Pierwsze sobory Kościoła O kształtowaniu się doktryny chrześcijańskiej

Konstantynopol I, 381 r. Credo „Wierzymy w jednego Boga Ojca Wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi, wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych; i w jednego Pana Jezusa Chrystusa, syna Bożego jednorodzonego, zrodzonego z Ojca przed wszystkimi wiekami, światłość ze światłości, Boga prawdziwego z Boga prawdziwego, zrodzonego a nie uczynionego, współistotnego Ojcu, przez którego wszystko się stało;

Konstantynopol I, 381 r. który dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba i przyjął ciało za sprawą Ducha Świętego z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem. Został ukrzyżowany za nas pod Poncjuszem Piłatem, poniósł mękę i został pogrzebany i zmartwychwstał trzeciego dnia według Pisma, i wstąpił do nieba i siedzi po prawicy Ojca, i znowu przyjdzie w chwale sądzić żywych i umarłych, którego panowaniu nie będzie końca.

Konstantynopol I, 381 r. I w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela, który od Ojca pochodzi, którego należy czcić i wielbić wraz z Ojcem i Synem, który przemawiał przez proroków. W jeden, święty, powszechny i apostolski Kościół. Wyznajemy jeden chrzest dla odpuszczenia grzechów. Oczekujemy zmartwychwstania umarłych i życia w przyszłym wieku. Amen.

Konstantynopol I, 381 r. Kanony Soboru w Konstantynoipolu Kanon I: „Wyznania wiary świętych Ojców zebranych w Nicei w Bitynii nie wolno zmieniać, lecz należy je zachować z całą jego mocą; należy też wyłączyć każdą herezję, a szczególnie herezję eunomian czyli anomejczyków, arian lub eudoksjan i półarian czyli pneumatomachów, a także herezję sabelian, marcelian, fotynian i apolinarystów”.

Konstantynopol I, 381 r. Kanon II: „Biskupi należący do jednej diecezji nie powinni angażować się i wtrącać w sprawy Kościołów, które są poza granicami ich okręgów kościelnych; zgodnie z kanonami biskup Aleksandrii zajmuje się tylko sprawami Egiptu, biskupi Orientu zajmują się tylko Orientem, zachowane zostają przywileje przyznane kościołowi w Antiochii w kanonach nicejskich. […]. Według tej zasady jest rzeczą jasną, że zgodnie z zaleceniami synodu w Nicei, władza synodu prowincji reguluje wszystkie sprawy tej samej prowincji”. Kanon III: „Biskup Konstantynopola powinien mieć honorowe pierwszeństwo po biskupie Rzymu, ponieważ to miasto jest Nowym Rzymem”.

Apolinary z Laodycei Studiował w Aleksandrii i Antiochii. Biskup Laodycei od 360 r. (+390 r.). Przyjaciel św. Atanazego Wielkiego. Obrońca Credo Nicejskiego. W odróżnieniu od Ariusza uważał on, że Logos – Syn Boży jest wieczny i jest tej samej istoty (ousia), co Bóg Ojciec. Logos (Druga Osoba Boska) jest więc Bogiem prawdziwym. Ten odwieczny Logos w pewnym momencie historii przyjął ciało. J 1,14: „A Słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas”.

Apolinary z Laodycei Epifaniusz, Ancoratus 77, o poglądach Apolinarego: „Człowiek jest hipostazą dzięki swojemu umysłowi (nous), który jest zasadą życia. Jego dusza ożywiona (psyche) i jego ciało (soma) mają swoją hipostazę „w” i „poprzez” umysł. Jeżeli więc Słowo, jako Boski Umysł i Boski Duch, przyjęło umysł człowieczy, są w Chrystusie dwie hipostazy, co jest niemożliwe. Jeśli zaś, przeciwnie, przyjęło tylko ciało i duszę ożywioną, mają one swoją hipostazę w Nim i Chrystus jest tylko jedną hipostazą”.

Apolinary z Laodycei Według antropologii Platona człowiek to: Ciało (soma), Dusza (psyche), Rozum (nous). Według Apolinarego, w Chrystus wcielony to: Rozum (nous) = Logos. Boski Rozum (Logos), zajął miejsce ludzkiego rozumu.

