Wykład 7: Polityka wydatków publicznych Polityka gospodarcza Wykład 7: Polityka wydatków publicznych Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Czyste dobro publiczne Dwie właściwości: Ich konsumpcja nie jest przedmiotem rywalizacji (koszt krańcowy udostępnienia go dodatkowej osobie = 0) niemożliwe jest wykluczenie kogokolwiek z jego konsumpcji (koszt wykluczenia jednostki z konsumpcji jest prohibicyjnie wysoki).

Dobra prywatne pochodzące ze źródeł publicznych Dobra dostarczane przez sektor publiczny, które odznaczają się tym, że wzrost ich produkcji konieczny do zaspokojenia potrzeb dodatkowych osób wiąże się z wysokim kosztem krańcowym (np. edukacja – podwojenie liczby uczniów = podwojenie kosztów; zaopatrzenie w wodę, usługi medyczne)

Dostarczanie dóbr publicznych Wybór kanału instytucjonalnego: firmy państwowe, firmy prywatne, partnerstwo publiczno-prywatne; Koszt dla użytkownika: bezpłatnie, kontrola cen, subsydiowanie rodzajowe (in kind), subsydiowanie pieniężne; Czyste dobra publiczne, dobra publiczne publiczno-prywatne; Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Trzy metody reglamentacji dóbr dostarczanych przez sektor publiczny Opłaty za użytkowanie Zaleta: koszty ponoszą beneficjenci Wady: powodują ograniczenie konsumpcji poniżej wielkości efektywnej. Administrowanie systemem cen powoduje koszty transakcyjne. 2) Zaopatrzenie po równo Zaleta: zapewnia oszczędności na kosztach transakcyjnych. Wady: sprawia, że konsumpcja jednych jest mniejsza, a innych większa od optymalnej. Jednostki zgłaszające duży popyt mogą konsumować dodatkowe ilości poza systemem zaopatrzenia publicznego, co zwiększa całkowite koszty transakcyjne. 3) Kolejki Zaleta: o alokacji dóbr (np. ochrona zdrowia) niekoniecznie decydują pieniądze i status majątkowy. Wady: przyjęte kryterium alokacji (konkurowanie za pomocą czasu wolnego) może być niepożądane. Występuje marnotrawstwo czasu.

Główne rodzaje dóbr publicznych Ochrona zdrowia Edukacja Ubezpieczenia społeczne Pomoc społeczna Obrona narodowa Infrastruktura Porządek publiczny i wymiar sprawiedliwości Prawo i instytucje Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Ochrona zdrowia Uzasadnienie: Niedoskonałości rynku: ograniczenia informacyjne (lekarz wie, pacjent nie wie), sytuacje monopolistyczne (szpitale), epidemie; Wysoki koszt i zróżnicowanie dochodów; Metody: Finansowanie z budżetu; Składka; Ubezpieczenia prywatne; Systemy mieszane; Niebezpieczeństwa: ryzyko nadużycia (moral hazard): nadmierny popyt na darmowe usługi medyczne; osłabienie bodźców do troski o zdrowie; System ochrony zdrowia w Polsce: obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne (8,75% składka) dla wszystkich, NFZ, nieliczne ubezpieczalnie prywatne. Koszt łączny – ok. 5% PKB System ochrony zdrowia w USA: składkowy dla wszystkich > 65 lat (Medicare), dodatkowy dla uboższych rodzin (Medicaid), prywatne ubezpieczenia dla pozostałych. Koszt łączny - ok. 15% PKB. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Udział wydatków na ochronę zdrowia w PKB, 2006r (%, dane OECD) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Wydatki na ochronę zdrowia w 2011 r Wydatki na ochronę zdrowia ogółem w Polsce w 2011 r. stanowiły 6,9% PKB, o ponad 2 punkty procentowe mniej niż średnia OECD (9,3%) ("OECD Health Data 2013„). Krajem, w którym najwięcej wydaje się na zdrowie, pozostają Stany Zjednoczone (17,7% PKB w 2011 r.), za którymi plasuje się Holandia (11,9%), Francja (11,6%) i Niemcy (11,3%). Mniej niż w Polsce na zdrowie wydaje się tylko w Estonii (5,9% PKB), Turcji (6,1% PKB w 2008 r.) i Meksyku (6,2% PKB w 2010 r.). Dla porównania - Czesi płacą na opiekę zdrowotną 7,5% PKB, Węgrzy i Słowacy - po 7,9%, Irlandia - 8,9%, a Hiszpania - 9,3%. Polska plasuje się także poniżej średniej OECD (3339 USD) w zakresie wydatków na ochronę zdrowia per capita, z kwotą 1452 USD w 2011 r. (skorygowane o parytet siły nabywczej). Za nami jest tylko Turcja (906 USD), Meksyk (977 USD) i Estonia (1303 USD), a przed nami m.in. Węgry (1689 USD), Słowacja (1915 USD), Czechy (1966 USD), Hiszpania (3072 USD) i Irlandia (3700 USD). Na czele zestawienia znajdują się Stany Zjednoczone (8508 USD), przed Norwegią (5669 USD) i Szwajcarią (5643 USD).

