POEZJA A PARADYGMAT PISANIA EKSPRESYJNEGO Jolanta Enko Koło Naukowe Psychologii Narracji Instytut Psychologii UAM Poznań 2011

Na czarno-biało – na podstawie literatury: Kaufman, J.C., Sexton, J.D. (2006). Why doesn't the writing cure help poets? Review of General Psychology, 10, 268-282. Runco, M.A. (1998). Suicide and creativity: the case of Sylvia Plath. Death Studies, 22, 637-654. Na czerwono moje luźne uwagi :)

Twórczość a zaburzenia psychiczne (Kaufman, Sexton, 2006) Dwa podejścia widoczne w badaniach: „mad writer” vs writing cure (ale writing cure i pisanie twórcze to dwie różne rzeczy, tylko czasami współwystępujące; nawet jeśli zakładamy, że każde pisanie twórcze jest ekspresyjne jeśli ma mieć dobrą jakość, to nie musi dotyczyć akurat spraw wymagających jakiegokolwiek cure) Autorzy proponują uwzględnienie dwóch podstawowych cech pisania (niekoniecznie twórczego): obecność narracji ekspresyjność Dopiero interakcja tych czynników pozwala na analizę i wyciąganie wniosków dotyczących związków pisania i zaburzeń psychicznych.

Badania eksperymentalne Andreasen (1987) – 30 pisarzy + 30 grupa kontrolna oraz ich krewni w pierwszej linii - więcej zaburzeń psychicznych, szczególnie choroba afektywna dwubiegunowa i inne zaburzenia afektywne w grupie pisarzy Lindauer (1994) i Rothenberg (1990) - krytyka metodologii Andreasa – nieobiektywny dobór pisarzy i tylko jedna i ta sama osoba przeprowadzająca wywiady – jednak wciąż badanie Andreasa jest uważane za jedno z lepszych w tym temacie Jamison (1989) - 47 artystów (w tym pisarzy) brytyjskich - więcej przypadków zaburzeń psychicznych niż w ogólnej populacji, szczególnie zaburzenia afektywne Ludwig (1994) – 59 pisarek + 59 grupa kontrolna – większe prawdopodobieństwo zaburzeń, w tym zaburzeń nastroju i zaburzeń lękowych Staltaro (2003) - 43 poetów – 1/3 miała historię zaburzeń psychicznych, ponad połowa korzystała kiedyś z terapii – natomiast sama depresja mieściła się w normach dla populacji Barron (1969) - MMPI - D, Sc, Pa, Ma → wysoki wynik u pisarzy

Badania historiometryczne Można zbadać większą próbę, ale trudno oceniać wstecz zaburzenia psychiczne (zwłaszcza jeśli źródła mało obiektywne – ludzie lubią anegdoty o artystach). Trzeba też pamiętać o specyfice wybitnej twórczości. Juda (1949) – 113 twórców, 181 naukowców, 115 kontrola – więcej przypadków zaburzeń psychicznych i samobójstw wśród artystów, najwięcej zaś u poetów Raskin (1936) – wybitni pisarze częściej cierpieli na zaburzenia psychiczne niż wybitni naukowcy Ludwig (1995) – ponad 1000 wybitnych jednostek, których biografie napisano między 1960 a 1990 rokiem - więcej zaburzeń psychicznych u artystów zawodowych (pisarzy, aktorów itd.) niż w innych zawodach (biznesie, polityce, nauce itd.) Post (1994) - biografie 291 wybitnych jednostek - wg DSM IV - visual artists oraz pisarze częściej cierpieli na zaburzenia osobowości (personality disorders) niż inne grupy – także: pisarze częściej cierpieli na depresję - w replikacji badania (100 pisarzy): u pisarzy częściej występowały zaburzenia afektywne i alkoholizm

Twórczość a samobójstwa Lester (1994) – wśród pisarzy częściej samobójstwa niż w ogólnej populacji Stack (1997) – 3 razy większe prawdopodobieństwo samobójstwa u artystów niż w ogólnej populacji Preti and Miotto (1999) – próba od 1800 roku – samobójstwo najczęściej u pisarzy i poetów, najrzadziej u architektów i malarzy - późniejsze badanie: muzycy rzadziej niż literary and visual artists Schneider (2002) – szwedzcy pisarze, artyści i filozofowie: częściej niż w ogólnej populacji - kompozytorzy i matematycy: rzadziej Stack (2001) – artyści częściej, ale o wiele, wiele częściej niż artyści, samobójstwo popełniają dentyści

Poeci Jamison (1993) – 36 wybitnych brytyjskich poetów z okresu 1705-1805 – 30 razy częściej zaburzenia afektywne dwubiegunowe i ponad 5 razy częściej samobójstwa niż w ogólnej populacji Martindale (1972) - psychozy i inne patologie częściej u wybitnych poetów niż w ogólnej populacji Ludwig (1995) – poeci najczęściej depresja, psychoza i samobójstwa pośród wszystkich grup (nie tylko artystów) Jamison (1989) – poeci najczęściej zaburzenia afektywne dwubiegunowe spośród różnych pisarzy Post (1996) – poeci częściej zaburzenia dwubiegunowe, ale rzadziej zaburzenia afektywne i zaburzenia osobowości niż piszący prozę i sztuki teatralne Kaufman (2001) – poetki najbardziej narażone na zaburzenia, zarówno w porównaniu z innymi pisarzami jak i z kobietami w innych zawodach Kaufman (2005) – większe prawdopodobieństwo zaburzeń u poetów w porównaniu z innymi grupami pisarzy

Dlaczego? Kaufman (2003) - poeci żyją średnio krócej, ale szybciej niż inni pisarze ujawniają talent, wiec trafiają do grup badanych. Zaburzenia afektywne pojawiają się również w tym czasie i łatwiej mogą być wiązane z twórczością. Natomiast inni pisarze, jeśli zginą w tym samym wieku, mają mniejsze szanse na bycie już uznanym twórcą. Analogicznie: pisarze szybciej niż naukowcy. (Być może im szybciej robią karierę, tym mniej są przygotowani by radzić sobie ze związanymi z tym trudnościami?) Być może pisarze wydają się grupą o większym ryzyku, bo w badaniach najczęściej nie wyróżnia się poetów jako osobnej grupy. Możliwe wyjaśnienia wskazują na charakter zawodu: te wymagające obiektywności i logiki wiążą się ze stabilnością emocjonalną, natomiast ludzie w zawodach związanych z subiektywnymi ocenami i zaangażowaniem emocjonalnym mają skłonność do bycia mniej stabilnymi emocjonalnie, co z kolei może sprzyjać zaburzeniom afektywnym. (Ludwig, 1998: zależność sprawdza się również między bardziej i mniej emocjonalnymi stylami tworzenia). Stirman & Pennebaker (2001) - poeci o skłonnościach samobójczych używają więcej słów związanych z JA (self) – są być może słabiej zsocjalizowani – użycie słów związanych z pozytywnymi i negatywnymi emocjami nie różniło się między poetami z i bez skłonności samobójczych Możliwa trzecia zmienna np. biologiczna, społeczna, środowiskowa.