Państwowa Inspekcja Pracy Kampania Mniej dźwigaj! Kampania kontrolno – informacyjna PIP: Przeciążenie układu mięśniowo-szkieletowego – zagrożenia jakie stwarzają ręczne prace transportowe Państwowa Inspekcja Pracy Warszawa, 2007 r.

Dlaczego dolegliwości mięśniowo – szkieletowe?

Rozmiar problemu Dolegliwości mięśniowo – szkieletowe są najbardziej rozpowszechnionym problemem zdrowotnym związanym z pracą w Europie. 39% pracowników z nowych państw U.E. skarży się na bóle kręgosłupa, a 36% na bóle mięśniowe. W krajach dawnej 15 - tki proporcje te są o 14 – 15 pkt. procentowych niższe. The Fourth Working Conditions Survey, European Fundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2005.

Dwa rodzaje obciążeń układu mięśniowo-szkieletowego Obciążenie statyczne Obciążenie dynamiczne

Dwie drogi powstawania urazów Urazy kumulacyjne (powstające w wyniku wielokrotnego i/lub długotrwałego dźwigania nawet niewielkich ciężarów w ciągu zmian roboczych). Urazy ostre (powstające w wyniku przekroczenia normy podnoszenia ciężarów lub wypadku przy pracy).

Skutki zdrowotne Ręczne prace transportowe wymagają dużego wysiłku fizycznego i stwarzają poważne zagrożenie wypadkowe. W ich trakcie dochodzi bowiem do: Skręcenia stawów, Zerwania ścięgien, więzadeł, Złamania kości, Uszkodzenia nerwów, Zapalenia mięśni.

Skutki zdrowotne c.d. Najbardziej narażone na urazy są części ciała takie jak: odcinek lędźwiowy kręgosłupa, kręgosłup szyjny, ramiona, nadgarstki, stopy i dłonie. W przebiegu dolegliwości mięśniowo-szkieletowych dominuje ból i dyskomfort (cierpienie), czasem nawet bez innych objawów potwierdzających wystąpienie schorzenia.

Skutki dla pracowników Pogorszenie stanu zdrowia, Mniejsza wydajność i zagrożenie utratą pracy, Zagrożenie bytu materialnego pracownika i jego rodziny, Życie z ciągłym bólem - mniejsza radość życia, Niepełnosprawność - stygmatyzacja i poczucie, że jest się obciążeniem dla pracodawcy, rodziny, społeczeństwa, W ostateczności odtrącenie i pozostawienie samemu sobie.

Skutki dla pracodawcy Zmniejszenie wydajności pracy cierpiących pracowników, Częstsze nieobecności pracowników w pracy, Koszty zwolnień chorobowych, Kłopoty organizacyjne – brak wykwalifikowanego personelu, Koszty szkolenia nowych pracowników, Koszty wypadków przy pracy, Strata czasu - utrata zysków.

Skutki dla społeczeństwa Koszty dodatkowej opieki zdrowotnej nad cierpiącymi pracownikami, Koszty odszkodowań z tytułu wypadków przy pracy, Koszty rent z tytułu niepełnosprawności i chorób zawodowych, Utrata zdolnych do pracy i wykwalifikowanych członków społeczeństwa - niewykorzystanie ich potencjału, wiedzy, umiejętności zawodowych – tzw.: przerwanie ciągłości społecznej, Koszty readaptacji zawodowej osób niepełnosprawnych.

Pracownicy z grup ryzyka Pracownicy budowlani Górnicy Pracownicy załadunku i rozładunku Operatorzy maszyn Pracownicy branży rolniczej, leśnej, rybackiej Pracownicy handlu Pielęgniarki Pracownicy branży hotelarskiej i gastronomicznej Cieśle Rzemieślnicy Krawcy Kierowcy Sekretarki, maszynistki, operatorzy komputerów.

Pracownicy z grup ryzyka - podsumowanie Pracownicy fizyczni – zarówno wykwalifikowani jak i niewykwalifikowani Pracownicy z długim stażem pracy i w podeszłym wieku.

Przeciwdziałanie chorobom układu mięśniowo-szkieletowego

Kontekst polityki Unii Europejskiej Problemy Europy: Spadek liczby narodzin, Starzejące się społeczeństwa, Rozwój sektora usług i nowych technologii, Brak pracowników fizycznych. Dlatego, wg strategii lizbońskiej przyjętej przez U.E.: DMŚ - Najpowszechniejszy problem zdrowotny wynikający ze sposobu pracy został określony jako obszar priorytetowy w zakresie profilaktyki chorób zawodowych i BHP, Za priorytetowe obszary prewencji uznane zostały: ręczne przemieszczanie ciężarów oraz prace polegające na wykonywaniu czynności powtarzalnych.

Kontekst polityki Unii Europejskiej c.d. Aby to osiągnąć: Uzgodniono odpowiednie prawodawstwo, które zostało implementowane także do prawa polskiego, Partnerzy społeczni (europejscy przedstawiciele organizacji pracodawców, pracowników i świata nauki) w swoich stanowiskach dot. powyższej strategii potwierdzili uznanie DMŚ za sprawę priorytetową A wszystko po to, aby: Tworzyć zdrowe miejsca pracy w Europie i zapewnić pracownikom możliwość pracy do późnego wieku, a pracodawcom ciągłość zapotrzebowania na zdolny do pracy i wykwalifikowany personel.

Dyrektywa 90/269/EWG Pracodawca musi minimalizować konieczność operacji ręcznego przemieszczania ciężarów przez pracowników (art.4). Jeśli nie można uniknąć takich operacji, to uzgodniono, że: Praca pracowników musi zostać poddana ocenie (art. 5). Ryzyko urazów musi zostać zmniejszone. Miejsce pracy musi zostać odpowiednio wyposażone i przystosowane (art. 6). Pracownicy muszą być odpowiednio poinformowani i przeszkoleni oraz Poddawani regularnym badaniom medycznym.

