Rola systemu finansowego we współczesnej gospodarce rynkowej dr Mirosław Budzicki

Literatura Podstawowa: B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak, System finansowy w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Tom I i II, Warszawa 2008. Uzupełniająca: L. Szyszko, Propedeutyka finansów, SGH, Warszawa, 2004. J. Ostaszewski, Finanse, Difin, Warszawa 2007. J. Szczepański, L. Szyszko, Finanse przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007.

Struktura wykładu Pojęcie systemu finansowego Schemat funkcjonowania Funkcje systemu finansowego Rola systemu finansowego Destabilizacja systemu finansowego Struktura systemu finansowego (rynkowego) Struktura systemu finansowego (publicznego) Rola pieniądza Rola banku centralnego

1. Pojęcie systemu finansowego System finansowy świadczy usługi pozwalające na krążenie siły nabywczej (Z. Polański). Ma charakter usługowy względem procesów w sferze realnej. Podkreśla się m.in. funkcje współtworzenia i umożliwiania przepływu strumieni pieniężnych. System społeczny Sfera realna Inne systemy System polityczny System prawny System ekonomiczny Sfera finansowa System finansowy Gospodarka finansowa podmiotów sfery realnej Rynkowy system finansowy Publiczny system finansowy

2. Schemat funkcjonowania System finansowy Rynki Pośrednicy Podmioty zwykle posiadające nadwyżki finansowe gospodarstwa domowe państwo inne podmioty Podmioty zwykle posiadające niedobory finansowania podmioty gospodarcze Regulacje Bank centralny (polityka monetarna) Państwo (polityka fiskalna) Z punktu widzenia funkcjonowania systemów finansowych istotne znaczenie ma stopień restrykcyjności polityki fiskalnej i monetarnej.

Rodzaje systemów finansowych Prywatne – usługi dostarczane przez mechanizmy rynkowe. Przynajmniej jedna strona jest zdefiniowana jako podmiot prywatny, a do transferu i przepływów siły nabywczej dochodzi przede wszystkim poprzez realizowane transakcje. Publiczne – zapewniają państwu możliwość dostarczania dóbr publicznych przez mechanizmy nierynkowe. Dobra publiczne – brak możliwości ograniczenia konsumpcji, brak konkurencji w konsumpcji. Dobra społeczne – mogą być dostarczane zarówno przez sektor prywatny jak i publiczny (np. ochrona zdrowia, edukacja). W przypadku niektórych usług możliwe jest dostarczenie zarówno poprzez mechanizm rynkowy jak i publiczny. Czasami konieczne jest współdziałanie systemów rynkowych i publicznych.

3. Funkcje systemu finansowego Monetarna – zasilenie niefinansowego sektora gospodarki w kapitał (kreowanie kapitału), a także umożliwienie obiegu środków finansowych m.in. poprzez realizowane płatności i zapewnienie płynności podmiotom gospodarczym (mechanizm płatniczy). Kapitałowo-redystrybucyjna – redystrybucja środków finansowych od podmiotów dysponujących nadwyżką finansową do podmiotów z niedoborem finansowania. Mamy tu do czynienia z zamianą oszczędności dobrowolnych lub wymuszonych na inwestycje/wydatki. Poza inwestycjami prywatnymi chodzi też o finansowanie dóbr publicznych, społecznych oraz świadczeń społecznych (emerytury, renty itp.). Kontrolna – kontrola finansowa nad strumieniami pieniężnymi (dotyczy szczególnie wpływu instytucji finansowych i rynków finansowych na podmioty niefinansowe).

4. Rola systemu finansowego Świadczenie usług dla sektora niefinansowego – umożliwienie długotrwałego wzrostu gospodarczego Redukcja kosztów transferu środków finansowych Zwiększanie płynności Redukcja kosztów monitorowania pożyczkobiorców Transfer ryzyka Efektywny system finansowy: aktywizuje oszczędności, pomaga w alokacji środków w nowe inwestycje, promuje rozwój informacji, nowej produkcji i innowacji, wzmacnia kontrolę korporacyjną, organizuje miejsce wymiany usług i dóbr, a także ułatwia handel, zabezpieczenia, dywersyfikację, zarządzanie ryzykiem. Okresy niestabilności: w krótkim lub średnim okresie pogorszenie efektywności systemu finansowego może destabilizować otoczenie, w którym funkcjonują podmioty niefinansowe załamanie systemu finansowego negatywnie wpływa na dynamikę wzrostu gospodarczego

5. Destabilizacja systemu finansowego Przykładem destabilizacji systemu finansowego może być kryzys systemu finansowego, który rozpoczął się w VII 2007 r. Przykładowe efekty oddziaływania kryzysu: Zahamowanie akcji kredytowej Niefunkcjonujący rynek pieniężny Wzrost premii z tytułu ryzyka Utrudnienia w pozyskaniu długookresowego finansowania poprzez system finansowy

6. Struktura systemu finansowego (rynkowego) System finansowy tworzą (Z. Polański): instrumenty finansowe (nośniki siły nabywczej); rynki finansowe (zapewniają przepływ); Instytucje finansowe (aktywizują przepływy); zasady, procedury, akty normatywne (porządkują funkcjonowanie poszczególnych ogniw systemu finansowego).

