Klasa I g

Spis treści Powstawanie wulkanów Budowa wulkanów Największe wulkany Położenie, miejsce występowania Produkt wydobywający się z wulkanów Podział wulkanów ze względu na ich aktywność Przykładowe wulkany

1. Powstawanie wulkanów Występowanie wulkanów na Ziemi jest ściśle związane ze strefą młodej górotwórczości i z obszarami aktywnych trzęsień ziemi. Związek tych zjawisk tłumaczy teoria tektoniki płyt litosfery. W miejscach, gdzie jedna płyta litosfery zagłębia się pod drugą, wulkany powstają wzdłuż ich krawędzi – na kontynencie oraz wzdłuż rowów oceanicznych, np. wybrzeże Pacyfiku, Europa Południowa, Japonia, Filipin. Wulkany powstają także w miejscach rozsuwania się płyt litosfery od siebie, czyli w grzbietach śródoceanicznych i w dolinach ryftowych, np. w Grzbiecie Śródatlantyckim, na Islandii, w Wielkich Rowach Afrykańskich.

Pojęcie wulkanu Wulkan jest to miejsce na powierzchni Ziemi, w którym wydobywają się (lub wydobywały) z głębi Ziemi podczas erupcji produkty wulkaniczne. Wulkany mogą tworzyć pojedyncze wzniesienia lub występować jako górskie kompleksy wulkaniczne. Produkty erupcji takie jak lawa, materiały piroklastyczne, gazy wulkaniczne dopływają z głębi Ziemi na powierzchnię poprzez kanał, którego lejkowaty rozszerzony wylot nosi nazwę krateru. Kształt i rozmiary wulkanów zależą od ilości i jakości wyrzucanych z głębi Ziemi materiałów, a także od sposobu ich wydobywania się.

OCHRONA DAWNYCH WULKANÓW W POLSCE Polska jest krajem o dużym zróżnicowaniu i bogactwie nieożywionej przyrody. Aby zachować te świadectwa przeszłości dla następnych pokoleń, od wielu lat wyszukiwane i chronione są najcenniejsze polskie obiekty. Aby ochronić naszą nieożywioną przyrodę tworzone są parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, nieożywionej, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, użytki ekologiczne i stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej. Ochroną ich w bardzo prosty sposób może zajmować się każdy, dbając i chroniąc te piękne i cenne miejsca. Najbogatszym rejonem w zabytki przyrody nieożywionej, nazywanym nawet wielkim muzeum przyrody nieożywionej jest obszar Dolnego Śląska.

Oto miejsca chronione, w których znajdują się ślady dawnych wulkanów. Rezerwatem geologicznym ścisłym jest Wilcza Góra. Utworzony został w 1959 roku, dla ochrony trzeciorzędowego komina wulkanicznego. Wilcza Góra

Ostrzyca Proboszczowicka Ostrzyca Proboszczowicka jest rezerwatem florystyczno-geologicznym utworzonym w 1962 roku, ale już od 1926 roku objęta była ochroną. Chroniona jest szczytowa partia wzgórza z bazaltowymi gołoborzami i ciepłolubna roślinność z zespołu kostrzewy bladej. Od 1982 roku na tym terenie powstał Obszar Chronionego Krajobrazu Ostrzyca Proboszczowicka - OChKOP. Obejmuje on rezerwat skalny "Ostrzyca Proboszczowicka" i jej sąsiedztwo. Jego celem jest ochrona zabytku trzeciorzędowego wulkanizmu.

Góra Zamkowa nad Wleniem Góra Zamkowa nad Wleniem jako rezerwat leśny obejmuje ochroną las liściasty i mieszany z cennymi gatunkami roślin utworzony w 1994 roku. Dla tropicieli wulkanów znajdują się tam leozoicznestaropa (prawdopodobnie kambryjskie) lawy poduszkowe.

Organy Wielisławickie Jako pomnik przyrody nieożywionej w rejonie Dolnego Śląska chronione jest odsłonięcie porfiru - Organy Wielisławickie, objęte ochroną od 1965 roku.

Czartowska Skałka Od 1991 roku objęta ochroną jako pomnik przyrody nieożywionej jest Czartowska Skałka będąca czopem wulkanicznym.

Małe Organy Myśliborskie Małe Organy Myśliborskie od 1965 roku są pomnikiem przyrody nieożywionej. Na szczycie góry Rataj, w nieczynnym kamieniołomie, chroniona jest środkowa część komina wulkanicznego.

Budowa wulkanów 1. Komora wulkaniczna 2. Skała macierzysta 3. Kanał lawowy 4. Podnóże 5. Sill 6. Przewód boczny 7. Warstwy popiołu emitowanego przez wulkan 8. Zbocze 9. Warstwy lawy emitowanej przez wulkan 10. Gardziel 11. Stożek pasożytniczy 12. Potok lawowy 13. Komin 14. Krater 15. Chmura popiołu  

Największe wulkany 1. Afryka Kamerun 1959 r. 4070m n.p.m. 2. Ameryka południowa Llullaillaco 1877 r. 6723m n.p.m. 3. Ameryka północna Orizaba 1941 r. 5700m n.p.m. 4. Ameryka środkowa Fuego 1979 r. 3835m n.p.m. 5. Antarktyda Erebus 1980 r. 3795m n.p.m 6. Australia Mauna Loa(USA) 1995 r. 4169m n.p.m 7. Azja Kluczewska Sobka(Rosja) 1993 r. 4750m n.p.m 8. Europa Etna(Włochy) 1991 r. 3323m n.p.m

Llullaillaco - najwyższy na Ziemi (6739 m n.p.m.) czynny wulkan[1]. Znajduje się w Ameryce Południowej w Andach Środkowych

Ameryka północna Orizaba (5656 m n.p.m.), czynny wulkan położony w południowej części Wyżyny Meksykańskiej, w najbardziej wschodniej części pasma Kordyliery Wulkanicznej. Najwyższy szczyt Meksyku i równocześnie Ameryki Środkowej. Ostatni większy wybuch w 1941.