Apolinary z Laodycei Apolinary, Syllogion, fr. 113: „Byty pośrednie powstają, kiedy różne właściwości wchodzą w złożenie konstytuując jedną rzecz, jak na przykład cechy osła i konia łączą się w mule i cechy białego i czarnego w szarym, a na niebie właściwości zimy i lata tworzą wiosnę. Nigdy jednak byt pośredni nie zawiera wszystkich ekstremów, ale są one w nim częściowo. Tak więc w Chrystusie jest byt pośredni z Boga i człowieka. Nie jest On cały człowiekiem, ani Bogiem, ale zmieszaniem (mixis) Boga i człowieka”.

Apolinary z Laodycei Istnieje więc jedna natura wcielonego Słowa Bożego: mi,a fu,sij tou/ qeou/ lo,gou/ sesarkwme,nh. W Chrystusie ciało nie jest naturą (fu,sij) – bo nie istnieje bez Logosu. Ale i Logos nie jest pełną naturą – bo Logos nie przyszedł bez ciała. Motywacje Apolinarego: Obrona Nicei (przeciw Ariuszowi) – chce, aby Druga Osoba Boska pozostała niezmienna jak Bóg. Ludzki umysł jest zmienny więc musi być zastąpiony przez niezmienny Boski Logos. Soteriologia: Dzieła zbawienia jest w stanie dokonać tylko Bóg (Logos). To Logos więc przebóstwia (zbawia) ciało człowieka.

Soteriologia Ojców Kapadockich Słynna formuła soteriologiczna Ojców Kapadockich: „To, co nie zostało przyjęte, nie zostało uleczone!”. Grzegorz z Nazianzu, Epistula 101, 32. „Gdyby Chrystus nie był obdarzony rozumnym umysłem, w jaki sposób mógłby być człowiekiem?”. Grzegorz z Nazianzu, Epistula 101, 34.

Soteriologia Grzegorza z Nyssy Grzegorz z Nyssy, De tridui inter mortem et resurrectionem Domini nostri Iesu Christi spatio. To pierwsza homilia paschalna, która wyjaśnia teologię Triduum, które dopiero teraz zaczyna się formować. Gdzie więc był Jezus w ciągu 3 dni? Odpowiedź jest w PŚ: Mt 12,40: „Albowiem jak Jonasz był trzy dni i trzy noce we wnętrznościach wielkiej ryby, tak Syn Człowieczy będzie trzy dni i trzy noce w łonie ziemi”. Łk 23,43: „Jezus mu odpowiedział: «Zaprawdę, powiadam ci: Dziś ze Mną będziesz w raju»”.

Soteriologia Grzegorza z Nyssy Łk 23,46: „Wtedy Jezus zawołał donośnym głosem: Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mojego”. Miejsca pobytu Jezusa podczas Triduum: Łono ziemi, Raj, Ręce Boga. Ale jak Jezus może przebywać równocześnie w 3 miejscach? Po śmierci nie istnieją już „miejsca” w sensie fizycznym, to raczej sposoby bytowania.

Soteriologia Grzegorza z Nyssy Ale jak można bytować równocześnie na 3 sposoby? Teza przeciw apolinarystom: Wszystko to, co zostało przyjęte będzie zbawione i to, co nie zostało przyjęte nie będzie zbawione. Unia Bóstwa i człowieczeństwa w Chrystusie nie zostaje rozerwana przez śmierć! Unia ta rozpoczęła się w momencie wcielenia. W łonie Maryi Boski Logos złączył się z ludzkim ciałem i ludzką duszą. Ta ontologiczna unia pozostaje nienaruszona na zawsze. Śmierć Jezusa, to jak w przypadku każdego człowieka, odłączenie duszy od ciała.

Soteriologia Grzegorza z Nyssy Logos Dusza Ciało śmierć

Soteriologia Grzegorza z Nyssy Struktura bytu Jezusa = Boga-człowieka, to: Dusza ludzka + Boski Logos Ciało ludzkie + Boski Logos Po rozłączeniu duszy od ciała (śmierć) w grobie pozostaje Bóstwo! Do piekieł Jezus zstępuje w ciele, połączonym z Bóstwem, Do raju idzie dusza Jezusa, połączona z Bóstwem. Ręce Boga, gdzie idzie dusza Chrystusa = Raj, gdzie idzie łotr. Łono ziemi – gdzie schodzi Chrystus w ciele, to Hades = otchłań, w której oczekuje go Adam i patriarchowie ST.

