Determinanty aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn Gabriela Grotkowska Konferencja: Praca zawodowa a obowiązki rodzinne Warszawa, 20 czerwca 2007 Determinanty aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn Konferencja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Pytania badawcze (1/2) Czynniki determinujące aktywizację zawodową: czy płeć ma znaczenie (przy kontroli innych cech)? Znaczenie cech wiążących się z wyposażeniem w kapitał ludzki (poziom i dziedzina wykształcenia, staż pracy)? Miejsce cech związanych z wielkością i strukturą gospodarstwa domowego i miejscem osoby w tym gospodarstwie? W jakim stopniu macierzyństwo wpływa na poziom i strukturę aktywności kobiet? Jakie grupy kobiet godzą aktywność rodzinną i zawodową w sposób lepszy, a jakim nie udaje się to połączenie?

Pytania badawcze (2/2) Czy czynniki rodzinne i związane z gospodarstwem domowym wpływają na aktywność zawodową mężczyzn, tradycyjnie postrzeganych jako osoby mniej zaangażowane w obowiązki domowe? W świetle wiedzy o czynnikach determinujących aktywność: w jakim stopniu można wpływać na jej poziom (zwłaszcza w przypadku kobiet) za pomocą narzędzi polityki gospodarczej, społecznej i edukacyjnej?

Podstawy teoretyczne badania Jednostki aktywizują się zawodowo, jeśli korzyści z zatrudnienia przewyższają koszty Przyjmując, że gospodarstwo domowe stanowi wspólnotę, decyzje o aktywizacji poszczególnych członków zapadają pod wpływem oceny korzyści i kosztów, które przynosi ich aktywność całemu gospodarstwu domowemu Idealna sytuacja badawcza: pieniężne ujęcie kosztów i korzyści z zatrudnienia (choć nie zawsze jest to możliwe) – BRAK DANYCH Alternatywnym podejściem jest przyjęcie do wyjaśniania aktywności cech, z którymi wiąże się określony, względny poziom kosztów lub korzyści z aktywności zawodowej – NASZE PODEJŚCIE

Dane wykorzystane w analizach Charakterystyka aktywności z uwzględnieniem cech gospodarstwa domowego i pozycji w nim zajmowanej – unikalność danych AZER Ograniczenie do strony podażowej (choć strona popytowa nie jest bez znaczenia) Statystyki opisowa oraz analiza wielowymiarowa (determinanty aktywności przy użyciu modelu probitowego) Dane pochodzące z badania Aktywności Zawodowej, Edukacyjnej i Rodzinnej (AZER) II kwartał 2005 Dane z BAEL (ZD, ZG) Ok. 5545 obserwacji

