Partie i systemy partyjne. Wykład 1.

Pojęcie partii politycznej Pojęcie partii ma charakter dynamiczny, gdyż podlegające ewolucji zarówno ze względu na zmiany zachodzące w otoczeniu (np.: zmieniający się system polityczny (wprowadzenie instytucji referendum, wybory powszechne głowy państwa) przekształcenia w systemie wyborczym (powszechność wyborów, równość wyborów, proporcjonalność !) procesy społeczne (homogenizacja społeczna lub podziały społeczne, zmiana stylu życia, postęp medialny) jak i wewnątrz partii (np. zmiana relacji członkowskich w partii, zmiana charakteru członkostwa, jawność funkcjonowania partii, przekształcenia, nowe techniki badań społecznych, które partie wykorzystują – marketing, sondaże)

Pojęcie partii politycznej Dwie grupy definicji: funkcjonalne i strukturalne Cel definicji partii politycznych: pokazanie istoty, właściwych jej metod działania i organizacji oraz jej oddziaływania na otoczenie; ma to istotne znaczenie zarówno dla analityków politycznych jak i podmiotów określających reguły działania partii, przede wszystkim w drodze regulacji prawnych Definicje funkcjonalne koncentrują się na kierunkach aktywności partii politycznych, ich oddziaływaniu na otoczenie (społeczeństwo, aparat państwowy, inne partie polityczne itd.)

Pojęcie partii politycznej – definicje funkcjonalne. Przykłady definicji funkcjonalnych: definicje odwołujące się do dążenia partii do zdobycia władzy: np. M. Weber „dobrowolne stowarzyszenie, którego celem jest zapewnienie przywódcom władzy w ramach organizacji, a ich zadaniem jest uzyskanie idealnych lub materialnych korzyści dla jej aktywnych członków” J. Schumpeter „grupa, której członkowie decydują się na wspólne działanie w walce o władzę polityczną”, J.LaPalombara „formalna organizacja, której uświadomionym zasadniczym celem jest umieszczenie i utrzymanie na stanowiskach publicznych osób, które będą kontrolowały, same lub w koalicji, machinę sprawowania władzy”

Pojęcie partii politycznej – definicje funkcjonalne. definicje odwołujące się środków działania: np. wpływ na otoczenie społeczne (funkcja integracyjna) P. Macridis „stowarzyszenie, które uaktywnia i mobilizuje ludzi, reprezentuje interesy, sprzyja osiągnięciu kompromisu między konkurencyjnymi punktami widzenia i zapewnia oparcie elicie przywódczej” L. Epstein „strukturyzacja głosów jest minimalną funkcją partii politycznej we współczesnych demokracjach” S. Neumann „są pośrednikami idei, w sposób ciągły wyjaśniając, systematyzując i eksponując doktrynę partii.(...) Maksymalizują edukację wyborcy w ramach rywalizacyjnego schematu, w którym istnieją przynajmniej dwie partie polityczne oraz wyostrzają jego swobodę wyboru”

Pojęcie partii politycznej – definicje funkcjonalne. definicje odwołujące się do środków działania (funkcja wyborcza) A. Downs „grupa ludzi, którzy dążą do przejęcia kontroli nad aparatem rządowym przez wygranie legalnie przeprowadzonych wyborów definicje legalne (zawarte w aktach prawnych) np. polska ustawa z 1997r. „Partia polityczna jest dobrowolną organizacją, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej”

Pojęcie partii politycznej – definicje funkcjonalne. Krytyka definicji funkcjonalnych: subiektywny dobór funkcji, celów lub innych aspektów działania partii politycznych (np. funkcji mobilizacyjnej, edukacyjnej, wyborczej, rządzenia), założenie, że partie kształtują system polityczny, przy braku refleksji, iż być może system polityczny zmusza partię do zachowań specyficznych dla tego systemu politycznego (tak partia „gra” jak mu „pozwala” system); przykład rozwoju partii masowych na przełomie XIX i XX w. czy partii – kartelu niekiedy obserwujemy znaczne przesunięcia w wykonywanych funkcjach (np. P. Mair uważa, że współczesne partie redukują (porzucają?) funkcje integracyjną na rzecz funkcji rządzenia)

Pojęcie partii politycznej – definicje funkcjonalne. A. Panebianco zwraca uwagę, że przy konstruowaniu definicji funkcjonalnych często dominuje przypisywanie partiom politycznym celów a priori, bez wcześniejszego empirycznego badania, prowadzi to do sytuacji w której ujawniony deficyt określonej funkcji w funkcjonowaniu danej partii jest traktowany jako jej kryzys (jak w takim przypadku wyjaśnić istotę partii regionalnej, która nie ujawnia funkcji rządzenia na poziomie centralnym, czy fenomen partii – promotora) „przekrój funkcjonalny” partii politycznych bywa zróżnicowany i zależy od wielu czynników, tkwiących zarówno w samej partii jak i w szeroko traktowanym jej otoczeniu (zwolennicy, elektorat, inne ugrupowania itd.)