Europejskie podejście do zapobiegania dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym w miejscu pracy Zgodnie z nim należy: [1] Unikać planowania i zlecania prac mogących powodować schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego, [2] Eliminować ryzyko powstawania urazów u źródła (np.: automatyzacja procesu produkcji, ergonomiczne stanowiska pracy), [3] Przystosowywać pracę i stanowiska pracy do pracowników, a nie odwrotnie (np.: czas pracy, wysokość stołów i blatów roboczych) [4] Przystosowywać zakłady i procesy pracy do zachodzących w świecie zmian technicznych i technologicznych (zakup nowych maszyn, nowych technologii).

Europejskie podejście c.d. Zgodnie z nim należy: [5] W pierwszej kolejności wprowadzać środki ochrony zbiorowej, a dopiero potem środki ochrony indywidualnej pracowników, [6] Oceniać ryzyko w sytuacjach, w których nie udało się usunąć ręcznych prac transportowych, [7] Odpowiednio instruować pracowników o pozostałych zagrożeniach i sposobach zapobiegania im, [8] Zatrzymywać pracowników w pracy (zapewniać im rehabilitację oraz ponownie włączać do aktywności zawodowej po jej zakończeniu).

Pomoc PIP: Kampania informacyjno-kontrolna 2007

Cele kampanii Wspólne działanie pracodawców, pracowników, Państwowej Inspekcji Pracy i partnerów społecznych na rzecz poprawy warunków pracy w polskich zakładach. Zapewnienie jednakowych warunków pracy i standardów prawa we wszystkich, także nowo przyjętych, krajach U.E. Zwiększenie wiedzy pracodawców i pracowników nt. zagrożeń mięśniowo-szkieletowych.

Cele kampanii c.d. Zmiana podejścia do zapobiegania dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym (automatyzacja pracy i eliminacja ryzyka urazów zamiast koncentrowania się na sposobie wykonywania pracy). Zainteresowanie pracodawców nowoczesnymi środkami zapobiegania DMŚ wśród pracowników oraz promocja dobrych praktyk w tym zakresie.

Grupy docelowe kampanii Sektor opieki zdrowotnej Sektor transportu Sektor handlu detalicznego i wielkopowierzchniowego

Dwa etapy kampanii Informacyjny (szkolenia w OIP dla pracodawców, pracowników, specjalistów ds. bhp, członków związków zawodowych; strona internetowa; broszury; ulotki; metody oceny ryzyka; listy zagadnień sprawdzanych przez inspektorów pracy podczas kontroli) Kontrolny (kontrole wg jednolitych wytycznych – na podstawie list kontrolnych PIP).

Harmonogram kampanii Zadanie Termin Rozpoczęcie przez OIP rekrutacji uczestników szkoleń Lipiec 2007 Rozpoczęcie kampanii Wrzesień 2007 Szkolenia w OIP dla pracodawców, pracowników, inspektorów bhp z poszczególnych branż Wrzesień -Październik 2007 Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (konkurs dobrych praktyk) 22-26 października 2007 Kontrole w sektorach transportu, handlu i opieki zdrowotnej Wrzesień – Listopad 2007 Zakończenie kampanii kontrolnej Listopad 2007 Podsumowanie kampanii na szczeblu krajowym Grudzień 2007 Podsumowanie kampanii na szczeblu europejskim Marzec 2008

Co będą sprawdzać inspektorzy pracy W części kontrolnej kampanii inspektorzy pracy będą sprawdzać, czy w zakładzie: Ręczne prace transportowe zostały wyeliminowane tam gdzie to było możliwe (automatyzacja, wyposażenie pracowników w sprzęt pomocniczy: wózki, transportery, podnośniki), Przeprowadzona została ocena ryzyka zawodowego uwzględniająca ręczne prace transportowe, Pracownicy zostali poinformowani o wynikach tej oceny i ryzyku resztkowym,

Co będą sprawdzać inspektorzy pracy c.d. W części kontrolnej kampanii inspektorzy pracy będą sprawdzać, czy w zakładzie: Pracownikom wydaje się potrzebną odzież roboczą oraz środki ochrony indywidualnej, Pracownicy poddawani są szkoleniom bhp, Pracownicy przechodzą odpowiednie badania lekarskie. Będą zbierać informacje i fotografie o dobrych praktykach (konkurs i promocja polskich zakładów na forum europejskim).

Część informacyjna kampanii

Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia dolegliwości mięśniowo-szkieletowych Rodzaj zadania * Rodzaj obciążenia * Cz. indywidualne * Ryzyko urazu Czynniki fizyczne * Cz. psychospoł. * Miejsce pracy * Źródło: Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, Informacje wprowadzające na temat dolegliwości mięśniowo-szkieletowych związanych z pracą Facts 71, Zagrożenia i ryzyko związane z ręcznym przemieszczaniem ciężarów w miejscu pracy Facts 73, http://ew2007.osha.europa.eu.

Prewencja: Ręczne prace transportowe zgodnie z przepisami i zasadami

Ręczne prace transportowe wymagają dużego wysiłku fizycznego, stwarzają poważne zagrożenia wypadkowe, Podczas wykonywania ręcznych prac transportowych najbardziej narażonymi na urazy częściami ciała są: kręgosłup, ramiona, nadgarstki, stopy i dłonie.

Organizacja transportu ręcznego Wymaga zastosowania metod, które powinny: Wyeliminować nadmierne obciążenia układu mięśniowo – szkieletowego, Ograniczyć długotrwały wysiłek (należy stosować przerwy w pracy i odpoczynek), Ograniczyć do minimum odległości ręcznego przemieszczania przedmiotów. Wykluczyć przemieszczanie przedmiotów, jeżeli: przemieszczanie ma być wykonywane tylko za pomoc skrętu tułowia pracownika, istnieje możliwość wystąpienia nagłych ruchów przemieszczanego przedmiotu, ciało pracownika znajduje się w niestabilnej pozycji, pochylenie pracownika przekracza 45 °.

