Metody aktywizujące uczniów do pracy Opracowała Elżbieta Kania

„Dziecko w sposób naturalny jest twórcą „Dziecko w sposób naturalny jest twórcą. Mogą temu zaprzeczyć jedynie ci, którzy nigdy nie obserwowali swobodnej zabawy małych dzieci, albo ci, którzy ją oglądali w postaci już wypaczonej przez przymusowe oddziaływanie otoczenia” R. Gliton, C. Clero

Metoda (z greckiego methodos – droga, sposób postępowania) to sposób postępowania stosowany świadomie dla osiągnięcia określonego celu.

Metody aktywizujące to taki sposób nauczania, w którym nauczyciel nie przekazuje dzieciom gotowej wiedzy, lecz stwarza warunki do samodzielnego uczenia się.

Metody aktywizujące rozumiemy jako wskazówki, sposoby działania, które pomogą uczniom: Pogłębić zainteresowanie wspólną sprawą Przyswoić bez trudu nową wiedzę Rozwinąć własne pomysły i idee Komunikować się Dyskutować i spierać się na różne tematy

Nauczyciel pracujący metodami aktywizującymi w dość krótkim czasie odchodzi od swojej dotychczasowej roli nauczyciela eksperta i staje się…

Staje się doradcą Jest gotów udzielić uczniom możliwej rady, ale nie narzuca gotowego rozwiązania. Uczniowie mają do niego zaufanie

Staje się przewodnikiem Planuje i przygotowuje takie sytuacje, w których uczniowie mogą wykazać się inicjatywą i aktywnością.

Staje się widzem Obserwuje prace uczniów, podziwia ich dokonania, cieszy się z ich sukcesów.

Staje się uczestnikiem Cieszy się z każdej sytuacji, gdy może się czegoś nauczyć od swoich uczniów.

Staje się pomocnikiem Jest gotów w każdej chwili służyć uczniom pomocą, lecz nie ogranicza ich samodzielności

Staje się obserwatorem Obserwuje prace uczniów, wyciąga wnioski, na tej postawie stara się planować nowe sytuacje edukacyjne.

Staje się krytycznym przyjacielem Uważnie obserwuje proces uczenia się po to, aby przekazać mu rzetelną informację zwrotną, która – z jednej strony – podkreśli osiągnięcia i sukcesy, z drugiej stanowić będzie bodziec do poprawy.

Przykłady metod aktywizujących: Lista pytań Burza mózgów Studium przypadku Dyskusje i debaty Odgrywanie ról Gry indywidualne i zespołowe Analiza SWOT

Lista pytań „Kiedy poproszono Isidora Rabiego – fizyka nuklearnego i noblistę, żeby powiedział, jak to się stało, że został fizykiem, opowiedział o swojej matce, która zamiast pytać, jak inni mają w zwyczaju „czego nauczyłeś się dziś w szkole?” pytała: „czy zadałeś dziś w szkole jakieś mądre pytanie?” (Robert Fisher, Uczymy jak się uczyć, Warszawa1999)

Lista pytań Ustal zasady pracy – zapiszcie je. Zadbaj, aby w zasadach był zapis o wzajemnym szacunku, o tym, że nie wolno wyśmiewać cudzych pomysłów itp. Zapisz temat, hasło np. Renesans, układ okresowy pierwiastków, fale,… Zachęć uczniów aby zadawali pytania dotyczące omawianego zagadnienia. Co ich w nim ciekawi? Czego chcieliby się dowiedzieć? Możesz je zapisać. Odpowiadając na pytania w szczególny sposób zaznacz te, które będą się pojawiały na kolejnych lekcjach. Uczniowie mogą też zapisywać pytania na karteczkach – często łatwiej im w ten sposób zadawać pytania niż na forum klasy. Można też wybrać z pośród pytań takie na które uczniowie samodzielnie poszukają odpowiedzi.

Lista pytań Przykładem takiej metody może być też zabawa w wywiad. W sławną postać wciela się jeden z uczniów, a pytania zadawane są w oparciu o wcześniejszy przykład wywiadu. Dzięki tej metodzie pogłębia się motywacja i zaciekawienie nauką, a uczniowie stają się dociekliwi i odważni.

