Repozytorium uczelni - magazyn dokumentów czy wirtualna społeczność? dr Jolanta Przyłuska, Instytut Medycyny Pracy, Biblioteka Naukowa

Plan prezentacji Biblioteka cyfrowa a repozytorium Nowy model komunikacji naukowej Wolny dostęp do dokumentów cyfrowych - idea OA Społeczność wirtualna Zakładanie repozytorium uczelni Wybrane przykłady repozytoriów uczelnianych Repozytorium tematyczne - ECNIS Wyszukiwanie zintegrowane w repozytoriach - projekt DRIVER Polskie repozytoria

Biblioteka cyfrowa a repozytorium dokumentów cyfrowych

Biblioteka cyfrowa (internetowa, wirtualna, elektroniczna) Zorganizowany zasób informacji i wiedzy wzbogacony o dodatkowe funkcje dzięki technologii cyfrowej Sposób udostępniania dokumentów cyfrowych Zasoby Metody (gromadzenia, wyszukiwania, udostępniania, przesyłania)

Typy bibliotek cyfrowych Pojedyncze biblioteki ze zdigitalizowanymi zbiorami Grupy bibliotek wspólnie udostępniające własne zbiory w sieci Rozproszone zasoby - dokumenty pozyskiwane poprzez wyszukiwanie ich, funkcjonują dzięki przechowywaniu tylko metadanych i wykorzystaniu standardowych protokołów wyszukiwania i transmisji danych

Biblioteka cyfrowa Uniwersalna Kompletne zbiory tematyczne Odpowiednik zbiorów drukowanych lub wyłącznie zbiory cyfrowe Szeroki zakres użytkowników Struktura sformalizowana Duże kolekcje

Repozytorium Magazyn, depozyt różnego typu dokumentów cyfrowych Z wykorzystaniem odpowiedniego interfejsu Udostępniany sieciowo bez ograniczeń Może być gromadzony przez samych autorów Typy repozytoriów Tematyczne Instytucjonalne (uczelni) Regionalne , osobowe …

Repozytorium Mniejsze kolekcje Fragmenty książek, rozdziały, pojedyncze artykuły Różne wersje tego samego dokumentu Wersje pośrednie (etapy pracy) Dokumenty pomocnicze (załączniki) Wyniki badań, notatki, zdjęcia, mapy, pliki muzyczne Mniej sformalizowana struktura Aktywny udział autorów w tworzeniu kolekcji Wykorzystanie interaktywnych narzędzi

Po co? Magazynowanie i archiwizacja Cyfrowe zabezpieczenie wersji np. drukowanej Skrócenie procesu publikacyjnego Przyśpieszenie publicznego udostępniania Dzielenie się wynikami prac naukowych

Nowy model komunikacji naukowej

Repozytorium w komunikacji naukowej Szybkie i nieograniczone udostępnianie (Open Access) Możliwość szerokiej krytyki treści Zniesienie barier w dostępie Większe rozpowszechnianie Większe oddziaływanie publikacji Wzrost cytowań, wzrost liczby pobrań Kompletowanie wiedzy dziedzinowej Tworzenie własnych kolekcji Budowanie powiązań tematycznych – integracja wiedzy Tworzenie nowej przestrzeni społecznej

Rola użytkownika Włączenie użytkownika w tworzenie treści serwisu wpływa na zmianę jego roli z biernego odbiorcy treści na aktywną formę z możliwością kreowania zawartości serwisu zgodnie z własnymi potrzebami.

Korzyści autoarchiwizacji Podniesienie statusu własnych prac Zapewnienie wzrostu oddziaływania własnych prac i wzrost potencjalnych cytowań Umożliwienie łatwego wyszukiwania własnych prac przez wyszukiwarki typu Google, Yahoo, OAister, Driver …. Dokumentacja i zabezpieczenie bieżącej pracy naukowej w formie cyfrowej Utrzymywanie własnych prac w ciągłej dostępności i możliwości czytania ich