Soteriologia Grzegorza z Nyssy Ciało Adama było nosicielem grzechu i śmierci; ciało Nowego Adama, połączone z Bóstwem jest nosicielem życia i zbawienia. Szatan myślał, że dorwał swoją własność: tymczasem w ciele Chrystusa nie było nic, co należało do szatana. Lekko się zdziwił … Ciało Chrystusa nie mogło się rozłożyć z 2 powodów: Brak grzechu (a rozpad, to konsekwencja grzechu), Połączenie z Logosem (Boską mocą stwórczą i podtrzymującą).

Soteriologia Grzegorza z Nyssy Od momentu wcielenia Syna Bożego rozpoczął się proces przebóstwiania ludzkości. Od momentu śmierci Chrystusa i zwycięstwa nad szatanem, rozpoczął się proces przebóstwiania piekieł. Dlaczego istnieje zło w świecie skoro Chrystus zwyciężył szatana? Choć wężowi utnie się głowę, to jeszcze przez pewien czas rusza ogonem. Żyjemy więc w czasie ostatnich podrygów szatana. Przebóstwienie ludzkości to proces, który trwa – tak jak odrobina drożdży włożona do ciasta, trzeba czasu, żeby wszystko się zakwasiło.

Przyczyny zwołania Sobory w Efezie Spór między dwoma Patriarchami: Cyrylem i Nestoriuszem Nestoriusz oskarża Cyryla o apolinaryzm, to znaczy, że twierdzi, że w istnieje „jedna natura wcielonego Słowa”. Ale zacznijmy od początku. Kim byli? Cyryl Aleksandryjski (+444 r.) Od 412 r. Patriarcha Aleksandrii – stolicy intelektualnej ówczesnego świata. Reprezentuje chrystologię odgórną. Chrystus to przede wszystkim Logos, który przyjął ciało.

Przyczyny zwołania Sobory w Efezie Jest obrońcą ortodoksji i teologii szkoły aleksandryjskiej „Faraon chrześcijaństwa” Nestoriusz, ur. w Persji (+451 r.), studiował w Antiochii, mnich. W 428 r. zostaje patriarchą Konstantynopola – stolicy Imperium. To nie podoba się oczywiście biskupowi Aleksandrii. Reprezentuje chrystologię oddolną. Chrystus to przede wszystkim człowiek. Aby zbawić człowieka Chrystus musiał przyjąć wszystko, co ludzkie: ciało i duszę.

Przyczyny zwołania Sobory w Efezie Pretekst sporu: „kazania”, biskupa Konstantynopola na temat Maryi. Nestoriusz głosił, że Maryi nie powinno się nazywać Theotokos (qeoto,koj) = Bożą Rodzicielką. Maryja nie dała bowiem początku „Bóstwu” Chrystusa. Maryja była przyczyną człowieczeństwa Chrystusa, nie Bóstwa. Lepiej więc o niej mówić: Anthropotokos = Rodzicielka człowieka, a jeszcze lepiej: Christotokos = Rodzicielka Chrystusa, mając na uwadze, że Chrystus (ziemski) to prawdziwy człowiek i prawdziwy Bóg.

Przyczyny zwołania Sobory w Efezie Nestoriusz prawdopodobnie nie upierałby się przy tym określeniu, gdyby nie zaatakował go Cyryl Aleksandryjski. Nestoriusz, List do Jana Antiocheńskiego 185: „Jak tylko przybyliśmy tutaj, znaleźliśmy pewnych ludzi Kościoła uwikłanych w zażarte kłótnie; niektórzy nazywali świętą Dziewicę po prostu Theotokos, inni zaś Matką człowieka. Stąd też, by obie partie umiejętnie połączyć nazwaliśmy ją Matką Chrystusa, aby w tym słowie oddać obie rzeczywistości, to jest Boga i człowieka, według słów Ewangelii”.