Prawidłowe usytuowanie ciała i ładunku Kobiety, podnoszące ładunek, powinny: przyklęknąć na jedno kolano tak, żeby jak najściślej przylegało ono do ładunku, przy czym stopa drugiej nogi powinna znajdować się około 30 cm od ładunku, uchwycić z obu stron ładunek w taki sposób, żeby nie wysunął się z rąk, podnosić ładunek przez prostowanie nóg, przy czym grzbiet powinien być cały czas wyprostowany.

Prawidłowe usytuowanie ciała i ładunku Mężczyźni, podnoszący ładunek, powinni: Podejść jak najbliżej do ładunku i jeżeli jest to możliwe, okraczyć go, przy czym stopy powinny być lekko rozwarte, Przykucnąć obok podnoszonego ciężaru, Wyprostować grzbiet i mocno uchwycić ładunek, tak aby nie wysunął się z rąk, Podnosić ładunek przez prostowanie nóg, trzymając go jak najbliżej tułowia, przy czym grzbiet powinien być cały czas wyprostowany.

Prawidłowe usytuowanie ciała i ładunku Częsty błąd: „pałąkowe plecy” Prawidłowo: wyprostowane plecy, podnoszenie za pomocą pracy mięśni nóg

Przedmioty nieporęczne i niestabilne, ze zmiennym środkiem ciężkości Przy transporcie należy stosować następujące zasady: Przedmioty nieporęczne lub trudne do utrzymania powinny być przemieszczane przy użyciu sprzętu pomocniczego. Przedmioty, których środek ciężkości znajduje się powyżej połowy ich wysokości, nie powinny być przenoszone ręcznie. W przypadku przenoszenia przedmiotu trzymanego w odległości większej niż 30 cm od tułowia – należy zmniejszyć o połowę dopuszczalną masę ładunku przypadającego na jednego pracownika lub zapewnić wykonanie tego transportu przez co najmniej 2 pracowników.

Przedmioty nieporęczne i niestabilne, ze zmiennym środkiem ciężkości (cd.) Przy transporcie należy stosować następujące zasady: Ostre krawędzie oraz wystające elementy przemieszczanych przedmiotów powinny być osłonięte. Opakowania przedmiotów powinny być wytrzymałe, niestwarzające swoim kształtem lub krawędziami potencjalnych zagrożeń wypadkowych. Balony szklane z kwasami lub z cieczami żrącymi powinny być transportowane na specjalnie przystosowanych do tego celu wózkach.

Dobre praktyki

Obowiązki pracodawcy Pracodawcy, którzy zatrudniają pracowników przy ręcznych pracach transportowych, obowiązani są m.in.: Szkolić pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, Zapewnić pracownikom badania lekarskie, wstępne i okresowe, Podejmować działania mające na celu usunięcie stwierdzonych zagrożeń, Informować pracowników o ryzyku zawodowym, wymaganiach ergonomii i środkach bezpieczeństwa, w szczególności tych, które zapobiegają urazom kręgosłupa, Zapewnić pracownikom dodatkowe informacje dotyczące przemieszczanych przedmiotów oraz materiałów, w szczególności: żrących, wybuchowych, palących, trujących, pylących.

Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Zostały określone z uwzględnieniem następujących czynników: Płci pracownika, Wieku pracownika, Odległości, na którą wykonywane są prace transportowe, Charakteru pracy, Charakteru drogi.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz.U. nr 26 poz. 313 z późn. zm.)

Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Mężczyźni Praca stała Praca dorywcza

Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Mężczyźni

Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Mężczyźni Praca stała Praca dorywcza

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U. Nr 114, poz. 545 z późn. zm.)

Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Kobiety Praca stała Praca dorywcza

Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Kobiety w ciąży Praca stała Praca dorywcza

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. Nr 200, poz. 2047 z późn. zm.)

Młodociani - dziewczęta Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Młodociani - dziewczęta Praca stała Praca dorywcza

Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Młodociani - chłopcy Praca stała Praca dorywcza

Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Przenoszenie zespołowe Podsumowanie Praca Młodociani 16 – 18 lat Kobiety Mężczyźni Dziewczęta Chłopcy Kobiety w ciąży Przenoszenie zespołowe Stała 8 kg 12 kg 3 kg 30 kg max. 25 kg/ 1 os. Dorywcza (max. 4 x godz.) 14 kg 20 kg 5 kg 20 50 kg max. 42 kg/ 1 os.

Normy dźwigania i przenoszenia ładunków Podsumowanie Niedopuszczalne jest: Ręczne przenoszenie przedmiotów o masie przekraczającej 30 kg na wysokość powyżej 4 m lub odległość przekraczającą 25 m Oburęczne przemieszczanie przedmiotów, jeżeli siła potrzebna do zapoczątkowania ruchu przedmiotu przekracza 300 N przy pchaniu 200 N przy ciągnięciu Zespołowe przemieszczanie przedmiotów o masie przekraczającej 500 kg

Dźwigania i przenoszenia ładunków nie powinno się powierzać osobom: Właściwym do oceny stanu zdrowia pracownika jest lekarz medycyny pracy orzekający o braku przeciwwskazań do zatrudnienia na zajmowanym stanowisku. Głuchym, Niemym, O słabym wzroku, Umysłowo upośledzonym, O poważnych schorzeniach serca, Cierpiącym na dolegliwości, mięśniowo-szkieletowe, przepuklinę, dyskopatię.

Prewencja: Ocena ryzyka zawodowego przy ręcznych pracach transportowych

Koncepcja trzech poziomów Poziom I Poziom II Poziom III

Poziom I Nazwa metody: Lista kontrolna do określania ryzyka Nakład czasu: pół godziny Metoda używana do: wstępnej analizy czynności roboczych Sposób: opis zadań wykonywanych przez pracowników Zalety: Nie wymaga żadnych pomiarów, Nie wymaga specjalistycznej wiedzy, Możliwość zastosowania w stosunku do każdej osoby.

