Adamczyk i Spółka Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów Bydgoszcz, 30 listopada 2010 roku Prezentacja stworzona na Plus Camerimage Forum 2010 © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law

Korzystanie z dzieł osieroconych - regulacje i propozycje rozwiązań. Michał Trowski © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

PLAN PREZENTACJI Pojęcie dzieła osieroconego. Konsekwencje obecnego stanu prawnego i skala problemu. Dzieła osierocone a inne kategorie utworów. Prawne rozwiązania dot. dzieł osieroconych w Europie i na świecie. Dzieła osierocone a sprawa polska. Wyjątki umożliwiające legalne korzystanie z utworów osieroconych w prawie polskim. Postulaty dotyczące uregulowania sytuacji prawnej dzieł osieroconych. Zakończenie. © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

Dzieł a osierocone utwory muzyczne, filmy, fotografie, książki, gazety, czasopisma, mapy, obrazy, plakaty, pocztówki itd. potencjalnie każdy inny utwór Zielona Księga - prawo autorskie w gospodarce opartej na wiedzy (Komisja Europejska 16 lipca 2008 r.) „utwory osierocone są to utwory, które są nadal objęte prawami autorskimi, ale nie można ustalić tożsamości osób uprawnionych lub ich miejsca pobytu.” © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

Paradoks dzieł osieroconych. wiele dzieł to utwory anonimowe bądź opatrzone jedynie pseudonimem (akronimem), korzystanie z dzieł osieroconych napotyka liczne przeszkody, dzieła osierocone nie są wykorzystywane i zalegają w archiwach. zjawisko ‘szarej strefy’. brak systemu zachęt do prowadzenia prac renowacyjnych dzieł osieroconych. skomplikowana historia - tragedia II wojny światowej. © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

Twórca nie ma obowiązku oznaczania swojego dzieła. Ochrona dzieła nie jest zależna od spełnienia jakichkolwiek formalności. Dzieło zostaje objęte ochroną już w momencie jego utrwalenia w jakiejkolwiek materialnej postaci. Nie istnieje baza danych, w której można szukać informacji o autorstwie dzieł. Twórca nie ma obowiązku oznaczania swojego dzieła. Autor ma prawo pozostać anonimowy (prawo do publikacji anonimowej art. 8 i 16 UstAut) © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

Konsekwencje obecnego stanu prawnego i skala problemu stan niepewności prawnej – korzystanie z dzieła wiąże się z ryzykiem (art. 79, 116, 117 UstAut), korzystający ograniczają się do używania utworów, których status jest 100% pewny. dzieła osierocone nie są udostępniane. © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

liczba dzieł osieroconych oraz obszar 'szarej strefy' rośnie, internet pełen jest zasobów, których właścicieli nie można zlokalizować degradacja dzieł osierconych. spowolniony proces cyfryzacji – brak motywacji do jej przeprowadzania przez podmioty komercyjne, trudności z odnalezieniem osób uprawnionych (długi okres ochrony), zjawisko ‘porzucania’ utworów. © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

tylko1% fotografii posiada udokumentowanego autora 21 % filmów przechowywanych w archiwach oraz 31% książek mających więcej niż 90 lat uważane są za dzieła osierocone. (strona Biblioteki Narodowej: http://www.bn.org.pl/aktualnosci/184-dziela-osierocone---stanowisko-dyrektorow-bibliotek-narodowych.html) British Library – szacunkowo 40 proc. kolekcji chronionej prawami autorskimi to dzieła osierocone. ttp://pressandpolicy.bl.uk/content/default.aspx?NewsAreaID=316 Biblioteka Kongresu USA - dzieła osierocone to 85 proc. nagrań muzycznych powstałych przed 1968 r., w stosunku do 75% filmów z lat 20-tychbrak osób uprawnionych. Report on Orphan Works: http://www.copyright.gov/orphan/orphan-report.pdf tylko1% fotografii posiada udokumentowanego autora Filmoteka Narodowa umieściła 158 pozycji na liście dzieł osieroconych © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