Przyczyny zwołania Sobory w Efezie Cyryl, postanowił się zająć rażącymi uszy kazaniami Nestoriusza – pisze do niego list z upomnieniem: Maryję można wg niego nazywać Bożą Rodzicielką: Nie w sensie, że dała ona początek Bóstwu Chrystusa, gdyż Logos (Druga Osoba Boska) jest wieczny. Lecz w sensie, że Ten który wyszedł z jej łona był Bogiem i człowiekiem. W liście, obok braterskiego upomnienia, Cyryl nie omieszkał pouczyć Nestoriusza, o podstawach chrystologii – tej aleksandryjskiej oczywiście.

Communicatio idiomatum Drugi List Cyryla do Nestoriusza, 4: „Dlatego mówi się, że chociaż istniał przed wiekami i był zrodzony z Ojca, według ciała narodził się z niewiasty. Nie znaczy to, że Jego natura Boża wzięła początek ze świętej Dziewicy, ani, że były konieczne drugie narodziny za Jej pośrednictwem, po tych, które stały się z Ojca. 5. […] Przeto mówimy, że cierpiał On i zmartwychwstał nie dlatego, że Słowo Boże we własnej naturze cierpiało chłostę, przebicie gwoździami i inne rany (Bóstwo bowiem, jako niecielesne, jest poza cierpieniem), lecz ponieważ cierpiało te rzeczy ciało, które uczyniło swoim własnym. Dlatego mówi się, że On cierpiał za nas, ponieważ w cierpiącym ciele był Ten, który jest poza cierpieniem”.

Communicatio idiomatum Communicatio idiomatum = współorzekanie przymiotów Koncept teoretyczny, który głosi, iż o Drugiej Osobie Boskiej można używać określeń dotyczących zarówno natury Boskiej jak i ludzkiej. Można mówić poprawnie: „Na krzyżu umarł Bóg”, „Z Maryi narodził się Stworzyciel świata”. Nie można mówić: „Na krzyżu umarł Bóg Ojciec”, „Maryja dała początek Bóstwu Chrystusa”.

Chrystologia Cyryla Drugi List Cyryla do Nestroriusza, 4: „Ponieważ dla nas i dla naszego zbawienia Logos zjednoczył się hipostatycznie z ludzką naturą i wyszedł z niewiasty, mówimy, że narodził się cieleśnie. Albowiem nie urodził się najpierw ze świętej Dziewicy zwykły człowiek, w którego by potem wstąpiło Słowo, lecz twierdzimy, że już w łonie matki Słowo zjednoczyło się z ciałem i poddało się narodzinom cielesnym, przyjmując jako własne narodziny swego ciała”. Unia hipostatyczna Pojęcie to oznacza, że w Chrystusie w jednej osobie (hipostazie), w momencie wcielenia doszło do ontologicznego zjednoczenia 2 natur (physis): Boskiej i ludzkiej.

Unia hipostatyczna Unia: e[nwsij = jedność (od słowa e[n = jeden). Hipostaza: u`po,stasij = podmiot. Unia hipostatyczna: e[nwsij kaq vu`po,stasin = jedność co do hipostazy. Dla Nestoriusza to zbyt mocne wyrażenie, słyszy tu teologię Apolinarego – „powstała jakaś zmixowana nowa hipostaza”. Nestoriusz woli mówić o: Połączeniu 2 natur w osobie. Połączenie: suna,feia; od suna,ptw = zejść się, dołączyć, być blisko z… Osoba: pro,swpon = postać, ale i maska, wygląd zewnętrzny. Natura: fu,sij. Obie natury Boska i ludzka są integralne.

Teologia Nestoriusza Nestoriusz nie rozumie communicatio idiomatum Drugi List Nestoriusza do Cyryla, 5: „Najpierw stwierdziłeś, że Słowo nie podlega cierpieniu i nie potrzebowało drugich narodzin. Dalej zaś – nie wiem w jaki sposób do tego doszedłeś – zaczynasz mówić, że Bóg-Słowo podlega cierpieniu i narodziło się w niedawnych czasach. To tak, jakby właściwości z natury cechujące Boga-Słowo zostały zniszczone w wyniku połączenia ze świątynią ciała”. Nestroriusz: są terminy wspólne dla Bóstwa i dla człowieczeństwa: Logos, Syn Boży… | Człowiek, Jezus, dziecię… | Chrystus.