Poziom I Czynniki poddawane opisowi: Biomechaniczne obciążenie kości, stawów i mięśni, Zmęczenie mięśni, Niedogodności związane z ładunkiem (nieporęczny, śliski, bardzo duży), Ryzyko wypadku związane z ładunkiem (gorący, ostry, ruchomy), Ryzyko wypadku związane z miejscem pracy (nierówna podłoga, brak przestrzeni, przeszkody, złe oświetlenie). Sposób odpowiadania na pytania: TAK lub NIE

Więcej na: www.handlingloads.eu Poziom I Wady: nie uwzględnia czynników indywidualnych (sprawność psychofizyczna pracowników, ich doświadczenie, wiedza, nieodpowiednia odzież robocza). Zalecenia: Kierowanie się zdrowym rozsądkiem, Współpraca z pracownikami w czasie dokonywania oceny, Do wstępnego rozpoznania zagrożeń, W razie potrzeby uzupełnienie oceny metodą z poziomu II. Zgodność: z załącznikiem 1 Dyrektywy. Więcej na: www.handlingloads.eu

Poziom II Nazwa metody: Metoda Wskaźników Kluczowych (Key Item Method – KIM) Metoda używana do: Opisu wymagań pracy, Obiektywnej oceny ryzyka w ujęciu ilościowym, Wskazania działań zaradczych. Zakres metody: Czynności podnoszenia, trzymania, przenoszenia, Czynności ciągnięcia i pchania.

Poziom II Czynniki poddawane ocenie: Biomechaniczne obciążenie kości, stawów i mięśni, Zmęczenie mięśni, Obciążenia układu sercowo-naczyniowego, Niedogodności związane z ładunkiem (nieporęczny, śliski, bardzo duży), Ryzyko wypadku związane z ładunkiem (gorący, ostry, ruchomy), Ryzyko wypadku związane z miejscem pracy (nierówna podłoga, brak przestrzeni, przeszkody, złe oświetlenie).

Poziom II Zalety: Nie wymaga żadnych pomiarów, Jej wyniki liczbowe mogą zostać wykorzystane do zarządzania BHP w zakładzie, Uwzględnia aspekty indywidualne (biomechaniczne, metaboliczne oraz osobnicze). Wady: Pozwala na orientacyjną ocenę warunków pracy, Wymaga posiadania rzetelnej wiedzy o ocenianych zadaniach, W przypadku szacunkowych przypuszczeń prowadzi do niepoprawnych wyników, W przypadku wykonywania skomplikowanych zadań roboczych konieczne jest wykorzystanie metody z poziomu III.

Poziom II Zalecenia: Przeznaczona dla inspektorów bhp, technologów, ergonomistów lub osób z odpowiednim przygotowaniem, Konieczność ścisłej współpracy z pracownikami. Sposób przeprowadzania oceny - 3 etapowy, oddzielnie dla każdej czynności: Wyznaczenie punktów klasyfikacji czasu, Wyznaczenie punktów klasyfikacji wskaźników kluczowych, Dokonanie oceny.

Więcej na: www.handlingloads.eu Poziom II Obliczanie wyników: suma punktów klasyfikacji poszczególnych wskaźników kluczowych x punkty klasyfikacji czasu. Więcej na: www.handlingloads.eu

Poziom II Nazwa metody: Manual Handling Assessment Charts (MAC) Zalety: Opracowana na podstawie badań biomechanicznych, fizjologicznych i psychofizycznych, Łatwa w zastosowaniu (wytyczne dołączone od narzędzia). Umożliwia porównywanie zadań roboczych między sobą, Wskazuje zadania wymagające pilnej poprawy. Zakres metody: Czynność podnoszenia i przenoszenia, Czynność przemieszczania zespołowego.

Poziom II Czynniki poddawane ocenie: Waga ładunku, Odległość ładunku od ciała, Podnoszenie w pionie, Skręcenie tułowia, Skrępowanie ruchów, Sposób pochwycenia ładunku, Nawierzchnia podłogi, Warunki fizyczne miejsca pracy, Asymetria tułowia podczas noszenia, Odległość przenoszenia, Obecność przeszkód na drodze, Komunikowanie i koordynacja podczas prac zespołowych.

Więcej na: www.handlingloads.eu Poziom II Sposób oceny: dla każdego rodzaju czynności oddzielnie - opis zadania, a następnie określenie ryzyka na podstawie jednego z 3 diagramów. Wady: W podstawowej wersji nie obejmuje czynników osobniczych, Uwzględnienie czynników indywidualnych, psychologicznych wymaga wykorzystania materiałów pomocniczych, W przypadku bardzo złożonych lub często zmieniających się zadań roboczych konieczne jest uzupełnienie oceny metodą z poziomu III. Więcej na: www.handlingloads.eu

Poziom III Cel: problemy nadzwyczajne, których nie można ocenić pozostałymi metodami Zakres: Zadania bardzo złożone, często zmieniające się, wymagające bardzo wysokich parametrów fizycznych oraz specjalnego wyszkolenia. Liczne skargi, problemy zdrowotne, choroby i nieobecności pracowników, mimo wcześniejszego przeprowadzenia oceny metodami z poziomu I lub II.

Poziom III Metody oceny: Analiza zadań roboczych, Badanie czasu i ruchu, Pomiar parametrów fizjologicznych, (tętno, czynność bioelektryczna mięśni, zużycie tlenu), Pomiar sił, Pomiar parametrów środowiskowych, Analiza biomechaniczna, Rozmowy, wywiady z pracownikami.

Poziom III Wady: Posiadanie specjalistycznej wiedzy z zakresu ergonomii, fizjologii, biomechaniki oraz higieny pracy, Potrzebna jest bardzo szczegółowa wiedza o zadaniach roboczych. Nakład czasu: duży (zależny od struktury problemu). Wykonawcy: Instytuty technologiczne i naukowe, Uczelnie, Doradcy techniczni.

Część informacyjna: Sektor opieki zdrowotnej

Czynniki ryzyka w sektorze opieki zdrowotnej Cechy związane z przemieszczaniem ładunku Cechy związane ze sposobem transportowania pacjenta niestabilność ładunku, nerwowość pacjenta, nieproporcjonalna waga w stosunku do objętości, brak współpracy ze strony pacjenta, nierówne rozmieszczenie masy, trudności w oszacowaniu wagi pacjenta, trudności w chwytaniu (brak uchwytów), ograniczone miejsce uchwytu dla dłoni. ostra, śliska lub brudna powierzchnia ładunku.

