Obserwacja (1)

Obserwacja (1) Podczas zajęć z metodologii badań pedagogicznych, na drugim roku studiów, studenci otrzymali do wykonania bardzo podobne zadanie: napisz co widzisz na tym obrazku. Część z nich widziała rower, inni widzieli drzewo, czy mur, o który rower jest oparty, jeszcze inni pisali o deszczu, który jakoby niedawno padał. Byli też tacy, którzy ze znawstwem opisywali jaki to rower, czy dla kobiet, czy dla mężczyzn. Wszyscy wyżej wymienieni otrzymali ocenę niedostateczną. Dokonując obserwacji musimy bowiem opisywać tylko to, co JEST, a nie wszystko, co sobie WYOBRAŻAMY. Obserwacja nie jest ćwiczeniem literackim, ani zabawą w domysły.

Obserwacja (1) Warto zwrócić uwagę na następujące sprawy, ważne dla wszystkich obserwatorów: Obserwator musi starać się być obiektywny, tj. znaleźć pośrednią drogę między kompletnym brakiem jakiegokolwiek emocjonalnego nastawienia wstępnego wobec obserwowanych osób lub zjawisk, a nastawieniem na określony fakt, tj. gotowością do wyodrębnienia interesujących go zjawisk z wielu innych.

Obserwacja (1) Warto zwrócić uwagę na następujące sprawy, ważne dla wszystkich obserwatorów: Obserwacja powinna być wyczerpująca i wnikliwa, należy więc dążyć, jeśli to tylko możliwe, do rejestrowania wielu spraw pobocznych, kontekstowych, stanowiących tło głównych obserwowanych zachowań.

Obserwacja (1) Warto zwrócić uwagę na następujące sprawy, ważne dla wszystkich obserwatorów: Obserwacja musi być wierna, na tę wierność obserwowania mają wpływ następujące czynniki: Charakter bodźców, które występują w trakcie obserwacji. Najważniejszymi cechami tych bodźców są: - kolejność sygnałów; informację o osobie zdobytą wcześniej szczególnie łatwo wyodrębnić od późniejszych informacji; - wyrazistość sygnałów; sygnały łatwe do uchwycenia łatwiej można zarejestrować, a na ich podstawie przypisać pewne właściwości osobom, od których pochodzą; -częstotliwość sygnałów; często nadawane stwarzają większe szanse rejestracji niż sygnały rzadko występujące.

b. Cechy obserwatora. Wyróżniamy tu: Obserwacja (1) Warto zwrócić uwagę na następujące sprawy, ważne dla wszystkich obserwatorów: Obserwacja musi być wierna, na tę wierność obserwowania mają wpływ następujące czynniki: b. Cechy obserwatora. Wyróżniamy tu: - chwilowy stan psychiczny; zmęczenie, głód, napięcie emocjonalne powodują to, że odbierając sygnały nadawane przez innych ludzi, mamy skłonność do nieco innego niż zwykle ich interpretowania; - postawę wobec obiektów obserwacji; mając silne postawy wobec pewnej grupy obiektów, szuka się zwykle u obserwowanych sygnałów potwierdzających te uprzednio uformowane postawy.

Obserwacja (1)

Obserwacja (1) Widzimy na podanym przykładzie, jak wiele błędów może wynikać z posiadania mocnej postawy wobec obiektów obserwacji. Dobra obserwacja jawi nam się wobec tego, jako swoista sztuka wyrzeczenia się (choć na chwilę) nabytych przekonań, uprzedzeń, czy mocnych postaw wobec obserwowanych zjawisk i osób. Szczególnie ważne jest to w przypadku nauczyciela. Z całą pewnością każdy z nas mógłby podać wiele przykładów na zniekształcenie obrazu obserwowanych zjawisk, wynikające z uzyskania przez nauczyciela („pierwotnego” i mocnego) przekonania dotyczącego cech ucznia, grupy uczniów, czy też cech rodziców ucznia. Każda kolejna obserwacja dokonywana jest niejako przez pryzmat tych „pierwotnych” naznaczeń, co prowadzi do wielu błędów, które mogą mieć istotne znaczenie np. dla „kariery edukacyjnej” ucznia.