Burza mózgów Zwana także fabryką pomysłów którą można wykorzystać na kilka możliwości: Zabawa wyobraźni i pomysłowości - przez określony czas wymyślane są i spisywane wszystkie pomysły, nawet te najbardziej absurdalne. Zasada podstawowa - nie wolno krytykować pomysłów innych, każdy ma prawo podać swój pomysł Skojarzenia rozgrzewkowe - np. wymień 12 skojarzeń, jakie ci przychodzą do głowy, kiedy usłyszysz słowo "muzyka" Rozwiązywanie problemów. Wszyscy wspólnie pracują nad problemem dotąd, aż razem uznają, że rozwiązanie jest do przyjęcia i akceptacji. Praca ta metodą polega na przejściu przez 6 etapów: definicja problemu "burza mózgów" - jak to można rozwiązać? ocena i dyskusja każdego rozwiązania wybór rozwiązania akceptacja i zdecydowanie się na wprowadzenie tego rozwiązania w życie działanie zgodne z przyjętym rozwiązywaniem i sprawdzenie jakie są efekty

Burza mózgów Burzę mózgów można wykorzystać: do tworzenia nietypowych nazw, np. „Nazwa naszej drużyny” Planowania zadań: „Poznajemy okolicę” Imprez: „Nietypowy Dzień Nauczyciela” Kampanii reklamowej: „Promocja naszej szkoły na targach edukacyjnych” Do rozwiązywania problemów wychowawczych: „Co zrobić z wagarami” Problemów społecznych: „Jak namówić mieszkańców do segregowania śmieci”

Studium przypadku „Lepiej uczyć się na cudzych błędach niż popełniać własne” Przysłowie ludowe Ta metoda nauczania polega na analizowaniu konkretnych zdarzeń, dzięki czemu łatwiej zrozumieć wszystkie zjawiska podobne do analizowanego. Jej główną zaletą jest umożliwienie uczniom podejmowania decyzji na podstawie krytycznej analizy danych. Mają okazję przyjrzeć się realnym (a nie „książkowym”) przykładom działań innych ludzi i wyciągnąć z nich wnioski istotne dla siebie. Studium przypadku kształtuje takie umiejętności jak: krytyczna analiza informacji, prezentacja własnych opinii, praca zespołowa.

W każdym studium przypadku następuje: Diagnoza sytuacji – na podstawie otrzymanego od nauczyciela albo samodzielnie wyszukanego opisu konkretnego zdarzenia (procesu) uczniowie odpowiadają na pytania: Co się zdarzyło? Jakie były tego przyczyny? Jaki problem pojawia się w związku z tym zdarzeniem? Jakie konflikty pojawiają się w zdarzeniu? Dlaczego ktoś postąpił (czuł się) w określony sposób? Poszukiwanie rozwiązań – uczniowie szukają odpowiedzi na pytania: Jakie są sposoby rozwiązania konfliktu? Jakie kryteria powinno się przyjąć, by podjąć najlepszą decyzję? Jaką decyzję ty byś podjął (podjęła)? Jakie ważne dla ciebie wartości są włączone w konflikt? Przewidywanie następstw – uczniowie analizują wszystkie propozycje rozwiązania problemu, odpowiadając na pytania: Jakie mogą być następstwa poszczególnych rozwiązań? Które z nich są pozytywne, a które negatywne? Jakie mogą być następstwa decyzji uznanej przez ciebie za najlepszą, biorąc pod uwagę różne aspekty problemu (np. dobra realizacja zadania, stosunki z innymi osobami, wpływ na środowisko naturalne)? Które z tych następstw są zgodne z ważnymi dla ciebie wartościami, a które są z nimi w konflikcie? Jak zareagujesz na ten konflikt? Dyskusja nad proponowanymi rozwiązaniami – uczniowie prezentują rezultaty przeprowadzonej przez siebie analizy, przedstawiają argumenty i wymieniają opinie. Przeniesienie wniosków na sytuacje w świecie realnym – uczniowie odpowiadają na następujące pytania: Jakie widzisz podobieństwo opisanego wydarzenia do sytuacji, którą znasz ze swojego życia? Jakie wnioski z analizy przypadku mogą być przydatne dla twoich działań w sytuacjach, z którymi stykasz się bezpośrednio?

Dyskusje i debaty „Nikt z nas nie wie tyle, ile wiemy wszyscy razem” Przysłowie Duńskie Dyskusja to sztuka wyrażania swojego zdania, argumentacji i trening szacunku dla przekonań innych. Powinna uczyć dyscypliny formułowania myśli i dyscypliny czasowej. Temat dyskusji musi być dobrze sformułowany, w sposób wywołujący zaangażowanie emocjonalne i umożliwiający ścieranie się przynajmniej dwóch racji (tylko wtedy ma to sens).

Debata „za” i „przeciw” Ten rodzaj debaty stosujemy, gdy chcemy, aby uczniowie spojrzeli na ten sam problem z dwóch różnych punktów widzenia, wspólnie go przeanalizowali, a następnie podjęli decyzję. Taka forma dyskusji rozwija umiejętności logicznego myślenia i argumentowania, rozwiązywania problemów, poszukiwania i porządkowania informacji, weryfikowania własnych, często powierzchownych poglądów itp. Nauczyciel wybiera temat i określa zasady debaty, pomaga uczniom przygotować się do niej, dzieli uczestników na zwolenników i przeciwników tezy. W trakcie dyskusji słucha uważnie wypowiedzi uczniów, nie komentując ich. Debatujące strony przedstawiają własne argumenty. O tym, czyje argumenty okazały się bardziej przekonujące decydują obserwatorzy (na podstawie karty obserwacji) lub słuchacze (metodą głosowania). Debata „za” i „przeciw” powinna być kierowana przez moderatorów. Do ich zadań należy otwieranie dyskusji, przydzielanie i odbieranie głosu w razie przekroczenia limitu czasu, czuwanie nad kulturą dyskusji.