Tworzenie nowej przestrzeni społecznej

Wolny dostęp do dokumentów cyfrowych – idea OA

Idea Open Access Artykuły naukowe będące zwieńczeniem procesu badawczego (często finansowanego ze środków publicznych) powinny być dostępne bezpłatnie dla innych naukowców, jak też dla zwykłych czytelników. Ruch na rzecz powszechnego dostępu do cyfrowych publikacji naukowych Oznacza darmowy dostęp do dokumentów poprzez Internet Pozwala na czytanie, kopiowanie, drukowanie pełnych tekstów

Idea Open Access U podłoża ruchu OA tkwi rewolucja technologiczna, nowe możliwości dystrybucji dokumentów cyfrowych, usprawnienie procesu edytowania i publikowania. Łatwość dzielenia się publikacjami Zmiana sposobu komunikowania się środowiska naukowego

OA Co to jest Open Access? Czasopisma tradycyjne Drukowane Proces badawczy Publikacje naukowe Czytanie OA Czasopisma OA Repozytoria OA Elektroniczne Drukowanie Kopiowanie

Czasopisma i repozytoria OA Czasopisma OA – nowy model finansowania i dystrybucji Opłata na etapie redakcji tekstu Udostępnianie bezpłatne Repozytoria OA Magazynowanie dokumentów cyfrowych

Unia Europejska a Open Access Komisja Europejska (mandat otwarty dla całego FP7 z sierpnia 2008 ) Zobowiązanie do modelu otwartego publikowania: Publikacje naukowe będące wynikiem badań finansowanych z funduszy UE powinny być dostępne bezpłatnie dla społeczeństwa tak szybko jak jest to możliwe (najlepiej w ciągu 6 miesięcy od opublikowania i nie później niż w ciągu 12 miesięcy).

Społeczność wirtualna?

Społeczność, grupa, jednostka Uczelnia – społeczność zawodowa o charakterze edukacyjnym i naukowym, w której pracowników łączy określony cel i działania związane z wykonywaną pracą. Członkowie pozostają we wzajemnych interakcjach, dzielą się na grupy, podgrupy zespoły tworząc w miarę stabilną strukturę.

Determinanty struktury grupowej Stabilna struktura Wspólne cele Poczucie przynależności do społeczności akademickiej Przypisane role organizacyjne Przestrzeganie norm i zasad Miejsce w statusie społecznym uczelni Spójność – siła przyciągania do pozostawania w grupie Akceptacja celów Odnoszenie sukcesów

Co to jest społeczność wirtualna? Zbiorowość użytkowników internetu, którzy w aktywny sposób wykorzystują tę platformę komunikacji do wymiany informacji i komunikatów związanych z ich wspólnymi zainteresowaniami, przekonaniami lub postawami.

Społeczność wirtualna Idea społeczności wirtualnej opiera się na wykreowaniu wzajemnych relacji między organizacją a jej otoczeniem za pośrednictwem medium jakim jest internet.

Społeczność wirtualna uczelni Zakładanie społeczności wirtualnej uczelni polega na utworzeniu miejsca w internecie pod patronatem uczelni, wokół którego skupiają się użytkownicy.

Społeczność wirtualna uczelni Instalacja oprogramowania do budowy repozytorium z narzędziami do zarządzania społecznością Wprowadzenie struktury uczelni i hierarchizacja Utworzenie wirtualnych uczestników społeczności (e-people) Uruchomienie narzędzi do interaktywnej komunikacji

Społeczność wirtualna uczelni Cechy oprogramowania: Możliwość zarządzania społecznością Umacnianie więzi, budowanie lojalności Budowa zaufania do serwisu Przyciąganie użytkownika do regularnego odwiedzania serwisu

Personalizacja serwisu Budowanie wizerunku, stwarzanie poczucia indywidualności Identyfikacja z określoną społecznością Elementy graficzne, kolorystyka, układ strony, elementy multimedialne Profil użytkownika

Jaka jest grupa docelowa? Repozytorium kierowane jest do potencjalnych użytkowników, z którymi komunikuje się poprzez narzędzia linkujące do serwisów zewnętrznych Jeśli nasze repozytorium jest na tyle dobre, że zdobędzie sobie zaufanie określonych czytelników, którzy będą do niego zaglądać to powstanie więź między użytkownikami przejawiającą się np. wzrostem cytowań.