Wiek i staż pracy a aktywność zawodowa Wiek niejednakowo współgra z aktywnością zawodową kobiet i mężczyzn (tab. 4.1). W wieku 15-24 następuje silna aktywizacja zawodowa osób obu płci – młodzi ludzie kończą edukację i wchodzą na rynek pracy. Szybciej jednak czynią to mężczyźni, którzy – przeciętnie biorąc – częściej satysfakcjonują się niższym poziomem wykształcenia i wykazują silne dążenie do uzyskania stosunkowo wczesnej samodzielności ekonomicznej. Już w wieku 25-34 osiągają szczyt aktywności zawodowej. W kolejnych latach ich aktywność stopniowo obniża się. Tymczasem kobiety w wieku 25-34 lata o 24% rzadziej od mężczyzn są aktywne zawodowo, a ich aktywność nasila się dopiero w kolejnej dekadzie życia. Tę odroczoną czasie aktywizację zawodową kobiet uznaje się za efekt okresowego zaniechania pracy przez kobiety mające małe dzieci i wybierające opiekę nad nimi w miejsce pracy zawodowej, ale po ich odchowaniu powracające do aktywności. Najmniejsze różnice w aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn (najbardziej zbliżone odsetki aktywnych) występują w wieku 45-54 lata, kiedy to mężczyźni częściowo już dezaktywizują się, a kobiety osiągają wysoką aktywność. Z drugiej strony, dzięki niższemu wiekowi uprawniającemu do świadczeń emerytalnych zdecydowana większość kobiet już w wieku 55-64 zaprzestaje aktywności zawodowej. W tej grupie aktywność zawodowa kobiet spada z 70% do 22%, zatem na tyle silnie, żeby sądzić, iż znaczna część kobiet dezaktywizuje się przed 60 rokiem życia tj. wiekiem uprawniającym do świadczeń emerytalnych w powszechnym systemie według podstawowych zasad w nim obowiązujących. Ponieważ nie obserwuje się bardzo silnego spadku wynagrodzeń w końcu kariery zawodowej (Jurkowska 2006), można przypuszczać, że w tym wieku wyraźnie rosną alternatywne koszty pracy zawodowej kobiet. Hipotetycznie, mogą one wiązać się ze zwiększeniem ”popytu” na ich pracę w gospodarstwach domowych (własnych lub innych osób), mogą też wynikać z pogorszenia stanu zdrowia, z niezdolności utrzymania dotychczasowego miejsca pracy pod naporem osób z wyższymi, nie zdezaktualizowanymi kwalifikacjami, które pojawiają się na rynku pracy (szczególnie „obficie” w ostatnich latach w związku z wchodzącym w wiek aktywności zawodowej wyżem demograficznym). Mężczyźni, nawet nie osiągnąwszy wieku emerytalnego, też pozostają aktywnymi w mniejszości (ich stopa aktywności wynosi w grupie wieku 55-64 lata tylko 41%). Zatem i na nich oddziałują pewne czynniki zmniejszające opłacalność pozostawania na rynku pracy. Przerwy w pracy zawodowej kobiet uwidaczniają się dość jaskrawo w analizie aktywności według posiadanego stażu pracy (rys. 4.1 strona prawa) – relatywnie mało jest aktywnych kobiet ze stosunkowo krótkim stażem i mało ze stażem bardzo długim, szczególnie ponad 30 lat. Kobiety, które przepracowały zawodowo 25 lat, masowo dezaktywizują się. Wydaje się, że podejmując z opóźnieniem pracę zawodową starają się utrzymać aktywność do takiego wieku i stażu pracy, w którym mogą uzyskać świadczenia emerytalne, po czym w ogromnej większości zaprzestają aktywności na rynku pracy.

Kapitał ludzki a aktywność zawodowa Niezależnie od posiadanego poziomu wykształcenia, kobiety są mniej aktywne zawodowo. Prawie jednak dorównują w aktywności mężczyznom, jeśli posiadają wykształcenie wyższe, szczególnie wyższe zawodowe. To sugeruje, że w tej grupie wykształcenia niemal nie występuje zjawisko wypierania przez aktywność domową (w tym opiekuńczo-rodzicielską) aktywności zawodowej. Im niższy poziom wykształcenia, tym większa różnica w aktywności między kobietami i mężczyznami.   Obserwujemy powiązanie poziomu wykształcenia i wynagrodzeń (im wyższy poziom wykształcenia, tym wyższe wynagrodzenia, przy czym przeciętna premia za rok nauki sięga ok. 7% (Liwiński, Sztanderska 2007). Ponieważ alternatywne koszty zatrudnienia są relatywnie niezależne od wykształcenia, toteż relacja tych dwóch wielkości (korzyści do kosztów) wyraźnie nie sprzyja zatrudnieniu nisko wykształconych kobiet. Degresja ich aktywności jest bardzo wyraźna. Każdy kolejny, niższy poziom wykształcenia wiąże się z obniżaniem aktywności zawodowej kobiet o co najmniej 7 p.p., a wskaźnik zmienności wynosi 30%. W przypadku mężczyzn różnice w aktywności przy różnym poziomie wykształcenia też występują, lecz są mniejsze - wskaźnik zmienności sięga 20%. Niska aktywność cechuje głównie mężczyzn z wykształceniem ogólnym (w granicach 50%), podczas kiedy wszyscy pozostali charakteryzują się wysoką i relatywnie mało zróżnicowaną aktywnością (w granicach 77%-90%).

Wykształcenie a liczba dzieci Relacja udziału grupy kobiet z danym poziomem wykształcenia posiadającej wymienioną liczbę dzieci do udziału liczby kobiet z taką liczbą dzieci w populacji ogółem, (kobiety w wieku 18-34) Czynnikiem, który dodatkowo osłabia aktywność zawodową kobiet z niskim wykształceniem jest fakt, iż przeciętnie kobiety niżej wykształcone mają więcej dzieci. Może to powodować, iż z jednej strony działają czynniki psychologiczne (realizują się w opiece nad dziećmi i obowiązkach domowych i dobrowolnie rezygnują aktywności na innych polach, takich jak edukacja czy praca zawodowa). Z drugiej strony nie bez znaczenia są tu czynniki ekonomiczne: oczekiwane korzyści z aktywizacji osób o niskich kwalifikacjach są względnie małe, zaś koszt zapewnienia opieki zewnętrznej dzieciom znaczący. Im większa ich liczba, tym większe prawdopodobieństwo, iż potencjalne koszty zakupu im opieki na czas wykonywania obowiązków zawodowych przeważą nad potencjalnymi korzyściami z tej aktywizacji.