Odgrywanie ról Odgrywanie ról jest charakterystyczne dla dziecięcych zabaw "na niby". Ponieważ dzieci są niezwykle bystrymi obserwatorami, są też po prostu mistrzami w wiernym naśladowaniu i udawaniu. Odgrywanie ról spełnia co najmniej kilka ważnych zadań: Odgrywanie ról z własnego życia pozwala lepiej zrozumieć swoje zachowanie, intencje, priorytetowe wartości i nastawienia Odgrywanie ról innych - postaci rzeczywistych, historycznych, symbolicznych, wymyślonych.. pozwala z kolei lepiej poznać świat widziany i odczuwany z perspektywy kogoś drugiego Szczególnie interesujące jest odgrywanie ról w konwencji "jak gdyby się było tym-a-tym, posiadało takie-a-takie cechy charakteru. Zabawę tę można wykorzystać do treningu zachowań asertywnych, doskonalenia efektywnej komunikacji.

Gry indywidualne i zespołowe Gier jest bardzo wiele. Planszowe, karciane, zręcznościowe, komputerowe. Pozwalają przećwiczyć dowolne umiejętności. Gra jest przydatna wtedy, gdy grający ma do wyboru kilka możliwych strategii postępowania. Każdemu wybranemu sposobowi towarzyszy określony rezultat: wygrana – przegrana i konkretna „wypłata” dla uczestników gry. Można, poprzez gry rozwiązywać konflikty, uczyć współdziałania, negocjacji. Gry prowadzą do budowania zaufania, zachęcają do współpracy, uczą rozwiązywania problemów, dobierania strategii, podejmowania decyzji, planowania, bawią, urozmaicają zajęcia, rozwijają poczucie humoru, zwiększają aktywność, a nawet entuzjazm uczniów.

Bingo dla każdego Zasady gry zespołowej Nauczyciel rozdaje plansze z liczbami. Nauczyciel losuje karteczki z działaniami, głośno czyta działanie i pokazuje je uczniom. Uczeń, który na swojej planszy znalazł wynik podnosi rękę i zabiera karteczkę, którą kładzie na wyniku. Uczeń, który jako pierwszy uzupełni planszę, woła BINGO. Nauczyciel sprawdza poprawność działań. Grę można wykorzystać również do pracy indywidualnej uczniów. Uczeń losuje planszę. Z rozsypanych karteczek wybiera te, które wynikiem odpowiadają liczbie na planszy. Karteczki układa na wynikach. Gdy plansza jest zapełniona nauczyciel sprawdza poprawność wykonanych obliczeń.

Przykład Bingo – dodawanie w zakresie 10. Przykładowe plansze. 1 3 6 7 10 9 3 5 8 1 6 7 5 2 3 7 9

Karteczki z działaniami do rozcinania. 0+2 0+1 0+3 0+7 0+4 0+5 0+6 0+8 0+9 1+0 1+1 1+2 1+3 1+4 1+5 1+6 1+7 1+8 1+9 2+1 2+3 2+4 2+5 2+6 2+7 2+8 3+0 3+1 3+2 3+3 3+4 3+5

Analiza SWOT To rodzaj techniki analitycznej, która jako metoda aktywizująca doskonale nadaje się do wykorzystania w aktywności lokalnej. Pozwala zastanowić się nad konkretną sytuacją w naszej miejscowości. Służy też określeniu problemów pojawiających się w środowisku, w którym żyjemy, wskazując jednocześnie możliwe ich rozwiązania. Wybierając tę metodę do pracy z uczniami, zachęcamy ich do zdefiniowania silnych i słabych stron w ich otoczeniu, a następnie do poszukiwania możliwości rozwoju oraz zagrożeń, jakie mogą wystąpić.

Dziękuję za uwagę

Bibliografia Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie – E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska Jak uczyć metodami aktywnymi – I. Dzierzgowska Rozwijanie aktywności twórczej uczniów klas początkujących – pod red. J. Kujawińskiego Metody aktywizujące wspomagające proces nauczania – T. wiśniewska http://sp3pabianice.szkoly.lodz.pl/renata/drama.htm http://www.ceo.org.pl/pl/koss/news/aktywizujace-metody-nauczania http://www.edukacja.edux.pl/p-2968-metody-aktywizujace-na-lekcjach-jezykow.php http://www.cdn.leszno.pl/file/www%20sztuka%20nauczania.pdf