Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej Bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej

bezpieczeństwo energetyczne … Bezpieczeństwo energetyczne to wszelkie celowe działania mające na celu zapewnienie ciągłości produkcji energii zgodnej z bieżącym zapotrzebowaniem. Znaczenie: stanowi podstawę prawidłowego funkcjonowania współczesnej gospodarki, tak w skali poszczególnych krajów i regionów, jak i w skali globalnej. Problem zapewnienia ciągłości produkcji energii pojawił się na świecie w momencie stałego wzrostu zapotrzebowania na energię, przy jednoczesnym wyczerpywaniu się złóż mineralnych (przede wszystkim w regionach wysokorozwiniętych, w których od wielu dziesięcioleci wykorzystywało się lokalne zasoby). Państwa pozbawione własnych zasobów energetycznych są zmuszone importować surowce bądź poszukiwać alternatywnych rozwiązań zapewniających źródła energii.

bezpieczeństwo energetyczne … Tradycyjnymi surowcami wykorzystywanymi do produkcji energii elektrycznej są złoża mineralne: ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny i brunatny (oraz ich pochodne). Ze względu na ograniczoną ich ilość zmuszeni jesteśmy do racjonalnego ich wykorzystywania, uwzględniającego nie tylko bieżące potrzeby, ale również i przyszłe. Obok konwencjonalnych dysponujemy również innymi źródłami energii, takimi jak: energia Słońca, wiatr, woda, energia cieplna zgromadzona wewnątrz skorupy ziemskiej. Mimo ciągle jeszcze wysokich kosztów technologii umożliwiających przetwarzanie tych zasobów na energię, posiadają one bardzo ważne cechy: nie ulegną wyczerpaniu i są czyste ekologicznie.

minerały rozszczepialne (uran, tor) bezpieczeństwo energetyczne … ŹRÓDŁA ENERGII odnawialne nieodnawialne energia Słońca węgiel brunatny minerały rozszczepialne (uran, tor) energia geotermiczna energia pływów torf biomasa ropa naftowa energia wiatru węgiel kamienny gaz ziemny energia wody

bezpieczeństwo energetyczne … Zmiany struktury produkcji energii elektrycznej na świecie Najwcześniej do produkcji energii elektrycznej na szeroką skalę zaczęto wykorzystywać węgiel kamienny. Do połowy XX wieku stanowił on najważniejszy surowiec energetyczny, z którego uzyskiwano nawet 50% światowej produkcji energii na świecie. Od lat 50. XX wieku jego znaczenie systematycznie spada w krajach UE, co potwierdza również spadek udziału w strukturze produkcji energii elektrycznej i cieplnej. Właściwości tych dwóch najbardziej dziś rozpowszechnionych źródeł energii odkryto dopiero po koniec XIX wieku. Od tego czasu ropa naftowa i gaz ziemny skutecznie wypierały drewno opałowe i torf, a od połowy XX wieku również węgiel kamienny. Druga połowa XX wieku to okres rozwoju energetyki jądrowej. Bazuje ona na zasobach uranu i toru, wymaga stosowania nowoczesnych technologii produkcji i szczególnych zasad bezpieczeństwa ze względu na szkodliwe promieniowanie radioaktywne , przez co koszt budowy elektrowni jądrowych jest bardzo wysoki. Rosnąca popularność energetyki jądrowej jest następstwem wysokiej efektywności produkcji (z 1 kg uranu produkujemy tyle samo energii, co ze spalania 2500 t węgla kamiennego).

wystarczalność (lata) bezpieczeństwo energetyczne … Udokumentowane zasoby surowców energetycznych na świecie i ich wystarczalność przy obecnym poziomie zużycia surowce zasoby (mld toe1) % wystarczalność (lata) ogółem 787,8 100,0 84 węgiel 469,3 59,6 158 ropa naftowa 159,6 20,3 41 gaz ziemny 158,8 20,1 63 ilość surowca wyrażona w potencjale energetycznym przeliczonym na tony ropy naftowej Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2008

bezpieczeństwo energetyczne … Wydobycie węgla kamiennego w 2006 roku KRAJ Wydobycie (mln ton) % Świat ogółem 5 204,6 100,0 Chiny 2 320,2 44,6 USA 991,5 19,1 Indie 428,2 8,2 Australia 299,7 5,8 RPA 244,8 4,7 Rosja 210,4 4,0 Indonezja 193,4 3,7 Polska 95,2 1,8 Kazachstan 91,6 Ukraina 61,4 1,2 pozostałe 268,2 5,2 Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2008

bezpieczeństwo energetyczne … Wydobycie gazu ziemnego w 2006 roku KRAJ Wydobycie (PJ) % Świat ogółem 113 387 100,0 Rosja 24 464 21,6 USA 20 052 17,7 Kanada 7206 6,4 Iran 4 075 3,6 Algieria 3 842 3,4 Norwegia 3 534 3,1 Wielka Brytania 3 350 3,0 Indonezja 2 981 2,6 Malezja 2 609 2,3 Holandia 2 577 Arabia Saudyjska 2 495 2,2 Turkmenistan 2 398 2,1 pozostałe 33 804 29,8 Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2008