Więzi społeczne Nowa przestrzeń społeczna Nie widać bezpośrednio wieku, płci, stanowisk i tytułów, wyróżników statusu społeczności akademickiej Brak znaczenia fizycznej odległości i różnicy czasowej

- Bardzo podobał mi się twój e-mail, ale myślałam, że jesteś starszy.

- Zanim zaczniemy to rodzinne spotkanie, może niech każdy się przedstawi i powie parę słów o sobie.

Tkanka społeczna Użytkownik określany jest na podstawie informacji, które sam generuje i kontroluje Do nawiązania kontaktu liczy się obszar zainteresowań badawczych, tematyka prac ich jakość i dostępność

Elementy Web 2.0 Wpływ użytkowników na kształt i zawartość witryny Polecanie publikacji znajomym do poczytania poprzez wysłanie linku na konkretny adres e-mail Korzystanie z kanałów RSS Współodpowiedzialność za zawartość, dzielenie się wiedzą Gromadzenie ludzi o podobnych zainteresowaniach Bezpłatne udostępnianie treści Prosta nawigacja, intuicyjna budowa Niższy poziom kontroli i nadzoru

Repozytoria na świecie

Wzrost liczby repozytoriów na świecie (wg DOAR, 21.01.2009)

Wzrost liczby repozytoriów w Polsce (wg DOAR, 21.01.2009)

Repozytoria wg państw (DOAR, 21.01.2009)

Repozytoria wg kontynentów (DOAR, 21.01.2009)

Zawartość repozytoriów (DOAR, 21.01.2009)

Oprogramowanie repozytorów (DOAR, 21.01.2009)

Budowanie repozytorium uczelni

- Powinniśmy poważnie porozmawiać o naszym związku, więc zgłosiłam nas do telewizji.

Trudne pytania? Co to jest materiał naukowy? Dlaczego tworzymy archiwum i co zrobić aby pracownicy naukowi to rozumieli? W jaki sposób zachęcić naukowców do archiwizowania materiałów naukowych?

Ankieta Kto jest inicjatorem (pomysłodawca)? Kto zarządza? Kto wprowadza dane? Krótki opis

Ankieta Adresy repozytoriów z DOAR i ROAR Oprogramowanie DSpace Instytucjonalne Struktura hierarchiczna 78 ankiet / 23 odpowiedzi Wlk. Brytania -10, Australia - 3, Kanada - 2, Japonia - 2, Grecja - 1, Dania - 1, Niemcy - 1, Finlandia - 1, USA - 1, Afryka Płd. - 1

Analiza ankiety Pomysłodawca Zarządzający Opracowujący

Opinie o repozytorium Buduje więź pomiędzy autorami a globalnym społeczeństwem nauki Odgrywa strategiczną rolę w promowaniu osiągnięć naukowych uczelni Odzwierciedla naukowo-badawczą aktywność uczelni

Institutional Repository Student Administration TCD Institutional Repository - in an Integrated Environment Library Research Support System Bibliographic metadata (inc. ISI) Research Expertise Project tracking Web Services Human Resources Institutional Repository Physical Resources FTP server DMZ= Demilitarised Zone (standard networking term) Financials Web server External Bodies The web / Search engines etc. OAI harvesters External Bodies Thesis Print-Shop External Bodies expertiseireland.com Portal Reviewers Student Administration

Narzędzia do budowy repozytoriów Program DSpace nastawiony jest na tworzenie uczelnianych repozytoriów i oprócz typowych funkcji biblioteki cyfrowej daje możliwość tworzenia społeczności.

Konfiguracja repozytorium Wybór oprogramowania – np. DSpace (z OAIPMH) Ustawienia dla administratora: rejestracja przy pomocy adresu e-mail i dowolnego hasła Ustawienia indywidualne dla danego repozytorium: definiowanie tzw. Zespołów i Kolekcji (Communities & Collections) Rozbudowa hierarchicznej struktury repozytorium

Cyfrowa identyfikacja obiektów Wykorzystanie systemu cyfrowej identyfikacji obiektów CNRI Handle System (Corporation for National Research Initiatives Handle System) Przydzielenie każdej pracy stałych identyfikatorów umożliwia wyszukiwanie ich w Internecie http://hdl.handle.net/10146/38097

