Starszy wizytator Kuratorium Oświaty w Szczecinie Prawa dziecka Materiał opracowała: Katarzyna Parszewska Starszy wizytator Kuratorium Oświaty w Szczecinie

„Przeciwdziałanie agresji dzieci i młodzieży” Materiały zaprezentowane w trakcie konferencji „Przeciwdziałanie agresji dzieci i młodzieży” Szczecin, dnia 2 czerwca 2011

Pracownicy Kuratorium Oświaty w Szczecinie nie udzielają porad prawnych. Materiały wykorzystane podczas naszej dzisiejszej konferencji nie mają więc charakteru porady prawnej i nie stanowią wykładni prawa a służą jedynie celom informacyjnym.

Celem dzisiejszego wystąpienia jest więc przedstawienie legislacyjnych podstaw ochrony praw dziecka w celu ułatwienia Państwu podejmowania autonomicznie decyzji trafnych, kompetentnych i racjonalnych przy rozstrzyganiu konkretnych spraw na terenie Państwa szkół i placówek.

Problematyka praw dziecka nie jest związana jedynie z przepisami prawnymi, gdyż jest to zagadnienie interdyscyplinarne, którym zajmują się nie tylko prawnicy, ale także psychologowie, pedagodzy, filozofowie, socjologowie, lekarze, itd.

Tym niemniej istotę dalszych rozważań będą stanowiły legislacyjne podstawy praw dziecka w postaci ogółu norm prawnych, z których bazę bezpośredniego stosowania tworzy prawo krajowe wywodzące swoją inspirację, wartości i wykładnię z Konstytucji oraz ratyfikowanych przez Polskę traktatów.

Nie będzie przedmiotem rozważań kategoria praw dziecka rozumianych jako jego potrzeby (np. emocjonalne), gdyż nie można w sposób skuteczny prawnie wyegzekwować ich przestrzegania.

Program wystąpienia Prawa dziecka a prawa człowieka. Prawa dziecka a jego obowiązki. Prawa dziecka a koncepcje pedagogiczne. Pojecie prawne „dziecka”. 5. Legislacyjna podstawa ochrony praw dziecka (w domu, w szkole); 6. Prawa dziecka w Unii Europejskiej;

Program wystąpienia 6. Czy prawa dziecka są antagonistyczne względem praw i obowiązków rodzicielskich, czy można je przeciwstawiać rodzicom i innym osobom odpowiedzialnym za dziecko (nauczyciele, wychowawcy, itd.)?

Prawa dziecka a prawa człowieka Prawa dziecka są kategorią praw człowieka czyli praw wynikających z godności i niepowtarzalności osoby ludzkiej – w przypadku dziecka osoby mającej jednak specyficzne potrzeby ze względu na swoją niedojrzałość.

Prawa dziecka a jego obowiązki Prawa dziecka i obowiązki to dwie odrębne rzeczy. To, że dziecko ma prawa nie zależy od tego czy wykonuje swoje obowiązki czy nie (choć powinno to robić). Wraz z przyjściem na świat, każde dziecko nabywa prawa (wynikające z godności i niepowtarzalności dziecka jako osoby ludzkiej), na które nie trzeba zasłużyć, spełniając jakiekolwiek wymagania.

Prawa dziecka a koncepcje pedagogiczne Prawa dziecka są pojęciem prawnym i nie wynikają z żadnej teorii pedagogicznej. Błędem jest utożsamianie ich z niektórymi z koncepcji wychowawczych np. wychowania bezstresowego.

Pojęcie prawne dziecka W świetle polskiego prawa za dziecko uznaje się każdą istotę ludzką od poczęcia aż do osiągnięcia pełnoletności. Granica wiekowa pojęcia „pełnoletność” (18 lat) wynika m.in. z następujących zapisów: Art. 10 Kodeksu cywilnego  § 1. Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście.

Pojęcie prawne dziecka Ze względu na swoją niedojrzałość „Dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską” (art. 92 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego)

Pojęcie prawne dziecka W momencie, kiedy dziecko kończy 18 lat władza rodzicielska w stosunku do niego jako pełnoletniej osoby wygasa. Cóż to oznacza? Od strony normatywnej oznacza, iż ustawodawca uznał, iż od tego momentu młody człowiek ze względu na osiągniętą dojrzałość nie wymaga już szczególnej ochrony ze strony rodziców, ponieważ może sam pokierować swoimi sprawami. Z chwilą ukończenia 18 lat dziecko otrzymuje więc status samodzielnie działającego podmiotu prawa.

Legislacyjna podstawa ochrony praw dziecka Konstytucja RP; Traktaty międzynarodowe: - Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych z dnia 20 listopada 1989r.; - Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci sporządzona w Strasburgu dnia 25 stycznia 1996r.

Legislacyjna podstawa ochrony praw dziecka 3. Ustawy (m.in.): ustawa z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy; ustawa z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka; ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty; ustawa z dnia 26 stycznia 1982r. – Karta Nauczyciela

Dzieci posiadają szczególne prawa Dzieci posiadają szczególne prawa. Dziecko nie potrafi samo zadbać o siebie, nie potrafi samodzielnie kształcić swojej natury. Potrzebuje do tego rodziców, opiekunów, potrzebuje wielu innych ludzi. Dlatego naturalnymi "strażnikami" praw dziecka są jego rodzice i opiekunowie.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zawiera definicji władzy rodzicielskiej. Doktryna i orzecznictwo przyjmują, iż to ogół obowiązków spoczywających na rodzicach i praw im przysługujących względem dziecka, w celu należytego wykonywania pieczy nad jego osobą i majątkiem.