Wydobycie ropy (tys. t/d) bezpieczeństwo energetyczne … Wydobycie ropy naftowej na świecie w 2008r (wg. Oil and Gas Jurnal, 2009) KRAJ Wydobycie ropy (tys. t/d) % Świat ogółem 9 923,8 100 w tym OPEC 4 353,6 43,9 w tym Morze Północne 530,5 5,4 Ameryka Płn. 1 405,0 14,2 USA 672,2 6,8 Ameryka Płd. 838,8 8,5 Europa Zach. 565,4 5,7 Norwegia 296,5 3,0 Europa Wsch. 1 715,5 17,3 Rosja 1 325,7 13,4 Afryka 1 266,8 12,8 Bliski Wschód 3 121,6 31,5 Arabia Saudyjska 1 230,3 12,4 Irak 324,0 3,3 Iran 531,4 Kuwejt 353,9 3,6 Zjednoczone Emiraty Arabskie 351,7 3,5 Daleki Wschód 935,4 9,4 Chiny 517,2 5,2 Źródło: Przegląd Geologiczny, vol 57, 7/2009

bezpieczeństwo energetyczne … Wydobycie surowców energetycznych w 2006 roku Wg EUROSTAT

bezpieczeństwo energetyczne … Produkcja surowców energetycznych w krajach EU (UE-27) w latach 1990-2007 Wydobycie węgla kamiennego w krajach UE (UE-15) systematycznie spada od lat 60. Jest ono efektem z jednej strony wyczerpywania się najkorzystniejszych do eksploatacji złóż, z drugiej pojawieniem się na rynku tańszych paliw: importowanego spoza Europy węgla i ropy naftowej. Stosunkowo wysokie wydobycie utrzymywało się jeszcze do końca XX wieku w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, w tym w Polsce (obecny poziom wydobycie jest o połowę niższy w porównaniu z latami 80.). Wg EUROSTAT Duże zasoby węgla brunatnego w Europie sprawiły, że do końca lat 80. wzrastało jego wydobycie, przy malejącym jednak udziale w wydobyciu światowym. W roku 1960 w Europa dostarczała 96% wydobycia światowego, w latach 90. około 60%. Stare europejskie złoża ropy naftowej i gazu ziemnego zostały już w większości wyczerpane, a odkryte w 1959r. w Holandii (gaz ziemny) i na początku 60. na Morzu Północnym (gaz i ropa naftowa) nie zaspokajają potrzeb całej Europy. W związku z tym kraje europejskie są w większości dużymi importerami tych paliw.

bezpieczeństwo energetyczne … Zużycie energii w krajach Unii Europejskiej 1000 toe* * W toe - wyrażone w potencjale energetycznym przeliczonym na tony ropy naftowej Wg EUROSTAT

bezpieczeństwo energetyczne … Zużycie energii Między rokiem 1999 a 2009 w państwach UE nastąpiły zmiany w zużyciu energii. Największe przyrosty zużycia energii zaobserwowano w sektorze usług [14%] oraz transporcie [8%]. W sektorze gospodarstw domowych nastąpił umiarkowany wzrost zużycia energii [2%]. Jednocześnie sektorze przemysłowym wystąpiło zmniejszenie zużycia energii o 15 %. Spadek zużycia energii w sektorze przemysłowym miał miejsce w latach 2008-2009. Przyczyn można dopatrywać się w rozwoju energooszczędnych technologii oraz spadku produkcji przemysłowej wynikającej m.in.: z kryzysu gospodarczego panującego w UE.