Dzieła osierocone a inne kategorie utworów. Domena publiczna. Utwory opublikowane anonimowo. Dzieła ‘porzucone’. Dzieła udostępniane na zasadzie ‘wolnych licencji’. Ad. I Dzieła osierocone a domena publiczna. atrybut dzieła osieroconego można przypisać utworom, które objęte są ochrona prawno-autorską, utwory znajdujące się w domenie publicznej mogą być wykorzystywane bez uzyskiwania zgody, także do celów komercyjnych, Domena publiczna - utwory, które : - nigdy nie podlegały ochronie prawn0-autorskiej, - nie są chronione ze względu na postanowienia UstAut , - utraciły ochronę ze względu na upływ czasu (co do zasady 70 lat) © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

Majątkowe prawa autorskie gasną z upływem 70 lat od: śmierci twórcy, Art. 36 UstAut Majątkowe prawa autorskie gasną z upływem 70 lat od: śmierci twórcy, w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany - od daty pierwszego rozpowszechnienia, w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca - od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony - od daty jego ustalenia, w odniesieniu do utworu audiowizualnego - od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego. © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

Ad. II Dzieła osierocone a dzieła opublikowane anonimowo. Art. 8. 1. Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. 2. Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. 3. Dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku - właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Art. 16. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: 1) autorstwa utworu; 2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; (…) © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

Ad. III Dzieła osierocone a dzieła porzucone. osoba uprawniona nie ma interesu w dochodzeniu swych praw - brak zainteresowania, performance artystyczny, upływ czasu, zapomnienie, abandonware. Ad. IV Dzieła osierocone a ‘wolne licencje’. korzystanie z nieswojej twórczości z przy zachowaniu określonych warunków. CC-PD –rodzaj (licencji) oświadczenia osoby udostępniającej, że według jej najlepszej wiedzy dzieło znajduje się w domenie publicznej, a osoba udostępniająca bierze za stwierdzenie tego faktu pełną odpowiedzialność   © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

ROZWIĄZANIA EUROPEJSKIE I ŚWIATOWE Brak uregulowań prawnych w skali europejskiej. Zalecenie Komisji Europejskiej z 24 sierpnia 2006 r. w sprawie digitalizacji i udostępnienia w Internecie dorobku kulturowego oraz w sprawie ochrony zasobów cyfrowych (2006/585/WE): stworzenie procedur ułatwiających wykorzystanie dzieł osieroconych przy poszanowaniu praw autorskich, m. in. postanowień dyrektywy 2001/29/WE, która zawiera zamknięty katalog licencji ustawowych wspieranie dostępności dzieł osieroconych oraz dzieł stanowiących własność publiczną © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

zawierać wytyczne dotyczące sposobów szukania podmiotów uprawnionych, Wynik zalecenia grupy eksperckiej High Level Expert Group on Digital Libraries (HLG) – nowe rozwiązania prawne powinny : zawierać wytyczne dotyczące sposobów szukania podmiotów uprawnionych, zawierać regulacje dotyczące eksploatacji po ujawnieniu się podmiotu uprawnionego, oferować instytucjom kulturalnym możliwość eksploatowania dzieł osieroconych na innych warunkach, gwarantować podmiotom uprawnionym należyte wynagrodzenie po ich ujawnieniu. © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

KANADA Korzystanie z dzieł osieroconych na bazie odpłatnej i niewyłącznej licencji udzielanej przez Radę prawa autorskiego na wniosek zainteresowanego, który wykaże, że czynił starania mające na celu zlokalizowanie osoby uprawnionej do dzieła osieroconego. Wyłączona możliwość wystąpienia o naruszenie praw autorskich. DANIA Min. Kultury upoważnia niektóre podmioty (np. OZZ) do udzielania licencji na korzystanie z utworów osieroconych. Odpowiedzialność przechodzi na te podmioty. Ewentualne roszczenia pokrywane są ze środków uzyskanych z opłat. USA Brak uregulowań. Przedstawiane propozycje opierają się na założeniu, że osoba korzystająca z dzieła będzie zwolniona z ewentualnej odpowiedzialności odszkodowawczej. © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