Gospodarstwo domowe Zaskakująco (?) niska aktywność w małych gospodarstwach Największe różnice między mężczyznami i kobietami: gospodarstwa 1-2 osobowe Względnie wysoka aktywność kobiet w dużych gospodarstwach Dość zaskakujący obraz aktywności zawodowej uzyskujemy dla małych gospodarstw domowych, liczących 1 lub 2 osoby. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni wywodzące się z takich gospodarstw są znacznie mniej aktywni zawodowo niż pochodzący z gospodarstw większych. Wydawałoby się, że członkowie małych gospodarstw domowych, szczególnie jednoosobowych, nie mając możliwości pozostawania na utrzymaniu innych osób z tego samego gospodarstwa domowego, są silnie motywowani do podejmowania pracy. Tymczasem proporcje układają się odwrotnie, oni rzadziej od pozostałych aktywizują się zawodowo.   Jest to jednak zrozumiałe gdy weźmie się pod uwagę, iż większość jednoosobowych gospodarstw tworzą osoby relatywnie starsze, utrzymujące się z rent lub emerytur. Przeciętnie prawie połowę gospodarstw jednoosobowych tworzą osoby w wieku 55-64 lata. Dla kobiet udział ten wynosi aż 60%. Zaś prawie 80% kobiet prowadzących samotnie gospodarstwo domowe jest w wieku powyżej 45 roku życia. Wśród mężczyzn analogiczny odsetek sięga 60%. Przypuszczenie o dezaktywizacji zawodowej jako przyczynie niskiego poziomu aktywności ekonomicznej osób pochodzących z gospodarstw jednoosobowych potwierdza struktura źródeł utrzymania tych osób. Wśród mężczyzn ok. 40% utrzymuje się z renty inwalidzkiej, zaś prawie 19% - z emerytury. Wśród kobiet analogiczne udziały wynoszą 63% i 15%. Osoby obu płci stosunkowo często pozostają w aktywności zawodowej w dużych gospodarstwach domowych. Prawidłowość ta dotyczy także kobiet. Wydawałoby się, że skala obowiązków rodzinnych i domowych rośnie wraz ze zwiększaniem się liczby domowników, a zatem tradycyjne podejście do roli płci w gospodarstwie domowym skłaniałoby kobiety do rezygnacji z aktywności zawodowej, szczególnie w przypadku licznych gospodarstw domowych i że w nich różnice w aktywności zawodowej między osobami obu płci powinny okazać się największe w tych właśnie gospodarstwach. Największe są jednak wśród osób wywodzących się z gospodarstw jedno- lub dwuosobowych. Jak zaznaczono wcześniej gospodarstwa jednoosobowe tworzą przede wszystkim kobiety starsze utrzymujące się z emerytury lub renty. Jednoosobowe gospodarstwa tworzą też samotne młode osoby- wśród mężczyzn do 35 roku życia - około 22% mężczyzn pozostaje w jednoosobowych gospodarstwach, młode kobiety rzadziej prowadzą gospodarstwa jednoosobowe (udział kobiet w wieku do 35 lat w tej grupie wynosi jedynie 14%).

Miejsce w gospodarstwie domowym a aktywność Najbardziej są aktywni ci, którzy występują w roli głowy gospodarstwa domowego Kobiety – głowy gospodarstwa są mniej aktywne od mężczyzn występujących w takim charakterze aż o 17,6 p.p. Aktywność kobiet – głów gospodarstwa i kobiet – partnerek jest niemal taka sama Zdaje się, że kobiety stają się głowami gospodarstwa wskutek mniejszej aktywności (czy zdolności zarobkowania) swoich partnerów, natomiast ich pozycja nie zależy od ich własnej aktywności, która de facto się nie zmienia w związku z tym czy są, czy też są nie głową gospodarstwa domowego