Hierarchiczna struktura Communities & Collections Zespół (Uczelnia) Podzespół (Wydziały, kierunki…) Kolekcja (artykuły naukowe, prace mgr, dr, hab, czasopisma, skrypty…) Dokument (item) Dane cyfrowe (bitstream)

Typy użytkowników Administrator Konfiguruje ustawienia repozytorium Redaktor W repozytorium ECNIS zadania redaktora i administratora wykonuje pracownik Biblioteki IMP Depozytariusz Autor z uprawnieniami (self-archiving) lub redaktor Użytkownik końcowy Dowolny użytkownik wyszukujący informacji w repozytorium bez dodatkowych uprawnień (bez logowania do bazy) z dodatkowymi uprawnieniami na podstawie logowania

Formaty dokumentów

Przykłady repozytoriów (instytucjonalnych, tematycznych)

Repozytorium tematyczne ECNIS

Environmental Cancer Risk, Nutrition and Individual Susceptibility Co to jest ECNIS? Sieć Doskonałości ECNIS Environmental Cancer Risk, Nutrition and Individual Susceptibility Program badań: Rak Środowiskowy, Dieta i Indywidualna Wrażliwość http://www.ecnis.org

Sieć Doskonałości – ECNIS Multidyscyplinarny zespół 200 naukowców z 24 instytucji partnerskich z 13 krajów Europy Tematyka: toksykologia, epidemiologia, żywienie i żywność, chemia, biologia molekularna

Sieć Doskonałości – ECNIS Polska Włochy Węgry Finlandia Francja Holandia Hiszpania Niemcy Grecja Szwecja Wlk. Brytania Dania Belgia

Sieć Doskonałości – ECNIS Dodatkowe działania Sieci ECNIS: Szkolenie nowych kadr naukowych Informowanie opinii publicznej o metodach zapobiegania powstawania nowotworów Doradztwo w zakresie oceny ryzyka raka Współpraca z organizacjami pozarządowymi, przedstawicielami przemysłu

ECNIS Repository http://ecnis.openrepository.com/ecnis/

Strona główna repozytorium ECNIS

Serwisy społecznościowe

Serwisy społecznościowe Digg, Del.icio.us, Connotea – ocena serwisów przez użytkowników, system społecznego zarządzania zakładkami – gromadzenie i kategoryzacja linków do ulubionych stron CiteULike – system społecznego zarządzania cytowaniami Facebook – serwis społecznościowy – wyszukiwanie znajomych, dzielenie się wiadomosciami…

Katalogi repozytoriów - Open DOAR √ http://www.opendoar.org/countrylist.php?cContinent=Europe#Poland

http://quod.lib.umich.edu/cgi/b/bib/bib-idx?c=oaister;page=simple

DRIVER – integracja repozytoriów √ http://www.driver-community.eu/

DRIVER: Digital Repository Infrastructure Vision for European Research Cel: utworzenie ogólno-europejskiej infrastruktury rezpozytoriów cyfrowych, jako istotny element European Research Area. Projekt DRIVER obejmuje stworzenie sieci repozytoriów, systemu zarządzania rozproszonymi repozytoriami, udostępnienie użytkownikom usług dodatkowych oraz promocję standardów.

http://www.driver-community.eu/

http://search1. driver. research-infrastructures http://search1.driver.research-infrastructures.eu/webInterface/simpleSearch.do;jsessionid=7772BE2B1E525C19676B35B3D2BC0D23?action=load \

W Polsce też …. Repository of Wroclaw University of Technology, Poland - Faculty of Electrical Engineering http://zet10.ipee.pwr.wroc.pl/?ln=en Biblioteka Cyfrowa KLF UW http://bc.klf.uw.edu.pl/

http://zet10.ipee.pwr.wroc.pl/?ln=en

- Uwielbiam ten widok. Przypomina, że jesteśmy częścią większej społeczności.

Dziękuję za uwagę przyjol@imp.lodz.pl library@imp.lodz.pl www.imp.lodz.pl/biblioteka http://www.imp.lodz.pl/?p=/home_pl/biblioteka/&lang=PL