Dzieła osierocone a sprawa Polska. problematyka dzieł osieroconych ma być priorytetem polskiej prezydencji w Unii Europejskiej od 1 lipca 2011 r. w Min. Kultury i Dziedzictwa Narodowego trwają pracę nas nowelizacją Ust.Aut. w czerwcu 2010 roku MKiDN przeprowadziło konsultacje w związku z planowaną nowelizacją UstAut. W toku konsultacji wskazywano, min. że: - niezbędne jest stworzenie instrumentu korzystania z dzieł osieroconych w ramach dozwolonego użytku publicznego (licencji ustawowej) lub na podstawie licencji udzielanych przez organizacje zbiorowego zarządzania. - niezbędna jest reforma systemu licencji z uwzględnieniem potrzeb użytkowników oraz stworzenie możliwości udzielania licencji obejmujących terytoria większej liczby państw. © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

Stanowisko Filmoteki Narodowej w kwestii dzieł osieroconych. Filmoteka Narodowa posiada w swoich zasobach liczne materiały archiwalne, dokumentacja materiałów filmowych jest niekompletna (polskie filmy przedwojenne, materiały z okresu II wojny światowej, obawa, że udzielanie dzieł osieroconych do korzystania może skutkować odpowiedzialnością,   do czasu uregulowania stanu prawnego dzieł osieroconych, Filmoteka nie udziela tych utworów do eksploatacji.   Filmoteka opublikowała listę dzieł osieroconych wraz z wezwaniem osób uprawnionych do zgłaszanie się w celu ujawnienia swych praw.  © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

Legalne korzystanie z utworów osieroconych W chwili obecnej brak odpowiednich regulacji prawnych. Korzystanie bez zgody uprawnionego grozi odpowiedzialnością cywilna (art. 79 PrAut) oraz karną (art. 116 i 117 PrAut). W ramach dozwolonego użytku korzystanie z dzieł osieroconych może być jednak w ograniczonym zakresie możliwe. © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

dydaktyka, badania własne SPOSÓB KORZYSTANIA Art. 27 UstAut Instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów opublikowanego utworu. KTO instytucje naukowe i oświatowe, nawet jeżeli działalność ta ma znaczenie marginalne (np. stowarzyszenia, fundacje) CEL dydaktyka, badania własne SPOSÓB KORZYSTANIA korzystanie do celów własnych sporządzanie egzemplarzy fragmentów © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

biblioteki, archiwa, szkoły CEL zadania statutowe Art. 28. Biblioteki, archiwa i szkoły mogą: 1) udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych; 2) sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów; 3) udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek. KTO biblioteki, archiwa, szkoły CEL zadania statutowe uzupełnianie, zachowanie lub ochrona zbiorów własnych badawczy i poznawczy SPOSÓB KORZYSTANIA nieodpłatne udostępnianie zwielokrotnianie egzemplarzy utworów cyfryzacja i udostępnianie utworów na terenie jednostki © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

ośrodki informacji lub dokumentacji CEL Art. 30. 1. Ośrodki informacji lub dokumentacji mogą sporządzać i rozpowszechniać własne opracowania dokumentacyjne oraz pojedyncze egzemplarze, nie większych niż jeden arkusz wydawniczy, fragmentów opublikowanych utworów. 2. Twórca albo właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi jest uprawniona do pobierania od ośrodków, o których mowa w ust. 1, wynagrodzenia za odpłatne udostępnianie egzemplarzy fragmentów utworów. KTO ośrodki informacji lub dokumentacji CEL zadania statutowe - badania, cel poznawczy. SPOSÓB KORZYSTANIA sporządzanie i rozpowszechnianie opracowań oraz pojedynczych egzemplarzy fragmentów opublikowanych utworów. © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

właściciel egzemplarza utworu plastycznego CEL niekomercyjny SPOSÓB Art. 32. 1. Właściciel egzemplarza utworu plastycznego może go wystawiać publicznie, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych. (…) KTO właściciel egzemplarza utworu plastycznego CEL niekomercyjny SPOSÓB KORZYSTANIA upublicznienie © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