Potrzeba sprawowania opieki nad członkami gospodarstwa Osoby wymagające opieki obniżają aktywność członków gospodarstwa domowego, ale nieznacznie (silniej kobiet) Opieka zewnętrzna – wzrost aktywności – spadek różnicy w aktywności kobiet i mężczyzn Szczególnie duże znaczenie stymulujące dla aktywności ma opieka zewnętrzna w sytuacji obecności małego dziecka 0-3 lata (kobiety + 29pp) Jeśli w gospodarstwie domowym znajdują się osoby wymagające opieki, aktywność zawodowa dorosłych osób z tego gospodarstwa maleje. Spadek ten jednak nie jest duży – wynosi tylko 4 p.p. dla mężczyzn i 8,1 p.p. dla kobiet. Nie można więc uznać, że to potrzeby opiekuńcze silnie wpływają na aktywność zawodową. Ale ten obraz odnosi się do wszystkich gospodarstw, także różnych co do wieku domowników – zaciera więc różnice, które mogą powstawać, kiedy w domu pojawia się osoba wymagająca opieki. Jeśli w gospodarstwie domowym występuje osoba wymagająca opieki, korzystnie z opieki zewnętrznej zmniejsza przeciętną stopę aktywności o ponad 1/5 (różnica 14 p.p.). Różnica ta wyraźnie jest większa w przypadku kobiet (wynosi ponad 1/3), co wydaje się być zgodne z tezą o dominującej roli kobiet w zapewnianiu opieki wewnątrz gospodarstwa. Jeśli istnieje możliwość uzyskania tej opieki z zewnątrz, ich aktywność gwałtownie rośnie. Przekłada się to na mniejszą różnicę w stopach aktywności kobiet i mężczyzn wśród osób korzystających z zewnętrznej pomocy dla zapewnaienia opieki domownikom, którzy tego potrzebują (ok. 17 p.p. wobec 25 p.p. w grupie osób nie korzystających z zewnętrznej pomocy). Jeszcze większe znaczenie stymulujące dla aktywności ma korzystanie z opieki zewnętrznej w sytuacji, gdy osobą wymagającą opieki jest dziecko, zwłaszcza małe. Wówczas możliwość skorzystania z opieki zewnętrznej podnosi stopę aktynowości kobiet o prawie 29 p.p. (w przypadku mężczyzn różnica sięga jedynie 8,6 p.p.). Niewiele słabszy efekt korzystania z opieki zewnętrznej obserwowany jest dla aktywności kobiet posiadających w domu osobę wymagająca opieki w wieku 4-6 lat: aktywność kobiet rośnie wówczas o 25,9 p.p. (mężczyzn odpowiednio o 9,7 p.p.). Efekt ten słabnie dopiero w przypadku dzieci starszych, choć jest nadal nie jest mały (15,7 p.p. w przypadku kobiet i 8,7 p.p. w przypadku mężczyzn).