bezpieczeństwo energetyczne … Główne źródła produkcji energii pierwotnej w UE

bezpieczeństwo energetyczne … Zależność UE od dostaw surowców i paliw energetycznych z importu Kraje Unii Europejskiej są w 60% zależne od dostaw surowców i paliw energetycznych z importu. Prognozy wskazują na to, iż w 2030 roku zależność ta może wzrosnąć nawet do 70-80%. Dzieje się tak głównie za sprawą ciągłego wzrostu zapotrzebowania na energię. %

bezpieczeństwo energetyczne … Zależność krajów UE od dostaw surowców i paliw energetycznych z importu Wg EUROSTAT

bezpieczeństwo energetyczne … Import głównych surowców energetycznych do krajów UE Większość importowanej ropy naftowej pochodzi z Rosji i państw skupionych w OPEC. Wg EUROSTAT 34% gazu ziemnego jest dostarczane z Rosji

Konieczność dywersyfikacji dostaw i źródeł surowców energetycznych bezpieczeństwo energetyczne … Dywersyfikacja Zużycie energii wykazuje systematyczny wzrost, tak w skali całego świata, jak i Europy; UE nie dysponuje bogatymi złożami surowców energetycznych w związku z czym jest uzależniona od zewnętrznych dostaw; Rosja i państwa OPEC to dziś najwięksi światowi producenci gazu i ropy (w przypadku Rosji zakłada się, że jej ranga jeszcze wzrośnie po rozpoczęciu eksploatacji zasobów gazu w strefie arktycznej - złoża Sztokmana na Morzu Barentsa); Obecnie większość gazu i ropy importujemy z Rosji, ten stopień uzależnienia uważa się za niekorzystny dla gospodarki UE. wniosek Konieczność dywersyfikacji dostaw i źródeł surowców energetycznych

bezpieczeństwo energetyczne … South Streem i Nord Streem - są elementami polityki surowcowej Rosji w Europie Gazociągi Nord Stream i South Stream mają podzielić Europę na dwa energetyczne obszary, w których jeden, łącznie z Polską, będzie całkowicie uzależniony od rosyjskiego gazu ziemnego. Trasa gazociągu Nord Stream przechodzi przez wyłączne strefy ekonomiczne 5 państw (Federacji Rosyjskiej, Finlandii, Szwecji, Danii i Niemiec) oraz polską, obecnie sporną z Danią. Rosyjski gazociąg South Stream, ma dostarczać do Europy gaz z Rosji, biegnąc po dnie Morza Czarnego, a potem przez kraje Europy Południowej Nabucco – europejski projekt gazociągu, konkurencyjny wobec rozwiązań rosyjskich. Nabucco, projekt międzynarodowego konsorcjum z siedzibą w Wiedniu, ma od 2014 roku transportować gaz kaspijski i z Bliskiego Wschodu, zmniejszając zależność Europy od surowca z Rosji. Gaz ziemny transportowany będzie z Azerbejdżanu i Turkmenistanu do Austrii poprzez Bułgarię, Rumunię i Węgry.

bezpieczeństwo energetyczne … Polityka energetyczna Polski do 2030 r. poprawa efektywności energetycznej dążenie do utrzymania zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego, konsekwentne zmniejszanie energochłonności polskiej gospodarki do poziomu UE-15 wzrost bezpieczeństwa dostaw Dywersyfikacja: zróżnicowanie kierunków dostaw zróżnicowanie technologii produkcji rozwiązanie problemu dostaw gazu z. i ropy n. z jednego kierunku zniesienie barier przy zmianie sprzedawcy energii elektrycznej i gazu przebudowa modelu rynku energii elektrycznej wprowadzenie rynkowych metod kształtowania cen ciepła rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii Zalety: brak emisji CO2 uniezależnienie od typowych kierunków pozyskiwania surowców energetycznych wprowadzenie energetyki jądrowej w 2020 r. 15-proc. udziału OZE w zużyciu energii finalnej, oraz 20-proc. w 2030 r. do 2020 r. 10-proc. udziału biopaliw w rynku paliw transportowych, oraz zwiększenie wykorzystania biopaliw II generacji zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii ograniczenie emisji CO2, SO2 i NOx, zgodnie z przyjętymi przez Polskę zobowiązaniami stworzenie systemu zarządzania krajowymi pułapami emisji gazów cieplarnianych ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku” oprac. - Ministerstwo Gospodarki

bezpieczeństwo energetyczne … Przykładowe rozwiązania dla Polski dostawy ropy ze złóż kaspijskich, rurociągiem Odessa-Brody, przedłużonym do Płocka, a być może także do Gdańska. (Uwagi: słabym punktem tego przedsięwzięcia jest zapewnienie dostaw ropy z Kazachstanu. Słabością tego przedsięwzięcia jest również niestabilna sytuacja polityczna na Ukrainie, na terenie której znajduje część infrastruktury rurociągu Odessa-Brody. dostawy gazu spoza Rosji w oparciu o nowe inwestycje: A) budowa terminalu do przeładunku skroplonego gazu w Świonujściu, lub w Gdańsku, (Uwagi: W sierpniu 2011 roku rozpoczęto budowę gazoportu w Świnoujściu. B) gaz łupkowy. (Uwagi: gaz ukryty głęboko, w trudno dostępnych warstwach geologicznych na głębokościach od tysiąca do czterech tysięcy metrów. Gazem łupkowym nasycone są warstwy iłów. Ich szeroki pas ciągnie się od wybrzeża, między Słupskiem a Gdańskiem, w kierunku Warszawy aż po Lublin i Zamość.