Teologia Nestoriusza Nestoriusz podkreśla integralność 2 natur (fu,sij) w Chrystusie. Prawdziwy człowiek to: dusza + ciało. Logos się „wczłowieczył”, a nie „wcielił”. Nestoriusz oskarża Cyryla o Apolinaryzm. Cyryl rzeczywiście używał wyrażenia Apolinarego: Jedna natura wcielonego Słowa Bożego: mi,a fu,sij tou/ qeou/ lo,gou/ sesarkwme,nh, Sądzi (albo prowokuje), że tak mówił Atanazy. Potępieni apolinaryści bowiem podszywali się pod pisma Atanazego. Pod pojęciem: fu,sij = natura, rozumie jednak jeden podmiot.

Teologia Nestoriusza Gdy słyszy to Nestoriusz łapie się za głowę i podkreśla z jeszcze większą mocą, że w osobie Chrystusa są 2 natury = fu,sij. Opis integralnych 2 natur oraz brak ontologicznego ich połączenia, w tekstach Nestoriusza, sprawia, że Cyryl oskarża go o wprowadzanie 2 Synów, czyli 2 osób w Chrystusie. List Nestoriusza staje się dla Cyryla „dowodem w sprawie”. To dobry pretekst, aby oskarżyć biskupa Konstantynopola o herezję. Pisze więc listy do papieża Celestyna, który przyjmuje tę informację z radością.

Przyczyny bliższe soboru w Efezie Celestyn daje Cyrylowi wszelkie pełnomocnictwa, aby ten przekonał Nestroriusza do zejścia ze złej drogi. Nestoriusz nic o tym nie wie. W 430 r. Celestyn zwołuje Synod w Rzymie, potępia Nestoriusza. Było to nielegalne: bez informacji dla zainteresowanego, poza tym potępia patriarchę Stolicy Imperium! Cyryl Czeka, aż sprawa się nagłośni i pisze długi Trzeci List do Nestoriusza. Streszcza go w 12 anatematyzmach.

12 anatematyzmów I: „Jeśli ktoś nie wyznaje, że Emmanuel jest prawdziwym Bogiem i dlatego święta Dziewica jest Bogarodzicą (zrodziła bowiem cieleśnie Słowo będące z Boga, które stało się ciałem) – niech będzie wyklęty”. II: „Jeśli ktoś nie wyznaje, że Słowo z Boga Ojca zjednoczyło się hipostatycznie z ciałem i jest jeden Chrystus z własnym ciałem, oczywiście ten sam będąc Bogiem i zarazem człowiekiem – niech będzie wyklęty”. III: „Jeśli ktoś rozróżnia w jednym Chrystusie po zjednoczeniu hipostazy, wiążąc je jedynie połączeniem godności, autorytetu czy mocy, a nie raczej więzią zjednoczenia pod względem natur(y) – niech będzie wyklęty”.

Przyczyny bliższe soboru w Efezie 12 anatematyzmów – to herezje rzekomo popełnione przez Nestoriusza. Nestoriusz miał się pod tym podpisać. Ale nie mógł – było tam zbyt dużo teologii aleksandryjskiej i żadnej mowy o duszy Chrystusa. Anatematyzmy zaczęły żyć własnym życiem i dotarły do wielu biskupów. Napięcie rosło. Cesarz Teodozjusz II zwołał sobór na Uroczystość Zesłania Ducha Świętego 431 r. do Efezu. Spóźnili się Antiocheńczycy i Rzymianie.

Efez, 431 r. Cyryl rozpoczął obrady, jako legat papieski. Odczytano Credo z Nicei, Ogłoszono Maryję Theotokos, Odczytano List Cyryla do Nestoriusza i 12 anatematyzmów. Potępiono Nestoriusza.

Efez, 431 r. Gdy przyjeżdżają spóźnieni biskupi z Antiochii, zwołują kolejną sesję soboru i potępiają Cyryla. Cesarz zaaprobował oba potępienia. Co jest więc dokumentami Soboru w Efezie? To się okaże dopiero w Chalcedonie! Tam zostanie zaakceptowany jedynie Drugi List Cyryla do Nestoriusza (gdyż był najbardziej ortodoksyjny), ale nie 12 anatematyzmów. Teraz jednak sobór jest niedokończony. Podziały trwają A czy był to w ogóle sobór….?