Tym niemniej „realizując obowiązek szkolny, zapewniając dziecku udział w zorganizowanym wypoczynku, umieszczając dziecko w zakładzie leczniczym rodzice powierzają dziecko innym osobom, które spełniają określone zadania względem dziecka. Nauczyciel, wychowawca, lekarz wykonują względem dziecka pewien wycinek ich pieczy nad dzieckiem. Wymienione osoby nie tylko kształcą, organizują wypoczynek, rozrywkę, albo leczą dziecko, ale także w czasie nieobecności rodziców w koniecznym zakresie kontynuują zadania wychowawcze rodziców, a przede wszystkim są odpowiedzialni za bezpieczeństwo dziecka.” (Prof. dr hab. Tadeusz Smyczyński, Legislacyjne podstawy ochrony praw dziecka)

Konstytucja RP Konstytucja RP Art. 48.  1. Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. Art. 70.  1. Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy Ustawa o systemie oświaty Art. 92. Dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską. Art. 1 pkt 2:  System oświaty zapewnia w szczególności wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny;

Kodeks rodzinny i opiekuńczy Ustawa o systemie oświaty Art. 95.  § 1. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. Art. 39. 1. Dyrektor szkoły lub placówki : /…/ 3) sprawuje opiekę nad uczniami… /…/ 5a) wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę lub placówkę;

Definicje pojęć: Opieka: „dbanie o kogoś, o coś”; Piecza: „opieka nad kimś lub nad czymś”; Bezpieczny: taki, który nie wymaga pieczy, opieki bezpośredniej, gdyż nie jest zagrożony, któremu nic nie grozi, jak i taki, który nie stwarza zagrożenia.

Współczesne znaczenie słowa „bezpieczny” wynika z jego historii Współczesne znaczenie słowa „bezpieczny” wynika z jego historii. Bezpieczny to taki, który jest „bez pieczy”, gdyż tej pieczy nie wymaga i nie potrzebuje, zatem jest pewny, iż mu nic nie grozi, jest spokojny.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy Ustawa o systemie oświaty Art. 95.  § 3. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Art. 4.  Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z poszanowaniem godności osobistej ucznia.

Ustawa z dnia 26 stycznia 1982r. Karta Nauczyciela Art. 6 Nauczyciel obowiązany jest: 1) rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę; 2) wspierać każdego ucznia w jego rozwoju; /…/ 4) kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka; 5) dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy Art. 95.  § 2. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy Art. 961.  Osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych.

Prawa dziecka w Unii Europejskiej Sytuacja prawna polskich dzieci po wejściu do Unii nie uległa radykalnej zmianie, lecz na pewno otworzyły się nowe możliwości zapewnienia dzieciom pełnej realizacji przysługujących im praw. Nasze dzieci mogą korzystać z nowych możliwości w takich obszarach, jak: edukacja (poprzez łatwiejszy dostęp do szkół i uczelni w innych państwach europejskich); rynek pracy (np. poprzez możliwość podejmowania pracy za granicą, w tym pracy przez rodziców); ochrona zdrowia (poprzez ułatwiony dostęp do ośrodków i klinik zdrowia w państwach UE); turystyka (swobodne przemieszczanie się, życie bez granic).

Konwencja o prawach dziecka a władza rodzicielska Do spornych należy zagadnienie wpływu Konwencji o prawach dziecka na władzę rodzicielską, a w konsekwencji władzę pedagogiczną. Pojawiły się poglądy przyjmujące, że konwencja osłabia tę władzę, przeciwstawiając jej tzw. prawa dziecka.

Konwencja o prawach dziecka a władza rodzicielska Przeczą tej koncepcji same zapisy Konwencji: Artykuł 5: Państwa-Strony będą szanowały odpowiedzialność, prawo i obowiązek rodziców lub, w odpowiednich przypadkach, członków dalszej rodziny lub środowiska, zgodnie z miejscowymi obyczajami, opiekunów prawnych lub innych osób prawnie odpowiedzialnych za dziecko, do zapewnienia mu, w sposób odpowiadający rozwojowi jego zdolności, możliwości ukierunkowania go i udzielenia mu rad przy korzystaniu przez nie z praw przyznanych mu w niniejszej konwencji.

Konwencja o prawach dziecka a władza rodzicielska Artykuł 18  1. Państwa-Strony podejmą wszelkie możliwe starania dla pełnego uznania zasady, że oboje rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Rodzice lub w określonych przypadkach opiekunowie prawni ponoszą główną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka ma być przedmiotem ich największej troski.

Konwencja o prawach dziecka a władza rodzicielska Na płaszczyźnie stosunków między rodzicami a dzieckiem podstawową rolę spełnia kodeks rodzinny i opiekuńczy. Instrumentem ochrony dziecka przez rodziców jest instytucja władzy rodzicielskiej. Rodzice sprawują władzę rodzicielską aż do osiągnięcia pełnoletności dziecka i ani konwencja o prawach dziecka, ani kodeks rodzinny nie zwalnia ich wcześniej od tej odpowiedzialności.

Dziękujemy za uwagę