Instrumenty finansowe Instrument finansowy – realny lub wirtualny dokument reprezentujący umowę o określonej wartości. Instrumenty finansowe podzielimy na (sens ekonomiczny) : własnościowe, które reprezentują prawa własności do aktywa dłużne, które reprezentują zobowiązania dłużne Ponadto istotne znaczenie ma podział instrumentów na: bazowe pochodne (warunkowe i bezwarunkowe) W praktyce coraz częściej spotykamy również instrumenty hybrydowe łączące w sobie elementy charakterystyczne dla różnych grup instrumentów finansowych.

Rynki finansowe Rynek – miejsce, w którym spotykają się popyt (kupujący) z podażą (sprzedający) ustalając cenę dobra lub usługi. Rynek finansowy – specyficzny rodzaj rynku, na którym przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe. Rynki finansowe możemy podzielić na: pieniężne; kapitałowe. Ze względu na czas rozliczenia dzielimy rynki na: kasowe terminowe Często stosowany jest też podział na rynek: pierwotny wtórny

Instytucje finansowe Instytucje finansowe – prywatne lub publiczne podmioty specjalizujące się w pośrednictwie pomiędzy pożyczkobiorcami a pożyczkodawcami. Rozróżnić można dwa podstawowe typy instytucji: banki depozytowe (koszty wypłacanych odsetek od depozytów pokrywają z przychodów z udzielonych pożyczek) niedepozytowe instytucje tj. towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze (pozyskują kapitał ze sprzedaży polis lub emisji jednostek/certyfikatów wypłacając ich właścicielom zyski z poczynionych inwestycji) Rolą instytucji finansowych jest obniżenie kosztów transakcyjnych.

Regulacje i procedury Akty normatywne oraz procedury ustalające zasady funkcjonowania systemów finansowych: Konstytucja akty normatywne procedury kodeksy etyczne zwyczaje inne Regulacje można podzielić na: bezwzględnie obowiązujące fakultatywne Niektóre rynki podlegają silniejszym regulacjom (poddane są silnej kontroli ze strony organów państwowych), inne kreowane są przez samych uczestników na mocy indywidualnych zapisów umownych.

7. Struktura systemu finansowego (publicznego) Struktura publicznego systemu finansowego jest podobna jak systemu rynkowego i składa się z: instytucji budżetowych (zasad tworzenia i realizowania budżetów publicznych) Publiczne przepływy finansowe realizowane są w oparciu o plany finansowe: budżet centralny, budżet samorządowy i plany funduszy celowych (pozabudżetowych). Gospodarka finansami publicznymi jest procesem silnie regulowanym przez akty normatywne. instrumentów fiskalnych – mechanizmy pozwalające gromadzić i wydatkować środki publiczne, kreujące strumienie pieniężne (z wyłączeniem typowych dla sektora prywatnego transakcji tj. kupno/sprzedaż nieruchomości). Dochodowymi instrumentami są: podatki, cła, opłaty, Wydatkowymi instrumentami są: wydatki na administrację, dotacje, subwencje.

Struktura systemu finansowego (publicznego) publicznych instrumentów finansowych – instrumentów pozwalających zaciągać zobowiązania w przypadku braku środków na pokrycie realizowanych wydatków (m.in.. pożyczki, kredyty, zobowiązania wobec dostawców itp.). Takie instrumenty pozwalają pokryć deficyt budżetowy, a w ujęciu narastającym kreują dług publiczny. Emisja skarbowych papierów dłużnych może budzić kontrowersje interpretacyjne, czy mamy do czynienia z systemem publicznym czy prywatnym. instytucji fiskalnych – instytucje odpowiedzialne za opracowanie budżetu (np. Ministerstwo Finansów, samorządy), gromadzenie dochodów (np. urzędy skarbowe), wydatkowanie środków (np.. ministerstwa), a także kontrolę finansową.

8. Rola pieniądza Pieniądz: instrument finansowy będący środkiem płatniczym, środkiem wymiany, miarą wartości lub środkiem tezauryzacji wartości. Wraz rozwojem innowacji wspomniane powyżej funkcje pieniądza ulegają modyfikacji. Coraz częściej funkcję środka płatniczego przejmuje karta płatnicza, a funkcję tezauryzacji przejmują inne instrumenty finansowe. Istotna wciąż pozostaje funkcja środka wymiany bez, której usługi i dobra musiałyby być wymieniane na zasadzie barteru, a także funkcja miernika wartości. Pieniądz rozumiemy szerzej niż tylko bilon i banknoty. Mogą to być krótkie depozyty. Ważne jest, aby przy realizowaniu funkcji środka płatności nie dochodziło do konieczności ponoszenia wysokich kosztów transakcyjnych.

9. Rola banku centralnego Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Do głównych zadań NBP należy: 1) organizowanie rozliczeń pieniężnych; 2) prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi; 3) prowadzenie działalności dewizowej w granicach ustawowych; 4) prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa; 5) regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie; 6) kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego; 6a) działanie na rzecz stabilności krajowego systemu finansowego, NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej. NBP sprawuje władzę monetarną (politykę monetarną kształtuje RPP).