Aktywność według płci i korzystania z zewnętrznej opieki

Dzieci w gospodarstwie a aktywność zawodowa Obecność dzieci w gospodarstwie domowym podnosi aktywność zawodową zarówno mężczyzn, jak i kobiet Przyrosty aktywności są wraz z posiadaniem coraz większej liczby dzieci malejące Kobiety z jednym lub dwojgiem dzieci są bardziej aktywne niż nieposiadające dzieci, ale gdy mają troje dzieci lub więcej ograniczają aktywność zawodową Ponad 63% kobiet nie posiadających w gospodarstwie domowym dziecka to osoby w wieku 45 lat i więcej Jeśli najmłodsze dziecko liczy do 3 lat, wówczas aktywność zawodowa mężczyzn staje się najwyższa, a aktywność zawodowa kobiet najniższa. Różnica aktywności zawodowej mężczyzn w stosunku do kobiet sięga 88% Obecność dzieci w gospodarstwie domowym podnosi aktywność zawodową zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Przyrosty aktywności są wraz z posiadaniem coraz większej liczby dzieci malejące, dla kobiet od trzeciego dziecka aktywność nawet ponownie zaczyna się obniżać. I tak, średnio biorąc, pojawianie się pierwszego dziecka skutkuje zwiększeniem z stopy aktywności zawodowej mężczyzn o 12,9 p.p. drugiego o 8,5 p.p. a trzeciego lub dalszych o 0,7 p.p.. Także wśród kobiet efekt aktywizacji w wyniku posiadania pierwszego dziecka jest bardzo duży, bo 13,8 p.p., przy kolejnym dziecku 3,8 p.p. , a od trzeciego dziecka spada o 1,4 p.p. Zatem kobiety z jednym lub dwojgiem dzieci są bardziej aktywne niż nieposiadające dzieci, ale gdy mają troje dzieci lub więcej ograniczają aktywność zawodową.   Ważnym czynnikiem jednak jest wiek kobiet: ponad 63% kobiet nie posiadających w gospodarstwie domowym dziecka to osoby w wieku 45 lat i więcej, a zatem wycofujące się już (zwłaszcza po 54 roku życia) z aktywności zawodowej. Podobny efekt obserwowany jest u mężczyzn, choć jest trochę słabszy, 55% mężczyzn bez dziecka w gospodarstwie domowym ma lat 45 i więcej. Z drugiej strony, duża aktywność osób posiadających liczne gospodarstwa domowe z 3 dzieci i więcej może wynikać z faktu, iż są to przede wszystkim osoby w wieku typowym dla szczytowych możliwości posiadania pracy, zarobkowania, a więc i najsilniejszych bodźcach do utrzymywania wysokiej aktywności zawodowej. W przypadku kobiet 44% osób pochodzących z gospodarstw domowych, w których jest przynajmniej 3 dzieci, znajduje się właśnie w wieku 35-44 lata. Podobnie jest wśród mężczyzn (wśród nich występuje jeszcze większa koncentracja w tej grupie wieku, co wynika z zawierania związków małżeńskich przez mężczyzn w relatywnie późniejszym wieku). Na decyzjach o aktywizacji waży nie tylko liczba dzieci, ale również ich wiek. Jeśli najmłodsze dziecko liczy do 3 lat, wówczas aktywność zawodowa mężczyzn staje się najwyższa, a aktywność zawodowa kobiet najniższa. Różnica aktywności zawodowej mężczyzn w stosunku do kobiet sięga 88%. Wzrost wieku najmłodszego dziecka współwystępuje z przeciwnie postępującymi zmianami aktywności kobiet i mężczyzn. Im starsze dziecko, tym aktywność zawodowa mężczyzn mniejsza, a aktywność zawodowa kobiet większa. Szczególnie wyraźne osłabienie aktywności mężczyzn następuje, gdy ich najmłodsze dzieci przekraczają 15 rok życia. Można to wiązać oczywiście z wiekiem ojców, są oni tym starsi, im starsze stają się ich dzieci, zaś wiek – jak wyżej zauważono – kojarzy się u mężczyzn z niższą aktywnością zawodową. Z kolei kobiety wręcz skokowo zwiększają aktywność, jeśli ich najmłodsze dziecko przekracza 3 rok życia – wzrost wynosi aż 23,5 p.p.

Dzieci w gospodarstwie a aktywność zawodowa Im starsze dziecko, tym aktywność zawodowa mężczyzn mniejsza, a aktywność zawodowa kobiet większa Szczególnie wyraźne osłabienie aktywności mężczyzn następuje, gdy ich najmłodsze dzieci przekraczają 15 rok życia Z kolei kobiety wręcz skokowo zwiększają aktywność, jeśli ich najmłodsze dziecko przekracza 3 rok życia – wzrost wynosi aż 23,5 p.p. Nie jest jasne natomiast, z jakiego powodu w populacji kobiet z najmłodszymi dziećmi w wieku 7-15 lat aktywność ponownie jest niższa w porównaniu do kobiet, których najmłodsze dzieci znajdują się w wieku 4-6 lat: możliwe, że odgrywają tu rolę jakieś inne czynniki, niezwiązane z dziećmi, możliwe też, że niewielka próba nie odzwierciedla dobrze rzeczywistych procesów zachodzących na rynku pracy hipoteza: przejście dzieci z grupy, w której opiekę mogą zapewniać przedszkola do grupy, kiedy udają się do szkoły, nasila potrzeby opiekuńcze w gospodarstwie domowym

Kluczowe determinanty aktywności Silny wpływ płci na zawodową aktywność (19,6-22,5 p.p. różnicy) Tylko niepełnosprawność i niektóre cechy kapitału ludzkiego wywierały równie silny wpływ na prawdopodobieństwo aktywności Płeć zatem okazała się zmienną samoistną w ok. 1/5 zmniejszającą szanse aktywności zawodowej kobiet Spośród wszystkich rozpatrywanych cech – najbardziej eliminuje z aktywności niepełnosprawność (35-49 pp różnicy) Na drugim miejscu lokowało się pobieranie świadczeń społecznych (około 30 p.p.) Pamiętać należy, że świadczenia mogą z jednej strony stymulować zaniechanie aktywności zawodowej, lecz z drugiej ich otrzymywanie może być skutkiem dezaktywizacji