bezpieczeństwo energetyczne … Polityka energetyczna Unii Europejskiej wobec Rosji „...potrzebujemy w ramach UE przewidywalnego i pewnego zaopatrzenia w surowce, a Rosja potrzebuje przewidywalnego popytu i atrakcyjnego rynku dla swoich produktów...” Komisarz ds. stosunków zewnętrznych, Benita Ferrero-Waldner Dla UE niezbędne jest uniknięcie energetycznej zależności od Rosji, przy jednoczesnym uznaniu, że Rosja potrzebuje rynku europejskiego również dla inwestycji w posiadaną infrastrukturę energetyczną. Postulaty   Unii   w   sferze   energetyki można podsumować następująco: - uzyskanie dostępu do infrastruktury przesyłowej; - uzyskanie dostępu do złóż; - bezpieczeństwo inwestycji; - przyjęcie takich ogólnych zasad współpracy, jak przejrzystość, rządy prawa, wzajemność, niedyskryminacja, otwarcie i dostęp do rynków. Państwa europejskie dążą do zabezpieczenia wyżej wymienionych długofalowych interesów poprzez skłonienie Rosji do ratyfikacji Karty Energetycznej oraz podpisania Protokołu Tranzytowego.

bezpieczeństwo energetyczne … Struktura zużycia energii pierwotnej wg źródeł i jej zmiany Wg EUROSTAT Przyczyny zmian polityki energetycznej: dostępność źródeł energii (wielkość zasobów własnych, ceny na rynku światowym); efektywność wykorzystania różnych surowców energetycznych; forsowanie przez różne grupy interesu bardzo kosztownej tzw. polityki klimatycznej zmierzającej do ograniczenia emisji CO2;

bezpieczeństwo energetyczne … Polityka energetyczna UE: Nowe trendy w produkcji energii pierwotnej UE: wzrost znaczenia odnawialnych źródeł energii; spadek udziału paliw stałych a strukturze produkcji energii; spadek zużycia ropy naftowej (m.in. zastępowanej w transporcie czystszym ekologicznie gazem); wzrost zużycia gazu;

bezpieczeństwo energetyczne … Struktura produkcji energii pierwotnej ze źródeł odnawialnych i jej zmiany w okresie 1990-2007 Wg EUROSTAT Unia Europejska jest światowym liderem w stosowaniu odnawialnych źródeł energii.

bezpieczeństwo energetyczne … Możliwości i ograniczenia produkcji energii ze źródeł odnawialnych - ograniczenie emisji gazów cieplarnianych (w UE energetyka jest odpowiedzialna za 80% emisji gazów cieplarnianych); -  zmniejszenie importu ropy naftowej i paliw stałych; -  zyskanie większej niezależności energetycznej UE. Korzyści wynikające ze stosowania odnawialnych źródeł energii: -  konieczność stosowania nowoczesnych, zaawansowanych i kosztownych technologii; niższa efektywność produkcji w porównaniu z tradycyjnymi źródłami energii; - wysoki koszt produkcji energii na skalę przemysłową; Ograniczenia wykorzystywania odnawialnych źródeł energii:

bezpieczeństwo energetyczne … Działania UE w zakresie promocji odnawialnych źródeł energii: Dyrektywa UE 2001/77/EC – zakłada osiągnięcie do 2010 roku 21% udziału produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych  Dyrektywa UE 2003/30/EU, określają minimalny udział biopaliw w paliwach wykorzystywanych w transporcie (do 2010 roku 5,75%) i innych odnawialnych paliw Udział procentowy produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w 2006 i docelowy w 2010 roku (zgodnie z Dyrektywą UE 2001/77/EC) Wg EUROSTAT Objaśnienia: BE-Belgia, BG-Bułgaria, CZ-Czechy, DK-Dania, DE-Niemcy, EE-Estonia, IE-Irlandia, EL-Grecja, ES-Hiszpania, FR-Francja, IT-Włochy, CY-Cypr, LV-Łotwa, LT-Litwa, LU-Luksemburg, HU-Węgry, MT-Malta, NL-Holandia, AT-Austria, PL-Polska, PT-Portugalia, RO-Rumunia, SI-Słowenia, SK-Słowacja, FI-Finlandia, SE-Szwecja, UK-Wielka Brytania