Udział wydatków na ochronę zdrowia w PKB, 1977-2006 (%, średnia arytmetyczna dla krajów OECD) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Wydatki na ochronę zdrowia per capita, 2006r (USD PPP, dane OCED) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Wydatki na ochronę zdrowia per capita, kraje OECD i Polska,1987-2006, (USD PPP, dane OECD) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Udział wydatków na leki w całości wydatków na zdrowie, 2006r (%, dane OECD) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Udział wydatków na leki w całości wydatków na zdrowie, kraje OECD i Polska, 1987-2006, (%) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Wydatki na leki per capita, 2006r (USD PPP, dane OECD) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Wydatki na leki per capita, kraje OECD i Polska,1987-2006, (USD PPP, dane OECD) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Edukacja Uzasadnienie dla roli sektora publicznego: efekty pozarynkowe wykształcenia (wykształcone społeczeństwo jest bardziej wydajne, bardziej innowacyjne, bardziej praworządne, zdrowsze i dokonuje lepszych wyborów politycznych), Istniejące zróżnicowanie dochodów uzasadnia wyrównywanie szans dzieci z uboższych rodzin, niedoskonałość rynku kapitałowego nie pozwala na korzystanie z kredytów komercyjnych na kształcenie; Metody bezpłatne nauczanie (finansowane z budżetu – czyli z podatków); płatne szkoły, w połączeniu z ulgami podatkowymi i stypendiami; Bony („vouchery”) edukacyjne; ryzyko: za dużo wykształconych? zła struktura? Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Publiczne wydatki na edukację w UE27, (2007r, % PKB) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Wydatki państw członkowskich UE na edukację Badanie Komisji Europejskiej na temat wpływu kryzysu na środki przeznaczane na edukację od 2010 r.: W ośmiu spośród 25 państw członkowskich odnotowano obniżenie inwestycji w edukację. Ponad pięcioprocentowe cięcia wprowadzono w Grecji, na Węgrzech1, we Włoszech2, na Litwie i w Portugalii, podczas gdy w Estonii, Polsce3, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii (Szkocja) odnotowano spadek o 1-5 %. Jednocześnie pięć państw członkowskich zwiększyło swoje wydatki na edukację o ponad 1%: Austria, Dania, Luksemburg, Malta i Szwecja, a także niemieckojęzyczny obszar Belgii. Niemcy i Holandia nie przedstawiły danych za okres od 2010 r. W innych krajach UE występują różne tendencje wydatków; niektóre zwiększają swoje budżety, by w kolejnym roku je obniżyć i odwrotnie. Belgia (wspólnota francuskojęzyczna), Cypr, Finlandia, Francja, Irlandia, Łotwa, Słowenia i Wielka Brytania (Walia), jak również przyszły członek Unii – Chorwacja zwiększyły swoje budżety na edukację w latach 2010-2011, a następnie w latach 2011-2012 je obniżyły. Odwrotna sytuacja zaszła w Bułgarii, Czechach, Rumunii i na Słowacji, które wprowadziły cięcia w budżetach na edukację w latach 2010-2011, po czym zwiększyły je w następnym okresie. Budżet flamandzkiej wspólnoty Belgii był stabilny w obu okresach. 1 : Informacje dla Węgier dotyczą 2011 r. porównanego z 2010 r. 2 : Zmniejszenie budżetu na edukację we Włoszech wyniosło w 2011 r. między 1 a 5 % w porównaniu z 2010 r. i ponad 5% w 2012 r. w porównaniu z 2011 r. 3 : Informacje dla Polski dotyczą 2011 r. porównanego z 2010 r.