Inne zmienne Przeciętnie aktywność rośnie do 40. roku życia, a następnie maleje (u kobiet załamanie aktywności następuje nieznacznie wcześniej) Istotnie wpływa na zależność między wiekiem a zawodową aktywnością kobiet i mężczyzn poziom wykształcenia W przypadku osób z wyższym wykształceniem niemal całkowicie zacierają się różnice między aktywnością młodych kobiet i mężczyzn - silniej ujawniają się dopiero po przekroczeniu 45. roku życia W przypadku osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym różnice są znacznie większe i trwalsze: w przeciwieństwie do populacji z wykształceniem wyższym zmniejszają się w starszych kohortach Wykształcenie najsilniej determinuje aktywność spośród cech związanych z kapitałem ludzkim (wyższe, zawodowe, mały atut: policealne czy średnie ogólne)

Inne zmienne Względnie niewielkie znaczenie cech związanych z gospodarstwem domowym i rodziną Obniżanie aktywności przez obecność dziecka w wieku 0-3 i 7-15 Hipoteza: ścierają się 2 odmienne tendencje: pierwszą można utożsamiać z efektem dochodowym – potrzeba zapewnienia dochodów dla pokrycia kosztów utrzymania większej liczby osób oraz z efektem skali, a mianowicie z możliwością rozłożenia prac domowych między większą liczbę domowników. drugą, z pojawieniem się dodatkowych potrzeb zaspakajanych nie tylko przez osiąganie dochodów, ale i poprzez nakład pracy własnej w gospodarstwie domowym Klasa miejscowości i gospodarstwo rolne

Porównanie determinant aktywności kobiet i mężczyzn W porównaniu do mężczyzn na aktywność kobiet oddziałują: Wiek – silniej Niepełnosprawność – słabiej Świadczenia – podobnie (różnice w częstości pobieranych świadczeń – kobiety: emerytury, zasiłki macierzyński i opiekuńczy, emerytury) Wykształcanie – znacznie silniej Względnie mała różnica w aktywności mężczyzn z wykształceniem wyższym i zawodowym – średnim i zasadniczym U kobiet wyższe i … przepaść; niewielkie różnice w prawdopodobieństwie aktywności między kobietami z różnymi poziomami wykształcenia poniżej wyższego (najniższa aktywność – ZSZ) Dziedziny – silniej (dla mężczyzn ważniejsze jest posiadanie zawodu) Te dwa atrybuty wykształcenia oddziaływały na aktywność jednocześnie, pogłębiając zależność pozycji kobiet na rynku pracy od edukacji: Gdy zatem z jednej strony mielibyśmy kobietę z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym a drugiej kobietę w wyższym wykształceniem w dziedzinie nauk społecznych, to różnice prawdopodobieństwa w aktywności zawodowej między nimi sięgałyby nawet 45 p.p. Dla mężczyzn o takich samych cechach różnica wynosiłaby 14 p.p. Gdy z jednej strony znajdowałaby się kobieta z wykształceniem zasadniczym zawodowym w dziedzinie procesów produkcyjnych lub budownictwa a z drugiej z wyższym wykształceniem w zakresie nauk społecznych różnica w prawdopodobieństwie aktywności wynosiłaby między nimi 32 p.p., a dla mężczyzn z tymi cechami tylko 0,3 p.p.

Porównanie determinant aktywności kobiet i mężczyzn Wzrost liczby osób w gospodarstwie domowym prowadzi do zwiększenia aktywności zawodowej kobiet a dla mężczyzn nie ma istotnego statystycznie znaczenia Liczba dzieci wpływa na aktywność kobiet ujemnie, zwiększa zaś aktywność zawodową mężczyzn, ale wynik oszacowania również nie jest istotny statystycznie Te różnice wskazują, że kobiety podlegają silniej wewnątrzdomowym uwarunkowaniom: gdy jest w ich gospodarstwach wiele osób, popycha to je do aktywności, ale jeśli są to dzieci, ich aktywność maleje Efekt dziecka jest przy tym silniejszy niż efekt liczby osób ogółem (-7 p.p. wobec 3,9 p.p.) Największe znaczenie w kształtowaniu aktywności zawodowej ma posiadanie małego dziecka (w wieku 0-3 lata): obniża prawdopodobieństwo aktywności zawodowej kobiet średnio o 21 p.p. i zwiększa prawdopodobieństwo aktywności mężczyzn o 8 p.p w gospodarstwach domowych z małym dzieckiem nasteruje zaostrzenie podziału ról – kobiety przesuwają się do aktywności domowej a mężczyźni są silniej determinowani do osiągania dochodów na rynku pracy.

