Pojęcie monopolu, jego rodzaje (monopol pełny, monopol naturalny) i cechy.
Monopol pełny występuje wówczas, gdy spełnione są następujące warunki: Na rynku działa jeden producent (sprzedawca) i wielu kupujących; Nie ma możliwości wejścia na rynek opanowany przez jednego producenta - monopolistę, co może wynikać z przyczyn technicznych (wymagany patent), ekonomicznych (wysokie nakłady finansowe na budowę nowej firmy, np. fabryki samochodów) lub administracyjno- prawnych (ustalony przez państwo monopol spirytusowy, tytoniowy itp.); Produkty są zróżnicowane, nie mają bliskich substytutów; Uczestnicy rynku dysponują doskonałą informacją.
Najczęściej wymienia się następujące źródła monopolu: Rząd lub władze lokalne przyznają firmie prawo do wyłącznej produkcji danego produktu lub świadczenia danej usługi, Przedsiębiorstwo może wejść w posiadanie patentu, praw autorskich lub znaków firmowych, uniemożliwiających powielanie technologii lub produktów przez innych producentów, dzięki czemu zdobywa monopolistyczną pozycję na rynku, Monopol może wynikać z prawa własności do specyficznych, niepowtarzalnych, występujących w niewielkiej ilości zasobów naturalnych, potrzebnych do produkcji danego dobra. Specyficznymi monopolistami są też wybitni artyści, których dzieła są niepowtarzalne,
Monopol naturalny Monopol naturalny jest to sytuacja istniejąca na rynku dóbr i usług gdzie istnieje tylko jeden przedsiębiorca wytwarzający dane dobro lub usługę, a występowanie więcej niż jednego producenta byłoby utrudnione oraz ekonomicznie nieuzasadnione. Barierami wejścia na taki rynek są np.: bardzo wysokie nakłady inwestycyjne duże koszty stałe konieczność istnienia dużej grupy odbiorców do osiągnięcia zysku niepodzielność procesu technologicznego Przykładami gałęzi, gdzie występują monopole naturalne są: energetyka, gospodarka wodno-ściekowa, telekomunikacja, kolej. Zjawisko monopolu naturalnego związane jest z występowaniem dużych korzyści skali.
Równowaga w modelu monopolu naturalnego Q - produkcja P - cena MR - przychód krańcowy LAC - długookresowe koszty przeciętne LMC - długookresowe koszty krańcowe
Cechy monopoli naturalnych mają tendencję do zawyżania cen, co pozwala na osiągnięcie zysków większych niż byłoby to możliwe w przypadku istnienia konkurencji doskonałej. jako że jest jedynym producentem dobra lub usługi nie odczuwa nacisku na minimalizację kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa działające w oparciu o model monopolu naturalnego nie wykazują aktywności w zakresie innowacji w monopolu nie przykłada się dużego znaczenia do jakości obsługi klientów oraz odpowiadania na ich potrzeby. jako że monopol ma wyłączność na danym rynku może wykazywać skłonność do wkraczania na inne rynki i eliminowania działających tam przedsiębiorców