Azja Kluczewska Sobka (4750 m n.p.m.), najwyższy szczyt Kamczatki, położony w Górach Wschodnich. Kluczewska Sopka jest czynnym wulkanem, ma kształt regularnego stożka. Dobrze wykształcona piętrowość środowiska: powyżej 1600 m wieczne śniegi, niżej łąki tundrowe, kosodrzewina, poniżej 300 m - tajga. Na Kluczewskiej Sopce znajduje się znane obserwatorium wulkanologiczne.

. Antarktyda Erebus aktywny wulkan u wschodnich wybrzeży Antarktydy, na Wyspie Rossa (Morze Rossa) o wysokości około 3794 m n.p.m Jego ostatnia erupcja miała miejsce w 2001[2]. W 1841 roku odkrył go szkocki badacz James Ross.

Europa Etna czynny wulkan we Włoszech, na wschodnim wybrzeżu Sycylii. Jest to obecnie najwyższy i największy w Europie stożek wulkaniczny (145 km obwodu u podnóża). Wysokość 3340 m n.p.m. (wskutek wybuchów ulega zmianom) Wulkan powstał w trzeciorzędzie. Jest to typowy stratowulkan. Zbudowany jest głównie z trachitów i bazaltów Starożytny mit opowiada, że we wnętrzu Etny żyje stugłowy olbrzym Tyfon, zamknięty tam przez Zeusa. Na wysokości 2942 m n.p.m. znajduje się obserwatorium wulkanologiczne. Od V wieku zanotowano 80 dużych wybuchów, z których najsilniejszy był ten z 1669 roku, kiedy została zniszczona Katania. Ostatnia erupcja wulkanu: 13 stycznia 2011 roku.

Położenie, miejsce występowania Miejsca występowania wulkanizmu pokrywają się z terenami najbardziej sejsmicznymi Na Ziemi. Aktywność wulkaniczna zmienia się w zależności od ciśnienia lawy wewnątrz wulkanu. Często wulkany przechodzą w stan uśpienia, lub jeśli zmieni się położenie wulkanu w stosunku do plamy gorąca to staje się on tzw. wulkanem wygasłym. W Europie najwięcej czynnych wulkanów znajduje się we Włoszech (Stromboli, Vulcano, Etna, Wezuwiusz) i na Islandii (Askja i Hekla). Na kuli ziemskiej jest ok. 450 wulkanów czynnych. Najwięcej, znajduje się wzdłuż wybrzeży Oceanu Spokojnego. Obszar ten nosi nazwę "Ognisty pierścień". Jest to obszar krawędzi wielkich płyt litosfery, gdzie procesy wywołujące kolizje płyt są szczególnie aktywne, dlatego też zjawiska wulkaniczne i towarzyszące im trzęsienia ziemi są tam bardzo częste. Hawaje są typowymi wyspami wulkanicznymi. Znaczna część wulkanów jest na wyspach wulkanicznych, powstałych na skutek podwodnych erupcji. Dokładne określenie czynnych Wulkanów jest niemożliwe, gdyż, pomimo że wulkanizm podwodny jest bardzo aktywny, na powierzchni oceanu jest prawie niezauważalny. Zdarza się jednak obserwować zjawiska współczesnego podwodnego wulkanizmu tam, gdzie pojawiają się i znikają nowe wysepki wulkaniczne. Są to tereny Aleutów, okolice Islandii i Azorów. Wulkany podwodne stanowią prawdopodobnie większość wulkanów kuli ziemskiej.

Produkt wydobywający się z wulkanów Z wulkanów wydobywa się: Lawa - ciekły produkt działalności wulkanicznej, składający się głównie ze stopionych tlenków krzemu, żelaza, sodu, potasu, wapnia i innych metali. Ma podobny skład jak magma, z której stopienia powstaje, ale jest zubożona o składniki lotne. Dym Pył Dym i pył wydobywa się z wulkanu Eyjafjallajokull na Islandii ---

Podział wulkanów ze względu na ich aktywność Aktywność wulkaniczna zmienia się wraz z czasem. Obserwowana aktywność wulkanów umożliwiła wprowadzenie ich podziału na wulkany: czynne – stale lub sporadycznie objawiające swoją działalność (np. Wezuwiusz, Etna, Stromboli), drzemiące – ich działalność zaobserwowano w czasach historycznych (np. Fudżi, Tambora), wygasłe – ich działalność nie została zaobserwowana w czasach historycznych (np. stożki wulkaniczne w Niemczech i Polsce). Szacuje się, że w ciągu ostatnich 10 tys. lat na kuli ziemskiej czynnych było 1500 wulkanów. W tym okresie miało miejsce około 7900 erupcji. Obecnie liczbę czynnych wulkanów szacuje się na około 800. Ponad połowa z nich znajduje się na obszarze lądowym. Ponadto można spotkać kilka tysięcy nieczynnych wulkanów na lądzie oraz kilkadziesiąt tysięcy pod wodą. Inny podział bierze pod uwagę miejsce, z którego wypływa magma. Wyróżnia się wówczas wulkany: stożkowe tarczowe linijne – magma wypływa z podłoża

Przykładowe wulkany El Llaima

Tak wyglądał wybuch Ruapehu w roku 1995 Ngauruhoe White Island Zatoka Obfitosci