Zarządzanie ryzykiem w sektorze opieki zdrowotnej CO? JAK? 1. ETAP Wyszukiwanie sytuacji ryzyka i ich analiza Czy pracownicy są narażeni na: bolesne pozycje ciała? przemieszczanie ciężarów? przemieszczanie pacjentów? obserwacja miejsc pracy zbieranie informacji od pracowników, od zarządu, od zespołu ds. BHP działającego na terenie danej instytucji analiza wypadków związanych z pracą 2. ETAP Poszukiwanie rozwiązań Na podstawie wyników uzyskanych w pierwszym etapie, należy wybrać odpowiednie środki zapobiegawcze w celu poprawy sytuacji. jakie środki zapobiegawcze już zostały wdrożone? wybór najbardziej odpowiedniego rozwiązania zgodnie z u hierarchią: - usunąć zagrożenia, - zastąpić sytuacje niebezpieczne mniej niebezpiecznymi, - zwalczać zagrożenia u ich źródła. 3. ETAP Wdrażanie Zastosowanie rozwiązania w praktyce i monitorowanie sytuacji na potrzeby dalszego rozwoju. wdrożyć środki i zorganizować dalsze kroki (informacje, instrukcje, szkolenia), sprawdzić, czy rozwiązanie jest stosowane, ocenić wdrożone środki (czy ich wdrożenie dało oczekiwane wyniki, czy pojawiły się nowe zagrożenia), jeśli sytuacja robocza zmieniła się, przeprowadzić nową analizę ryzyka (wrócić do etapu 1).

Rodzaje działań zapobiegawczych w sektorze opieki zdrowotnej Typ działania CO? JAK? Wyeliminowanie ryzyka Uniknięcie przemieszczania ręcznego Całkowita mechanizacja lub automatyzacja (pionizator, meble na kółkach, łóżka na kółkach itp.) Zmniejszenie ryzyka Urządzenia mechaniczne Użycie podnośników, systemów podtrzymywania ciała, schodołazów, urządzeń do transportu krzeseł Zmiana wysokości Łóżka, wanny o regulowanej wysokości itp. Sprzęt do transportu pacjentów Prześcieradła przesuwane, deski transportowe, tarcze obrotowe, pasy transportowe, wózki do transportu, itp. Usprawnienie przechowywania ładunków Przechowywanie ładunków ciężkich/często używanych na wysokości pasa Zwiększenie dostępności Przestrzeń do pracy Środki organizacyjne Planowanie pracy, przemienność czynności, usprawniony rozdział zadań, zwiększenie liczby personelu

Przykłady dobrych praktyk w sektorze opieki zdrowotnej Bezpieczne obracanie pacjenta w łóżku Bezpieczne przemieszczanie pacjenta na krzesło Rolki do transportu łóżko-łóżko Pionizator mechaniczny Łóżko o regulowanej wysokości Dostosowanie wysokości stanowisk pracy do wykonywanych czynności

Przykłady dobrych praktyk w sektorze opieki zdrowotnej cd. Propozycja rozmieszczania ładunków Ładunki rzadko używane Źródło: HSE W zależności od warunków, od częstości przemieszczania oraz od danej osoby, konieczne może być zmniejszenie przedstawionych tu ciężarów. Więcej informacji o tym modelu zamieszczono na stronach: www.handlingloads.eu Ładunki często używane Ciężkie ładunki Ładunki rzadko używane Zasady magazynowania ładunków Urządzenie do transportu krzeseł Schodołaz

Lista kontrolna PIP dla sektora opieki zdrowotnej Więcej na: www.pip.gov.pl

Materiały informacyjne dla sektora opieki zdrowotnej Więcej na: www.pip.gov.pl

Część informacyjna: Sektor transportu

Czynniki ryzyka w sektorze transportu Cechy związane z przemieszczaniem ładunku Inne cechy niestabilność ładunku, niskie/ wysokie temperatury, nieproporcjonalna waga w stosunku do objętości, brak przestrzeni na zajęcie wygodnej/bezpiecznej pozycji podczas przenoszenia ładunku, nierówne rozmieszczenie masy, nierówne, śliskie drogi transportowe, trudności w chwytaniu (brak uchwytów), wibracje, ostra, śliska lub brudna powierzchnia ładunku. brak wiedzy, doświadczenia zawodowego, wcześniejsze choroby.

Zarządzanie ryzykiem w sektorze transportu CO? JAK? 1. ETAP Wyszukiwanie sytuacji ryzyka i ich analiza Czy pracownicy są narażeni na: bolesne pozycje ciała? przemieszczanie ciężarów? długotrwałe czynności? obserwacja miejsc pracy zbieranie informacji od pracowników, od zarządu, od zespołu ds. BHP działającego na terenie danej instytucji analiza wypadków związanych z pracą 2. ETAP Poszukiwanie rozwiązań Na podstawie wyników uzyskanych w pierwszym etapie, należy wybrać odpowiednie środki zapobiegawcze w celu poprawy sytuacji. jakie środki zapobiegawcze już zostały wdrożone? wybór najbardziej odpowiedniego rozwiązania zgodnie z u hierarchią: - usunąć zagrożenia, - zastąpić sytuacje niebezpieczne mniej niebezpiecznymi, - zwalczać zagrożenia u ich źródła. 3. ETAP Wdrażanie Zastosowanie rozwiązania w praktyce i monitorowanie sytuacji na potrzeby dalszego rozwoju. wdrożyć środki i zorganizować dalsze kroki (informacje, instrukcje, szkolenia), sprawdzić, czy rozwiązanie jest stosowane, ocenić wdrożone środki (czy ich wdrożenie dało oczekiwane wyniki, czy pojawiły się nowe zagrożenia), jeśli sytuacja robocza zmieniła się, przeprowadzić nową analizę ryzyka (wrócić do etapu 1).