bezpieczeństwo energetyczne … Polityka energetyczna UE Główne cele polityki energetycznej: zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego; zapewnienie konkurencyjności; ochrona środowiska, a zwłaszcza przeciwdziałanie zmianom klimatycznym. Działania zmierzające do poprawy bezpieczeństwa energetycznego Europy: dywersyfikację źródeł energii i kierunków dostaw surowców energetycznych, magazynowanie paliw (utrzymywanie obowiązkowych rezerw), współpracę państw europejskich w sytuacjach kryzysowych, promowanie odnawialnych źródeł energii.

bezpieczeństwo energetyczne … Pakiet klimatyczno-energetyczny Pakiet klimatyczno-energetyczny - nowe cele polityki energetycznej UE („20/20” lub 3x20%): zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do 2020r. co najmniej o 20% w porównaniu do 1990r. racjonalizacja wykorzystania energii i w konsekwencji ograniczenie jej zużycia o 20% zwiększenie udziału energii produkowanej ze odnawialnych źródeł energii do 20% całkowitego zużycia energii średnio w UE w 2020 r. osiągnięcie co najmniej 10% udziału biopaliw w sprzedaży paliw transportowych w 2020 r.

bezpieczeństwo energetyczne … Europejska Karta Energetyczna Porozumienie krajów UE w sprawie utworzenia wspólnego rynku energetycznego, przewidujące m.in.: powstanie konkurencyjnego rynku paliw, energii i usług energetycznych; swobodny wzajemny dostęp do rynków energii państw sygnatariuszy porozumienia; dostęp do zasobów energetycznych i ich eksploatacji na zasadach handlowych, bez jakiejkolwiek dyskryminacji; ułatwienie dostępu do infrastruktury transportowej energii (międzynarodowy tranzyt); swobodny przepływ kapitału na inwestycje energetyczne i transfer zysków z prowadzonej działalności; koordynację polityki energetycznej poszczególnych krajów; wzajemny dostęp do danych technicznych i ekonomicznych; indywidualne negocjowanie warunków dochodzenia poszczególnych krajów do zgodności z postanowieniami Karty.

Do zadań europejskiej polityki energetycznej należy: bezpieczeństwo energetyczne … Do zadań europejskiej polityki energetycznej należy: Dążenie do wzrostu efektywności wykorzystywania energii, poprzez wspierania rozwoju nowoczesnych technologii prowadzących do spadku zużycia energii jak i redukcji strat energii poprzez m.in. modernizację systemu przesyłowego. Utworzenie wspólnego rynku energii: efektywnego, bezpiecznego i konkurencyjnego. W tym celu UE dąży do ustalenia przejrzystych ceny energii oraz zasad udostępniania sieci przesyłowych zarówno paliw jak i energii elektrycznej. Stworzenie ram prawnych zobowiązujących państwa członkowskie UE do utrzymywania obowiązkowych rezerw paliw płynnych oraz opracowania koncepcji współpracy regionalnej w sytuacjach kryzysowych (odcięcia dostaw gazu).

przydatne strony ... www.acce.apsl.edu.pl/ www.ec.europa.eu/energy/index_en.htm www.energetyka.wnp.pl/ www.gigawat.info/index.html www.globaleconomy.pl/component/option,com_frontpage/Itemid,1/ www.klaster3x20.pl/ www.pl.wikipedia.org/wiki/Bezpiecze%C5%84stwo_energetyczne www.tonto.eia.doe.gov/country/index.cfm?view=reserves www.bp.com/productlanding.do?categoryId=6929&contentId=7044622 www.cire.pl/ www.eia.doe.gov/ www.kape.gov.pl/ www.klimatdlaziemi.pl/ www.managenergy.net/emap/maphome.html www.wiking.edu.pl/article.php?id=275#energetyka www.mg.gov.pl/Gospodarka/Energetyka/ www.oszczedzaj-energie.pl/ www.rp.pl/ www.rynek-gazu.cire.pl/ www.osw.waw.pl/ www.sobieski.org.pl/ www.rurociagi.com

Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej Regionalne Centrum Informacji Europejskiej ul. Mostowa 27, 87-100 Toruń Tel. 56 652 11 21 www.kursy.rcie.torun.pl Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej