„ Technologie dla ochrony środowiska” mgr inż. Jan BONDARUK Główny Instytut Górnictwa Katowice Zakład Ochrony Wód Zabrze, 25 czerwca 2007

Priorytetowe obszary środowiskowe: X V. Turystyka i rekreacja - IV. Telekomunikacja Lotniczy Kolejowy Drogowy III. Transport Zagospodarowanie odpadów Produkcja i przetwarzanie żywności Przemysł chemiczny Przemysł wydobywczy i hutnictwo Zdarzenia kryzysowe Produkcja energii i ciepła II. Przestrzeń przemysłowa Infrastruktura miejska Gospodarstwa domowe I. Przestrzeń komunalna Gleba Woda Powietrze Elementy biotyczne Elementy abiotyczne Priorytetowe obszary środowiskowe: Źródła (czynniki) generujące zanieczyszczenia:

CELE PRACY PANELU GT3 Identyfikacja technologii ochrony środowiska w przyjętym obszarze, Rozpoznanie jaki zakres zagadnień związanych z szeroko pojętą ochroną środowiska jest przedmiotem prac innych paneli tematycznych, Określenie „punktów stycznych” - horyzontalna natura zagadnień środowiskowych, Przedstawienie wyników prac w raporcie końcowym, Wypracowanie szerszego punktu widzenia stanowiącego „wsad” do prac paneli Foresightu Narodowego, Przygotowanie założeń do polityki ekologicznej oraz strategii rozwoju badań z uwzględnieniem priorytetów dla Śląska.

Macierz 18/18 czynników kluczowych do krzyżowej analizy wpływów Analiza STEEP i SWOT W wyniku konsultacji przyjęto jako wynikowe: Społeczne 7 czynników Technologiczne 6 czynników Ekonomiczne 7 czynników Ekologiczne 8 czynników Polityczno – prawne 7 czynników Macierz 18/18 czynników kluczowych do krzyżowej analizy wpływów

CZYNNIKI KLUCZOWE C2. Niedostateczna ilość technologii dostosowanych do potrzeb rynku (możliwych do wdrożenia) i uwzględniająca zróżnicowanie regionu. C3. Opóźnienie w rozwoju technologii prośrodowiskowych dla regionu wynikające z niewystarczających nakładów na B+R. C4. Przestarzałe zaplecze badawcze w wielu gałęziach gospodarki. C5. Znaczne możliwości dostosowania regionu do zmieniających się priorytetów w zakresie ochrony środowiska i potrzeb gospodarczych, wynikające z posiadania dużego potencjału naukowo – technicznego C7. Możliwość tworzenia zespołów multidyscyplinarnych wynikająca z koncentracji specjalistów różnych specjalności. C8. Potencjalnie duży rynek technologii wobec znacznej liczby i różnorodności zainteresowanych podmiotów.

CZYNNIKI KLUCZOWE - cd C9. Praktycznie nieograniczone możliwości absorpcji wiedzy technicznej, wynikające ze znacznego potencjału badawczego regionu, pozwalające na wypracowanie własnych rozwiązań w zakresie wdrażania technologii prośrodowiskowych. C10. Znaczne możliwości pozyskiwania funduszy UE na B+R w zakresie technologii dla środowiska. C11. Wzrastające zainteresowanie podmiotów gospodarczych i decydentów technologiami prośrodowiskowymi, wynikające z restrukturyzacji przemysłu. C12. Możliwość dostosowania rozwoju technologii prośrodowiskowych do stałych postępów w identyfikowaniu zagrożeń środowiskowych i ich skutków zdrowotnych. C13. Duża ilość niezrestrukturyzowanego przemysłu jako wyzwanie dla rozwoju, w tym technologicznego.

„CZYNNIKI KLUCZOWE” - WYKRES

ZMIENNE REGULUJĄCE I NARZĘDZIA POMOCNICZE C6. Rozbudowana infrastruktura naukowo-badawcza regionu C14. Formalne i strukturalne trudności na drodze pozyskania i wykorzystania środków z funduszy krajowych i unijnych na działalność B+R w zakresie technologii dla środowiska regionu rozwój i ochronę środowiska C16. Niedostatek regionalnych stymulatorów ekonomicznych ochrony środowiska

ZMIENNE AUTONOMICZNE C1. Niedostatek innowacyjnych rozwiązań wynikający z niechęci do podejmowania dobrowolnych zobowiązań środowiskowych C15. Konkurencyjne oddziaływanie sąsiednich regionów w zakresie pozyskiwania środków oraz zatrudniania specjalistów C17. Migracja wykształconych młodych ludzi oraz specjalistów związanych z technologiami środowiska C18. Niewystarczająco holistyczne podejście (dominacja myślenia kategoriami branżowymi) ze strony specjalistów związanych z technologiami, wynikające ze zbyt wąskiego, specjalistycznego kształcenia

Ranking technologii wstępna klasyfikacja technologii wykonalność III IV V VI VII VIII IX X XIV XV XVI XX XXIII XXIV XXVII XXXI XXXIII XL XLI XLIII XLIV XLV XLVI XLVII XI XII XIII XVII XVIII XIX XXI XXII XXV XXVI XXVIII XXIX XXX XXXII XXXIV XXXV XXXVI XXXVII XXXVIII XXXIX XLII 30 35 40 45 50 55 60 80 85 90 95 100 105 110 115 120 125 130 ważność wykonalność Ranking technologii

Przykłady technologii krytycznych Zintegrowane technologie (materiałowe, konstrukcyjne, energooszczędne itd.) dla budownictwa ekologicznego. Tanie i efektywne technologie remediacji terenów poprzemysłowych (in-situ, ex-situ). Rozwój technologii pojazdów z silnikami na paliwa alternatywne (LPG, wodór etc.) lub wykorzystujących systemy napędu elektrycznego w aspekcie likwidacji „niskiej emisji” pochodzącej z transportu. Techniki odzysku ciepła odpadowego. Zintegrowane systemy chemiczno-biologiczne dla oczyszczania ścieków przemysłowych. Technologie termicznego unieszkodliwiania odpadów komunalnych i osadów ściekowych wraz z odzyskiem energii. Technologie zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów biodegradowalnych. Technologie usuwania substancji specyficznych z wody i ścieków (pierwiastki śladowe i trwałe zanieczyszczenia organiczne).

TEZY KLUCZOWYCH OBSZARÓW BADAWCZYCH Rozwój metod i systemów monitoringu środowiska Inżynieria materiałowa i rozwiązania konstrukcyjne dla budownictwa ekologicznego Technologie odzysku ciepła (tzw. ciepła odpadowego) Optymalizacja rozwiązań technicznych i systemowych w oczyszczaniu wód i ścieków Chemiczne i biologiczne unieszkodliwianie substancji specyficznych Zastosowania informatyki w zarządzaniu środowiskiem (systemy RTC) Technologiczne i biologiczne bariery rozprzestrzeniania zanieczyszczeń w gruntach Kompleksowe technologie remediacji terenów zdegradowanych Technologie odzysku surowców z odpadów i ich stosowalność

TEZY DELFICKIE Listę tez delfickich opracowano w oparciu o dotychczasowe prace Panelu GT3: sprecyzowanie obszarów zainteresowania Panelu GT3 wskazanie kluczowych czynników rozwoju poprzez analizę STEEP i SWOT, a następnie krzyżową analizę wpływów (program MICMAC) ocena technologii kandydujących ze wskazaniem 24 technologii kluczowych określenie tematycznych obszarów badań oraz w oparciu o wiedzę „wartość dodaną” jaka stanowi wiedza specjalistyczna ekspertów uczestniczących w pracach panelu

TEZY DELFICKIE I. Technologie prośrodowiskowe będą dominowały w budownictwie. II. Powszechne przywracanie wartości użytkowej terenów zdegradowanych osiągane będzie za pomocą technik remediacji. III. W remediacji i rewitalizacji ekosystemów znaczący udział będą miały metody biologiczne. IV. Szeroko stosowane będą zaawansowane metody oczyszczania ścieków przemysłowych i unieszkodliwiania osadów powstających w tych procesach. V. Powszechne będzie stosowanie metod usuwania z wody i ścieków zanieczyszczeń specyficznych (np. THM, antybiotyki i inne farmaceutyki). VI. W pełni wdrożony będzie kompleksowy system zagospodarowania odpadów (odzysk – unieszkodliwianie termiczne – składowanie). VII. Szeroko stosowane będą technologie unieszkodliwiania odpadów poprzez przekształcanie termiczne z odzyskiem energii.

TEZY DELFICKIE - cd VIII. Upowszechnienie „paliw bezdymnych” i innych źródeł energii (w tym odnawialnych) oraz silników z napędem alternatywnym przyczyni się do znaczącego zredukowania „niskich emisji”. IX. Skuteczna kontrola stanu środowiska, zachowania jego jakości, a także zarządzanie środowiskiem będą prowadzone w oparciu o nowoczesne techniki i systemy monitoringu. X. Rosnący deficyt wody wymusi kompleksowe rozwiązania dla efektywnego odtwarzania jej zasobów w obszarze działań indywidualnych, komunalnych i przemysłowych. XI. Rosnący deficyt energii wymusi upowszechnienie technologii i rozwiązań dla zagospodarowania ciepła odpadowego w sferze przemysłowej i komunalnej. XII. Konieczność zabezpieczania środowiska gruntowo – wodnego przed zanieczyszczeniami ze źródeł obszarowych i rozproszonych wymusi stosowanie technologii i systemów ochronnych (np. bariery pasywne i reaktywne, biowłókniny, iniekcje do gruntu, filtry biologiczne). XIII. Rosnące wymagania w odniesieniu do jakości środowiska wymuszą rozwój technologii oczyszczania powietrza z pyłów i gazów (PM 2,5, NOX, O3, itd.).

PYTANIA DO TEZ DELFICKICH 1. Kiedy nastąpi realizacja założeń treści tezy? przed rokiem 2010 2011 – 2015 2016 – 2020 2021 – 2025 po roku 2025 nigdy 2. Jaki będzie wpływ realizacji założeń tezy na podane elementy? rozwój gospodarczy zdrowie jakość życia stan środowiska przyrodniczego rozwój badań i nauki wzrost liczby przedsiębiorstw innowacyjnych inne (proszę podać jakie – max 3) 3. Działania, których podjęcie jest niezbędne dla realizacji założeń tezy? zwiększenie świadomości i akceptacji społecznej poprzez edukację działania legislacyjne (zmiany i przestrzeganie) zwiększenie nakładów na badania podstawowe i wdrożeniowe wprowadzenia odpowiednich mechanizmów fiskalnych (polityka ulg, kar i opłat) przyjęcie polityki ekologicznej województwa sprzyjającej działaniom innowacyjnym zwiększenie dostępności środków inwestycyjnych na innowacje prośrodowiskowe inne (proszę podać max 3)

AKTUALNA STRUKTURA PRACY Panel ekspertów Panel ekspertów Panel ekspertów Panel ekspertów Panel ekspertów Panel ekspertów Panel ekspertów Grupa robocza 1 „Biotechnologie” Grupa robocza 2 „Technologie dla energetyki” Grupa robocza 3 „Technologie dla ochrony środowiska” Grupa robocza 4 „Technologie dla informacji i telekomunikacji” Grupa robocza 5 „Produkcja i przetwarzanie materiałów” Grupa robocza 6 „Transport i infrastruktura transportowa” Grupa robocza 7 „Inżynierie medyczne”

MODEL INTERAKCJI GT3 Pytania wstępne do paneli tematycznych Analiza danych Konsultacje

WSPÓLNE OBSZARY TEMATYCZNE Stwierdzono, że poniższe obszary tematyczne wymagają interakcji z pozostałymi zespołami panelowymi: ochrona przed hałasem (transport, inżynieria materiałowa….) kwestie wykorzystania energii ………

PYTANIA DO INNYCH GRUP TEMATYCZNYCH Pytania dotyczą technologii kluczowych (krytycznych) oraz kluczowych obszarów badań. 1. Czy w pracach panelu …. analizowane są zagadnienia / technologie pod kątem ich wpływu na środowisko? a). Czy w Waszych pracach uwzględniane jest znaczenie analizowanych technologii dla rozwiązywania problemów jakości środowiska w województwie śląskim? Jeśli tak, to prosimy o wskazanie tych problemów wraz z przykładami technologii. b). Zakładamy, że każda technologia musi spełniać wymogi ochrony środowiska. Czy analizy prowadzone przez Waszą grupę uwzględniają „wartość dodaną” dla środowiska – tj. przyjęcie wyższych standardów, niż wynika to z obowiązujących wymagań? Jeśli tak, to które technologie zawierają taką „wartość dodaną”? c). Czy w Waszych pracach nad wskazaniem technologii krytycznych analizowane były technologie, które są ukierunkowane na rozwiązywanie problemów środowiskowych? Jeśli tak, to prosimy o wskazanie, które to technologie. 2. Czy w Waszych pracach nad wskazaniem kluczowych obszarów badań wyłoniły się bezpośrednie związki z problematyką ochrony (inżynierii) środowiska? Jeśli tak, to prosimy o wskazanie, które to obszary.

Dziękuję za uwagę mgr inż. Jan BONDARUK Główny Instytut Górnictwa ZAKŁAD OCHRONY WÓD Plac Gwarków 1 40-166 Katowice