Ubezpieczenia społeczne: emerytury, renty Uzasadnienie: dlaczego ubezpieczenia są obowiązkowe (pokusa nadużycia)? Ubezpieczenia społeczne (repartycyjne) a prywatne (kapitałowe); Systemy wielofilarowe; Koszty administracyjne i efektywność ekonomiczna w systemie społecznym i prywatnym; System społeczny, czyli repartycyjny („pay-as-you-go” – PAYG), oparty o solidaryzm społeczny, gwarantujący bezpieczeństwo i ochronę przed inflacją; Problemy: Dłuższa oczekiwana długość życia; negatywna selekcja; ryzyko nadużycia; „starzenie się” społeczeństw, odwrócona piramida demograficzna i wzrost wydatków budżetu; Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Udział osób z wykształceniem średnim w całości populacji w wieku 25-64 lata, UE27, 2008r (%) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Poziom wykształcenia a stopa bezrobocia (2007r, %) Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Ubezpieczenia od ryzyka rynku pracy Zasiłki dla bezrobotnych: uzasadnienie, formy; Problemy: Brak bodźców do poszukiwania legalnej pracy; Utrwalanie bezrobocia; Uzależnienie od pomocy; Rola tzw. replacement ratio; Alternatywne polityki: aktywna polityka zatrudnienia (aktywizacja zawodowa), subsydia do miejsc pracy, Dopłaty do niskopłatnych miejsc pracy i „kredyt podatkowy” (tax credits): Negative Income Tax (NIT), Earned Income Tax Credit (EITC - USA), Working Families Tax Credit (WFTC – UK); Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Pomoc socjalna Uzasadnienie; Pomoc w naturze (kartki, bony, kontrolowane czynsze) czy w gotówce? Problemy: koszty administracyjne, selekcja i właściwe adresowanie (marnotrawstwo), możliwość nadużyć („pokusa nadużycia”), „uzależnienie” od pomocy społecznej, wpływ na bodźce do pracy i nauki. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Redystrybucja dochodu ”Podwójna” redystrybucja: przez podatki, a następnie przez wydatki budżetu; Koszt podatku należy porównać z efektem wydatku; Pożądany model: jednolite podatki, dobrze adresowane wydatki; Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Poziom wydatków publicznych w krajach uprzemysłowionych w latach 1870–2010, % PKB. (na podstawie danych z: V. Tanzi, L. Schuknecht, Public Spending in the 20th Century. a Global Perspective, Cambridge University Press, 2000, s. 6, i dane OECD dla 2000 i 2010) Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Poziom wydatków publicznych w USA i UE-15 (na podstawie danych OECD) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Wydatki publiczne w relacji do PKB w wybranych krajach (dane OECD). 1960 1970 1980 1990 2005 Zmiana od 1960* Maksimum (rok) 2010 Austria 35,7 39,2 48,9 49,3 50,6 14,9 56,7 (1995) 53,0 Belgia 34,5 36,5 50,7 54,6 14,8 61,0 (1983) 53,1 Dania 24,8 40,2 56,2 58,6 56,3 31,5 58,0 (1996) 58,2 Finlandia 26,6 31,3 36,6 46,8 24,1 59,1 (1993) 55,1 Francja 34,6 38,9 46,1 49,9 53,4 18,8 55,4 (1996) Niemcy 32,4 38,6 48,3 45,7 14,4 50,2 (1996) 46,7 Grecja 17,4 22,4 30,5 49,6 52,0 52,0 (2000) 49,5 Irlandia 28,0 39,6 49,8 40,9 34,2 6,2 49,8 (1982) 67,0 Włochy 30,1 41,9 53,8 48,5 18,4 57,1 (1993) 56,0 Luksemburg 33,1 54,8 45,5 45,9 15,4 51,7 (1981) 41,2 Holandia 33,7 46,0 57,5 48,6 57,1 (1983) 51,2 Portugalia 17,0 21,6 25,9 48,4 31,4 48,4 (2005) Hiszpania 13,7 22,2 32,9 43,0 24,9 47,6 (1993) 45,0 Wielka Brytania 32,2 44,9 42,3 43,9 11,7 45,4 (1984) 51,0 Szwecja 31,0 43,7 61,6 60,8 57,3 26,3 67,5 (1993) USA 28,4 32,5 34,8 8,1 37,2 (1992) UE-15 28,1 35,1 45,8 20,2 49,3(1990) 50,5 Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Zmiany w poziomie różnych kategorii wydatków publicznych (na podstawie V. Tanzi, L. Schuknecht, Public Spending in the 20th Century, a Global Perspective, Cambridge University Press, 2000, s. 25, 33). Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Wydatki publiczne w krajach UE-27 Dariusz K. Rosati, 2011/2012

Ocena Wydatki zawsze finansowane podatkami lub długiem – konieczność porównania kosztu finansowania i efektu wydatków; Kraje uboższe z reguły maja niższy udział wydatków publicznych w PKB niż kraje bogatsze; Który model lepszy?: Europa vs. USA; Czy wydatki publiczne w Europie są nadmierne? Dariusz K. Rosati, 2011/2012

10 etapów analizy wydatków publicznych Uzasadnienie celowości danego programu; Określenie rodzajów zawodności rynku, którym ma przeciwdziałać program; Ocena istniejących rozwiązań alternatywnych wobec programu; Szczegółowa charakterystyka konstrukcji programu; Próba przewidzenia możliwych reakcji sektora prywatnego; Zbadanie skutków realizacji programu w dziedzinie efektywności; Ocena wpływu programu na podział dochodów; Zbadanie dylematów dotyczących wyboru między równością a efektywnością; Ocena programu na tle celów polityki państwa; Ocena programu przez pryzmat mechanizmu podejmowania decyzji politycznych.