Rodzaje działań zapobiegawczych w sektorze transportu Typ działania CO? JAK? Wyeliminowanie ryzyka Uniknięcie przemieszczania ręcznego Całkowita mechanizacja lub automatyzacja (dźwigi, kontenery, wózki widłowe, taśmociągi, stoły rolkowe) Zmniejszenie ryzyka Ułatwienie przemieszczania ładunków 1. Mechanizacja zadania (podnośniki, przenośniki wałkowe, regały ruchome itd.). 2. Grupowanie obiektów (jednostki załadunkowe: pakunki, skrzynki, pojemniki, kontenery ULD). 3. Ułatwienie podnoszenia ładunków (podnośniki, urządzenia na podciśnienie, wysięgniki, chwytaki, uchwyty itd.). 4. Stosowanie wózków, specjalnie dostosowanego sprzętu do przemieszczania, itd. Dostosowanie sposobu składowania ładunków 1. Dostosowanie wysokości: - stosowanie stałych lub regulowanych elementów podnoszących: stoły podnośne, magazyny paletowe itd., - dostosowanie wysokości mebli do częstości korzystania z ładunków i do ich ciężaru. 2. Zwiększenie dostępności: platformy, pochylnie. Zmniejszanie wibracji Regulowane siedzenia, dostosowanie poziomów na często uczęszczanych odcinkach, konserwacja układów amortyzacji wstrząsów itd. Środki organizacyjne Planowanie pracy, przerwy w pracy, przemienność czynności, usprawniony rozdział zadań, poprawa fizycznych warunków pracy (temperatura, oświetlenie), odzież robocza i ochronna, itp.

Przykłady dobrych praktyk w sektorze transportu Przeładunek wielotonowy Wózek widłowy Wózek paletowy Magazyn paletowy Pojemnik uchylny Podnośnik magnetyczny/ pneumatyczny Rolkowy system transportu wewnętrznego Pojemnik z uchwytami

Przykłady dobrych praktyk w sektorze transportu c.d. Ładunki rzadko transportowane Źródło: HSE W zależności od warunków, od częstości przemieszczania oraz od danej osoby, konieczne może być zmniejszenie przedstawionych tu ciężarów. Więcej informacji o tym modelu zamieszczono na stronach: www.handlingloads.eu Ładunki często transportowane Ciężkie ładunki Ładunki rzadko transportowane

Lista kontrolna PIP dla sektora transportu Więcej na: www.pip.gov.pl

Materiały informacyjne dla sektora transportu Więcej na: www.pip.gov.pl

Część informacyjna: Sektor handlu detalicznego i wielkopowierzchniowego

Czynniki ryzyka w sektorze handlu Cechy związane z przemieszczaniem ładunku Inne cechy niestabilność ładunku, niskie/ wysokie temperatury, nieproporcjonalna waga w stosunku do objętości, brak przestrzeni na zajęcie wygodnej/bezpiecznej pozycji podczas przenoszenia ładunku, nierówne rozmieszczenie masy, nierówne, wąskie, śliskie drogi transportowe, trudności w chwytaniu (brak uchwytów), wysokie regały (składowanie towarów wymuszające unoszenie ramion i ciężarów powyżej głowy), ostra, śliska lub brudna powierzchnia ładunku. brak wiedzy, doświadczenia zawodowego, płeć, choroby.

Zarządzanie ryzykiem w sektorze handlu CO? JAK? 1. ETAP Wyszukiwanie sytuacji ryzyka i ich analiza Czy pracownicy są narażeni na: długotrwałe siedzące/ stojące/bolące pozycje ciała? ręczne przemieszczanie towarów? składowanie towarów wymuszające unoszenie ramion powyżej głowy? obserwacja miejsc pracy, zbieranie informacji od pracowników, od zarządu, od zespołu ds. BHP działającego na terenie danej instytucji, analiza wypadków związanych z pracą. 2. ETAP Poszukiwanie rozwiązań Na podstawie wyników uzyskanych w pierwszym etapie, należy wybrać odpowiednie środki zapobiegawcze w celu poprawy sytuacji. Wybór najbardziej odpowiedniego rozwiązania zgodnie z u hierarchią: - usunąć zagrożenia, - zastąpić sytuacje niebezpieczne mniej niebezpiecznymi, - zwalczać zagrożenia u ich źródła, potem szkolić pracowników. 3. ETAP Wdrażanie Zastosowanie rozwiązania w praktyce i monitorowanie sytuacji na potrzeby dalszego rozwoju. wdrożyć środki i zorganizować dalsze kroki (informacje, instrukcje, szkolenia), sprawdzić, czy rozwiązanie jest stosowane, ocenić wdrożone środki (czy ich wdrożenie dało oczekiwane wyniki, czy pojawiły się nowe zagrożenia), jeśli sytuacja robocza zmieniła się, przeprowadzić nową analizę ryzyka (wrócić do etapu 1).

Rodzaje działań zapobiegawczych w sektorze handlu Typ działania CO? JAK? Wyeliminowanie ryzyka Uniknięcie przemie-szczania ręcznego Całkowita mechanizacja lub automatyzacja pracy (taśmociągi kasowe, stoły rolkowe, przenośniki, ruchome regały na kółkach, itd.). Zmniejszenie ryzyka Ułatwienie przemieszczania ładunków 1. Grupowanie towarów w mniejsze jednostki załadunkowe (pakunki, skrzynki). 2. Ułatwienie podnoszenia ładunków (podnośniki, wysięgniki, chwytaki, uchwyty itd.). 3. Stosowanie wózków, specjalnie dostosowanego sprzętu do przemieszczania, itd. Dostosowanie sposobu składowania ładunków 1. Dostosowanie wysokości składowania towarów do wymiarów pracowników. 2. Dostosowanie wysokości mebli do częstości korzystania z ładunków i do ich ciężaru. 3. Zwiększenie dostępności: podesty, opuszczane/ podnoszone platformy, pochylnie itd. Usunięcie konieczności długotrwałego przyjmowania niewygodnej pozycji 1. Dostosowanie wymiarów stanowisk pracy do wymagań ergonomii i wymiarów pracowników: ergonomiczne siedziska, przestrzeń do pracy. 2. Przerwy na odpoczynek. 3. Praca przemienna. Środki organizacyjne Planowanie pracy, przerwy w pracy, przemienność czynności, usprawniony rozdział zadań, poprawa fizycznych warunków pracy (temperatura, oświetlenie), odzież robocza i ochronna, itp.

