemiczne: czy jest poznawczo kompetentny („normalny”, psychicznie zrównoważony, właściwie poznający, był wtedy tam itp.) Kryterium moralne: czy jest uczciwy (nie jest/ nie był oszustem, nie ma powodu, by kłamać, zeznanie potwierdza życiem)

Inne spory realizm – idealizm (przedmiot) absolutyzm – relatywizm (prawda) fundacjonalizm – fallibilizm (niezawodność) Fundacjonalizm – koherentyzm (uzasadnienie) internalizm – eksternalizm (dostępność racji)