Art. 33. Wolno rozpowszechniać: 1) utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku; 2) utwory wystawione w publicznie dostępnych zbiorach, takich jak muzea, galerie, sale wystawowe, lecz tylko w katalogach i w wydawnictwach publikowanych dla promocji tych utworów (…) 3) w encyklopediach i atlasach - opublikowane utwory plastyczne i fotograficzne, o ile nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Twórcy przysługuje wówczas prawo do wynagrodzenia. KTO krąg nieokreślony CEL w przypadku utworów wystawionych na stałe w ogólnodostępnych miejscach , każdy - z zastrzeżeniem pkt. 1 promocja dzieł znajdujących się w oficjalnych zbiorach. zasób wydawnictw encyklopedycznych i kartograficznych SPOSÓB KORZYSTANIA w przypadku utworów wystawionych na stałe w ogólnodostępnych miejscach , każdy z zastrzeżeniem pkt. 1 w katalogach i wydawnictwach promocyjnych utworów znajdujących się w oficjalnych zbiorach. w encyklopediach i atlasach za opłatą, jeżeli nie można się porozumieć z os. uprawnioną © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

Art. 991. Wydawcy, który jako pierwszy w sposób zgodny z prawem opublikował lub w inny sposób rozpowszechnił utwór, którego czas ochrony już wygasł, a jego egzemplarze nie były jeszcze publicznie udostępniane, przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania tym utworem i korzystania z niego na wszystkich polach eksploatacji przez okres dwudziestu pięciu lat od daty pierwszej publikacji lub rozpowszechnienia. KTO wydawca (w praktyce każdy) CEL każdy SPOSÓB KORZYSTANIA Rozporządzanie i korzystanie na wszystkich polach eksploatacji © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

każdy, kto przygotował wydanie krytyczne lub naukowe CEL każdy Art. 992. Temu, kto po upływie czasu ochrony prawa autorskiego do utworu przygotował jego wydanie krytyczne lub naukowe, niebędące utworem, przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania takim wydaniem i korzystania z niego w zakresie, o którym mowa w art. 50 pkt 1 i 2, przez okres trzydziestu lat od daty publikacji. KTO każdy, kto przygotował wydanie krytyczne lub naukowe CEL każdy SPOSÓB KORZYSTANIA rozporządzanie wydaniem i korzystanie z niego utrwalanie i zwielokrotnianie wydania oraz obrót oryginałem albo egzemplarzami, na których go utrwalono © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

Postulaty dotyczące uregulowania sytuacji prawnej dzieł osieroconych staranne poszukiwania właścicieli praw autorskich przed użyciem dzieła (jakie należy przyjąć kryteria) rejestr dzieł osieroconych. zadowalające wynagrodzenie dla ujawnionego dysponenta praw, po rozpoczęciu eksploatacji dzieła. możliwość szybkiego zaprzestania eksploatacji dzieła, gdy w jej toku ujawni się dysponent praw. © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

możliwość dalszego korzystania z dzieł po odnalezieniu dysponenta praw (safe harbour) licencja ustawowa w celu digitalizacji wydawnictw cyklicznych (gazety, czasopisma). opłaty za korzystanie z dzieł na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi - instytucja licencji rozszerzonej. skrócenie terminów przedawnienia roszczeń. Nowe rozwiązania muszą przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa prawnego użytkowników. © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

KATALOG NAJBARDZIEJ PRAWDOPODOBNYCH ROZWIĄZAŃ PRAWNYCH pośrednictwo organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi - udzielanie licencji na korzystanie z dzieł osieroconych i przejęcie ewentualnej odpowiedzialności; licencja ustawowa (nowa forma dozwolonego użytku) – wymaga zmiany prawa UE, ograniczenie odpowiedzialności cywilnej i karnej z tytułu naruszenia prawa autorskiego za korzystanie z dzieł osieroconych. rejestr dzieł osieroconych. © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010

Dziękuję za uwagę. Życzę Państwu miłego dnia ! Adamczyk i Spółka Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów Bydgoszcz, 30 listopada 2010 roku © Copyright 2010 Adamczyk & Company Attorneys at Law Plus Camerimage Forum 2010