Znaczenie opieki zewnętrznej dla aktywności kobiet i mężczyzn Dwustronna zależność w przypadku korzystaniu z opieki zewnętrznej: bez tego typu opieki często nie dałoby się podjąć pracy zawodowej, ale i praca pozwala opłacić opiekę z zewnątrz, a więc i skorzystać z niej Korzystanie z opieki zewnętrznej podnosi aktywność ekonomiczną kobiet o około 17 p.p. (przy kontroli innych cech) Zmienna ta jest natomiast nieistotna w przypadku aktywności mężczyzn pochodzących z gospodarstw domowych z osobą wymagającą opieki Jaki typ opieki zewnętrznej najsilniej powiązany jest z aktywnością? W przypadku mężczyzn każdy jej rodzaj okazuje się nieistotny W przypadku kobiet posiadających w gospodarstwie osobę potrzebującą opieki, zawodowa aktywność zwiększa się: o 33 p.p. jeśli korzystają z prywatnej placówki opieki lub prywatnej opiekunki (w porównaniu z kobietami pochodzących z gospodarstw z osobami wymagającymi opieki nie korzystającymi z tego typu instytucji) o 19 p.p. – jeśli korzystają z nieodpłatnej pomocy osób spoza gospodarstwa domowego (krewni lub inne osoby) o 10 p.p. – jeśli korzystają z publicznych placówek opieki

Podsumowanie Kluczowe dla determinowania aktywności wydają się cechy związane z kapitałem ludzkim (szeroko rozumiane wykształcenie, poziom sprawności). Inne cechy, w tym te związane z cechami gospodarstwa domowego i rodziny – choć w części specyfikacji istotne statystycznie – mają wyraźnie mniejsze znaczenie dla determinowania aktywności, zwłaszcza mężczyzn Zależność wieku i aktywności jest nieliniowa: kobiety szybciej osiągają wiek, po którym spada aktywność, ale różnica wynosi jedynie ok. 1 roku Związek między poziomem wykształcenia a aktywnością jest silniejszy u kobiet; w przypadku mężczyzn bardziej istotne od poziomu jest posiadanie wykształcenia zawodowego (nawet zasadniczego) Również dziedzina wykształcenia ma większe znaczenie dla aktywności zawodowej kobiet Czynnikiem silnie obniżającym aktywność jest niepełnosprawność, szczególnie w przypadku mężczyzn Sam fakt obecności w gospodarstwie domowym dziecka zwiększa aktywność zawodową kobiet (przy kontroli innych cech)

Podsumowanie Osoby wymagające opieki znajdujące się w gospodarstwie domowym – zmniejszają aktywność kobiet z tych gospodarstw (istotny statystycznie okazuje się związek z liczbą osób wymagających opieki w wieku 0-3, 7-14 oraz 25-64); z kolei w przypadku mężczyzn obecność dzieci wymagających opieki (w wieku 0-3 i 4-6) zwiększa aktywność, obecność starszych dzieci zaś nie jest istotna statystycznie, a obecność dorosłych osób wymagających opieki wpływa ujemnie na aktywność mężczyzn (choć słabiej niż w przypadku kobiet) Świadczenia społeczne (osobiste i w gospodarstwie) – zmniejszają aktywność – silniej u mężczyzn: jak można spodziewać się najsilniej oddziałuje świadczenie osobiste, ale zmniejsza aktywność także uzyskiwanie świadczeń przez inne osoby z gospodarstwa W przypadku kobiet pochodzących z gospodarstw domowych, w których zamieszkują osoby wymagające opieki, czynnikiem istotnie i silnie, dodatnio wpływającym na aktywność jest korzystanie z opieki zewnętrznej (zwłaszcza prywatna opiekunka, placówka opieki lub babcia); czynnik ten nie odgrywa statystycznie istotnej roli w przepadku aktywności mężczyzn