Obserwacja (1) Obserwacja dokonywana przez nauczyciela jest zwykle obserwacją uczestniczącą. Nauczyciel zbiera dane bezpośrednio uczestnicząc w życiu klasy (to jednak nie jest takie oczywiste – proszę o refleksję dotyczącą uczestnictwa nauczyciela w życiu klasy na podstawie następnych informacji). Obserwacja etnograficzna/uczestnicząca: badacz uczestniczy w codziennych, naturalnych rytuałach społeczności, która wytworzyła własną kulturę. Formy uczestnictwa w obserwacji etnograficznej: pełne uczestnictwo – badacz nie ujawnia swej tożsamości, jest ukryty (niemożliwe w przypadku nauczyciela) uczestnik w roli obserwatora środowisko wie, kim jest, wyraziło zgodę na badanie, a badacz potrzebuje czasu, aby został oswojony (nie zawsze musi się to stać) obserwator w roli uczestnika (badacz uczestniczy w życiu badanych tylko sporadycznie na wyznaczonych spotkaniach, po których opuszcza środowisko badania – nie pozna kontekstu)

Obserwacja (1) Etapy obserwacji: Etap orientacji w terenie (badacz poznaje środowisko, zbiera materiały i analizując je, doszukuje się wewnętrznych reguł). Etap zogniskowany (badacz skupia uwagę na określonych zdarzeniach, już teraz wie, gdzie powinien pójść, doszukuje się wskaźników znaczeń, jakie badani nadają rzeczywistości, pogłębia swój wgląd w badane środowisko, aż wypracuje sobie jakiś sposób jego rozumienia). Etap selektywny (badacz poszukuje sytuacji, które pozwolą zweryfikować jego rozumowanie, przygląda się im uważnie, porównuje ze sobą, jeszcze bardziej niż uprzednio zagłębia się w różne aspekty obserwacji, aż nabiera przekonania, że zrozumiał badane ognisko. W trakcie długiego pobytu badacza w terenie, etapów zogniskowanych i selektywnych jest dużo, często się one przeplatają, bywają przerywane, potem znowu podejmowane. Ich czas trwania jest nieprzewidywalny i zróżnicowany.

Obserwacja (1) Obserwacja zdarzeń krytycznych – to szczególny przypadek obserwacji uczestniczącej. Badacz wybiera takie zdarzenie, które uważa za ważne z punktu widzenia badanego terenu i które zawiera wyraźne wskaźniki zmiennej, a także takie, które stanowi test dla poprawności jego rozumowania. Jest ono krytyczne dla pojawienia się czegoś. W obserwacji uczestniczącej badacz na ogół sam nie poszukuje tego zdarzenia, lecz przypadkowo bierze w nim udział i zaczyna je zgłębiać. Uczestniczenie w zdarzeniu krytycznym nie ogranicza się tylko do obserwacji, ale polega także na prowadzeniu wywiadów.

Obserwacja (1) Krzysztof Rubacha (2008) ukazuje następujące źródła trudności w pracy obserwatora/etnografa: -zaangażowanie emocjonalne w życie badanej społeczności, -bariery komunikacyjne, -udział w konfliktach grupowych i diadycznych, -możliwość nieświadomego wpływania na zdarzenia, -brak zaufania do uczestnika jako obserwatora, -zmienny poziom akceptacji udziału badacza w życiu grupy, -chęć ukrycia przed badaczem drażliwych kwestii, -możliwość utrudniania dostępu do informacji, -możliwość manipulowania badaczem.

Obserwacja (1) Obserwacja ilościowa – polega na rejestrowaniu przez badacza spostrzeżeń i zamienianiu ich na liczby. Badacz przystępuje do obserwacji aktów zachowania badanych, zaopatrzony w uprzednio przygotowany arkusz obserwacji, na który nanosi dane obrazujące częstotliwość lub natężenie obserwowanych zjawisk. Zasady prowadzenia obserwacji: skupienie się na tych aktach zachowania, które w postaci kategorii są zapisane w arkuszu, unikanie efektu sugestii (tendencja do sugerowania się ostatnio dokonanym szacunkiem) pewność w identyfikowaniu wskaźników

Obserwacja (1) Zasady prowadzenia obserwacji (cd.): unikanie efektu neutralności (tendencja do zaznaczania środkowych pozycji skali, jako skutek niepewności badacza) unikanie efektu halo (tendencja do kierowania się wrażeniem wywoływanym przez osobę badaną) biegła znajomość arkusza obserwacji biegła znajomość reguł rządzących obserwowanym zachowaniem w przypadku konieczności interpretowania wskaźników – posługiwanie się wcześniej ustalonymi regułami interpretacji

Obserwacja (1) Zasady prowadzenia obserwacji (cd.): posiadanie umiejętności rozpoznawania i interpretowania różnych typów zachowań: zachowania niewerbalne to ekspresja motoryczna organizmu, wyrażająca strach, gniew, smutek, radość, zdziwienie, zachowania werbalne odnoszą się do obserwowanej treści i struktury komunikacyjnej wypowiedzi, zachowania parajęzykowe to formalne aspekty mowy, czyli szybkość, przerywanie wypowiedzi, natężenie głosu wyrażające stany emocjonalne zachowania przestrzenne to działania zakreślające przestrzeń, w której porusza się jednostka