Teologia po Efezie Po Soborze w Efezie, w 431 r., powstaje pewnego typu „schizma”. Choć Nestoriusz usuwa się z Konstantynopola i zostaje mnichem w Antiochii, Jan z Antiochii (biskup broniący Nestoriusza) nadal polemizuje z teologią Cyryla Aleksandryjskiego. Cyryl pozostaje patriarchą Aleksandrii, choć uwięzionym, gdyż spóźnieni legaci z Rzymu, anulowali drugą sesję Soboru w Efezie i potępienie Cyryla. Cesarz ukarał jednych i drugich. Cyryl wyjaśnia, co znaczy według niego, że po wcieleniu istnieje „jedna natura wcielonego Słowa”.

Teologia po Efezie Cyryl Aleksandryjski, List do Sukcencjusza (List 45): „Biorąc więc pod uwagę – jak powiedziałem – sposób wcielenia, widzimy, że dwie natury zjednoczyły się nawzajem w unię nierozdzielną bez pomieszania i zmiany. W rzeczywistości ciało jest ciałem a nie Bóstwem, chociaż stało się ciałem Boga, i podobnie również Logos jest Bogiem, a nie ciałem, chociaż uczynił własnym ciało w celu ekonomii. Gdy weźmiemy to pod uwagę, nie czynimy zła mówiąc że jedność powstała z dwóch natur; lecz po zjednoczeniu nie dzielimy natury jedną od drugiej, ani też nie dzielimy na dwóch synów jednego i niepodzielnego, ale wyznajemy jednego Syna i – jak powiedzieli Ojcowie – jedną naturę wcielonego Słowa”.

Teologia po Efezie Cesarz pragnie pokoju w cesarstwie i nalega na pogodzenie się biskupów Aleksandrii i Antiochii. Ale bp. Jan z Antiochii nie może się zgodzić na stwierdzenie, że istnieje „jedna natura wcielonego Słowa”. Są 2 natury w Chrystusie. Po dwuletniej wymianie zdań między biskupami dochodzi do porozumienia. Cyryl rezygnuje ze swoich 12 anatematyzmów, Jan z Antiochii przychyla się do potępienia nestorianizmu. W 433 r. Jan z Antiochii i Cyryl Aleksandryjski podpisują następującą formułę, zwaną formułą zjednoczenia:

Formuła zjednoczenia „Pragniemy wyłożyć w skrócie, jak myślimy i jak nauczamy o Bogarodzicy Dziewicy i o sposobie, w jaki Jednorodzony Syn Boży stał się człowiekiem. Uważamy to za konieczne: nie dla dodania czegoś nowego, ale dla potwierdzenia nauki, którą od początku przyjęliśmy z Bożych Pism oraz z tradycji świętych Ojców. Nie dodajemy niczego do wiary świętych Ojców z Nicei. […]. Wierzymy więc, że Pan nasz Jezus Chrystus, Jednorodzony Syn Boży, jest doskonałym Bogiem i doskonałym człowiekiem, złożonym z rozumnej duszy oraz ciała, zrodzony z Ojca przed wiekami co do Bóstwa, a „w ostatnich czasach” dla nas i dla naszego zbawienia z Maryi Dziewicy co do człowieczeństwa”

Formuła zjednoczenia „współistotny (homoousios) Ojcu co do Bóstwa i współistotny (homoousios) nam co do człowieczeństwa. Nastąpiło bowiem zjednoczenie dwóch natur. Dlatego wyznajemy jednego Chrystusa, jednego Syna, jednego Pana. Z racji zjednoczenia bez pomieszania wierzymy, że święta Dziewica jest Bogarodzicą, ponieważ Słowo Boże się wcieliło, stało się człowiekiem i od chwili swego poczęcia zjednoczyło się ze świątynią, którą z Niej wzięło”.

Formuła zjednoczenia Dzięki temu porozumieniu, po raz kolejny zostaje potwierdzone, że Nicea, jest czymś więcej niż lokalnym synodem, Synod w Efezie z 431 r. zostaje uznany za legalny i również staje się czymś więcej niż synod – sobór? Nestoriusz zostaje zesłany na wygnanie i wraz ze swoimi zwolennikami zakłada nowe kościoły.