Pojęcie partii politycznej – definicje strukturalne. Definicje strukturalne koncentrują swoje zainteresowanie na zagadnieniach organizacji partii, mechanizmach jej działania i dystrybucji władzy w ramach jej struktur. Definicje te wychodzą z założenia, że skupienie uwagi na partii jako organizacji odpowiada na pytania o to jak partia funkcjonuje wewnętrznie a poprzez to i wobec swojego otoczenia.

Pojęcie partii politycznej – definicje strukturalne Przykłady definicji: M. Duverger „partia polityczna to wspólnota o określonej strukturze wewnętrznej” N. A. Mc Donald „partia jest to grupa ludzi skupiona wokół określonego interesu, który starają się oni popierać i którego znaczenie uogólniają oni w ideach” A. Panebianco „partie to biurokracje, wymagające organizacyjnej ciągłości i hierarchicznej stabilności, a jednocześnie organizacje dobrowolne, które opierają się przynajmniej na minimum partycypacji”

Partie polityczne - definicje strukturalne Na uwagę zasługują dwa szczególnie istotne podejścia metodologiczne w badaniu partii politycznych z perspektywy: Robert Michels „Partie polityczne: studium socjologiczne tendencji oligarchicznych współczesnej demokracji”, w którym po raz pierwszy poddał szczegółowej analizie zjawiska zachodzące w partii socjaldemokratycznej. Opisał tzw. „żelazne prawo oligarchii”, zgodnie z którym partie stają się strukturą biurokratyczną, w której po jakimś czasie elity przejmują kontrolę nad jej funkcjonowaniem; R. Michels opisał szczegółowo to zjawisko na przykładzie partii masowej, zwracając uwagę, że jej ramach dochodzi do specjalizacji ról w ramach partii oraz hierarchizacji i centralizacji, która jest niezbędna dla koordynacji partii; partia wytwarza też aparat biurokratyczny formalnie zajmujący się wykonywaniem woli gremiów demokratycznych, lecz praktycznie przejmujący władzę.

Partie polityczne – definicje strukturalne Zasługą R. Michelsa jest opisanie jednego z możliwych scenariuszy ewolucji pewnego typu partii – partii masowej. Z jego wywodu wynika, że partia nieuchronnie skazana jest na oligarchizację, w której pełnię władzy przejmują przywódcy, natomiast członkowie partii muszą się podporządkować woli kierownictwa Rodzi się pytanie o relację: demokracja wewnątrzpartyjna a oligarchiczne kierownictwo. Jeżeli nawet pewne obserwacje R.Michelsa wywołują dyskusję, to jednak obserwowane przez niego niektóre zjawiska zachowują aktualność i świeżość badawczą. Przykładem jest pogląd A. Pizzorno, który traktuje partię jako „system interesów, które dzięki procedurom organizacyjnym podlegają ciągłej mediacji i negocjowaniu, zapewniając partii trwałość, a jednocześnie elastyczność w reagowaniu na zmiany w otoczeniu”

Partie polityczne – definicje strukturalne Współcześnie bardzo wpływowym podejściem badawczym nad partiami, skupionym na ujęciu strukturalnym są prace P. Mair i R. Katz, dla których partia to organizacja aktywna na kilku poziomach życia politycznego, Obaj autorzy wyróżniają w strukturze partii trzy subsystemy relacji (faces of party organization): partia jako organizacja wypełniająca funkcje publiczne (party in public office) partia jako organizacja członkowska (party on the ground) partia jako struktura biurokratyczna (party in central office)

Partie polityczne – definicje strukturalne Partia jako organizacja wypełniająca funkcje publiczne; przedmiotem zainteresowania są zachowania przedstawicieli partii w aparacie władzy publicznej, strategie patronażu, kontakty z reprezentantami innych partii, tworzenie koalicji, wewnętrzny proces decyzyjny, relacje między przedstawicielami partii w aparacie władzy a partią w pozostałych ujęciach

Partie polityczne – definicje strukturalne Partia jako organizacja członkowska; zainteresowanie budzi zakres dobrowolności zrzeszania się, więzi kolektywistyczno – solidarystyczne łączące członków partii, zespół wyznawanych wartości, podatność na ewolucję poglądów Partia jako struktura biurokratyczna; analiza dotyczy kierownictwa partii, zasad podejmowania decyzji , skala autonomizacji tego subsystemu

Partie polityczne – definicje strukturalne Podobną metodologicznie propozycję analizowania partii zaproponował wybitny amerykański politolog V.O.Key, wyróżniając: a) partię wśród wyborców, b) partię w rządzie (w zasadzie: we władzach) oraz c) partię jako organizację

Partie polityczne – definicje strukturalne Krytyka definicji strukturalnych nadmierne skupienie na zagadnieniach związanych ze strukturą partii może prowadzić do subiektywizmu obserwacyjnego, gdyż zachowania partii nie wynikają wyłącznie z przesłanek o genezie wewnątrz organizacyjnej. już praca R. Michelsa zwróciła uwagę, że definicje strukturalne mogą mieć nadmiernie generalizujący charakter, definicje strukturalne w zasadzie z założenia nie koncentrują się na interakcjach z innymi uczestnikami systemu politycznego