Przykłady dobrych praktyk w sektorze handlu System rozładunku – rampa i rolki Wózek widłowy Wózek paletowy Wewnętrzny system transportu - stół rolkowy Regał podręczny na kółkach Pojemnik z uchwytami

Przykłady dobrych praktyk w sektorze handlu c.d. Towary rzadko używane Źródło: HSE W zależności od warunków, od częstości przemieszczania oraz od danej osoby, konieczne może być zmniejszenie przedstawionych tu ciężarów. Więcej informacji o tym modelu zamieszczono na stronach: www.handlingloads.eu Towary często używane Ciężkie towary Towary rzadko używane

Lista kontrolna PIP dla sektora handlu Więcej na: www.pip.gov.pl

Materiały informacyjne dla sektora handlu Więcej na: www.pip.gov.pl

Podsumowanie: Jak przygotować się do kampanii?

Upewnij się, że w Twoim zakładzie: Rady dla pracodawcy Upewnij się, że w Twoim zakładzie: Ręczne prace transportowe zostały wyeliminowane tam gdzie to było możliwe (zastosowano dźwigi, taśmociągi, podnośniki, wózki transportowe, platformy, uchwyty), Inspektor bhp przeprowadził ocenę ryzyka zawodowego uwzględniającą pozostałe ręczne prace transportowe, Pracownicy zostali poinformowani o ryzyku resztkowym, Pracownicy poddawani są wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim uwzględniającym stan narządu ruchu, Szkolenia bhp pracowników obejmują swoim zakresem przepisy i zasady dot. prawidłowego podnoszenia i przenoszenia ciężarów, Instrukcje dot. sposobu wykonywania ręcznych prac transportowych są dostępne dla pracowników,

Upewnij się, że w Twoim zakładzie: Rady dla pracodawcy c.d. Upewnij się, że w Twoim zakładzie: Osoby odpowiedzialne za nadzór nad pracownikami zlecają im prace zgodne z normami podnoszenia i przenoszenia ciężarów, a pracownicy korzystają z przysługujących im przerw w pracy i prawa do odpoczynku dobowego, Zużyte lub niesprawne urządzenia transportowe są wymieniane na nowe (z odpowiednim wyprzedzeniem sporządza się plany zakupów), Prowadzi się monitoring stanu zdrowia pracowników, a pracownicy cierpiący na dolegliwości mięśniowo-szkieletowe wynikające ze sposobu wykonywania pracy lub wypadku mają zapewnioną opiekę lekarską oraz mogą pracować na innym stanowisku lub przy innej pracy w Twojej firmie.

Upewnij się, że w Twoim zakładzie: Rady dla pracodawcy c.d. Upewnij się, że w Twoim zakładzie: W celu uniknięcia wypadków i urazów mięśniowo-szkieletowych współpracuje się z dostawcami i wykonawcami (wymaga się od nich stosowania takich samych standardów bhp). Skieruj pracowników nadzoru, przedstawicieli pracowników liniowych, inspektorów bhp, członków zakładowej organizacji związkowej na szkolenie w Okręgowym Inspektoracie Pracy. Jeśli potrzebujesz porady lub konsultacji, zwróć się do zakładowego inspektora bhp, przedstawiciela firmy tej samej branży, lekarza medycyny pracy lub najbliższego Okręgowego Inspektoratu Pracy PIP.

Rady dla pracowników - wprowadzenie Podczas wykonywania ręcznych prac transportowych wcześniej upewnij się, że: Wiesz, dokąd chcesz przenieś dany przedmiot. Miejsce pracy jest wolne od przeszkód. Drzwi są otwarte, a na drodze transportu nie ma niczego, co mogłoby spowodować wypadek. Przedmiot można chwycić w sposób pewny i wygodny. Jeżeli przedmiot jest transportowany przez więcej osób, wszystkie wiedzą co będą robić, zanim rozpoczną pracę.

Rady dla pracowników – pchanie i ciągnięcie Podczas pchania lub ciągnięcia: Wykorzystuj wagę swojego ciała. Jeśli pchasz – pochyl się do przodu. Jeśli ciągniesz – odchylaj się do tyłu. Unikaj przekrzywiania, skręcania i wyginania pleców. Zanim rozpoczniesz sprawdź, czy droga transportowa jest twarda i bez zanieczyszczeń. Urządzenie transportowe jest sprawne, ma uchwyt dla rąk i obracające się kółka.

Rady dla pracowników – poszukiwanie rozwiązań Jeśli doświadczasz dolegliwości mięśniowo-szkieletowych związanych z pracą: Porozmawiaj ze swoim przełożonym. Porozmawiaj z zakładowym inspektorem bhp lub członkiem związku zawodowego. Zasięgnij porady lekarza. Zgłoś sytuację inspektorowi pracy Państwowej Inspekcji Pracy.

Rady dla specjalistów ds. bezpieczeństwa i higieny pracy DMŚ można skutecznie zapobiegać poprzez przestrzeganie istniejących przepisów prawa ►Prewencja Dlatego dbaj, aby w Twoim zakładzie: Przestrzegało się przepisów dot. norm podnoszenia i przenoszenia ciężarów, także w odniesieniu do kobiet i pracowników młodocianych. Programy wstępnych i okresowych szkoleń bhp obejmowały przepisy dot. ręcznych prac transportowych oraz zasady zapobiegania DMŚ.

Rady dla specjalistów ds. bezpieczeństwa i higieny pracy Ocena ryzyka zawodowego DMŚ była przeprowadzona kompleksowo i poza obciążeniem uwzględniała także wibracje, niskie temperatury, organizację pracy, doświadczenie zawodowe i stan zdrowia pracowników. Pracownicy byli poinformowani o ryzyku zawodowym. Pracownicy mieli świadomość korzyści płynących ze stosowania przepisów i dobrych praktyk (► ochrona własnego zdrowia, ► utrzymanie pracy, ► zapewnienie rodzinie środków na utrzymanie, ► zachowanie sprawności do późnego wieku, ► możliwość cieszenia się życiem pozazawodowym, ► jednym słowem: zawodowy profesjonalizm).

Rady dla specjalistów ds. bezpieczeństwa i higieny pracy W ramach prewencji zaproponuj: Wyeliminowanie lub ograniczanie pracy w niewygodnych pozycjach. Wyeliminowanie lub ograniczanie używania dużej siły. Wyeliminowanie lub ograniczanie wykonywania powtarzalnych czynności. Zastosowanie narzędzi elektrycznych i sprzętu pomocniczego (patrz: dobre praktyki). Zastosowanie ergonomicznych narzędzi i uchwytów. Stosowanie przerw w pracy, zapewnienie pracownikom miejsc do odpoczynku, przekazywanie zadań między pracownikami, zlecanie pracownikom także innych prac niż ręczne prace transportowe.

Rady dla specjalistów ds. bezpieczeństwa i higieny pracy W ramach prewencji zaproponuj: Konsultacje z pracownikami w zakresie doświadczania przez nich DMŚ i potrzebnych zmian. Rozszerzenie zakresu profilaktycznej opieki lekarskiej. Udzielanie pracownikom urlopów zdrowotnych. Uczestnictwo lekarza medycyny pracy i/lub rehabilitanta w zakładowych szkoleniach bhp. Dofinansowanie pracownikom aktywności sportowej. Wykorzystanie potencjału, wiedzy i doświadczenia pracowników po urazach na innym stanowisku w waszej firmie.

Rady dla specjalistów ds. bezpieczeństwa i higieny pracy Jeśli potrzebujesz wsparcia, informacji lub porady prawnej, technicznej lub organizacyjnej zgłoś się do: Stowarzyszenia zawodowego. Innej firmy tej samej branży. Organizacji związkowej. Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie. Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Najbliższego Okręgowego Inspektoratu Pracy.

Więcej informacji na stronach: Dziękuję za uwagę Więcej informacji na stronach: www.pip.gov.pl www.mniejdzwigaj.pl www.handlingloads.eu

jest trudny do utrzymania, Rodzaj obciążenia Ryzyko urazów rośnie, jeżeli przenoszony ciężar: jest za ciężki, jest za duży, jest trudny do utrzymania, jest nie wyważony, chwiejny lub niestabilny, jest trudny do objęcia, ogranicza pole widzenia pracownika – zwiększa możliwość obrażeń na skutek potknięcia, upadku lub kolizji. Powrót

Rodzaj wykonywanego zadania Ryzyko urazów rośnie, jeżeli podnoszenie ciężaru: jest zbyt męczące – wykonywane zbyt często lub zbyt długo, wymaga zginania lub skręcania tułowia, wymaga utrzymywania ramion ponad głową, wymaga powtarzania ciągle tych samych czynności. Powrót

Czynniki indywidualne Na ryzyko urazów wpływają także: brak doświadczenia pracowników przy ręcznych pracach transportowych (pracownicy nowozatrudnieni lub młodociani), złe nawyki lub brak wiedzy na temat wykonywanej pracy i związanych z nią zagrożeń (brak szkoleń bhp), możliwości fizyczne pracownika (niewielka masa ciała, niewielka siła mięśni i mniejsza wydolność organizmu - kobiety), przebyte w przeszłości choroby układu mięśniowo-szkieletowego, staż pracy w zawodzie (urazy kumulacyjne), wiek (naturalne starzenie się układów organizmu, w tym mięśniowo-szkieletowego), otyłość, palenie tytoniu. Powrót

Czynniki psychospołeczne Ryzyko urazu rośnie, jeżeli: pracownikom stawia się duże wymagania ilościowe dot. wykonywanej pracy, praca wykonywana jest pod presją czasu lub w szybkim tempie, pracownikom zleca się wyłącznie ręczne prace transportowe w ciągu całego dnia pracy (monotonia), pracownikom ogranicza się autonomię i swobodę decyzji dot. sposobu i tempa wykonywania pracy, pracownikom nie zapewnia się wsparcia i pomocy ze strony kierownictwa i osób nadzorujących (brak informacji, brak decyzji, brak sprzętu), pracownicy nie udzielają sobie wzajemnie pomocy (z powodu zmęczenia, narzuconej rywalizacji, konfliktów w zespole). Powrót

Miejsce pracy Ryzyko urazu rośnie, jeżeli w miejscu pracy: brak jest dostatecznej przestrzeni na ręczne przemieszczanie ciężarów (► konieczność manewrowania ciężarem ► utrata stabilności ciężaru ► niebezpieczne, nagłe zmiany pozycji ciała podczas przenoszenia), droga transportowa jest nierówna, śliska, wysoka temperatura zwiększa potliwość dłoni utrudniając utrzymanie ciężaru, niska temperatura utrudnia krążenie krwi i usuwanie toksycznych produktów przemiany materii z mięśni (► szybsze zmęczenie), niedostateczne oświetlenie zmusza pracowników do przyjmowania skręconych lub pochylonych pozycji w celu dokładniejszej obserwacji wykonywanych czynności, duży hałas odwraca uwagę od wykonywanych czynności oraz powoduje napięcie psychiczne. Powrót

Czynniki fizyczne Ryzyko urazu zwiększają: używanie znacznej siły w czasie pracy powtarzalność ruchów niewygodne, statyczne pozycje ciała (praca na kolanach, w pochyleniu, długotrwałe utrzymywanie ciężaru w pozycji stojącej lub ponad głową) miejscowy ucisk ładunków, sprzętu lub narzędzi na ciało wibracje. Powrót